Nếu gọi giá trị hàng hoá là G, thì G = c + v + m. Đó chính là chi phí lao động thực tế của xã hội để sản xuất hàng hoá.
Nhƣng đối với nhà tƣ bản, để sản xuất hàng hoá, họ chỉ cần chi phí một lƣợng tƣ bản để mua tƣ liêu sản xuất (c) và mua sức lao động (v) . Chi phí đó gọi là chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa, ký hiệu là K.
K = c + v
Vậy, chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa là phần giá trị bù lại giá cả của những tư liệu sản xuất và giá cả sức lao động đã tiêu dùng để sản xuất ra hàng hoá cho nhà tư bản.
Giữa chi phí sản xuất tƣ bản chủ nghĩa và giá trị hàng hoá có sự khác nhau cả về chất và về lƣợng.
Về chất, chi phí sản xuất tƣ bản chủ nghĩa mới chỉ là sự chi phí tƣ bản của nhà tƣ bản để sản xuất hàng hóa; còn giá trị hàng hoá là chi phí thực tế của xã hội để sản xuất ra hàng hoá đó là lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra hàng hoá. Chi phí sản xuất thực tế phản ánh đầy đủ hao phí lao động để sản xuất hàng hóa, chi phí sản xuất tƣ bản chủ nghĩa chỉ phản ánh một phần hao phí lao động, chƣa đầy đủ hao phí lao động sản xuất hàng hóa.
Về lượng, chi phí sản xuất tƣ bản chủ nghĩa luôn nhỏ hơn chi phí thực tế, vì K = (c+v) < (c+v+m) = G.
Đối với nhà tƣ bản, chi phí sản xuất tƣ bản chủ nghĩa là giới hạn thực tế của lỗ lãi kinh doanh nên họ ra sức “tiết kiệm” chi phí sản xuất này bằng mọi cách.
b) Lợi nhuận
Khi c+v chuyển thành K (chi phí sản xuất tƣ bản chủ nghĩa) thì số tiền nhà tƣ bản thu về trội hơn so với số tiền bỏ ra đƣợc gọi là lợi nhuận.
Vậy, lợi nhuận chính là giá trị thặng dư được quan niệm là kết quả của toàn bộ tư bản ứng trước.
60 Nếu ký hiệu lợi nhuận là P thì công thức G= c + v+ m sẽ chuyển thành G= K+ P (có nghĩa là giá trị hàng hoá tƣ bản chủ nghĩa bằng chi phí sản xuất tƣ bản chủ nghĩa cộng với lợi nhuận).
Nhƣ vậy, lợi nhuận là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư, nó phản ánh sai lệch bản chất
bóc lột của chủ nghĩa tƣ bản. Cái khác nhau giữa m và P ở chỗ, khi nói m là hàm ý so sánh nó với v, còn khí nói P lại hàm ý so sánh với k. P và m thƣờng không bằng nhau, P có thể cao hơn hoặc thấp hơn m, phụ thuộc vào giá cả hàng hoá do quan hệ cung- cầu quy định. Nhƣng xét trên phạm vi toàn xã hội, tổng số lợi nhuận luôn ngang bằng tổng số giá trị thặng dƣ.
Cụ thể: Nếu giá cả > giá trị thì p > m Giá cả = giá trị thì p = m
Giá cả < giá trị thì p < m Trên toàn xã hội : ∑pi = ∑mi