CƠ SỞ LÝ LUẬN
Bệnh học bệnh tăng huyết áp
Huyết áp là áp lực trong động mạch giúp máu lưu thông đến các mô và cơ quan Huyết áp tối đa (huyết áp tâm thu) được tạo ra bởi lực co bóp của tim và đạt mức cao nhất khi tim co lại Ngược lại, huyết áp tối thiểu (huyết áp tâm trương) xuất hiện khi tim giãn ra, do trương lực thành mạch Các yếu tố ảnh hưởng đến huyết áp bao gồm lưu lượng máu, sức co bóp của tim, sự co giãn của động mạch lớn, sức cản ngoại vi và độ nhớt của máu, cũng như hoạt động của hệ thần kinh vận mạch.
Theo nghiên cứu của chương trình Phòng chống Bệnh Tim mạch Quốc gia, huyết áp bình thường của người Việt Nam được xác định là 120/70mmHg Cụ thể, huyết áp trung bình ở nam giới là 122/76mmHg, trong khi ở nữ giới là 119/75mmHg.
1.1.1.2 Định nghĩa tăng huyết áp[1],[8],[16]
Quy định về tăng huyết áp cũng thay đổi theo thời gian Năm 1978, Tổ chức
Y tế Thế giới (WHO) đã quy định tăng huyết áp khi huyết áp ≥ 160/95 mmHg; Năm
Theo quy định của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Hội Tăng huyết áp Quốc tế (ISH) từ năm 1993, huyết áp được coi là tăng nếu chỉ số huyết áp tâm thu (HATT) từ 140 mmHg trở lên hoặc huyết áp tâm trương (HATTr) từ 90 mmHg trở lên Định nghĩa này được xác nhận lại vào đầu năm 1999 và tiếp tục được áp dụng trong năm 2004.
1.1.2 Phân loại tăng huyết áp Để phù hợp với thực tiễn hiện nay, Hội Tim Mạch học Việt Nam đã công bố cách phân loại THA, dựa trên phân loại của WHO/ ISH năm 2005, JNC VII năm
Bảng 1: Phân loại theo hướng dẫn của Bộ y tế năm 2007
Phân loại Huyết áp tâm thu
THA tâm thu đơn độc ≥140 0,05).
Năm 2000, Hoàng Viết Thắng và cộng sự đã tiến hành điều tra 63 bệnh nhân bị tăng huyết áp (THA), cho thấy chỉ có 23,8% người bệnh tuân thủ điều trị tốt, trong khi 46% tuân thủ sơ sài và 30,2% hoàn toàn không tuân thủ.
Theo các nghiên cứu của Châu Ngọc Hoa (2006), tỷ lệ bệnh nhân tăng huyết áp tuân thủ điều trị ngoại trú đạt 56%, trong khi tỷ lệ không tuân thủ là 44% Nguyễn Thanh Hoạt (2006) ghi nhận tỷ lệ tuân thủ tốt là 66,4%, và không tuân thủ là 35,6% Huỳnh Văn Minh (2006 - 2007) cho biết tỷ lệ tuân thủ là 44%, còn không tuân thủ là 56%.
Thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc điều trị tăng huyết áp tại Thái Nguyên
Thái Nguyên, trung tâm của vùng trung du và miền núi phía Bắc, đã chứng kiến sự cải thiện đáng kể trong đời sống của người dân trong những năm gần đây Tuy nhiên, tỷ lệ mắc bệnh tim mạch, đặc biệt là tăng huyết áp (THA), đang gia tăng đáng lo ngại.
Năm 2007, nghiên cứu của tác giả Dương Hồng Thái tại Tỉnh Thái Nguyên cho thấy tỉ lệ bệnh nhân tăng huyết áp (THA) lên tới 33,3%, với chỉ 16% trong số họ được điều trị thường xuyên Đáng chú ý, 75,4% bệnh nhân không hiểu biết về bệnh và không tuân thủ điều trị Nguyên nhân không tuân thủ có thể do lý do cá nhân, sự quên, các bệnh đi kèm, cũng như yếu tố nhận thức và thông tin liên lạc.
Nghiên cứu của Vương Thị Hồng Hải năm 2007 cho thấy 45% bệnh nhân tăng huyết áp (THA) điều trị ngoại trú tại bệnh viện đa khoa Trung ương Thái Nguyên nhận thức rằng việc điều trị THA cần kéo dài Tỉ lệ tuân thủ dùng thuốc tốt đạt 73,4%, trong khi đó 23,7% bệnh nhân chưa tuân thủ tốt Ngoài ra, 63,3% bệnh nhân tuân thủ tốt chế độ ăn kiêng và thay đổi lối sống.
2.3.1.Thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc điều trị tăng huyết áp tại Bệnh viện A Thái Nguyên
Bệnh viện A Thái Nguyên là bệnh viện đa khoa hạng 1 của tỉnh, có 850 giường bệnh, phục vụ khám chữa bệnh cho người dân các dân tộc phía Tây thành phố Bệnh viện thực hiện tốt các chức năng khám và điều trị nội trú cho các chuyên khoa như Nội, Ngoại, sản và nhi Ngoài ra, bệnh viện còn thực hiện Quyết định số 3192/QĐ BYT ngày 31/8/2010 về hướng dẫn chẩn đoán và điều trị tăng huyết áp trong các cơ sở khám chữa bệnh.
Bệnh viện A Thái Nguyên được Sở Y tế giao nhiệm vụ khám bệnh, quản lý và điều trị cho bệnh nhân tăng huyết áp (THA) tại thành phố Thái Nguyên cùng một số huyện như Đại Từ và Phú Lương Trong những năm gần đây, tỷ lệ bệnh nhân THA đến khám và điều trị tại bệnh viện A ngày càng tăng Những bệnh nhân được phát hiện mắc THA sẽ được điều trị, theo dõi và nhận hướng dẫn chăm sóc theo đúng quy định của Bộ Y tế.
*Quy trình quản lý và điều trị được thực hiện như sau:
- Khám chẩn đoán xác định bệnh và làm hồ sơ bệnh án
- Phổ biến quy định của bệnh viện đối với người bệnh:
Người bệnh cần đo huyết áp hàng ngày và ghi lại số liệu vào sổ theo dõi tại nhà Đồng thời, mỗi tháng, người bệnh phải đến khám đúng hẹn theo hướng dẫn của cán bộ y tế Khi đến nhận thuốc, người bệnh cũng cần trả lại vỏ thuốc cũ.
+ Ba tháng người bệnh nhịn ăn 1 lần làm xét nghiệm
Theo báo cáo tổng kết, tỷ lệ mắc bệnh tăng huyết áp (THA) trong số các bệnh nội khoa dao động từ 21,87% đến 24% Bệnh này xuất hiện ở nhiều ngành nghề trong xã hội, nhưng chủ yếu gặp ở cán bộ hưu trí và người nội trợ Đối tượng bệnh nhân thường đến khám và điều trị là những người trên 50 tuổi, với tỷ lệ nữ giới cao hơn nam giới Thời gian mắc bệnh của nhóm người này chủ yếu kéo dài.
Trong khoảng thời gian từ 1 đến 5 năm, tỷ lệ người bệnh mắc bệnh chiếm ưu thế, trong khi chỉ một số ít người bệnh có thời gian mắc bệnh trên 5 năm Đặc biệt, tỷ lệ rất nhỏ khoảng 2% là những người mắc bệnh trong thời gian 1 năm hoặc ngắn hơn.
2.3.2 Các ưu điểm và tồn tại:
- Phòng khám THA- Tiểu đường do khoa nội và khoa khám bệnh đảm nhiệm Hàng ngày phòng khám có 1 bác sỹ và 3 điều dưỡng làm việc tại phòng khám
Mỗi bệnh nhân sẽ được cấp một hồ sơ bệnh án theo dõi lâu dài cùng với một sổ theo dõi sức khỏe tại nhà Khi đến khám bệnh, bác sĩ sẽ ghi nhận đầy đủ các nhận xét và chỉ định vào hồ sơ bệnh án cũng như sổ theo dõi của bệnh nhân.
- BN đến khám lần đầu tiên đều được kiểm tra các xét nghiệm máu, nước tiểu, siêu âm, điện tim để đánh giá toàn trạng người bệnh
- Hàng tháng người bệnh đến khám bệnh theo hẹn của bác sỹ một lần để lấy thuốc điều trị cho tháng tiếp theo
- Phòng khám huyết áp, phòng xét nghiệm, phòng cấp phát thuốc đặt gần nhau han chế việc đi lại của người bệnh
- Hiệu quả điều trị: Đạt huyết áp mục tiêu và giảm tỷ lệ người bệnh bị biến chứng phải tái nhập viện
Mặc dù số lượng bệnh nhân tăng cao với hơn 600 trường hợp được tiếp nhận để làm bệnh án và điều trị tại bệnh viện, nhưng công tác khám bệnh, quản lý, tư vấn và theo dõi người bệnh vẫn còn nhiều bất cập.
- Về cơ sở vật chất đang được nâng cấp cải tạo nhưng chưa đáp ứng yêu cầu do người bệnh đến khám và điều trị ngày một đông.
- Trang thiết bị y tế được đầu tư nhưng còn thiếu nhiều vì kinh phí hạn hẹp
* Thực trạngcông tác tư vấn giáo dục sức khỏe của điều dưỡng/ cán bộ y tế
Nhân lực trong lĩnh vực y tế hiện đang thiếu hụt và thường phải kiêm nhiệm nhiều công việc, như bác sĩ vừa khám bệnh vừa điều trị cho bệnh nhân nội trú, và điều dưỡng vừa tiếp đón vừa hướng dẫn bệnh nhân làm xét nghiệm Do đó, cán bộ y tế chưa có điều kiện để thường xuyên giáo dục sức khỏe và cung cấp thông tin về bệnh cũng như chế độ điều trị tăng huyết áp, dẫn đến việc nhận thức của người bệnh trong quá trình điều trị chưa được nâng cao.
+ Số lượng người bệnh thường xuyên đông do vậy cường độ làm việc của Điều dưỡng rất căng thẳng
Do số lượng thủ tục hành chính lớn, cán bộ y tế gặp khó khăn trong việc dành thời gian thực hiện đầy đủ nhiệm vụ tư vấn về chế độ dinh dưỡng và luyện tập cho bệnh nhân.
+ Người bệnh chưa được tư vấn đầy đủ về những nguy cơ cũng như biến chứng của bệnh trong thời gian tái khám và điều trị
- Số lượng thuốc kê cho người bệnh nhiều, số lần uống thuốc trong ngày nhiều
* Thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc điều trị THA của người bệnh ngoại trú
Trong quá trình điều trị có nhiều yếu tố dẫn đến người bệnh không tuân thủ sử dụng thuốc như:
- Bệnh THA có triệu chứng không đặc hiệu nên một số người bệnh chủ quan không tuân thủ điều trị THA theo hướng dẫn của CBYT
- Người bệnh không tái khám, tái khám không đúng lịch
+ Do tác dụng phụ của thuốc
+ Do chi phí thuốc và các xét nghiệm kèm theo trong mỗi lần khám khá đắt
-Người bệnh không kiểm soát được huyết áp thường xuyên do không có máy đo huyết áp tại nhà
- Người bệnh quên uống thuốc do công việc gia đình bận bịu gặp nhiều ở người bệnh nữ, do trí nhớ suy giảm thường gặp ở những người bệnh> 60 tuổi
Bệnh nhân thường ngừng điều trị hoặc không tuân thủ chỉ dẫn của bác sĩ do tác dụng phụ của thuốc, ảnh hưởng đến công việc hàng ngày, dẫn đến hiệu quả điều trị thấp và không kiểm soát được bệnh.
- Những người bệnh > 60 tuổi thường có nhiều bệnh mãn tính đi kèm, người bệnh phải uống quá nhiều thuốc trong một ngày
Mặc dù người bệnh đã biết mình mắc bệnh tăng huyết áp (THA), nhưng vẫn không điều chỉnh chế độ ăn uống hợp lý, tiếp tục uống rượu, bia và hút thuốc Nhiều người còn tự ý ngừng thuốc vì cho rằng huyết áp đã giảm, do đó không cần tiếp tục sử dụng thuốc.
+ Khi điều trị một thời gian NB thấy con số “ huyết áp” ổn định bình thường nên chủ quan nghĩ là bệnh đã khỏi đã tự ý bỏ điều trị
- Người bệnh thường mất cả buổi sáng, thậm chí cả ngày để chờ khám, làm xét nghiệm, chờ lấy kết quả cũng như nhận thuốc
Tuân thủ điều trị là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh tăng huyết áp (THA) Mặc dù bệnh viện đã thiết lập phòng khám điều trị ngoại trú cho người bệnh THA, vẫn còn nhiều trường hợp tái nhập viện do biến chứng, dẫn đến tăng chi phí điều trị và giảm chất lượng cuộc sống Để đạt hiệu quả trong điều trị THA, người bệnh cần tuân thủ đúng hướng dẫn của cán bộ y tế, điều này không chỉ giúp cải thiện sức khỏe cá nhân mà còn giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội.
3 ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO TUÂN THỦ SỬ DỤNG THUỐC ĐIỀU TRỊ TĂNG HUYẾT ÁP
Đối với bệnh viện và cán bộ y tế
- Bổ xung thêm trang thiết bị, tăng cường thêm một số nhóm thuốc hạ áp
Khi bệnh nhân tái khám, cán bộ y tế cần tăng cường tư vấn về chế độ luyện tập và dinh dưỡng Đồng thời, giải thích rõ ràng các tác dụng phụ của thuốc hạ áp Bệnh nhân cũng cần được nhắc nhở không tự ý ngừng hoặc thay đổi thuốc mà không có sự đồng ý của bác sĩ.
Hướng dẫn người bệnh sử dụng sổ theo dõi huyết áp và thiết lập chế độ hẹn giờ uống thuốc là những biện pháp quan trọng giúp người bệnh tạo thói quen chăm sóc sức khỏe Việc ghi chép huyết áp thường xuyên và uống thuốc đúng giờ không chỉ tăng cường hiệu quả điều trị mà còn giúp người bệnh dễ dàng theo dõi tình trạng sức khỏe của mình.
- Hàng tháng khi người bệnh đến khám theo hẹn để lấy thuốc, kiểm tra thuốc dùng của NB bằng thu lại vỏ thuốc cũ
Người bệnh có thể kiểm soát chỉ số huyết áp tại nhà bằng cách tự đo huyết áp bằng máy đo huyết áp điện tử hoặc đến trạm y tế xã, phường Việc theo dõi huyết áp định kỳ giúp người bệnh nắm rõ tình trạng sức khỏe của mình và có biện pháp can thiệp kịp thời khi cần thiết.
- Tập huấn cho cho nhân viên y tế các biện pháp phát hiện sớm và ghi nhận bệnh THA, các biến chứng xảy ra
Chúng tôi phối hợp với cán bộ y tế chuyên trách tại các tỉnh, thành phố và huyện để tổ chức tập huấn cho nhân viên y tế tuyến xã về mô hình dự phòng và quản lý bệnh tăng huyết áp (THA) trong cộng đồng.
- Thành lập các câu lạc bộ THA: Khuyến khích và giới thiệu các người bệnh THA tham gia vào câu lạc bộ THA tại cộng đồng.
Đối với người bệnh THA
Khuyến khích bệnh nhân tham gia câu lạc bộ tăng huyết áp (THA) tại cộng đồng, nơi tổ chức các buổi nói chuyện nhằm nâng cao nhận thức về phòng ngừa bệnh THA Nội dung buổi nói chuyện bao gồm tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị, những hậu quả nghiêm trọng khi không tuân thủ, chia sẻ kiến thức về chế độ ăn uống hợp lý, chế độ luyện tập hiệu quả và các tác dụng phụ của thuốc.
Để giảm bớt gánh nặng tài chính trong quá trình điều trị lâu dài, người bệnh nên xem xét việc mua bảo hiểm y tế Việc này giúp họ có thể nhận thuốc do bảo hiểm y tế cấp hàng tháng, từ đó hỗ trợ hiệu quả cho quá trình điều trị.
Hướng dẫn người bệnh sử dụng sổ theo dõi huyết áp giúp họ ghi chép và theo dõi tình trạng sức khỏe hiệu quả hơn Bên cạnh đó, việc thiết lập chế độ hẹn giờ uống thuốc hoặc uống thuốc vào một thời điểm nhất định sẽ giúp người bệnh hình thành thói quen tốt, từ đó nâng cao hiệu quả điều trị.
+ Đặt đồng hồ báo thức hoặc nhờ người thân nhắc nhở để tránh quên uống thuốc
- Ghi lại các tác dụng phụ thuốc huyết áp và thông báo cho bác sỹ khi khám định kỳ
Tôn trọng và tuân thủ các hướng dẫn của cán bộ y tế về việc sử dụng thuốc điều trị tăng huyết áp là rất quan trọng Người bệnh không nên tự ý giảm liều hoặc ngừng thuốc, vì điều này có thể ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.
- Tự theo dõi huyết áp hàng ngày bằng máy đo huyết áp điện tử tại nhà hoặc ra trạm y tế phường, xã gần nhà
- Tái khám định kỳ theo hẹn khi tái khám phải mang theo vỏ thuốc đã dùng