Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Nhiều nhà nghiên cứu đã quan tâm đến vấn đề làng xã ở Nghệ An, với các công trình tiêu biểu như “Nghệ An Ký” của Bùi Dương Lịch (1757 - 1828), tác phẩm này viết chi tiết về cương vực và địa lý của Nghệ An xưa, nhưng chỉ đề cập đến Hưng Nguyên ở cấp độ quận huyện mà chưa đi sâu vào các làng Một công trình khác, “Bản sắc văn hóa của người Nghệ Tĩnh” do Nguyễn Nhã Bản chủ biên, xuất bản năm 2001, tập trung vào việc khám phá các đặc trưng văn hóa của người Nghệ Tĩnh thông qua ngôn ngữ.
Tác phẩm “Khoa bảng Nghệ An (1075 - 1919)” của Đào Tam Tỉnh xuất bản năm 2000, cũng chỉ bàn về vấn đề khoa bảng Nghệ An trong lịch sử
Nhà nghiên cứu Ninh Viết Giao có một số công trình nghiên cứu như
Văn bia Nghệ An, xuất bản năm 2004, và Từ điển nhân vật xứ Nghệ, NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh năm 2007, là những tài liệu quan trọng về văn hóa và lịch sử vùng Nghệ An Nhiều luận văn thạc sỹ như “Lịch sử văn hóa làng lý trai từ thế kỷ XV đến năm 1945” của Nguyễn Văn Thịnh và “Lịch sử truyền thống của làng Võ Liệt” của Nguyễn Văn Ánh cũng đã nghiên cứu sâu về các làng xã Bắc Trung Bộ Đặc biệt, một số tác phẩm tập trung vào các vấn đề cụ thể của địa phương Hưng Nguyên, góp phần làm phong phú thêm hiểu biết về di sản văn hóa nơi đây.
Cuốn "Lịch sử Đảng bộ huyện Hưng Nguyên" gồm hai tập, trong đó đề cập đến xã Hưng Phú từ các khía cạnh kinh tế, chính trị, lịch sử, văn hóa và xã hội.
Cuốn sách "Hưng Nguyên những trang lịch sử" được xuất bản bởi huyện ủy, hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân huyện Hưng Nguyên cùng ban liên lạc đồng hương Hưng Nguyên vào năm 1995, do nhà xuất bản Nghệ An phát hành Tác phẩm này khắc họa quá trình phát triển lịch sử của Hưng Nguyên, nêu bật những sự kiện quan trọng và các địa điểm lịch sử, đặc biệt là khu vực Lam Thành - Phù Thạch, nơi từng là lỵ sở Nghệ.
An trong một thời gian dài
Các tài liệu quan trọng về văn hóa và lịch sử Nghệ An bao gồm: "Địa danh lịch sử văn hóa Nghệ An" do Trần Viết Thụ biên soạn, phát hành bởi NXB Nghệ An năm 2006; "Về văn hóa xứ Nghệ" của Ninh Viết Giao, NXB Nghệ An năm 1993; "Nghệ An đất phát nhân tài" cũng của Ninh Viết Giao, NXB Trẻ năm 2000; và "Tục thờ thần và thần tích Nghệ An" của Ninh Viết Giao, NXB Nghệ An.
Nghệ An năm 2000 Đều nhắc đến địa danh Lam Thành - Phù Thạch với góc độ
Lỵ sở Nghệ An và địa danh lịch sử văn hóa
Luận văn "Lỵ sở Nghệ An từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII" của Nguyễn Tiến Dũng nghiên cứu về Phú Điền trong vai trò là lỵ sở Nghệ An trong thời kỳ này.
Hồ sơ khoa học về di tích Lam Thành đang được lưu giữ tại văn phòng Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Nghệ An, với mục tiêu đề nghị công nhận di tích này là di tích lịch sử văn hóa quốc gia Tài liệu này được các nhà nghiên cứu lịch sử địa phương sưu tầm và phát triển, nhằm khẳng định giá trị lịch sử và văn hóa của địa danh Lam Thành.
Trong bài viết “Thêm một số ý kiến về Lam Thành - Phù Thạch” của TS Nguyễn Quang Hồng, tác giả đã tham gia hội thảo quốc tế “Một thế kỷ khảo cổ học Việt Nam” được tổ chức bởi Viện Khảo cổ học và Trung tâm Khoa học Quốc gia vào năm 2001 Trong công trình, ông đã đề cập đến cấu trúc và vị trí của Lam Thành, cũng như ý nghĩa của nó trong đời sống cộng đồng cư dân xứ Nghệ.
Hồ sơ công nhận “Đền thờ và mộ - Trạng nguyên Bạch Liêu” là di tích lịch sử văn hóa được công nhận vào năm 1993, ghi nhận những đóng góp quan trọng của trạng nguyên Bạch Liêu đối với quê hương và đất nước.
Khóa luận tốt nghiệp “Lịch sử - văn hóa dòng họ Hồ ở Nghệ An” nghiên cứu tộc phả các dòng họ tại xã Hưng Phú, đặc biệt tập trung vào các dòng họ lớn như Bạch, Hồ, Ngô, Phạm, và Trần Bài viết làm rõ nguồn gốc và sự phát triển của từng dòng họ ở Phú Điền, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của địa phương.
Trong quá trình sưu tầm tài liệu về làng Phú Điền và các làng xã ở Hưng Nguyên, đã phát hiện rằng nhiều thông tin đã bị thất truyền, dẫn đến sự tồn tại của nhiều ý kiến và cách hiểu khác nhau về một số vấn đề Hơn nữa, các tài liệu chủ yếu vẫn còn rải rác trong dân gian.
Tất cả các tài liệu như sách, bài báo và hồ sơ đã đề cập đến một số địa điểm trong làng Phú Điền, nhưng vẫn còn thiếu tính tổng thể và sâu sắc về lịch sử và văn hóa nơi đây Vì vậy, chúng tôi mong muốn thực hiện một nghiên cứu toàn diện và hệ thống hơn về "Lịch sử - văn hóa làng Phú Điền".
(xã Hưng Phú, Hưng Nguyên, Nghệ An) từ thế kỷ XV đến năm 1945 ”.
Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu
Nguồn tài liệu gốc về làng Phú Điền bao gồm gia phả, phổ ký, sắc phong, câu đối, khoa lục của một số dòng họ, cùng với sổ sách ghi chép và thống kê từ các cụ cao niên và chuyên gia, rất quan trọng cho việc nghiên cứu Chúng tôi cũng khảo cứu các tư liệu trên văn bia và nhà thờ, như nhà thờ và bia mộ họ Bạch, tiên sinh Bạch Liêu, cùng các dòng họ Ngô, Hồ, Phạm, Trần.
Nguồn tài liệu tham khảo cho văn hóa làng Phú Điền bao gồm các công trình lịch sử, địa lý và văn hóa đã được công bố, phản ánh về văn hóa làng xã xứ Nghệ và cả nước Tài liệu này được lưu trữ tại các Thư viện Nghệ An, Thư viện Đại học Vinh, Thư viện Quốc gia, cùng với các Thư viện của các trường Đại học khác.
Trong quá trình điền dã thực tế tại 4 xã Hưng Khánh, Hưng Phú, Hưng Lam, Hưng Thắng và khu vực Rú Thành, chúng tôi đã tiếp xúc với nhiều nhân chứng, phỏng vấn và trao đổi ý kiến với các cụ cao niên am hiểu về lịch sử - văn hóa vùng Hưng Nguyên và Phú Điền Chúng tôi cũng đã chụp ảnh minh họa các di tích lịch sử, nhà thờ, đền thờ, giếng làng và chợ quê.
Để thực hiện đề tài, chúng tôi áp dụng hai phương pháp chủ đạo của khoa học lịch sử là phương pháp lịch sử và phương pháp lô gíc Bên cạnh đó, tác giả còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học liên ngành như thống kê, đối chiếu, so sánh, cùng với phương pháp điền dã và điều tra tại địa điểm nghiên cứu Việc tham khảo thực tế từ các vùng lân cận và các làng nổi tiếng khác giúp đặt làng trong bối cảnh tổng thể, từ đó cho phép phân tích và đưa ra những nhận định, kết luận khách quan với giá trị khoa học.
4 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn này tập trung nghiên cứu vùng đất Hưng Phú từ xưa đến nay, với góc độ lịch sử và văn hóa Nhiệm vụ chính là tìm hiểu các nội dung liên quan đến sự phát triển và đặc trưng văn hóa của khu vực này.
- Khái quát lịch sử hình thành, phát triển của làng Phú Điền
- Cơ cấu tổ chức của làng Phú Điền
- Văn hóa vật thể và phi vật thể của làng Phú Điền
Nghiên cứu được thực hiện tại làng Phú Điền, thuộc xã Hưng Phú, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An Tác giả đã tiến hành khảo sát thực tế tại một số làng liên quan như Văn Viên, Lộc Điền, Vệ Chính, và Mỹ Dụ để đối chiếu và so sánh dữ liệu.
- Về thời gian: Nghiên cứu về những giá trị lịch sử, văn hoá trong khoảng thời gian từ đầu thế kỷ XV đến năm 1945
5 Đóng góp khoa học của đề tài
Làng Phú Điền đã trải qua một quá trình hình thành và phát triển lâu dài, phản ánh sự biến đổi của vùng đất Hưng Nguyên qua các thời kỳ lịch sử Bài viết cung cấp cái nhìn tổng thể và có hệ thống về sự phát triển của làng, từ những ngày đầu cho đến hiện tại.
Nghiên cứu về làng không chỉ khơi dậy lòng tự hào dân tộc mà còn nâng cao ý thức trách nhiệm với cội nguồn Điều này góp phần giáo dục truyền thống yêu làng, yêu nước cho các thế hệ hiện nay, đặc biệt tại làng Phú Điền và các làng khác trong việc xây dựng nông thôn mới.
Luận văn đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ công tác điều tra, thống kê và hoạch định chính sách kinh tế, xã hội, văn hóa của chính quyền địa phương hiện nay Nó cũng góp phần làm phong phú bộ lịch sử địa phương và cung cấp nguồn tư liệu quý giá cho nghiên cứu, giảng dạy lịch sử tại các trường THCS, THPT ở tỉnh Nghệ An.
Luận văn nghiên cứu và đánh giá giá trị văn hóa vật chất và tinh thần của làng, giúp thế hệ trẻ hiểu biết về lịch sử làng và dân tộc Qua đó, bài viết nhấn mạnh công lao của cha ông và những tấm gương sáng, từ đó khuyến khích việc gìn giữ và phát huy truyền thống tốt đẹp của làng.
6 Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, mục lục và phụ lục, nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương:
Chương 1 Khái quát lịch sử phát triển và cơ cấu tổ chức làng Phú Điền Chương 2 Diện mạo văn hóa vật thể làng Phú Điền
Chương 3 Đời sống văn hóa tinh thần làng Phú Điền
NỘI DUNG Chương 1 KHÁI QUÁT QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN VÀ CƠ CẤU
TỔ CHỨC LÀNG PHệ ĐIỀN
1.1 Khái quát quá trình hình thành và phát triển làng Phú Điền
1.1.1 Lược sử quá trình hình thành làng Phú Điền trước thế kỷ XV
Từ năm 1952 đến 1992, các nhà khảo cổ học đã tiến hành khai quật và nghiên cứu nhiều di tích tại vùng Nghệ Tĩnh, cho thấy rằng từ thời đại văn hóa Sơn Vi, con người đã sinh sống tại Hưng Nguyên, bao gồm cả khu vực Phú Điền.
Nhân dân Phú Điền, giống như các vùng khác trên cả nước, đã trải qua những bước tiến quan trọng trong lịch sử dân tộc, từ văn hóa Sơn Vi đến văn hóa Đông Sơn.
Sau một thời gian dài phát triển ổn định, Âu Lạc đã rơi vào khủng hoảng vào thế kỷ II TCN, tạo cơ hội cho Triệu Đà xâm lược và thống trị vùng đất này vào năm 179 TCN.
Sau khi chiếm được Âu Lạc, Triệu Đà đã chia nước ta thành hai quận là Giao Chỉ và Cửu Chân Đến năm 111 TCN, nhà Hán chiếm Nam Việt và phân chia Âu Lạc thành ba quận, trong đó Nghệ An, bao gồm cả Hưng Nguyên, vẫn thuộc quận Cửu Chân.
Vào thời điểm đó, Nghệ An và Hà Tĩnh chỉ là một huyện lớn mang tên Hàm Hoan thuộc quận Cửu Chân, với huyện lỵ có thể nằm tại Rú Thành - Phú Điền (Hưng Nguyên) theo nhận định của giáo sư Đào Duy Anh.