Tính cấp thiết của tiểu luận
Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, xét xử đóng vai trò quan trọng, diễn ra sau các giai đoạn điều tra và truy tố Tại phiên tòa, thông tin, tài liệu và đồ vật thu thập được sẽ được công khai thông qua xét hỏi và tranh luận Dựa trên những bằng chứng này, Tòa án sẽ đưa ra các phán quyết khách quan theo quy định pháp luật Xét xử, đặc biệt là các phiên tòa công khai, không chỉ giúp giáo dục công dân tuân thủ pháp luật mà còn nâng cao ý thức đấu tranh phòng, chống tội phạm và các vi phạm pháp luật khác.
Trong quá trình điều tra, việc thu thập tài liệu chứng cứ không phải lúc nào cũng đầy đủ và chính xác, dẫn đến nhiều trường hợp không thể kết luận về tội phạm hoặc người phạm tội Điều này có thể gây ra vi phạm quy định của pháp luật tố tụng hình sự, cũng như có khả năng khởi tố bị can về các tội danh khác hoặc liên quan đến đồng phạm Để khắc phục những thiếu sót này, Bộ luật tố tụng hình sự quy định việc trả hồ sơ điều tra bổ sung tại Điều 168 và Điều 179, nhằm đảm bảo không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội Bài viết tập trung nghiên cứu giai đoạn trả hồ sơ điều tra bổ sung khi hồ sơ vụ án được Viện kiểm sát chuyển đến Tòa án.
Tòa án, với vai trò là cơ quan xét xử, cần trả hồ sơ để điều tra bổ sung nhằm khắc phục những thiếu sót trong giai đoạn điều tra và truy tố, từ đó đảm bảo giải quyết đúng đắn vụ án hình sự Việc này không chỉ hạn chế oan sai và bỏ lọt tội phạm mà còn bảo vệ quyền con người và quyền công dân theo quy định của pháp luật.
Dựa trên những lý do và phân tích về ý nghĩa cũng như tầm quan trọng của vấn đề nghiên cứu, tác giả quyết định chọn đề tài tiểu luận: "Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự" với bối cảnh thực tiễn tại thành phố Cần Thơ.
Mục đích và phạm vi nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu tập trung vào việc phân tích nội dung và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giải quyết vụ án hình sự Mục tiêu là đề xuất các giải pháp cải thiện hiệu quả phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, từ đó giảm thiểu tình trạng trả hồ sơ điều tra bổ sung trong tương lai.
Phạm vi nghiên cứu
Trong tiểu luận này, tác giả tập trung nghiên cứu lý luận về việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giải quyết vụ án hình sự, đặc biệt là thực tiễn áp dụng quy định tại Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ Bài viết khái quát các giai đoạn áp dụng pháp luật liên quan đến hoạt động này, từ việc thụ lý hồ sơ, phân tích các tình tiết cụ thể của vụ án, đến việc phát hiện căn cứ và lựa chọn quy phạm pháp luật phù hợp, nhằm ban hành quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung mà không đi sâu vào các trình tự, thủ tục tố tụng khác.
Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Cơ sở lý luận
Nghiên cứu này dựa trên lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền, đồng thời phản ánh đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam trong việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa Mục tiêu là xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, vì dân, do dân và của dân tại Việt Nam.
Phương pháp nghiên cứu
Trong nghiên cứu đề tài, tác giả áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau, bao gồm phương pháp nghiên cứu tài liệu tại chỗ, phân tích và tổng hợp thông tin, so sánh dữ liệu, diễn dịch và quy nạp, thống kê hình sự, cùng với khảo sát thực tế để thu thập và phân tích thông tin một cách hiệu quả.
Bố cục của tiểu luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của tiểu luận gồm 02 chương
Chương 1: Những vấn đề lý luận về trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự.
Chương 2 tập trung vào quy định pháp luật liên quan đến việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giải quyết vụ án hình sự Bài viết cũng phân tích thực tiễn áp dụng quy định này tại Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ, nhằm làm rõ quy trình và hiệu quả của việc trả hồ sơ trong việc nâng cao chất lượng điều tra và xét xử.
Chương 3: Những bất cập trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự Kiến nghị hoàn thiện.
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ
Khái quát chung về hoạt động trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự
Chương 2: Quy định của pháp luật về trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự Thực tiễn trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ.
Chương 3: Những bất cập trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự Kiến nghị hoàn thiện.
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀUTRA BỔ SUNG TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1 Khái quát chung về hoạt động trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự
1.1.1 Khái niệm hoạt động trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong giải quyết vụ án hình sự
Theo Nghị quyết số 08-NQ/TW và Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị, Tòa án đóng vai trò trung tâm trong công tác xét xử, với phán quyết dựa chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa Để đảm bảo bản án đúng pháp luật và thuyết phục, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tố tụng trong quá trình chuẩn bị xét xử Tòa án có quyền trả hồ sơ để điều tra bổ sung trước và trong phiên tòa Việc nghiên cứu chế định này đòi hỏi phải hiểu rõ khái niệm về hồ sơ vụ án hình sự.
Hồ sơ vụ án hình sự là tập hợp tài liệu và chứng cứ được thu thập bởi các cơ quan tố tụng trong quá trình điều tra, truy tố và xét xử, được sắp xếp theo trình tự nhất định nhằm phục vụ cho việc xét xử Hồ sơ bắt đầu hình thành từ khi có quyết định khởi tố vụ án, trong đó cơ quan điều tra tiến hành thu thập chứng cứ để chứng minh tội phạm và người phạm tội Sau khi hoàn tất, hồ sơ sẽ được chuyển cho Viện Kiểm sát để đề nghị truy tố, đảm bảo rằng kết quả điều tra hỗ trợ cho việc truy tố và xét xử đúng pháp luật.
Hậu quả của việc điều tra bổ sung là cơ quan nhận hồ sơ phải tiếp tục xem xét và thực hiện các yêu cầu điều tra bổ sung từ cơ quan đã ra quyết định.
Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong vụ án hình sự là quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm nhằm khắc phục vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng và những thiếu sót trong quá trình điều tra, truy tố Việc này được thực hiện trong giai đoạn chuẩn bị xét xử hoặc tại phiên tòa, với mục đích đảm bảo việc điều tra, truy tố và xét xử các vụ án hình sự diễn ra một cách khách quan, toàn diện, đúng người, đúng tội và đúng pháp luật.
1.1.2 Đặc điểm của hoạt động trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự
Hoạt động trả hồ sơ điều tra bổ sung của Tòa án có những đặc điểm sau:
Tòa án, cùng với Viện kiểm sát, có thẩm quyền ra quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong các vụ án hình sự Cụ thể, Thẩm phán chủ tọa phiên tòa và Hội đồng xét xử có quyền này khi phát hiện các căn cứ theo Điều 179 Bộ luật tố tụng hình sự Quyết định trả hồ sơ nhằm đảm bảo việc giải quyết vụ án được toàn diện, khách quan và tuân thủ pháp luật.
Quy trình trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong vụ án hình sự phải tuân thủ các quy định chặt chẽ của pháp luật tố tụng hình sự và các văn bản quy phạm pháp luật liên quan Điều này bao gồm Nghị quyết của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao và Thông tư liên tịch của các cơ quan tiến hành tố tụng Việc thực hiện quy trình này cần đảm bảo tính chặt chẽ về thủ tục, nội dung và hình thức văn bản theo quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự và các hướng dẫn áp dụng.
Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong vụ án hình sự là hoạt động quyền lực của Nhà nước, thể hiện sự phối hợp giữa các cơ quan tố tụng Hoạt động này nhằm đảm bảo tính chính xác, khách quan trong quá trình giải quyết vụ án, tránh bỏ sót tội phạm và ngăn chặn oan sai cho người vô tội.
Trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong vụ án hình sự là một hoạt động khoa học được thực hiện bởi Thẩm phán và Hội đồng xét xử.
1.2.3 Vai trò của việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự
Trả hồ sơ để điều tra bổ sung là một bước quan trọng nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện trong việc xác định sự thật của vụ án, giúp tránh bỏ sót tội phạm và oan sai cho người vô tội Qua quá trình này, các cơ quan tố tụng có cơ hội đánh giá những nguyên nhân và tồn tại trong giải quyết vụ án hình sự, từ đó có biện pháp khắc phục kịp thời những sai sót và tích lũy kinh nghiệm quý báu Nguyên tắc này được quy định tại Điều 10 Bộ luật tố tụng hình sự, yêu cầu các cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát và Tòa án áp dụng mọi biện pháp hợp pháp để làm rõ chứng cứ có tội và vô tội, cũng như các tình tiết liên quan đến trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo.
Việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong các vụ án hình sự của Tòa án nhân dân đóng vai trò quan trọng trong việc hoàn thiện pháp luật, đặc biệt là pháp luật tố tụng hình sự Hệ thống pháp luật về tố tụng hình sự đã thể hiện hiệu quả cao trong thực tiễn giải quyết vụ án Tuy nhiên, vẫn tồn tại những quy định chưa đầy đủ, lạc hậu, và không phản ánh đúng thực tiễn, gây khó khăn cho người áp dụng pháp luật.
Pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về trả hồ sơ để điều tra bổ sung
Theo Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988, việc trả hồ sơ điều tra bổ sung được quy định tại Điều 154 và Điều 173 Cụ thể, Điều 154 nêu rõ quy trình quyết định trả hồ sơ để tiến hành điều tra bổ sung nhằm đảm bảo tính chính xác và đầy đủ của thông tin trong vụ án.
1 Thẩm phán ra quyết định trả hồ sơ cho Viện kiểm sát để điều tra bổ sung trong những trường hợp sau đây:
Bộ luật tố tụng hình sự của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam số 7-LCT/HĐNN8 ngày 26/8/1998 quy định rằng việc xem xét bổ sung chứng cứ quan trọng cho vụ án có thể thực hiện trong các trường hợp sau: khi không thể bổ sung chứng cứ tại phiên tòa, khi có căn cứ cho rằng bị cáo phạm tội khác hoặc có đồng phạm khác, và khi phát hiện vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng.
Những vấn đề cần điều tra bổ sung phải được nói rõ trong quyết định yêu cầu điều tra bổ sung.
2 Nếu kết quả điều tra bổ sung dẫn tới đình chỉ vụ án thì Viện kiểm sát ra quyết định đình chỉ vụ án và báo cho Toà án biết.
Nếu Viện kiểm sát không thể bổ sung các vấn đề theo yêu cầu của Toà án và vẫn giữ nguyên quyết định truy tố, Toà án sẽ tiếp tục tiến hành xét xử Điều 173 quy định về việc ra bản án và các quyết định của Toà án.
1 Bản án của Toà án quyết định việc bị cáo có phạm tội hay không phạm tội, hình phạt và các biện pháp tư pháp khác Bản án phải được thảo luận và thông qua tại phòng nghị án.
2 Quyết định về việc thay đổi thành viên của Hội đồng xét xử, kiểm sát viên, người giám định, người phiên dịch, thư ký phiên toà; chuyển vụ án, yêu cầu điều tra bổ sung, tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án và về việc bắt giam hoặc trả tự do cho bị cáo phải được thảo luận và thông qua tại phòng nghị án và phải được viết thành văn bản.
3 Quyết định về vấn đề khác được Hội đồng xét xử thảo luận và thông qua tại phòng xử án, không phải viết thành văn bản, nhưng phải được ghi vào biên bản phiên toà.
Theo Thông báo số 61/KT-LN của Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Tòa án nhân dân tối cao, thời gian trả hồ sơ để điều tra bổ sung không được vượt quá 01 tháng.
Theo Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, việc trả hồ sơ điều tra bổ sung được quy định tại Điều 179 và Điều 199 (2) Điều 179 nêu rõ quy trình và điều kiện để quyết định trả hồ sơ nhằm phục vụ cho việc điều tra bổ sung, đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong quá trình tố tụng.
Thẩm phán quyết định trả hồ sơ cho Viện Kiểm sát để điều tra bổ sung trong các trường hợp cần thiết như: khi cần xem xét thêm chứng cứ quan trọng không thể bổ sung tại phiên toà, khi có căn cứ cho rằng bị cáo phạm tội khác hoặc có đồng phạm khác, và khi phát hiện vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng.
Những vấn đề cần điều tra bổ sung phải được nêu rõ trong quyết định yêu cầu điều tra bổ sung
2 Nếu kết quả điều tra bổ sung dẫn tới việc đình chỉ vụ án thì Viện Kiểm sát ra quyết định đình chỉ vụ án và thông báo cho Toà án biết
Nếu Viện Kiểm sát không đáp ứng yêu cầu bổ sung của Tòa án và vẫn giữ nguyên quyết định truy tố, Tòa án sẽ tiếp tục xét xử vụ án Điều 199 quy định về việc ra bản án và các quyết định của Tòa án.
1 Bản án của Tòa án quyết định việc bị cáo có phạm tội hay không phạm tội, hình phạt và các biện pháp tư pháp khác Bản án phải được thảo luận và thông qua tại phòng nghị án.
2 Quyết định về việc thay đổi thành viên của Hội đồng xét xử, Kiểm sát viên, Thư ký Toà án, người giám định, người phiên dịch, chuyển vụ án, yêu cầu điều ra bổ sung, tạm đình hoặc đình chỉ vụ án và việc bắt giam hoặc trả tự do
Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam số 29/2003/L-CTN quy định rằng các quyết định liên quan đến bị cáo cần được thảo luận và thông qua tại phòng nghị án, đồng thời phải được lập thành văn bản.
QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ THỰC TIỄN TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ CẦN THƠ
Quy định của pháp luật về trả hồ sơ để điều tra bổ sung
Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 cùng với các văn bản hiện hành đã quy định chi tiết về quyền hạn và thủ tục của Toà án trong việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung, bao gồm các yếu tố như thẩm quyền, căn cứ, thời hạn, số lần và quy trình thực hiện.
2.1.1 Về thẩm quyền trả hồ sơ điều tra bổ sung:
Theo quy định tại khoản 2 Điều 39 và khoản 2 Điều 176 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, thẩm quyền ra quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung được xác định rõ ràng Đồng thời, Điều 199 của bộ luật này cũng quy định về việc ra các bản án và quyết định của Tòa án, trong đó khoản 2 nêu rõ các quy trình liên quan.
Theo quy định hiện hành, thẩm quyền quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong vụ án hình sự thuộc về Thẩm phán chủ tọa phiên tòa hoặc Hội đồng xét xử Sự khác biệt giữa hai loại quyết định này nằm ở thẩm quyền, thời điểm ban hành và tên gọi Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử, Thẩm phán chủ tọa sẽ ra "Quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung" trước khi đưa vụ án ra xét xử Tại phiên tòa, Hội đồng xét xử sẽ quyết định và Thẩm phán chủ tọa thay mặt ký "Quyết định yêu cầu điều tra bổ sung".
2.1.2 Căn cứ trả hồ sơ điều tra bổ sung:
Các căn cứ để Toà án trả hồ sơ để điều tra bổ sung: được quy định tại Điều 179 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 bao gồm:
Khi cần xem xét thêm những chứng cứ quan trọng đối với vụ án mà không thể bổ sung tại phiên tòa được.
Theo Khoản 2 Điều 39, thẩm phán chủ tọa phiên tòa không chỉ thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn đã nêu tại khoản 1 mà còn có quyền quyết định việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung.
Khoản 2 Điều 76 quy định: "Trong thời hạn ba mươi ngày đối với tội phạm ít nghiêm trọng, bốn mươi lăm ngày đối với tội phạm nghiêm trọng, hai tháng đối với tội phạm rất nghiêm trọng, ba tháng đối với tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, kể từ ngày nhận hồ sơ vụ án, Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa phải ra một trong các quyết định sau đây: a) … b) Trả hồ sơ để điều ra bổ sung"
Quyết định liên quan đến việc thay đổi thành viên của Hội đồng xét xử, Kiểm sát viên, Thư ký Toà án, người giám định, người phiên dịch, cũng như các vấn đề như chuyển vụ án, yêu cầu điều tra bổ sung, tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án, và việc bắt giam hoặc trả tự do cho bị cáo, đều phải được thảo luận và thông qua tại phòng nghị án, sau đó được lập thành văn bản.
Chứng cứ quan trọng trong vụ án được quy định tại khoản 1 Điều 168 và điểm a khoản 1 Điều 179 của Bộ luật Tố tụng hình sự là những chứng cứ được nêu rõ trong Điều luật này.
Điều 64 của Bộ luật tố tụng hình sự quy định rằng để chứng minh một hoặc nhiều vấn đề tại Điều 63, cần có chứng cứ đầy đủ Nếu thiếu chứng cứ này, việc giải quyết vụ án sẽ không thể khách quan, toàn diện và đúng pháp luật.
Thiếu chứng cứ sau đây là trường hợp thiếu chứng cứ quan trọng đối với vụ án:
Chứng cứ để xác định có hành vi phạm tội hay không bao gồm việc xem xét các yếu tố cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật Hình sự Ngoài ra, cần phân biệt với các trường hợp không phải là hành vi phạm tội như phòng vệ chính đáng, tình thế cấp thiết, sự kiện bất ngờ, hoặc các quan hệ dân sự, kinh tế, vi phạm hành chính.
Chứng cứ về “thời gian, địa điểm và các tình tiết liên quan đến hành vi phạm tội” là yếu tố quan trọng để xác định thời điểm và địa điểm xảy ra tội phạm Ngoài ra, nó còn giúp làm rõ phương pháp, thủ đoạn, cũng như công cụ và phương tiện được sử dụng trong quá trình thực hiện hành vi phạm tội.
Chứng cứ để xác định "Ai là người thực hiện hành vi phạm tội" là những bằng chứng cụ thể cho thấy một cá nhân đã thực hiện hành vi vi phạm pháp luật đó.
Chứng cứ để xác định "có lỗi hay không có lỗi" liên quan đến hành vi nguy hiểm cho xã hội bao gồm việc phân loại lỗi thành lỗi cố ý (cố ý trực tiếp hoặc cố ý gián tiếp) và lỗi vô ý (vô ý do quá tự tin hoặc vô ý do cẩu thả) theo quy định tại Điều 9 và Điều 10 của Bộ luật hình sự.
Chứng cứ để xác định năng lực trách nhiệm hình sự bao gồm việc xem xét hành vi nguy hiểm cho xã hội và độ tuổi của người thực hiện hành vi đó Ngoài ra, cần xác định xem người này có mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh lý nào khác làm mất khả năng nhận thức hay khả năng điều khiển hành vi hay không, cùng với thời điểm mắc bệnh trong giai đoạn tố tụng.
Chứng cứ về "mục đích, động cơ phạm tội" là yếu tố quan trọng giúp xác định hành vi vi phạm pháp luật của cá nhân, từ đó làm rõ lý do và động lực thực hiện hành vi đó Khi mục đích và động cơ trở thành yếu tố tăng nặng trách nhiệm hình sự hoặc là tình tiết cấu thành tội phạm, chúng đóng vai trò quyết định trong việc xác định khung hình phạt phù hợp.
Chứng cứ để xác định tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo bao gồm các yếu tố được quy định tại Điều 46 và Điều 48 của Bộ luật hình sự Cụ thể, chứng cứ này giúp làm rõ các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cũng như các tình tiết tăng nặng, đồng thời xác định các tình tiết định khung hình phạt liên quan.
Trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ
2.2.1 Thực tiễn trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ
Từ năm 2015 đến 2017, Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ và các Tòa án quận huyện đã trả hồ sơ cho Viện Kiểm sát để điều tra bổ sung 161 vụ trong tổng số 1.895 vụ án hình sự, chiếm tỷ lệ 8,5% Tỷ lệ này có sự biến động qua từng năm, với năm 2015 ghi nhận số vụ án được giải quyết.
Trong năm 2015, tổng số vụ án được giải quyết là 547, trong đó có 31 vụ được trả hồ sơ điều tra bổ sung và đều được Viện kiểm sát chấp nhận, chiếm tỷ lệ 5,7% Năm 2016, số vụ giải quyết tăng lên 670, với 61 vụ trả hồ sơ, cũng đều được Viện kiểm sát chấp nhận, chiếm tỷ lệ 9,1% Đến năm 2017, tổng số vụ giải quyết là 678, trong đó có 69 vụ trả hồ sơ, và tất cả đều được Viện kiểm sát chấp nhận, chiếm tỷ lệ 10,2%.
( 5) Báo cáo tổng kết công tác xét xử của Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ (các năm 2015, 2016, 2017)
Nhìn chung, tỷ lệ hồ sơ vụ án hình sự Tòa án trả để Viện kiểm sát điều tra bổ sung ngày càng tăng
Trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2017, Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ đã giải quyết nhiều vụ án hình sự, trong đó tỷ lệ các vụ án được trả hồ sơ cho Viện kiểm sát để điều tra bổ sung chỉ chiếm 8,5%.
Các quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Tòa án được thực hiện theo đúng trình tự và thủ tục luật định, sử dụng mẫu hướng dẫn từ Tòa án nhân dân tối cao, và đều được Viện Kiểm sát chấp nhận.
Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ cùng với Tòa án các quận huyện trong thành phố đã quyết định trả hồ sơ để tiến hành điều tra bổ sung dựa trên các căn cứ pháp lý cần thiết.
Hồ sơ điều tra bổ sung được trả lại do thiếu chứng cứ quan trọng trong vụ án, bao gồm việc chưa thu thập đầy đủ tài liệu liên quan đến bồi thường dân sự Đồng thời, tình tiết tái phạm và tái phạm nguy hiểm chưa được xác định, cũng như chưa lấy lời khai từ người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan Trong tố tụng hình sự, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan hoặc đại diện hợp pháp của họ không được lấy lời khai do lỗi của Viện kiểm sát, dẫn đến việc trả hồ sơ không phải do lỗi của Viện kiểm sát.
Trả hồ sơ để điều tra bổ sung là cần thiết khi có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng hình sự, bao gồm việc điều tra và truy tố không đúng thẩm quyền, không mời luật sư hay người bào chữa theo quy định của pháp luật, và chưa thống nhất về nhân thân của bị can, bị cáo.
Trả hồ sơ để điều tra bổ sung khi có căn cứ cho rằng bị cáo có thể phạm một tội khác hoặc có đồng phạm, bao gồm yêu cầu thay đổi tội danh, khởi tố bổ sung tội danh khác ngoài tội danh đã truy tố, và yêu cầu khởi tố bổ sung nhằm đảm bảo không bỏ sót người phạm tội và hành vi phạm tội.
Hồ sơ sẽ được trả lại để tiến hành điều tra bổ sung khi có tình tiết mới phát sinh, khi người bị hại yêu cầu giám định lại thương tích hoặc giám định tâm thần Ngoài ra, luật sư bào chữa hoặc người nhà bị cáo có thể trình bày thêm chứng cứ liên quan đến hành vi phạm tội của bị cáo và các đối tượng liên quan.
2.2.2 Nguyên dân dẫn đến việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Tòa án nhân dân thành phố Cần Thơ
Tình hình tội phạm tại Cần Thơ đang diễn biến phức tạp với quy mô và thủ đoạn ngày càng tinh vi, gây khó khăn cho công tác điều tra và xét xử Nhiều vụ án tổ chức, xảy ra ở địa điểm hẻo lánh, không có nhân chứng, khiến việc xác định sự thật khách quan trở nên khó khăn Sự tham gia của nhiều đối tượng trong một số loại tội phạm cũng làm tăng độ phức tạp trong việc xác minh, dẫn đến thiếu sót trong điều tra Hơn nữa, nhiều vụ án phát sinh tình huống ngoài dự kiến, khiến việc đánh giá chứng cứ và điều tra chưa toàn diện, dẫn đến tình trạng thiếu chứng cứ và nhiều tình tiết chưa được làm rõ, thậm chí phải trả hồ sơ nhiều lần.
Hệ thống pháp luật, đặc biệt là pháp luật tố tụng hình sự, vẫn còn nhiều thiếu sót và kẽ hở, chưa được sửa đổi kịp thời Công tác hướng dẫn về nhận thức và áp dụng pháp luật giữa các cơ quan tiến hành tố tụng không thống nhất, dẫn đến sự khác biệt trong đánh giá chứng cứ và tội danh Các quy định về căn cứ trả hồ sơ điều tra bổ sung còn chung chung, tạo ra nhiều cách hiểu khác nhau, làm cho việc áp dụng pháp luật trong hoạt động này chưa đồng bộ Kết quả là, sự hiểu biết và áp dụng pháp luật giữa các cơ quan và người tiến hành tố tụng vẫn chưa đạt được sự thống nhất cần thiết.
Thông tư số 01/2010/TTLT của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an và Tòa án nhân dân tối cao, ban hành ngày 27/8/2010, hướng dẫn thi hành các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung Mặc dù thông tư này đã quy định trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc trả hồ sơ, nhưng vẫn chưa đưa ra chế tài cụ thể đối với những cơ quan và cá nhân có lỗi trong quá trình này.
Tâm lý lo ngại về trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho người bị oan theo Luật bồi thường Nhà nước đã khiến một số người trong quá trình tố tụng trở nên dè dặt và thận trọng quá mức Điều này dẫn đến việc họ tìm lý do để trả hồ sơ nhằm điều tra bổ sung, mặc dù thực tế không cần thiết phải làm như vậy.
Tinh thần trách nhiệm của một số cán bộ trong các cơ quan tiến hành tố tụng còn thấp, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu công việc và chưa thực hiện đúng quy trình, trình tự pháp luật trong hoạt động tố tụng hình sự.
Một số Kiểm sát viên chưa thể hiện đầy đủ tinh thần trách nhiệm trong công việc từ giai đoạn kiểm sát điều tra và xây dựng hồ sơ, dẫn đến việc không phát hiện các vấn đề cần làm rõ trong điều tra hình sự Hệ quả là, khi hồ sơ chuyển sang Tòa án, những chứng cứ quan trọng vẫn chưa được củng cố vững chắc, ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ án.
NHỮNG BẤT CẬP TRONG VIỆC TRẢ HỒ SƠ ĐỂ ĐIỀU TRA BỔ SUNG TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN
Những bất cập trong áp dụng quy định của pháp luật về trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự
để điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự
Tòa án có thể trả hồ sơ điều tra bổ sung khi có căn cứ cho rằng bị cáo phạm tội khác hoặc có đồng phạm khác Tuy nhiên, theo Điều 196 Bộ luật tố tụng hình sự, Tòa án chỉ có thể xét xử bị cáo về tội khác nếu tội đó bằng hoặc nhẹ hơn tội mà Viện kiểm sát đã truy tố Do đó, nếu có căn cứ cho rằng bị cáo phạm tội khác nhưng tội đó không nặng hơn, Tòa án vẫn tiếp tục xét xử mà không cần trả hồ sơ yêu cầu điều tra bổ sung Điều này khiến quy định tại Điều 197 Bộ luật tố tụng hình sự về việc trả hồ sơ điều tra bổ sung trở nên thừa thãi và không cần thiết.
Căn cứ các yêu cầu điều tra bổ sung chưa phù hợp với chức năng của Tòa án.
Trong thực tiễn tố tụng, nhiều trường hợp cho thấy Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát đã lạm dụng quy định về yêu cầu điều tra bổ sung của Tòa án Họ sử dụng quy định này để gia hạn thời hạn điều tra của vụ án, ngay cả khi thời hạn điều tra và truy tố đã hết theo quy định tại Điều 119 và Điều 166.
Bộ luật tố tụng hình sự quy định rằng khi Tòa án trả hồ sơ do thiếu chứng cứ vững chắc, Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra sẽ có thêm thời gian để điều tra, đặc biệt trong các vụ án phức tạp Tuy nhiên, việc Tòa án trả lại hồ sơ để điều tra bổ sung gây ra vấn đề, vì điều này không phù hợp với chức năng xét xử độc lập của Tòa án Tòa án không nên đóng vai trò là cơ quan hỗ trợ cho các cơ quan tố tụng khác trong việc hoàn tất điều tra vụ án.
Tình trạng Toà án trả hồ sơ để điều tra bổ sung nhiều lần đã trở thành một vấn đề nghiêm trọng, kéo dài thời gian giải quyết vụ án và ảnh hưởng đến tiến độ xét xử Điều này không chỉ xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia tố tụng mà còn gây lãng phí thời gian và tài chính của Nhà nước.
Việc Tòa án phải trả hồ sơ để điều tra bổ sung nhiều lần thường do các vấn đề chưa được giải quyết triệt để hoặc không được điều tra đầy đủ theo yêu cầu Trách nhiệm này thuộc về Viện Kiểm sát và Cơ quan điều tra khi không phát hiện hết các vấn đề cần điều tra Sau lần trả hồ sơ đầu tiên, nếu Tòa án phát hiện thêm vấn đề cần điều tra bổ sung, điều này dẫn đến việc kéo dài vụ án và trách nhiệm thuộc về Tòa án.
Toà án có thể quyết định trả hồ sơ để tiếp tục điều tra bổ sung khi phát hiện vấn đề mới phát sinh trong vụ án, dựa trên kết quả điều tra bổ sung lần thứ nhất.
Quy định tại khoản 1 Điều 179 Bộ luật Tố tụng hình sự cho phép Tòa án trả hồ sơ để điều tra bổ sung đã làm nổi bật yếu tố định kiến về sự có tội của bị cáo, thay vì nguyên tắc suy đoán vô tội Điều này biến Tòa án thành một phần trong hệ thống buộc tội mạnh mẽ, bao gồm cả Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát Khi Tòa án nhận thấy việc buộc tội chưa đầy đủ và vi phạm thủ tục tố tụng, Tòa án có quyền yêu cầu Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát làm rõ hơn, trong khi trách nhiệm chứng minh vẫn thuộc về bên buộc tội.
Thời hạn tạm giam của bị cáo là yếu tố quan trọng trong thủ tục trả hồ sơ điều tra bổ sung trước khi mở phiên tòa Thẩm phán cần xem xét thời hạn tạm giam còn hiệu lực để đưa ra quyết định phù hợp, tránh tình trạng quyết định trùng với ngày hết hạn tạm giam, gây khó khăn cho Viện Kiểm sát Thực tế cho thấy, nhiều bị cáo bị tạm giam đến khi kết thúc phiên tòa sơ thẩm, nhưng Hội đồng xét xử lại yêu cầu điều tra bổ sung Điều này đặt ra câu hỏi về cách tính thời hạn tạm giam tiếp theo và thẩm quyền ra quyết định tạm giam mới, vấn đề này vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể.
Mục 4 Nghị quyết số 04/2004/NQ-HĐTP ngày 05/11/2004 hướng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ ba “xét xử sơ thẩm” của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 quy định:
Đối với bị cáo đang tạm giam và bị phạt tù, nếu không thuộc trường hợp quy định tại khoản 4, khoản 5 Điều 227 của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, nhưng thời hạn tạm giam đã hết vào ngày kết thúc phiên tòa, Hội đồng xét xử sẽ ra quyết định tiếp tục tạm giam bị cáo để đảm bảo việc thi hành án.
Thời hạn tạm giam được coi là đã hết không chỉ khi đến ngày kết thúc phiên tòa mà còn trong trường hợp thời gian tạm giam còn lại không đủ để thực hiện các hoạt động tố tụng tiếp theo.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 234 và khoản 1 Điều 256 của Bộ luật hình sự, việc kháng cáo và kháng nghị liên quan đến quyết định thi hành án phạt tù cần được thực hiện đúng pháp luật Để đảm bảo việc tạm giam bị cáo hợp pháp, cần phân biệt rõ ràng thời hạn tạm giam: nếu thời hạn hình phạt tù còn lại từ 45 ngày trở lên, thời hạn tạm giam sẽ là 45 ngày kể từ ngày tuyên án; ngược lại, nếu thời hạn hình phạt tù còn lại dưới 45 ngày, thời hạn tạm giam sẽ bằng thời hạn hình phạt tù còn lại tính từ ngày tuyên án và cần ghi chú thêm.
Khi hết thời hạn tạm giam, Trại tạm giam phải ngay lập tức trả tự do cho bị cáo, trừ khi họ đang bị giam giữ vì các hành vi vi phạm pháp luật khác.
4.2 Đối với bị cáo đang bị tạm giam mà bị xử phạt tử hình, thì trong bản án cần phải ghi: “tiếp tục giam bị cáo để bảo đảm thi hành án” mà không phải ra quyết định tạm giam”.
Khi kết thúc phiên tòa, Hội đồng xét xử có quyền tiếp tục tạm giam bị cáo nếu ra bản án, tuy nhiên, Hội đồng xét xử không có quyền trả tự do cho bị cáo trong phiên tòa, vì điều này không nằm trong các trường hợp được quy định.
227 Bộ luật tố tụng hình sự, quy định này tiếp tục được kế thừa tại Điều 328 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015
Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về trả hồ sơ điều
hồ sơ điều tra bổ sung trong việc giải quyết vụ án hình sự
Để nâng cao hiệu quả trong việc trả hồ sơ điều tra bổ sung trong các vụ án hình sự, bài viết đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm cải thiện quy trình và đảm bảo tính minh bạch trong hoạt động điều tra.
3.2.1 Hoàn thiện các quy định của pháp luật về việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung
Theo Điều 121 Bộ luật Tố tụng hình sự, Viện kiểm sát và Tòa án chỉ được phép trả hồ sơ để điều tra bổ sung tối đa hai lần Tuy nhiên, quy định này không nêu rõ số lần mà Thẩm phán chủ tọa phiên tòa và Hội đồng xét xử có thể trả hồ sơ để điều tra bổ sung.
Theo Điều 174 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, thẩm phán chủ tọa phiên tòa chỉ được phép trả hồ sơ để điều tra bổ sung một lần, và Hội đồng xét xử cũng chỉ được trả hồ sơ để điều tra một lần duy nhất.
Theo khoản 2 Điều 121 Bộ luật Tố tụng hình sự, khi hồ sơ bị Viện kiểm sát trả lại để điều tra bổ sung, thời gian điều tra bổ sung tối đa là 2 tháng Nếu hồ sơ được Tòa án trả lại, thời hạn điều tra bổ sung cũng không được vượt quá quy định này.
1 tháng Thời hạn điều tra bổ sung tính từ ngày Cơ quan điều tra nhận lại hồ sơ vu án và yêu cầu điều tra
Bộ luật tố tụng hình sự quy định rằng thời gian bắt đầu của hạn Viện kiểm sát trả hồ sơ để điều tra bổ sung tính từ ngày Cơ quan điều tra nhận hồ sơ vụ án Do đó, cần bổ sung quy định về thời gian cụ thể mà Viện kiểm sát phải chuyển hồ sơ cho Cơ quan điều tra sau khi nhận được hồ sơ do Tòa án trả lại để đảm bảo quy trình điều tra được diễn ra kịp thời.
Cần thiết phải quy định thời hạn điều tra bổ sung cho từng loại tội phạm cụ thể, bao gồm tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng Việc sửa đổi này nên hướng tới việc xác định thời hạn trả hồ sơ điều tra bổ sung cho từng trường hợp cụ thể, bởi vì đối với các vụ án phức tạp với nhiều bị can hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, việc hoàn thành trong thời hạn hai tháng là rất khó khăn Hơn nữa, việc điều tra bổ sung không được gia hạn thêm thời gian điều tra.
3.2.2 Nâng cao năng lực chuyên môn của những người tiến hành tố tụng trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử
Chất lượng điều tra, truy tố và xét xử phụ thuộc vào con người, do đó việc đào tạo chuyên môn cho cán bộ tố tụng hình sự là rất quan trọng Cần chú trọng bồi dưỡng nghiệp vụ, cập nhật kiến thức pháp lý và kinh nghiệm thực tiễn cho những người tiến hành tố tụng Đặc biệt, Thẩm phán cần nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực công tác và phẩm chất đạo đức để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong giải quyết án hình sự Việc tổ chức tập huấn thường xuyên cho đội ngũ cán bộ và Thẩm phán, cũng như cập nhật các văn bản hướng dẫn từ cơ quan tư pháp cấp trên, là cần thiết, đặc biệt trong lĩnh vực thủ tục tố tụng hình sự.
3.2.3 Tăng cường quan hệ phối hợp giữa Viện kiểm sát và Tòa án
Việc xây dựng quy chế phối hợp liên ngành trong lĩnh vực nội chính là rất cần thiết để nâng cao hiệu quả giải quyết các vụ án Trong mối quan hệ giữa Viện kiểm sát và Tòa án, Thẩm phán cần nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ án trong giai đoạn chuẩn bị xét xử để đánh giá chứng cứ một cách toàn diện Nếu phát hiện thiếu sót về chứng cứ hoặc vi phạm thủ tục tố tụng, Thẩm phán sẽ yêu cầu Kiểm sát viên bổ sung Tại phiên tòa, Kiểm sát viên cần chủ động phối hợp với Hội đồng xét xử để làm rõ các tài liệu, chứng cứ liên quan Trước khi quyết định trả hồ sơ điều tra bổ sung, Thẩm phán cần trao đổi với Kiểm sát viên về những vấn đề cần làm rõ và các nội dung còn thiếu mà cả hai bên không thể tự bổ sung.
3.2.4 Tăng cường công tác tập huấn và rút kinh nghiệm nghiệp vụ Để có một đội ngũ cán bộ chất lượng đáp ứng yêu cầu công tác thì việc thường xuyên bồi dưỡng thông qua các lớp tập huấn nghiệp vụ, hội thảo chuyên môn hàng năm, tọa đàm, xây dựng những chuyên đề là rất cần thiết Thông qua các lớp tập huấn nghiệp vụ, hội thảo, Kiểm sát viên, Thẩm phán trao đổi, học hỏi nâng cao trình độ nghiệp vụ, trao đổi kinh nghiệm công tác, có nhận thức thống nhất về pháp luật.