BÍ QUYẾT ðƠN GIẢN MÀ HIỆU QUẢ
Tụi nhớ mói một tiết học cỏch ủõy 8 năm, lỳc ủú tụi cũng chỉ là một giảng viờn trẻ, kinh nghiệm trong ứng xử chưa nhiều nhưng tụi nghĩ mỡnh ủó ứng phú một tỡnh huống thành cụng theo cảm nhận của riờng mỡnh. Cõu chuyện thật ủơn giản ủú là khi tụi giảng cho sinh viờn về vai trũ của nóo bộ ủối với tõm lý của con người. Những vớ dụ mà tụi nờu ra ủủ giỳp sinh viờn ủi ủến kết luận khụng cú nóo và khụng cú sự vận hành theo quy luật của nóo sẽ không nảy sinh, hình thành và phát triển các chức năng tâm lý. Vừa quay lên xóa bảng, vừa chuẩn bị kết thỳc cho nội dung ủề cập ủến vai trũ của nóo và tõm lý tụi hỏi lại cả lớp: “Khụng có não liệu có tâm lý không các em?”
Tụi nghe rất rành mạch một tiếng “cú” rất to từ phớa lớp học. Mặc dự cõu trả lời ủú khụng nằm trong sự mong ủợi của tụi và làm tụi cảm thấy hơi bực bội, rất may lỳc ủú tụi trấn tĩnh ủược ngay. Tụi nhẹ nhàng hỏi: “Bạn nào vừa núi cú to vậy?” Chờ trong giõy lỏt tụi thấy cả lớp im lặng. Tụi tiếp tục hỏi: “Ai vừa núi cú ủứng lờn cho tụi biết tờn, hóy giải thớch và lấy ví dụ minh chứng cho tôi và cả lớp cùng nhận thấy không có não vẫn có tâm lý?”.
Tụi quan sỏt và nhận thấy khụng khớ lớp học ủó bắt ủầu chựn xuống, cú lẽ họ cũng nhận ra thỏi ủộ khụng vui của tụi. Tụi nhỏ nhẹ núi với cả lớp rằng: “Cụ nghĩ rằng trong cuộc sống bất kỳ ai làm ủiều gỡ cũng phải cú trỏch nhiệm với ủiều ủú. Cụ vẫn muốn biết bạn núi
“cú” vừa rồi là ai? Khụng cần giải thớch cho cõu hỏi của cụ vỡ cú thể bạn ủú chưa giải thớch ủược.” Mặc dự tụi khụng tỏ thỏi ủộ dữ dằn những vẫn chưa thấy tớn hiệu của một sinh viờn nào từ dưới lớp cả. Tôi tiếp tục nói: “Cô có thể có chút tự hào vì cô học về chuyên ngành tâm lý học, nghiờn cứu về tõm lý con người. Cụ cú thể chỉ ủớch danh người vừa núi “cú” là bạn nào, nhưng cụ muốn khơi dậy ở cỏc em lũng tự trọng và danh dự nờn cụ muốn bạn ủú tự giỏc ủứng lờn thụi, và cơ hội cuối cựng cụ muốn bạn ấy ủứng lờn ủể nhận là mỡnh vừa phỏt ngụn cõu ủú, cũn nếu khụng cụ sẽ chỉ tờn và mời bạn ấy ra khỏi lớp” (núi thật lũng là tụi khụng hề biết là ai vì tôi quay lên xóa bảng, tôi cứ thử “lừa” sinh viên xem thế nào?!).
Tôi sử dụng biện pháp vừa mềm mỏng nhưng quả quyết. Quả thật ngoài sức tưởng tượng của tụi ủú là một sinh viờn nam ngồi ở vị trớ giữa lớp học khỳm lỳm ủứng lờn. Sinh viên ấy lí nhí, không như tiếng “có” lúc trước nhưng tôi vẫn nghe rõ: Dạ thưa cô! Em xin lỗi cụ, em...” “thụi tụi biết em muốn núi ủiều gỡ rồi”, tụi núi thế ủể gỡ rối cho em ấy. Tụi núi: Em là người cú lũng tự trọng, cú tớnh dũng cảm, nhưng ủứng ngay lờn từ nóy ủến giờ cú phải ủỡ mất thời gian hơn không?!. Vậy theo em: không có não thì có tâm lý không? Nam sinh viên ủú trả lời ngay: Qua sự phõn tớch vừa rồi của cụ cho thấy khụng cú nóo sẽ khụng cú tõm lý, và em cũng thấy ủỳng là như vậy”.
Khi em ấy trả lời xong tôi thấy tâm trạng nhẹ nhàng và thoải mái hơn rất nhiều, không khớ lớp học cũng ủỡ cẳng thẳng hơn, tụi nghe và nhỡn thấy rất rừ những nụ cười và cả những tiếng thở dài của sinh viên nữa....
ðặng Thị Vân
Giảng viên Tâm lý học - BM Tâm lý và PPGD Khoa SP&NN
Câu chuyện thứ 2:
CÔ ƠI, NẾU CÔ BIẾT...
Tôi cầm trên tay tấm hình chụp toàn lớp cũ của tôi hồi học cấp hai. Trong ảnh, cô giáo chủ nhiệm ủể tay lờn vai tụi, cụ cười hiền hậu. Kỷ niệm cũ về cụ lại trỗi dậy trong tụi bồi hồi, xỳc ủộng.
Cụ giỏo tụi cú thúi quen là cứ ủến cuối học kỳ, hoặc cuối năm học lại ủề nghị chỳng tôi viết vào một tờ giấy nhỏ những ý nghĩ và nhận xét của mình về cô. Việc làm ấy chúng tôi thực hiện khỏ ủều ủặn, vỡ cụ làm chủ nhiệm chỳng tụi năm ấy là năm thứ ba. Thường lũ học trũ chỳng tụi lau nhau khụng hiểu hết ý ủịnh của cụ giỏo, mặt khỏc lại sợ cụ nữa nờn chỳng tụi viết phần lớn những lời búng bẩy, ủẹp ủẽ, những ước mơ tốt ủẹp về cụ giỏo mỡnh. Lần ấy trước khi hết cấp hai, chúng tôi lại viết về cô như thường lệ. Tôi suy nghĩ mãi, cuối cùng mạnh dạn viết:
“... Em khụng buồn vỡ ủiểm 1 cụ cho, mà em buồn vỡ em khụng học thuộc bài nờn ủể cụ giận. Mẹ em ốm nặng quỏ em phải thức suốt ủờm chăm súc mẹ. Em ủó tự hứa sỏng mai sẽ dậy sớm ủể học, nhưng mệt quỏ lại ngủ quờn. Cụ ơi, nếu cụ biết mẹ em bị ốm nặng thỡ chắc cụ khụng cho em ủiểm 1 ủõu...”
Viết rồi tụi ủang thẫn thờ suy tớnh xem cú nờn gửi cho cụ khụng thỡ thầy giỏo dạy ðịa bước vào, ủến bờn tụi.
- Này, sao trong lớp ngồi nhỡn ủõu thế, cài gỡ thế này?
Tụi hốt hoảng ủịnh giật lại tờ giấy từ tay thầy. Thầy chăm chỳ ủọc, mặt thầy ủỏ dần lờn. Rồi thầy nhỡn tụi chằm chằm, sau ủú kộo tụi lờn văn phũng. Tới nơi, vừa thấy cụ giỏo tụi, thầy ủó núi to:
- Học trò gì mà hư, mà láo! Dám nhận xét cả thầy, cả cô.
Cô giáo tôi vội hỏi:
- Nga, em làm gì thế? Nói cô nghe xem nào!
Thầy dạy ðịa nói tiếp:
- ðõy, chị nhỡn xem, nú dỏm bảo chị là ủộc ỏc...
Nước mắt tụi trào ra. Cụ giỏo cầm tờ giấy từ tay thầy và chăm chỳ ủọc. Rồi cụ bước lại bên tôi, nhìn sâu vào mắt tôi. Tôi òa lên khóc nức nở.
Buổi chiều, cụ ủến thăm mẹ tụi. Cụ và tụi bắc bếp nấu chỏo cho mẹ. Cụ như cú ủiều gỡ vui lắm, thỉnh thoảng lại vuốt tóc tôi. Khi tôi tiễn cô ra cổng, cô nắm tay tôi rồi nói:
- Cụ cảm ơn em, mai em học bài ủi, cụ sẽ kiểm tra em nhộ!
Tụi nhỡn theo hỳt cỏi búng mảnh mai, hiền hậu của cụ ủang khuất sau bụi tre, mà lũng ủầy xỳc ủộng.
(Trích trong “Nghệ thuật ứng xử sư phạm”
NXB ðại học Sư phạm) Câu chuyện thứ 3:
ðIỂM 10 CHO LỜI KẾT
Học kỳ ủú tụi ủảm nhận giảng dạy cho một lớp nguyện vọng 3 ngành Kỹ thuật ủiện.
Tụi suy nghĩ rất nhiều về cỏch giảng dạy, về nội dung bài học, về vớ dụ minh chứng ủưa vào cho lớp học này. Bởi ngay từ buổi học ủầu tiờn tụi quan sỏt thấy tinh thần học tập uể oải của các em. Trong giờ học vẫn có nhiều sinh viên làm việc riêng, và nói chuyện riêng. Tôi phán đốn cĩ thể các em vào học ngành khơng đúng nguyện vọng của mình, các em vẫn đang cĩ cảm giỏc hẫng hụt khi khụng ủỗ vào ngành nghề mà cỏc em yờu thớch và kỳ vọng. Sau một
thời gian giảng dạy, tụi nghĩ cần cho cỏc em chủ ủộng học tập bằng cỏch vận dụng phương pháp thảo luận nhóm. Từ khi học theo phương pháp này tôi nhận thấy không khí lớp học căng thẳng hơn, nhiều sinh viên nói chuyện riêng nhiều hơn, tôi luôn phải dừng lại nhắc nhở các em. Những giờ lờn lớp tụi cũng thấy buồn và căng thẳng bởi bản thõn tụi cũng ủó cố gắng mà khụng ủược sinh viờn của mỡnh biết ủến.
Vào một buổi học tiếp theo, ủại diện một nhúm lờn trỡnh bày về cỏc ủặc ủiểm của tỡnh cảm (một nội dung trong chương trỡnh mụn Tõm lý học ủại cương), sinh viờn ủú ủó núi thay tụi tất cả những ủiều lẽ ra tụi cần thẳng thắn núi với cỏc em, nhưng vỡ một ỏp lực tõm lý nào ủú mà tụi chưa thể núi. Nội dung bạn sinh viờn ủú trỡnh bày trong bài thảo luận của nhúm mỡnh, như một vớ dụ minh chứng cho ủặc ủiểm “tớnh nhận thức của tỡnh cảm”: .... “ Như cỏc bạn cũng biết ủể cú hứng thỳ, tỡnh cảm với một mụn học nào ủú, chẳng hạn như mụn Tõm lý học ủại cương, mỗi chỳng ta cần phải biết mụn học ủú ủề cập ủến kiến thức gỡ? Những kiến thức ủú quan trọng với cuộc sống của con người như thế nào? Và cú ý nghĩa như thế nào ủối với mỗi chỳng ta. Cỏc bạn cũng biết cụ giỏo dạy mỡnh rất nhiệt tỡnh, cụ lấy nhiều vớ dụ ủể chỳng ta hiểu những vấn ủề lý luận mà cụ ủề cập ủến. Cũng như nhúm chỳng tụi ủược giao về nội dung của bài tỡnh cảm, một vấn ủề tưởng dễ và gắn với cuộc sống thực tiễn nhưng cú nghiờn cứu mới thấy nú khụng ủơn giản, ủiều ủặc biệt là chỳng ta hiểu ủược về khỏi niệm một cách hệ thống, bài bản...Hơn nữa không có hứng thú với môn học, không thích nó chúng ta sẽ khụng thể nhận thức hết ủược giỏ trị, ý nghĩa của kiến thức mụn học. Tụi hy vọng học xong về bài tỡnh cảm, cỏc bạn cần nhận thức lại thỏi ủộ và hành vi học tập của mỡnh ủể yờu và gắn bú với mụn học hơn, cỏc bạn sẽ tỡm thấy niềm vui trong học tập, ủạt kết quả tốt nhất khi thi”.
Khi bạn sinh viờn ủú kết thỳc bài giảng, tiếng vỗ tay tỏn thưởng của gần như tất cả số sinh viờn cú mặt ngày hụm ủú làm tụi thấy lũng mỡnh ấm ỏp. Tụi kịp núi với bạn sinh viờn ủú một vài lời: “Cụ khụng cần hỏi em cú thớch học mụn của cụ khụng, mà cụ dỏm nhận ủịnh rằng là cú bởi bài chuẩn bị của em khỏ tốt, cỏch dẫn dắt vấn ủề của em cú tớnh logic và một bài trỡnh diễn cú ý nghĩa lớn về thực tiễn, cảm ơn lời kết trong bài thảo luận của nhúm em, 10 ủiểm là ủiểm số cuối cựng nhúm em ủạt ủược”. Tụi núi trong cảm xỳc nờn giọng núi của tụi cũng ủủ ủể sinh viờn ủại học hiểu tụi muốn nhắn nhủ ủiều gỡ. Lại một tràng vỗ tay hưởng ứng...mặc dự bài thảo luận hụm ủú cỏc em cú thể chỉ giành ủược ủiểm 9. Quả nhiờn từ những buổi học tiếp theo, lớp học nghiêm túc hơn, tập trung hơn và có những bài thảo luận thể hiện trách nhiệm và ý thức học tập tiến bộ của cỏc em. Tụi vui mừng vỡ ủiều ủú.
ðặng Thị Vân
Giảng viên Tâm lý học - BM Tâm lý và PPGD Khoa SP&NN
Câu chuyện thứ 4:
LÝ SỰ CÙN
Sau khi tiến hành bước “tổ chức lớp”, tụi gọi học sinh lờn bảng ủể kiểm tra bài cũ.
- Mời em Nam lên bảng.
Nam là một học sinh vào loại “nhất nhì” trong lớp, lười học nhưng lại hay “sĩ” và thường hay “sáng ý” nghĩ ra các trò cười cho cả lớp.
Tụi vừa hỏi dứt lời Nam ủó ủỏp gọn lỏn với thỏi ủộ “tỉnh bở”:
- Em không thuộc ạ!
- Vì sao em không thuộc? - Tôi hỏi gắt.
- Thưa...dốt.
Cả lớp cười ồ lờn. Tụi ngạc nhiờn và thấy Nam ủang nhỡn lại cỏc bạn tỏ vẻ thỏa món với câu trả lời của mình.
Sau khi yêu cầu lớp trở lại trật tự, tôi quay sang nhìn thẳng vào Nam, nói:
- Sao? Em nói rằng em dốt phải không?
- Võng! Nam vẫn ủỏp lại với giọng ủắc thắng, cũn mắt thỡ “ủấu” thẳng vào mắt tụi.
-Vậy thỡ em hóy chứng minh cho tụi và cả lớp biết rằng em dốt ủi.... - Tụi thỏch thức.
Nam lỳng tỳng, cỳi mặt. Cả lớp ủổ dồn nhỡn Nam. Lỳc này tụi mới ủổi giọng:
- Một người biết núi rằng: “Em dốt” thỡ người ủú khụng ủến nỗi dốt ủõu...Thụi em về chỗ, tôi cho em chịu. Giờ sau tôi sẽ kiểm tra.
Mấy hụm sau, Nam ủến gặp tụi “gói tai” nhận lỗi. Từ ủú tụi khụng thấy em “diễn” lại cái kiểu “cùn” ấy nữa.
(Trớch trong “Ứng xử sư phạm những ủiều cần biết” - NXB ðại học Quốc gia Hà Nội)
Câu chuyện thứ 5:
THÊM MỘT BÀI HỌC
Cổng sau trường ðại học khoa học xã hội và nhân văn lúc nào cũng có 2 cụ già túc trực làm nghề ăn xin. Hàng ngày sinh viờn qua cổng ủều bỏ vào trong cỏi nún rỏch khi thỡ năm trăm, lỳc một nghỡn. Cú bạn làm việc ủú như một thúi quen, vừa trũ chuyện với người bạn ủi bờn cạnh, vừa vứt tiền vào nún, mắt nhỡn thẳng. Hụm ấy, chỳng tụi chứng kiến một thầy giỏo ủi vào bằng cổng sau. Như thường lệ, cụ già ăn xin lại chỡa cỏi nún rỏch quen thuộc, giọng thều thào. Thầy giỏo dừng hẳn lại, múc lấy vớ tiền, ủưa bằng cả 2 tay: Con biếu cụ. Cụ già ăn xin cảm ơn rồi cứ nhìn theo mãi. Chúng tôi cũng vậy, cứ nhìn theo thầy. đúng là Ộcủa cho khụng bằng cỏch cho”. Bài học tưởng giản dị thế mà ủến hụm ủú, chỳng tụi mới hiểu.
Nguyễn Huyền Thương (sưu tầm ) Câu chuyện thứ 6:
MÓN QUÀ SINH NHẬT
Tốt nghiệp ðại học sư phạm ngoại ngữ, tụi ủược phõn cụng về dạy một trường làng hẻo lỏnh, xa xụi. Tụi chỏn nản, thất vọng khi ủặt chõn lờn mảnh ủất này. Nhỡn thấy bạn bố ở thành phố có thu nhập cao, tôi tự thấy mình thua kém về mọi mặt. Tôi làm việc như một người mỏy, ủến giờ thỡ lờn lớp, hết giờ thỡ về nhà, hầu như khụng bao giờ trũ chuyện với ủỏm học trũ. Tụi biết học trũ rất sợ tụi và ủặt cho tụi biệt hiệu là “mặt sắt”.
Hụm ấy là ngày sinh nhật của tụi, như thường lệ, hết giờ dạy ở lớp 10A, tụi ủi thẳng ra chỗ gửi xe. Khi tôi vừa dắt xe ra ngoài thì có tiếng học trò gọi từ phía sau: “ Cô ơi chờ em một chỳt”. Tiếng gọi to hơn, gấp gỏp hơn, tụi thầm nghĩ : “Chắc lại hỏi bài vở vớ vẩn gỡ ủõy, thụi ủể hụm khỏc ủi”. Và thế là tụi phớt lờ, nhấn ga cho xe nổ mỏy. Hụm sau ủến lớp 11C, tụi nhận ủược mún quà sinh nhật nhỏ ủược gúi trong tỳi búng kớnh màu xanh lơ. Thật xỳc ủộng và bất ngờ quỏ. Sao cỏc em lại biết ngày sinh nhật của tụi. Cậu lớp phú ủứng lờn rụt rố xin lỗi vỡ ủó qua sinh nhật tụi một ngày rồi, tại cuối giờ chiều qua khi thấy tụi ở bói gửi xe, em gọi với theo nhưng chắc tôi không nghe thấy.
Tôi áy náy nghĩ lại câu chuyện chiều qua mà thầm thương cậu học trò tội nghiệp. Tôi thật vô tâm với các em quá!
Nguyễn Huyền Thương (sưu tầm) Câu chuyện thứ 7:
HỌC SINH ðÁNH THẦY
Học sinh T lớp 10A8 chặn ủường ủỏnh thầy giỏo, miệng lẩm bẩm những ủiều vụ nghĩa, mắt ủỏ rực, tay nắm chặt khỳc cụn. Thầy M gạt ủỡ cỳ ủỏnh, khoỏ tay T và ủưa ủến gặp thầy hiệu trưởng, ủồng thời mời bố mẹ T ủến. Học sinh bị ủuổi học. Sau ủú thầy phỏt hiện em uống thuốc kớch thớch. Từ ủú em khụng ủến lớp, bỏ nhà ủi. Thầy M cựng cả lớp tỡm T. Khi gặp thầy, T nói:
- Em xấu hổ vỡ hành ủộng của em.
Thầy M nói:
- Khi ấy em hành ủộng vỡ bị kớch ủộng của thuốc. Vỡ sao em dựng ủến loại thuốc kớch thớch ủú?
- Em bị một số thanh niờn hư lụi kộo. Thưa thầy! Thật tỡnh hụm ủú em khụng biết người bị ủỏnh là thầy. Thầy tha lỗi cho em.
Thầy M nói:
- Em hãy vì tương lai, vì ba má của em mà trở lại trường, thầy tha lỗi cho em. Em ủừng phụ lũng tin của thầy, ba mỏ và bạn bố của em.
Từ ủú T học tập chăm chỉ và thi ủậu vào trường ðại học sư phạm.
( Trích trong “ Tâm lý học ứng xử ” - NXB Giáo dục ) Câu chuyện thứ 8:
THÓI QUEN
- Thưa hiệu trưởng, tôi giao trả cậu học sinh này cho thầy, học sinh này tôi không dạy ủược. Thầy giỏo chủ nhiệm núi xong ủẩy học sinh Vương - một em học sinh thường xuyờn ăn cắp vặt - ủến trước mặt thầy hiệu trưởng rồi quay người ủi.
Thầy hiệu trưởng nhỡn Vương rồi núi “Em ngồi xuống ủi”. Em Vương cười cười và ngồi xuống ghế. Thầy hiệu trưởng ủúng cửa lại, sau ủú kộo ngăn bàn lấy ra một bao thuốc rồi ủưa cho Vương: “Em hỳt một ủiếu ủi”. Vương ngẩn người nhỡn thầy tỏ vẻ khụng hiểu. “Hỳt một ủiếu ủi, khụng sao ủõu, chỉ cú tụi và em”. Thầy hiệu trưởng rỳt một ủiếu thuốc ủưa cho Vương và ủỏnh diờm chõm thuốc cho em. Vương chần chừ một lỳc rồi hỳt vài hơi và ho lờn mấy tiếng. Thật khụng dễ ủể hỳt hết ủiếu thuốc. Thầy hiệu trưởng lại rỳt ủiếu thứ 2 ủưa cho Vương. “ Thầy giỏo, tha cho em ủi”- Vương núi. Thầy hiệu trưởng núi: “ Em Vương, tật của em chỉ là một thúi quen, là một thúi quen ủặc biệt. Thầy cũng cú một thúi quen là thớch hỳt thuốc lỏ. Trước ủõy thầy hỳt hết mỗi ngày 2 bao. Nhưng khi bỏc sỹ núi rằng thầy cú bệnh phổi nặng nờn bõy giờ thầy ủó bỏ thuốc”. Thầy hiệu trưởng ngừng một lỏt rồi núi: “Em Vương, em hay lấy ủồ dựng của người khỏc chỉ là một thúi quen, thầy khụng trỏch em. Nhưng thúi quen lấy ủồ dựng của người khỏc là một thúi quen nguy hiểm khụng giống với thúi quen hỳt thuốc”. Vương ngơ ngác nhìn thầy hiệu trưởng. Thầy hiệu trưởng lại cười nói : “Vương, em là một học sinh ngoan, em về lớp ủi”. Vương chần chừ một lỳc rồi mới ấp ỳng : “Thầy hiệu trưởng, em sai rồi”. Thầy hiệu trưởng núi “Con trai, con về ủi, con là một ủứa con ngoan”.
Vương ủứng ngõy người một lỳc rồi bước ủi, trờn mặt em lấp lỏnh những giọt nước mắt.
Sự việc làm mọi người kinh ngạc là từ ủấy em Vương khụng ăn cắp vặt nữa.
Truyện ngắn của Vương Tiểu Huy ( TQ ) do Nguyễn Thiêm dịch