A. Mục tiêu của bài
Học xong bài này học viên sẽ có khả năng:
- Trình bày đúng sơ đồ khối khối của mạch điện trung tần hình và khuếch đại hình trong máy thu hình màu.
- Phân tích đúng nguyên lý hoạt động của mạch điện trung tần hình và khuếch đại hình.
- Chẩn đoán, kiểm tra và sửa chữa được những hư hỏng của mạch điện trung tần hình và khuếch đại hình trong máy thu hình màu.
B. Nội dung chính
1. Sơ đồ khối khối của mạch điện trung tần hình và khuếch đại hình trong máy thu hình màu
Hình 9.68: Sơ đồ khối mạch trung tần hình.
2. Mạch lọc tín hiệu trung tần hình và khuếch đại hình
Mạch lọc trung tần hình có nhiệm vụ lấy ra băng thông trung tần hình có biên độ đồng đều tùy theo hệ truyền hình của mỗi quốc gia sử dụng. Mỗi hệ phát hình sẽ có một tiêu chuẩn riêng. Ngồi ra mạch lọc trung tần hình còn có nhiệm vụ ngăn chặn các tín hiệu nhiễu, các tín hiệu có tần số lân cận, tín hiệu FM tiếng…
Trên thực tế các bộ lọc thường tồn tại dưới dạng sau: các cộng hưởng phân bố rải rác; các bộ cộng hưởng phân bố tập trung; bộ lọc sóng âm bề mặt (saw). Trong các tivi màu đời mới người ta thường thay các bộ lọc cộng cổng hưởng bằng bộ lọc sóng âm bề mặt. Bộ lọc này có đặc điểm là hoạt động với độ ổn định cao, gọn, nhẹ, không cần cân chỉnh.
Hình 9.69: Ký hiệu bộ saw trên sơ đồ tivi màu.
Thông thường bộ lọc saw có hình dạng tròn, vỏ bằng sắt. Một số loại máy có hình dạng chữ nhật, vỏ bằng nhựa, các chân bố trí thẳng hàng. Trên mạch điện trung tần được bố trí như sau:
Hình 9.70: Đường tín hiệu trung tần.
Mạch lọc saw gồm bốn chân: một chân nhận tín hiệu vào, một chân nối GND và hai chân tín hiệu ra đối xứng giao tiếp với vi mạch khuếch đại trung tần. Người ta dựa vào hiệu ứng sóng âm bề mặt để biến đổi tín hiệu. Phần tử biến đổi được chế tạo bằng cách: phủ một lớp Al (nhôm) rất mỏng lên trên bề mặt của một phiến tinh thể áp điện. Tín hiệu đặt trên các điện cực của lọc saw tạo ra trong phiến tinh thể một điện trường gây ra sự biến dạng đàn hồi, lan truyền trong các điện cực với vận tốc âm thanh. Tại ngõ ra sóng âm thanh được biến đổi thành tín hiệu điện. Đây là nguyên lý hoạt động của bộ lọc.
3. Mạch AFT và mạch tự động dò đài
- Trong quá trình dò kênh, khi thu được tín hiệu nét nhất thì quá trình dò kênh tự động dừng lại hoặc tự động nhớ, như vậy phải có một mạch phát hiện điểm tín hiệu nét nhất đó => đó chính là mạch AFT trên IC trung tần.
- Mạch AFT tách một phần tín hiệu Video ở đầu ra trung tần để tạo điện áp AFT, khi không có tín hiệu, chân AFT có điện áp thấp, khi có tín hiệu điện áp AFT tăng lên, trong quá trình dò kênh khi thu được tín hiệu điện áp AFT tăng dần, đến điểm nét nhất thì điện áp AFT không tăng và bắt đầu giảm => đó chính là điểm có tín hiệu tốt nhất.
- Điện áp AFT được đưa về chân AFC của Vi xử lý để thực hiện quá trình dừng dò kênh và nhớ kênh tự động.
- Ở quá trình dò tay (Menu Search) khi thu được tín hiệu điện áp AFT tăng báo về vi xử lý để dừng quá trình dò kênh tại điểm nét nhất, nếu ta nhớ thì điện áp VT tại điểm đó sẽ được nhớ vào IC Memory.
- Nếu ta đặt chế độ dò kênh tự động (Auto Search) thì mỗi khi điện áp AFT tăng đến đỉnh => IC vi xử lý tự động nhớ lại điểm điện áp VT đó vào IC nhớ Memory.
- Sau khi dò kênh xong, nếu ta bấm vào số kênh đã nhớ thì giá trị điện áp VT lại được xuất ra từ IC nhớ.
4. Mạch tách sóng thi tần
- Do tín hiệu hình là sóng điều biên (AM) nên mạch tách sóng hình là tách sóng điều biên như ở máy thu thanh. Mạch tách sóng như vậy gồm 1 diod tách sóng và một mạch lọc trung tần đơn giản.
- Đa số các máy đều đưa tín hiệu vào Catod đèn hình và tách sóng âm. Tách sóng âm có 1 lợi điểm là dể dàng trong mạch AGC. Ngoài ra còn để bù trừ sự giảm biên độ ở tần số cao do tác dụng của tụ, người ta mắc thêm các cuộn chỏm có điện cảm vài chục mH để nâng đáp tuyến ở tần số cao.
- Các máy sau này dùng IC để khuếch đại trung tần thì mạch tách sóng hình đều
được chế tạo trong IC.
- Ngoài ra đo đặc tuyến cong (không tuyến tính) của diod, trung tần hình và trung tần âm thanh sẽ phách với nhau để cho trung tần âm thanh lần thứ 2 (6.5 MHz ở OIRT và 4.5 MHz ở FCC).
Như vậy ở ngỏ ra của mạch tách sóng hình ngoài tín hiệu hình ảnh còn có trung tần âm thanh (vẫn là FM) nó được đưa qua khối xử lý âm thanh nhờ 1 mạch bẩy sóng.
Hình 9.71: Mạch tách sóng thi tần.
5. Mạch chặn tần số trung tần tiếng
Bẩy chặn âm thanh trên đường hình có nhiệm vụ loại trừ tất cả các tín hiệu trung tần âm thanh trong tín hiệu hình để không làm ảnh hưởng đến sự tái tạo hình ảnh.
Trên tivi màu người ta thường sử dụng các thạch anh để chặn tín hiệu âm thanh, chúng có tần số là 4.5MC, 5.5MC, 6.5MC.
Để thay đổi giá trị các thạch anh người ta dùng lệnh để điều khiển chuyển mạch theo các chuẩn truyền hình. Để thực hiện chuyển mạch người ta có thể thiết kế dưới dạng các diode, transistor, IC số hay các IC chuyên dùng trong tivi màu.
Hình 9.72: Mạch chọn tần số trung tần âm thanh.
Hình 9.73: Chuyển mạch bằng diode.
Khi hoạt động ở chuẩn B/G: D2 dẫn, D1 tắt. Ngược lại khi hoạt động ở chuẩn D/K:
D2 tắt, D1 dẫn.
Hình 9.74: Chuyển mạch bằng transistor.
Khi hoạt động ở chuẩn BG: Q2 dẫn, Q1 tắt. Ngược lại khi hoạt động ở chuẩn DK:
Q2 tắt, Q1 dẫn.
Hình 9.75: Chuyển mạch dùng IC CD4052: (4 ngõ vào, 1 ngõ ra).
Hoạt động:
- Khi chân (9) – (10) = L – L : chân (3) nối với thạch anh 4.5MC.
- Khi chân (9) – (10) = L – H : chân (3) nối với thạch anh 6.0MC.
- Khi chân (9) – (10) = H – L: chân (3) nối với thạch anh 5.5MC.
- Khi chân (9) – (10) = H – H: chân (3) nối với thạch anh 6.5MC.
6. Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng của mạch trung tần hình và khuếch đại hình.
=> Màn ảnh sáng mịn, không có hình, không có tiếng, xem đầu VCD theo đường AV vẫn bình thường.
Hình 9.76: Biểu hiện của hỏng trung tần, khi xem Ti vi chỉ có màn ảnh sáng mịn trong khi xem VCD vẫn bình thường.
* Phương pháp kiểm tra:
- Đấu tắt từ đầu ra của trung tần đến đầu vào mạch xử lý tí hiệu chói (để loại trừ
khuếch đại trung tần.
- Nếu có nhiễu xuất hiện trên màn hình thì do hư hỏng ở mạch chuyển mạch AV.
Hình 9.77: Đấu tắt tín hiệu từ đầu ra IF đến đầu vào Xử lý chói để thử.
* Sửa chữa khắc phục:
- Kiểm tra điện áp cung cấp cho mạch khuếch đại trung tần xem có 12V không - Hàn lại IC khuếch đại trung tần
- Thay IC khuếch đại trung tần.
C. Câu hỏi, bài tập
Thực hành sửa chữa khối trung tần hình và khuếch đại hình Học sinh thực hiện các yêu cầu sau:
a. Khảo sát các dạng mạch khối trung tần hình và khuếch đại hình.
b. Vẽ lại sơ đồ nguyên lý khối trung tần hình và khuếch đại hình và ghi chú thích các đường tín hiệu.
c. Đo các mức điện áp.
+ Điện áp cung cấp cho mạch hoạt động.
+ Điện áp ngõ ra.
+ Điện áp ngõ vào.
+ Lập mẫu các mức điện áp IC trung tần và giải mã màu.
d. Sửa Pan do giáo viên hướng dẫn tạo.
Pan 1: Có khung sáng không bắt được đài.
Pan 2: Có khung sáng không có hột nhiễu khi rà đài.