(NB) Giáo trình Lập kế hoạch khuyến nông cung cấp cho người học những kiến thức như: Đánh giá nông thôn bằng phương pháp Đánh giá nông thôn có người dân tham gia (PRA); Xác định và thu thập thông tin; Xác định mục tiêu kế hoạch và những hoạt động ưu tiên; Lập kế hoạch tiến độ và lựa chọn phương pháp thực hiện; Họp dân thông qua kế hoạch và viết báo cáo PRA; Thúc đẩy, lôi cuốn sự tham gia của người dân trong lập kế hoạch. Mời các bạn cùng tham khảo!
Khái niệm về PRA
Khái niệm phương pháp đánh giá nông thôn có người dân tham gia-PRA
PRA (Đánh giá Nông thôn có sự Tham gia) là phương pháp khuyến khích người dân nông thôn tham gia vào quá trình đánh giá và phát triển Phương pháp này bao gồm nhiều cách tiếp cận và kỹ thuật nhằm thu hút người dân chia sẻ và thảo luận về kiến thức của họ liên quan đến đời sống và điều kiện nông thôn Qua đó, PRA giúp cộng đồng lập kế hoạch và thực hiện các hoạt động phát triển hiệu quả hơn.
PRA là phương pháp cho phép cán bộ khuyến nông học hỏi từ người dân, làm việc cùng họ và dựa vào họ; đồng thời đóng vai trò là người thúc đẩy để giúp cộng đồng tự phân tích, lập kế hoạch và thực hiện các hoạt động Các đặc điểm chính của phương pháp PRA bao gồm sự tham gia tích cực của người dân, khả năng tự quản lý và phát triển bền vững.
Phương pháp luận PRA được phát triển dựa trên kiến thức và năng lực của nông dân trong việc xác định vấn đề, ra quyết định, huy động nguồn lực và tổ chức thực hiện, nhằm thúc đẩy sự phát triển cộng đồng.
- PRA sử dụng các kỹ thuật thu hút sự tham gia của người dân và kỹ năng thúc đẩy và tạo điều kiện của cán bộ khuyến nông.
PRA khuyến khích người dân địa phương tham gia tự nguyện và sáng tạo trong tất cả các giai đoạn, từ việc xác định vấn đề và mục tiêu, cho đến quá trình ra quyết định, thực hiện, giám sát và đánh giá.
- Các hoạt động của PRA chủ yếu tập trung vào phát triển cộng đồng một cách bền vững thông qua sự nỗ lực của chính cộng đồng.
- PRA luôn đề cao thái độ học hỏi, chia sẻ, trao đổi và thúc đẩy của cán bộ khuyến nông.
Khi nào cần thực hiện phương pháp đánh giá nông thôn có người dân tham gia?
Trong công tác khuyến nông lâm, PRA cần được thực hiện khi:
- Người dân cần có các giải pháp thực tiễn, cùng tham gia để phát triển cộng đồng của họ.
- Cần xác định lại các nhiệm vụ và nội dung hoạt động của công tác khuyến nông.
- Cần có các chủ đề, đề tài nghiên cứu phát triển có sự tham gia của người dân.
- Cần có các biện pháp để khắc phục những khó khăn sẽ xảy ra hoặc kế hoạch của các hoạt động tiếp theo.
PRA là công cụ thiết yếu cho nhiều lĩnh vực phát triển, tập trung vào người dân và cộng đồng thôn bản Công cụ này có thể áp dụng trong các lĩnh vực như nông nghiệp, lâm nghiệp, chăn nuôi, thú y, y tế, giáo dục, giới, an toàn lương thực, tín dụng và kế hoạch hóa gia đình.
Ưu điểm của phương pháp đánh giá nông thôn có người dân tham gia
PRA (Phương pháp Đánh giá Tham gia) có nhiều ưu điểm so với nghiên cứu truyền thống, bao gồm sự tham gia cao của cộng đồng, thời gian thực hiện ngắn và chi phí thấp Trong khi đó, phương pháp thu thập thông tin bằng phiếu điều tra thường tốn nhiều thời gian hơn, và quá trình phân tích số liệu cũng phức tạp hơn, yêu cầu mã hóa và nhập dữ liệu vào máy tính trước khi tiến hành phân tích Thêm vào đó, chi phí cho các cuộc điều tra chính quy thường rất cao.
Bảng 1.1: Sự so sánh PRA với các phương pháp nghiên cứu khác
PRA là phương pháp lý tưởng cho phát triển cộng đồng, nhờ vào sự tham gia của nhóm công tác và các thành viên cộng đồng trong mọi khía cạnh của nghiên cứu Sự tham gia tích cực của cộng đồng trong suốt quá trình nghiên cứu đảm bảo thông tin thu thập được phù hợp và chính xác Phân tích tại chỗ giúp nhanh chóng phát hiện và bổ sung những thiếu sót cần thiết.
PRA giúp cộng đồng tự huy động nguồn lực, xác định vấn đề khó khăn, đánh giá thành quả trước đó và năng lực của các cơ quan địa phương Qua đó, cộng đồng có thể xếp ưu tiên các cơ hội và chuẩn bị một kế hoạch hành động rõ ràng và hệ thống.
PRA đã cách mạng hóa cách tiếp cận và phương pháp đánh giá cũng như phát triển nông thôn, đồng thời thúc đẩy quá trình học hỏi lẫn nhau giữa cán bộ khuyến nông và người dân.
PRA cho phép các nhóm người trong làng tự đề ra giải pháp phù hợp, giúp họ đạt được lợi ích Qua đó, mỗi thành viên cảm thấy tiếng nói của mình được lắng nghe, từ đó thúc đẩy sự đóng góp chung Cả người dân và cán bộ khuyến nông đều được thử thách để cùng phát triển thôn bản.
Những người nghèo, ít được học hành hoặc những nhóm người
"Thấp kém" trong thôn, bản tích cực tham gia vào lập kế hoạch, thực hiện, giám sát và đánh giá, từ đó tạo ra sự công bằng dân chủ trong phát triển nông thôn.
PRA là công cụ hiệu quả trong việc xác định yêu cầu phát triển từ cộng đồng, đồng thời kết nối với nguồn lực và kỹ năng từ các tổ chức chính phủ, phi chính phủ và các nhà tài trợ Qua đó, PRA tích hợp kỹ thuật dân gian và kiến thức kỹ thuật bên ngoài, góp phần vào quá trình phát triển bền vững.
Thực tế áp dụng PRA tại Việt Nam
PRA là phương pháp quan trọng mà cán bộ khuyến nông áp dụng để tìm hiểu điều kiện thôn, bản trước khi tiến hành hỗ trợ Qua việc học hỏi và sử dụng PRA, cán bộ khuyến nông và nông dân sẽ nâng cao hiểu biết của mình sau mỗi lần thực hiện.
Cuối mỗi đợt PRA, một kế hoạch phát triển thôn, bản được xây dựng dựa trên thực tế và nguyện vọng của cộng đồng, giúp người dân nhận thức rõ ràng về nghĩa vụ và lợi ích của họ trong quá trình thực hiện.
PRA được áp dụng để phân tích các chủ đề trong nhiều lĩnh vực như trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, tín dụng và thị trường Ngoài ra, PRA còn đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi tư duy của cá nhân và tổ chức cộng đồng, hướng dẫn họ về những hành động cần thực hiện để phát triển thôn, bản.
PRA được áp dụng để giám sát và đánh giá hàng năm, giúp xác định những điểm mạnh và điểm yếu trong hoạt động của thôn, bản Qua đó, PRA hỗ trợ điều chỉnh và lập kế hoạch cho các hoạt động chi tiết trong năm tiếp theo.
PRA là một phương pháp học hỏi quan trọng cho cộng đồng thôn, bản, giúp nâng cao khả năng tự quản lý và điều hành Quá trình này khuyến khích người dân phát huy năng lực của chính mình để thực hiện các hoạt động phát triển bền vững.
Tuy nhiên, PRA cũng có một số khó khăn khi tổ chức thực hiện như sau:
- Thời gian thực hiện PRA tương đối dài kể từ khi chuẩn bị, thực hiện dưới thôn, bản đến khi tổng hợp và viết báo cáo.
Khi thực hiện PRA tại thôn, việc thu hút nhiều nông dân tham gia có thể gây ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp, đặc biệt nếu PRA diễn ra đúng vào mùa vụ gieo trồng hoặc thu hoạch.
- Tổ cán bộ PRA gồm nhiều người cho nên gặp khó khăn trong việc tổ chức thực hiện PRA dưới thôn, bản.
Thời tiết, mùa vụ, các sự kiện kinh tế - xã hội, cùng với phong tục tập quán của thôn, bản thường là những yếu tố cản trở quá trình thực hiện PRA tại địa phương.
Bộ công cụ đánh giá nông thôn có người dân tham gia
Bộ công cụ đánh giá nông thôn có người dân tham gia là gì?
Công cụ đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân là phương pháp hiệu quả để thu hút cộng đồng vào quá trình đánh giá và lập kế hoạch phát triển Hiện nay, có khoảng 20 công cụ khác nhau được sử dụng trong đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân, tạo thành bộ công cụ đa dạng Mỗi công cụ thường bao gồm nhiều phương pháp kết hợp, như điều tra tuyến hay đi lát cắt, cho phép thực hiện khảo sát hiện trường, phỏng vấn và thảo luận nhóm cùng một lúc Việc sử dụng những công cụ này đòi hỏi người thực hiện phải có kinh nghiệm và kỹ năng phù hợp.
Công cụ đánh giá nông thôn có sự tham gia có thể được phân loại thành nhiều nhóm khác nhau, tùy thuộc vào cách thức và mục đích sử dụng của chúng Các công cụ này giúp thu thập ý kiến của người dân, từ đó tạo ra những giải pháp phát triển phù hợp với nhu cầu thực tế của cộng đồng Việc phân loại rõ ràng các công cụ này không chỉ nâng cao hiệu quả đánh giá mà còn thúc đẩy sự tham gia tích cực của người dân trong quá trình phát triển nông thôn.
- Các công cụ phân tích về không gian: xây dựng sa bàn, vẽ sơ đồ thôn, bản, điều tra tuyến (đi lát cắt),
Các công cụ phân tích theo thời gian cho phép người dùng tạo ra các biểu đồ như biểu đồ tròn, biểu đồ cột và biểu đồ dạng đồ thị Những công cụ này cũng hỗ trợ lập bảng lược sử thôn và bản đồ, giúp trực quan hóa dữ liệu một cách hiệu quả.
Các công cụ phân tích ảnh hưởng và quan hệ bao gồm lập biểu đồ hình cây, biểu đồ quan hệ, xây dựng lịch mùa vụ, sơ đồ VENN và sơ đồ cơ hội, giúp trực quan hóa và hiểu rõ mối quan hệ giữa các yếu tố.
- Các công cụ phân tích quyết định: thảo luận nhóm, họp dân,
Một số chỉ dẫn khi sử dụng công cụ đánh giá nông thôn có người dân tham gia
Cán bộ khuyến nông đóng vai trò quan trọng trong việc sử dụng công cụ đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân, nhằm học hỏi và chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm Họ cần thúc đẩy và tạo điều kiện nâng cao năng lực cho người dân địa phương trong việc thu thập thông tin, phân tích, lập kế hoạch và thực hiện các hoạt động Do đó, việc hiểu rõ các nguyên tắc khi áp dụng công cụ này là rất cần thiết để đạt được hiệu quả cao nhất trong công tác khuyến nông.
- Học hỏi trực tiếp từ người dân địa phương về kiến thức, kinh nghiệm điều kiện sống và sản xuất của chính họ.
- Học hỏi nhanh và tích cực bằng sự khám phá, sử dụng mềm dẻo các phương pháp, tạo cơ hội, tạo quan hệ và kiểm tra chéo.
Loại bỏ các thành kiến cần được thực hiện thông qua việc lắng nghe thay vì giảng dạy, và thăm dò thay cho việc bỏ qua Đặc biệt, cần chú ý đến người nghèo và phụ nữ, học hỏi từ họ về những mối quan tâm và ưu tiên của cuộc sống.
- Sử dụng tối ưu các phương pháp và công cụ, tức là phải cân nhắc giữa số lượng, sự hợp lý, sự chính xác và thời gian.
- Sử dụng phép kiểm tra chéo thông tin.
Luôn chủ động tìm kiếm ý kiến từ cộng đồng, bao gồm việc học hỏi từ những điểm chưa hợp lý, lắng nghe những người không ủng hộ và những người đứng ngoài cuộc trong mọi tình huống.
Hãy khuyến khích người dân địa phương tự thực hiện nghiên cứu và phân tích, từ đó họ có thể trình bày kết quả và học hỏi Việc này không chỉ giúp họ trở thành chủ sở hữu của những kết quả mà còn nâng cao khả năng tự quyết định và phát triển cộng đồng.
Cán bộ khuyến nông thôn cần thực hiện việc tự phê bình, tức là tự kiểm tra bản thân về thái độ, phong cách và cách ứng xử khi làm việc với người dân địa phương.
Mỗi cán bộ khuyến nông cần phải tự chịu trách nhiệm với công việc của mình, không nên đổ lỗi cho người khác Điều này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả công việc mà còn tạo ra một môi trường làm việc tích cực và trách nhiệm.
Cùng chia sẻ tạo ra cơ hội hợp tác, sống chung và trao đổi suy nghĩ, tình cảm giữa người dân và cán bộ khuyến nông.
Để đạt hiệu quả cao trong việc đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân, cán bộ khuyến nông cần sử dụng các công cụ một cách linh hoạt và sáng tạo, không áp dụng máy móc cho mọi tình huống Các phương pháp và công cụ này không phải là công thức cố định, vì vậy việc học hỏi và tích lũy kinh nghiệm khi sử dụng công cụ PRA là rất quan trọng.
Một số kỹ thuật cơ bản khi sử dụng công cụ đánh giá nhanh nông thôn có người dân tham gia
Phương pháp PRA sử dụng nhiều công cụ để thu thập và phân tích thông tin, bao gồm cả số liệu thứ cấp và số liệu thực địa Các công cụ chính trong phương pháp này giúp đảm bảo quá trình nghiên cứu hiệu quả và chính xác.
- Xem xét số liệu thứ cấp
- Vẽ bản đồ: tài nguyên, bản đồ cơ sở hạ tầng, bản đồ xã hội, và v.v.
- Sơ lược lịch sử (các sự kiện quan trọng)
- Biểu đồ xu hướng (biến động theo thời gian), biểu đồ mối quan hệ nhân quả, biểu đồ lịch thời vụ;
- Phỏng vấn bán cấu trúc, phân loại giàu nghèo, biểu đồ Venn (quan hệ các tổ chức), biểu đồ múi (bánh);
- Xếp hạng ưu tiên (cho điểm trực tiếp; bỏ phiếu, ), xếp hạng theo cặp (đôi);
- Xếp hạng ma trận trực tiếp, đánh giá giải pháp
Tùy thuộc vào mục đích và yêu cầu cụ thể, nhóm thực hiện sẽ lựa chọn các kỹ thuật PRA phù hợp và hiệu quả nhất cho từng tình huống Phương pháp PRA rất linh hoạt, cho phép nhóm sáng tạo, thử nghiệm và điều chỉnh trong suốt quá trình thực hiện khi cần thiết.
Trong bất kỳ cuộc PRA nào, nhóm thực hiện cần xác định rõ ràng vấn đề cần nghiên cứu, thông tin cần thu thập, phương pháp thu thập dữ liệu, và nguồn cung cấp thông tin.
Hình 1.1: Thông tin cần thu thập và kỹ thuật PRA
* Thu thập tài liệu có sẵn
Tài liệu hiện có bao gồm hệ thống thông tin, dữ liệu địa phương, kết quả nghiên cứu và hoạt động dự án tại khu vực Đây là cơ sở dữ liệu quan trọng cho các hoạt động đánh giá nông thôn có sự tham gia của cộng đồng, đồng thời cung cấp nguồn thông tin định hướng và kiểm tra chéo hiệu quả.
- Các nguồn cung cấp tài liệu:
+ Các cơ quan chính quyền địa phương (xã, huyện).
+ Các cơ quan chuyên môn liên quan cấp huyện.
+ Các tổ chức, dự án, chương trình đã có các hoạt động tại địa phương (thôn, bản, xã).
+ Các tài liệu xuất bản liên quan đến địa phương.
- Phương pháp thu thập tài liệu:
Để thu thập và hệ thống hóa thông tin hiệu quả, cần liệt kê các số liệu cần thiết theo nội dung và địa điểm thu thập Đồng thời, xác định dự kiến địa điểm của các cơ quan cung cấp thông tin để đảm bảo tính chính xác và đầy đủ của dữ liệu.
+ Liên hệ với các cơ quan cung cấp thông tin.
+ Tiến hành thu thập bằng ghi chép, sao chụp.
+ Kiểm tra tính thực tiễn của thông tin thông qua quan sát trực tiếp và kiểm tra chéo.
* Tạo lập mối quan hệ
Các hoạt động đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân phụ thuộc vào giao tiếp hiệu quả Việc xây dựng mối quan hệ với cộng đồng là rất quan trọng, tạo ra sự trao đổi bình đẳng giữa cán bộ khuyến nông và người dân Mối quan hệ này giúp xây dựng lòng tin, sự kết nối và sự hòa hợp, đồng thời tìm ra những điểm tương đồng Để thiết lập mối quan hệ này, cần có những kỹ năng giao tiếp như chú ý, quan sát, lắng nghe, phản ánh, trao đổi và thu thập thông tin Những kỹ năng này là cơ sở để thực hiện đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân một cách hiệu quả.
- Gặp lãnh đạo thôn và các nhà chức trách địa phương khi bắt đầu công việc tại địa phương để giải toả mọi nghi ngờ.
- Hãy bắt đầu công việc với những người dân có khả năng tiếp cận nhanh và ít mặc cảm với người ngoài cộng đồng.
Đoàn đánh giá nông thôn sẽ đến thôn, bản để giải thích rõ ràng với người dân về mục đích và công việc mà đoàn sẽ thực hiện cùng với cộng đồng Sự tham gia của người dân là rất quan trọng, giúp họ hiểu rõ hơn về quá trình đánh giá và những lợi ích mà nó mang lại cho cuộc sống hàng ngày của họ Thông qua việc hợp tác, đoàn sẽ lắng nghe ý kiến và nguyện vọng của người dân, từ đó xây dựng những giải pháp phù hợp nhằm phát triển nông thôn bền vững.
- Hãy tự chỉ ra sự chân thành của mình đối với thôn, bản.
- Lựa chọn thời gian và địa điểm mà người dân làm việc thuận tiện.
* Làm việc với nhóm sở thích
Nhóm sở thích là tập hợp những nông dân có chung nguyện vọng hợp tác trong các hoạt động như làm vườn, trồng cây ăn quả, chăn nuôi và trồng cây Các nhóm này có thể được hình thành dựa trên sự tự nguyện, với các tiêu chí như tuổi tác, giới tính, nhóm dân tộc, sự giàu nghèo và tôn giáo.
Mục đích của việc hợp tác với các nhóm sở thích là thu thập thông tin và hiểu rõ nhu cầu cũng như vấn đề của họ Để đạt được điều này, cán bộ khuyến nông cần làm việc chặt chẽ với các nhóm sở thích nhằm nắm bắt và giải quyết những yêu cầu cụ thể của cộng đồng.
- Chuẩn bị bảng danh sách về các nhóm sở thích có thể thành lập.
- Ghi rõ các tên nhóm sở thích, tên và địa chỉ của các cá nhân để liên hệ.
- Tập trung vào quá trình tạo mối quan hệ với các nhóm sở thích.
- Sắp đặt các thành viên của các nhóm sở thích vào việc thực hiện các công cụ RRA.
- Thu hút họ vào việc kiểm tra tính thực tiễn của thông tin đã được thu thập thông qua quan sát trực tiếp và kiểm tra chéo.
* Sử dụng phương pháp phỏng vấn linh hoạt
Phỏng vấn linh hoạt là phương pháp đánh giá nông thôn hiệu quả, cho phép người dân tham gia tích cực Phương pháp này áp dụng cho nông dân, thông tin viên và các nhóm nông dân khác, nhằm tạo ra cuộc đối thoại thông qua các câu hỏi mở Để thực hiện phỏng vấn linh hoạt, cán bộ khuyến nông cần thành thạo 7 dạng câu hỏi: ai, cái gì, ở đâu, khi nào, tại sao, như thế nào và bao nhiêu?
- Chuẩn bị danh mục chủ đề để phỏng vấn và ghi rõ từng chủ đề vào sổ theo dõi công việc hiện trường
Khi lựa chọn đối tượng phỏng vấn, hãy xem xét cá nhân, thông tin viên chính, nhóm sở thích hoặc các nhóm nông dân Đảm bảo rằng những người được phỏng vấn có khả năng cung cấp thông tin sâu rộng và có quan điểm rõ ràng để tạo ra nội dung chất lượng và đáng tin cậy.
- Lựa chọn thời gian và địa điểm để cuộc phỏng vấn ít bị ảnh hưởng vì những lý do ngoại cảnh.
Sử dụng danh mục chủ đề và danh sách kiểm tra giúp tạo cấu trúc cho cuộc đàm thoại, nhưng cần giữ sự linh hoạt để khám phá những vấn đề và ý tưởng mới.
- Hỏi những câu hỏi thích hợp với từng cá nhân hay nhóm đang được phỏng vấn.
- Sử dụng câu hỏi mở để đạt được giải thích và quan điểm của nông dân hơn là câu hỏi: có hoặc không ?
- Ghi chép chi tiết các cuộc phỏng vấn lên sổ theo dõi công việc hiện trường
- Hãy điều chỉnh danh mục và câu hỏi để nổi lên những vấn đề mới.
- Kiểm tra tính thực tiễn của thông tin thông qua quan sát trực tiếp và kiểm tra chéo.
Họp dân là cơ hội để người dân tham gia và đóng góp ý kiến trong quá trình đánh giá nông thôn Trong các đợt đánh giá này, nhiều cuộc họp dân được tổ chức nhằm thu thập ý kiến và phản hồi từ cộng đồng, đảm bảo rằng tiếng nói của người dân được lắng nghe và xem xét trong các quyết định liên quan đến phát triển nông thôn.
- Kiểm tra lại thông tin và bổ sung thông tin.
- Bổ sung và thống nhất các giải pháp cho thôn bản.
- Thống nhất chương trình hành động và cam kết thực hiện.
- Trong một đợt đánh giá nông thôn có người dân tham gia phải tổ chức nhiều cuộc họp dân Có thể tổ chức các cuộc họp sau:
Họp dân lần 1: Cuộc họp này thường được tổ chức vào tối ngày thứ nhất của đợt PRA dưới thôn bản nhằm mục đích:
+ Giới thiệu chung về đợt đánh giá tại thôn, bản: Lý do, mục đích, kế hoạch làm việc phương pháp và kêu gọi sự tham gia.
+ Trình bày và thảo luận kết quả làm việc của ngày 1.
+ Thông báo kế hoạch làm việc ngày 2.
Họp dân lần 2, có thể bao gồm 2 đến 3 cuộc họp, thường diễn ra vào tối thứ 2 hoặc thứ 3 trong đợt đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân, nhằm mục đích thông báo và thảo luận về kết quả đánh giá.
+ Trình bày và thảo luận kết quả làm việc hàng ngày.
+ Thống nhất định hướng cho kế hoạch hành động.
Họp dân lần 3: Cuộc họp được tổ chức vào ngày cuối của đợt PRA nhằm mục đích:
- Trình bày dự thảo kết quả đánh giá nông thôn có người dân tham gia
- Đóng góp bổ, sung và thảo luận.
- Thống nhất kế hoạch hành động. Để tổ chức cuộc họp dân thành công cần thực hiện các bước sau:
+ Xác định mục tiêu cuộc họp dân.
+ Chuẩn bị nội dung: Các kết quả đánh giá cần viết lên giấy khổ to, chữ to rõ ràng để mọi người có thể đọc.
+ Chuẩn bị địa điểm, và ánh sáng.
+ Thông báo rõ về thời gian họp cho mọi người.
+ Giới thiệu, nêu mục đích cuộc họp, giới hạn nội dung thảo luận.
+ Đại diện cộng tác viên thôn trình bày và điều hành thảo luận theo từng nội dung
+ Tạo điều kiện cho người dân thảo luận, đóng góp, bổ sung ý kiến.
+ Tổng hợp các ý kiến, thống nhất các kết luận và chốt lại các vấn đề trước dân.
Cuộc họp dân lần 1 và 2 không kéo dài quá 2 giờ.
Cuộc họp dân thông qua kế hoạch hành động có thể kéo dài 2-3 giờ.
Giới thiệu và hướng dẫn sử dụng một số công cụ đánh giá nông thôn có người dân
Công cụ Lược sử thôn, bản
Lược sử thôn, bản là công cụ quan trọng trong việc đánh giá nông thôn với sự tham gia của người dân, giúp tìm hiểu tổng quan về thôn, bản Qua công cụ này, cộng đồng có thể tự nhận thức về các sự kiện trong quá khứ và tác động của chúng đến đời sống, sản xuất, cũng như việc sử dụng nguồn nhân lực và vật lực Từ đó, người dân có thể đề xuất các giải pháp phù hợp cho tương lai của địa phương, đồng thời tạo cơ hội kết nối giữa cộng đồng và những người bên ngoài.
Người dân được cán bộ đánh giá nông thôn có người dân tham gia
Họ tự trao đổi, phân tích, đánh giá các sự kiện đó cuối cùng đưa ra một bảng lược sử thôn, bản.
* Phương pháp và thời gian tiến hành
Nhóm nông dân, dưới sự hướng dẫn của cán bộ đánh giá nông thôn, đã xây dựng biểu đồ lược sử thôn, bản với sự tham gia của cộng đồng Quá trình thực hiện công cụ này bao gồm nhiều bước quan trọng.
- Thành lập nhóm nông dân ít nhất 5-7 người để thực hiện công cụ.
Họ phải là những người sống lâu năm ở thôn bản, có hiểu biết sâu sắc về địa phương mình.
- Địa điểm thực hiện nên chọn tại một nơi đi lại thuận lợi, nhiều người có khả năng tham gia.
- Các vật liệu như: phấn viết, giấy khổ lớn, bút viết và các vật liệu khác cần được chuẩn bị đầy đủ.
- Cán bộ đánh giá nông thôn có người dân tham gia giải thích thật rõ mục đích, ý nghĩa và các bước tiến hành thực hiện công cụ như sau:
Cán bộ đánh giá nông thôn cần có sự tham gia của người dân trong việc hướng dẫn khung mô tả lịch sử thôn, bản Việc này không chỉ giúp ghi nhận thông tin chính xác mà còn khuyến khích cộng đồng thực hiện công việc hiệu quả hơn.
Nông dân tự thực hiện việc liệt kê các sự kiện, trao đổi, thảo luận, phân tích và đánh giá để xác định những thuận lợi, khó khăn, ảnh hưởng và nguyên nhân của từng sự kiện quan trọng.
Cán bộ đánh giá nông thôn có thể tổ chức phỏng vấn với sự tham gia của người dân, nhằm làm rõ những vấn đề cần thiết và ghi chép lại thông tin từ nông dân.
+ Kết quả của công cụ này được sao chép vào giấy khổ lớn.
Công cụ này thường được áp dụng vào ngày đầu tiên, ngay sau khi đoàn đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân tại thôn, bản, và thường kéo dài từ 1,5 đến 2 giờ.
* Vai trò của cán bộ đánh giá nông thôn có người dân tham gia
Nhóm công tác đánh giá nông thôn gồm 2-3 thành viên có trách nhiệm hướng dẫn nông dân thực hiện tự đánh giá Họ thúc đẩy và tạo điều kiện để nông dân ghi chép đầy đủ ý kiến thảo luận, sau đó hệ thống hóa những thông tin này.
Công cụ vẽ sơ đồ thôn, bản
Vẽ sơ đồ thôn, bản là công cụ thiết yếu trong đánh giá nông thôn có sự tham gia của cộng đồng, giúp phân tích tình hình chung của thôn, bản, đặc biệt là về sử dụng đất đai, vật nuôi và cây trồng Qua đó, nó xác định những khó khăn và giải pháp cho từng lĩnh vực, phục vụ cho việc xây dựng kế hoạch phát triển thôn, bản trong tương lai Đặc biệt, sơ đồ này hỗ trợ trong quá trình lập quy hoạch sử dụng đất và giao đất lâm nghiệp, đồng thời là tài liệu quan trọng cho các cuộc thảo luận tại hội nghị toàn thôn.
Người dân trong các thôn, bản được cán bộ đánh giá nông thôn hướng dẫn tự phác họa hiện trạng địa phương Sơ đồ này thể hiện rõ tình hình sử dụng đất đai, vật nuôi, cây trồng, cùng với điều kiện cơ sở vật chất và kinh tế - xã hội Qua đó, cộng đồng có cơ hội thảo luận và phân tích những thuận lợi, khó khăn, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển cho thôn, bản trong tương lai.
Hình 1.2: Nông dân thực hiên việc đắp sa bàn thôn bản
* Phương pháp và thời gian tiến hành:
Nhóm nông dân đã vẽ sơ đồ thôn, bản với sự hướng dẫn và hỗ trợ từ cán bộ đánh giá nông thôn, trong đó có sự tham gia của người dân Quá trình thực hiện công cụ này bao gồm nhiều bước quan trọng.
- Thành lập nhóm nông dân cả nam và nữ ít nhất từ 5-7 người
Địa điểm tổ chức nên được chọn ở vị trí cao trong thôn, bản để dễ dàng quan sát toàn bộ khu vực Điều này giúp thuận tiện cho việc di chuyển và thu hút nhiều người tham gia hơn.
- Các vật liệu như: phấn viết, giấy khổ lớn, bút viết và các vật liệu khác cần được chuẩn bị đầy đủ.
- Cán bộ đánh giá nông thôn có người dân tham gia giải thích thật rõ mục đích, ý nghĩa và các bước tiến hành thực hiện như sau:
+ Đề nghị nông dân phác họa sơ đồ lên mặt đất.
+ Tạo điều kiện thúc đẩy người dân trao đổi, thảo luận, tranh luận trong quá trình vẽ sơ đồ.
Chuyển sơ đồ đã phác hoạ trên mặt đất sang giấy khổ lớn để dễ dàng theo dõi và triển khai Tiến hành thảo luận về những khó khăn, cơ hội và các giải pháp chung cho toàn bộ thôn, bản nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện.
Sơ đồ 1.3: Sơ đồ thôn bản
Sơ đồ thôn, bản được vẽ vào ngày đầu tiên khi đoàn đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân, mất khoảng 2-3 giờ để hoàn thành Việc quan sát hiện trường và sa bàn đóng vai trò quan trọng trong quá trình vẽ sơ đồ thôn bản.
* Vai trò của cán bộ đánh giá nông thôn có người dân tham gia
Nhóm công tác đánh giá nông thôn bao gồm 2 - 3 thành viên có nhiệm vụ giải thích rõ ràng mục đích và yêu cầu của việc vẽ sơ đồ, đồng thời hướng dẫn và thúc đẩy quá trình thảo luận giữa nông dân Họ cũng ghi chép lại các ý kiến trong quá trình thảo luận Trong trường hợp cần thiết, cán bộ có thể làm mẫu để hỗ trợ nông dân Nếu nông dân gặp khó khăn trong việc chuyển sơ đồ lên giấy lớn, cán bộ sẽ sẵn sàng giúp đỡ họ.
Công cụ xây dựng bản đồ hướng thời gian
Biểu đồ hướng thời gian là công cụ quan trọng trong đánh giá nông thôn có sự tham gia của cộng đồng, giúp phân tích tình hình và sự kiện của thôn, bản theo thời gian Phân tích này cho thấy sự biến động trong các hoạt động trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp và ảnh hưởng của các sự kiện đến những hoạt động này Kết quả từ việc xây dựng biểu đồ hướng thời gian cung cấp cơ sở để xác định mục tiêu và định hướng kế hoạch cho thôn, bản, đồng thời là tài liệu hữu ích cho việc giám sát và đánh giá sau này.
Các loại biểu đồ phổ biến bao gồm biểu đồ tròn, biểu đồ cột và đường biểu diễn Những biểu đồ này thường được sử dụng để mô tả các sự kiện, hiện tượng, cũng như số lượng và chất lượng của các yếu tố liên quan theo từng mốc thời gian Nội dung mô tả thường phản ánh quyết định của người dân về các vấn đề này.
- Sự biến động tình hình sử dụng đất đai, vật nuôi, cây trồng.
- Sự thay đổi về số hộ gia đình hay nhân khẩu.
- Sự thay đổi về năng suất cây trồng hay thu nhập.
- Sự thay đổi về các loại bệnh dịch
Mỗi nội dung mô tả cần được nông dân thảo luận kỹ và đưa ra được: khó khăn, nguyên nhân và giải pháp.
Phương pháp và thời gian tiến hành là một phần quan trọng trong công cụ PRA, được tổ chức vào ngày đầu khi nhóm công tác đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân tại thôn Thời gian thực hiện công cụ này thường kéo dài khoảng 3 giờ, bao gồm các bước chính trong quá trình thực hiện.
Thành lập các nhóm nông dân từ 5-7 người, bao gồm cả nam và nữ, để thực hiện công cụ xây dựng biểu đồ hướng thời gian Những thành viên trong nhóm đều là người sống lâu năm tại thôn, bản, có hiểu biết sâu sắc về tình hình đời sống, xã hội và sản xuất địa phương.
- Địa điểm thực hiện nên chọn tại một nơi rộng rãi đi lại thuận lợi để có nhiều người có khả năng tham gia.
Để thực hiện đánh giá, cần chuẩn bị đầy đủ các vật liệu như phấn viết, giấy khổ lớn và bút viết Đồng thời, huy động nông dân thu lượm các vật liệu có sẵn như sỏi, đá, hạt cây và que nhỏ để phục vụ cho quá trình này.
- Cán bộ đánh giá nông thôn có người dân tham gia giải thích thật rõ mục đích, ý nghĩa và các bước tiến hành thực hiện như sau:
+ Tạo điều kiện cho nông dân thảo luận lựa chọn nội dung đánh giá.
+ Tạo điều kiện (có thể gợi ý, giải thích nếu cần) cho nông dân thảo luận lựa chọn loại biểu đồ để mô tả.
+ Cán bộ đánh giá nông thôn có người dân tham gia hướng dẫn nông dân sử dụng loại biểu đồ đã chọn (có thể làm mẫu nếu cần thiết)
+ Nông dân tiến hành đánh giá mô tả từng nội dung lên trên nền đất bằng vật liệu có sẵn và thảo luận, tranh luận.
+ Cán bộ đánh giá nông thôn có người dân tham gia tạo điều kiện, thúc đẩy nông dân thảo luận, phỏng vấn, ghi chép những ý kiến của nông dân.
+ Yêu cầu nông dân đưa ra những khó khăn và giải pháp cho từng nội dung đánh giá.
+ Yêu cầu nông dân chốt lại nhưng vấn đề chính và chuyển các biểu đồ lên giấy khổ lớn.
+ Yêu cầu nhóm nông dân chọn người chuẩn bị trình bày kết quả đánh giá trước cuộc họp toàn thôn, bản.
* Vai trò của cán bộ đánh giá nông thôn có người dân tham gia
Nhóm công tác đánh giá nông thôn với sự tham gia của người dân bao gồm 2-3 thành viên có nhiệm vụ giải thích, hướng dẫn và phỏng vấn Công cụ này đòi hỏi cán bộ đánh giá phải có kỹ năng và kinh nghiệm trong việc hướng dẫn nông dân, nhằm đảm bảo thu thập thông tin đầy đủ cả về số lượng lẫn chất lượng.
Công cụ điều tra theo tuyến và xây dựng sơ đồ mặt cắt
Điều tra theo tuyến hay đi lát cắt là công cụ quan trọng trong đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân, nhằm đánh giá tiềm năng sử dụng tài nguyên thiên nhiên của thôn, bản Kỹ thuật này cung cấp cái nhìn sâu sắc về tiềm năng đất đai và cách mà cộng đồng sẽ sử dụng chúng trong kế hoạch phát triển Qua việc đánh giá chi tiết từng khu vực về đất đai, cây trồng, vật nuôi và tiềm năng nội bộ của cộng đồng, chúng ta có thể lập kế hoạch cho các hoạt động trong tương lai.
Đi lát cắt là một công cụ khảo sát quan trọng, được áp dụng tại các khu vực đặc trưng của thôn, bản Phương pháp này sử dụng các kỹ thuật như phỏng vấn, thảo luận, quan sát trực tiếp và điều tra để thu thập thông tin chính xác và chi tiết.
Xây dựng sơ đồ mặt cắt hiện tại của thôn, bản là quá trình tập hợp thông tin từ các tuyến lát cắt để tạo ra sơ đồ mặt cắt Sơ đồ này bao gồm hai phần chính, phản ánh cấu trúc và đặc điểm địa hình của khu vực.
Bài viết này mô tả hiện trạng bề mặt đất theo độ cao, tập trung vào việc phân tích các phương thức canh tác, sử dụng đất cũng như sự kết hợp giữa vật nuôi và cây trồng Những hình ảnh chung về các kỹ thuật nông nghiệp hiện tại sẽ được trình bày, nhằm cung cấp cái nhìn tổng quan về sự phát triển và quản lý tài nguyên đất trong bối cảnh nông nghiệp bền vững.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ trình bày các thông tin quan trọng liên quan đến từng khu vực, bao gồm điều kiện tự nhiên, các phương thức canh tác, vật nuôi và cây trồng, tổ chức sản xuất, cũng như những khó khăn và giải pháp thích hợp.
Xây dựng sơ đồ mặt cắt tương lai là một bước quan trọng, thể hiện nguyện vọng và giải pháp của thôn, bản trong thời gian tới Sơ đồ này không chỉ phản ánh những kế hoạch phát triển mà còn giúp định hướng các hoạt động cải thiện đời sống cộng đồng.
Thời gian và phương pháp thực hiện đi lắt cắt được tiến hành sau khi hoàn thành công cụ đắp sa bàn và vẽ sơ đồ Thông thường, cần tổ chức 2-3 tuyến đi lát cắt để tiếp cận tất cả các khu vực chính của thôn, bản Thời gian thực hiện công cụ này thường kéo dài từ 3 giờ Quá trình đi lát cắt và xây dựng sơ đồ mặt cắt bao gồm các bước chính sau đây:
- Thảo luận trên sa bàn hoặc trên sơ đồ để xác định các hướng đi lát cắt
Để thực hiện việc đi lát cắt, cần thành lập các nhóm gồm 5-7 nông dân, cả nam và nữ, cùng với 3-4 cán bộ đánh giá nông thôn có chuyên môn đa dạng như nông nghiệp, lâm nghiệp và chăn nuôi.
- Chuẩn bị công cụ: bản đồ, địa bàn, dụng cụ quan sát, đo đếm, giấy bút.
- Cán bộ PRA giải thích thật rõ mục đích đi lát cắt, yêu cầu nông dân dẫn đường và sẵn sàng thảo luận.
* Tiến hành đi lắt cắt
Khi di chuyển từ vùng thấp lên vùng cao, chúng ta dừng lại ở mỗi khu vực đặc trưng để thảo luận Cán bộ đánh giá nông thôn sẽ phối hợp cùng người dân để phác họa nhanh địa hình và các đặc điểm của từng vùng Điều này tạo cơ hội cho nông dân trao đổi ý kiến với nhau hoặc tham gia phỏng vấn, góp phần nâng cao sự hiểu biết về tình hình nông thôn.
Trong trường hợp cần thiết, cán bộ đánh giá nông thôn nên phối hợp với người dân và nông dân để thực hiện khảo sát kỹ lưỡng, bao gồm việc đo đếm và lấy mẫu vật Cần tập trung vào việc trao đổi và phỏng vấn các nội dung quan trọng liên quan đến tình hình nông thôn.
- Đặc điểm tự nhiên: đất đai, nguồn nước, lịch sử sử dụng đất đai
- Các loài cây trồng vật nuôi chính và kỹ thuật canh tác, năng suất
- Tình hình tổ chức quản lý.
- Những khó khăn đang gặp phải
- Những định hướng và giải pháp.
* Vẽ sơ đồ mặt cắt hiện tại của thôn, bản
Sau khi thực hiện lát cắt, các nhóm đã củng cố và thống nhất kết quả, từ đó tạo ra một sơ đồ mặt cắt đặc trưng cho thôn, bản.
* Xây dựng sơ đồ mặt cắt tương lai
Trong quá trình thực hiện lát cắt và vẽ sơ đồ mặt cắt hiện tại, cán bộ đánh giá nông thôn đã tìm ra nhiều khó khăn và giải pháp, đồng thời khuyến khích sự tham gia của người dân để thảo luận về các hoạt động dự kiến trong tương lai Sơ đồ mặt cắt tương lai thường phản ánh sự thay đổi trong cơ cấu cây trồng, vật nuôi và các phương thức canh tác sẽ được áp dụng Nông dân cũng cần xác định các sức ép và cơ hội nội tại để hiện thực hóa những dự định của họ.
Sơ đồ 1.4: Sơ đồ lát cắt thôn bản
* Vai trò của cán bộ đánh giá nông thôn có người dân tham gia
Nhóm công tác đánh giá nông thôn, với sự tham gia của người dân có chuyên môn đa dạng, có nhiệm vụ giải thích rõ ràng cho nông dân về mục đích, ý nghĩa và phương pháp thực hiện.
Kết hợp nhiều kỹ thuật đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân như phỏng vấn linh hoạt, quan sát, lắng nghe tích cực, ghi chép và tổng hợp sẽ giúp thúc đẩy người dân thảo luận, phân tích và đánh giá tình hình, từ đó đề ra những giải pháp hiệu quả cho tương lai.
Công cụ phân tích lịch mùa vụ
Lập biểu đồ mùa vụ là công cụ quan trọng giúp đánh giá tiềm năng canh tác của thôn, bản và lập kế hoạch sản xuất tương lai Công cụ này xác định mùa vụ gieo trồng theo từng địa phương, liên quan chặt chẽ đến điều kiện thời tiết khí hậu Nó còn là cơ sở để xác định mức độ sử dụng lao động và huy động nguồn lực trong mối quan hệ với thời gian và thời tiết cho các hoạt động sản xuất.
Bảng 1.2: Biểu đồ lịch mùa vụ
Lịch mùa vụ được xây dựng dựa trên phân tích của nông dân địa phương, giúp người dân tạo ra biểu đồ mùa vụ cho các lĩnh vực khác nhau.
- Lịch mùa vụ đối với trồng trọt,
- Lịch mùa vụ đối với chăn nuôi,
- Lịch mùa vụ đối với các hoạt động lâm nghiệp,
- Lịch mùa vụ đối với các hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng,
- Lịch mùa vụ đối với các hoạt động tín dụng
Có thể thành lập các nhóm nam và nữ để khảo sát sự quan tâm của từng nhóm đối với các yếu tố liên quan đến thời tiết và khí hậu trong năm Biểu đồ lịch mùa vụ được tạo ra từ quá trình phân tích này, cung cấp cái nhìn tổng quan và chi tiết về các yếu tố trong thôn, bản liên quan đến thời tiết, cũng như khả năng huy động nguồn lực cộng đồng Từ những thông tin này, chúng ta có thể xây dựng kế hoạch phát triển cho thôn, bản một cách hiệu quả.
Biểu đồ lịch mùa vụ gồm trục thời gian được mô tả 12 tháng trong năm theo âm lịch.
Nông dân sử dụng trục thời gian để mô tả các yếu tố chính của thời tiết và khí hậu, bao gồm lượng mưa và nhiệt độ theo từng tháng, cũng như các sự kiện thời tiết như gió, bão và lũ lụt Phương pháp so sánh giữa các tháng giúp nông dân dễ dàng đánh giá và thống nhất nhận định về các yếu tố khí hậu và thời tiết.
Dưới trục thời gian, nông dân đã mô tả các yếu tố quan trọng như lịch gieo trồng các loài cây chính, các hoạt động sản xuất lâm nghiệp, lịch sử dụng lao động, cũng như lịch thu nhập và chi tiêu Ngoài ra, họ cũng chú ý đến lịch sâu bệnh và các vấn đề liên quan đến bệnh tật.
Người nông dân phân tích từng nhân tố và theo kinh nghiệm nhiều đời họ dễ dàng đưa ra lịch mùa vụ thực tế tại thôn, bản mình.
Từ những phân tích, đánh giá trên họ tự rút ra những khó khăn đang gặp phải và đề ra các biện pháp giải quyết.
* Thời gian và phương pháp tiến hành
Công cụ phân tích lịch mùa vụ được thực hiện vào ngày thứ 2 tại thôn trong quá trình đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân Thời gian cần thiết để hoàn thành công cụ này thường kéo dài từ 2,5 đến 3 giờ.
3 giờ Quá trình phân tích lịch mùa vụ bao gồm các bước sau:
- Thành lập nhóm nông dân tiến hành phân tích lịch mùa vụ Tuỳ theo mục đích có thể thành lập một nhóm hỗn hợp cả nam và nữ hoặc
1 nhóm nam, 1 nhóm nữ Mỗi nhóm gồm 5-7 nông dân có kinh nghiệm trong sản xuất.
- Địa điểm thực hiện nên chọn tại một nơi rộng rãi đi lại thuận lợi để có nhiều người có khả năng tham gia.
Để tiến hành đánh giá, cần chuẩn bị đầy đủ các vật liệu như phấn viết, giấy khổ lớn, bút viết và các dụng cụ khác Đồng thời, huy động nông dân thu thập các vật liệu sẵn có như sỏi, đá, hạt cây và que nhỏ để phục vụ cho quá trình này.
- Cán bộ khuyến nông lâm giải thích thật rõ mục đích, ý nghĩa và các bước tiến hành thực hiện như sau:
Cán bộ khuyến nông lâm sẽ mô tả và giải thích dựa trên biểu đồ lịch mùa vụ, và nếu cần thiết, có thể mời người dân tham gia vào việc vẽ biểu đồ để đảm bảo tính chính xác và phù hợp với thực tế.
+ Cán bộ khuyến nông lâm đặt câu hỏi mở về nhân tố thời tiết, khí hậu trong thôn, bản.
+ Hướng dẫn hoặc làm mẫu việc xác định các nhân tố thời tiết theo tháng, cách sử dụng các vật liệu đơn giản bằng phương pháp so sánh.
+ Tạo điều kiện nông dân tự xác định các nhân tố và tranh luận, cán bộ khuyến nông lâm lắng nghe ghi chép.
+ Đề nghị nông dân phân tích các hoạt động theo mùa vụ trong năm.
Cán bộ khuyến nông lâm có thể làm mẫu cách phân tích và xác định thời gian thực hiện các hoạt động.
Trong quá trình phân tích, việc đặt câu hỏi "tại sao" là rất quan trọng, giúp nông dân liên kết với các hoạt động khác Cán bộ khuyến nông lâm cần ghi chép lại tất cả ý kiến tranh luận của nông dân để tạo điều kiện cho sự phát triển tư duy và cải thiện quy trình sản xuất.
+ Cán bộ khuyến nông lâm đề nghị và tạo điều kiện nông dân nêu lên những khó khăn và cách khắc phục
+ Tổng hợp kết quả phân tích và vẽ biểu đồ lịch mùa vụ lên giấy khổ to.
Công cụ phân tích kinh tế hộ gia đình
Công cụ PRA được sử dụng để phân tích kinh tế hộ gia đình tại thôn, bản, nhằm đánh giá tiềm năng của từng nhóm hộ khác nhau Việc này giúp dự án có cơ sở để hỗ trợ và giúp đỡ các hộ gia đình, đồng thời thu hút sự đóng góp vào các hoạt động dự án phù hợp với điều kiện kinh tế của từng hộ.
* Nội dung của phỏng vấn hộ gia đình
- Phỏng vấn tình hình chung của hộ gia đình.
- Phỏng vấn để xác định các hoạt động sản xuất chủ yếu và vẽ sơ đồ các hoạt động sản xuất hộ gia đình.
- Phân tích kinh tế hộ gia đình
- Kiểm tra kết quả phân loại hộ và chỉ tiêu phân loại hộ.
Công cụ phỏng vấn hộ gia đình được triển khai sau khi hoàn thành phỏng vấn phân loại hộ gia đình và xây dựng bản đồ xã hội (nếu có).
Thông thường phỏng vấn hộ gia đình được thực hiện vào ngày thứ
3 của đợt thực hiện PRA và thực hiện theo các bước sau:
- Thành lập các nhóm phỏng vấn hộ gia đình:
Có thể thành lập từ 2 đến 3 nhóm, mỗi nhóm gồm ít nhất 2 cán bộ khuyến nông và 1 cộng tác viên chính từ thôn, bản Mỗi nhóm cần phân công nhiệm vụ rõ ràng: một cán bộ khuyến nông phụ trách phỏng vấn và hướng dẫn, một cán bộ khác ghi chép và tổng hợp thông tin, trong khi cộng tác viên thôn, bản sẽ liên hệ với các hộ gia đình và dẫn đường.
+ Các nhóm rà soát lại nội dung phỏng vấn khuyến nông, chuẩn bị các mẫu hay danh mục kiểm tra, chuẩn bị vật dụng để vẽ
+ Lựa chọn từ 15% đến 20% khuyến nông của mỗi nhóm hộ để phỏng vấn.
Những khuyến nông được phỏng vấn được lựa chọn dựa trên bản đồ xã hội, đảm bảo sự phân bố đồng đều trong toàn thôn và phản ánh đúng cơ cấu ngành nghề.
- Các bước tiến hành phỏng vấn tại khuyến nông
+ Tổng hợp tình hình kinh tế khuyến nông theo nhóm hộ Chào hỏi, giới thiệu và tạo mối quan hệ.
+ Nói rõ mục đích của cuộc viếng thăm gia đình.
+ Vào đề cuộc phỏng vấn thật tự nhiên, đảm bảo người dân không cảm thấy bị thẩm vấn.
Gia đình chúng tôi tham gia vào nhiều hoạt động sản xuất, bao gồm trồng trọt và chăn nuôi Hiện tại, chúng tôi đã vẽ sơ đồ mô tả quy trình sản xuất và thảo luận chi tiết về từng hoạt động Một số khó khăn gặp phải là thời tiết bất lợi và thiếu nguồn lực, nhưng chúng tôi đã tìm ra giải pháp như áp dụng công nghệ mới và cải thiện quản lý Để chuẩn bị cho năm tới, chúng tôi cũng đã lập kế hoạch cho các hoạt động sản xuất mới, cùng với sơ đồ và thảo luận về những thách thức dự kiến và các biện pháp khắc phục hiệu quả.
+ Thảo luận về tình hình kinh tế hộ gia đình: đề nghị gia đình tự phân tích kinh tế theo bảng.
- Tổng hợp tình hình kinh tế hộ:
Sau khi các nhóm phỏng vấn hộ gia đình mỗi nhóm hộ cần được tổng hợp theo các nội dung sau:
+ Những nét tổng quát tình hình gia đình: nhân khẩu, lao động, nghề nghiệp, trình độ và kinh nghiệm sản xuất, sức khỏe, vị trí của hộ gia đình
Trong tổ chức sản xuất, các hoạt động sản xuất chủ yếu bao gồm việc khai thác và sử dụng hiệu quả quỹ đất canh tác, đồng thời xây dựng cơ cấu và tổ chức lao động hợp lý Tuy nhiên, trong quá trình này, vẫn tồn tại nhiều thuận lợi và khó khăn cần được nhận diện Để phát triển sản xuất trong tương lai, cần đưa ra những đề nghị cụ thể nhằm tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao hiệu quả sản xuất.
Phân tích kinh tế hộ gia đình tập trung vào hai lĩnh vực chính: đầu tư và thu nhập Đầu tư là yếu tố quan trọng giúp gia đình gia tăng tài sản, trong khi thu nhập ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chi tiêu Chi tiêu hợp lý là cần thiết để duy trì cuộc sống, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn như chi phí sinh hoạt tăng cao Để cải thiện tình hình, cần có những đề xuất cụ thể nhằm tối ưu hóa quản lý tài chính và nâng cao chất lượng cuộc sống cho các hộ gia đình.
1) An toàn lương thực (cân đối lương thực trong hộ gia đình),
2) Thu nhập tiền mặt (cân đối thu chi trong hộ gia đình).
Bảng 1.4: Bảng phân tích kinh tế hộ gia đình
Tên chủ hộ: Hoàng Phúc Quảng
Thôn: Tặc Tè Xã: Nậm Lành
Huyện: Văn Chấn, tỉnh Yên
Thông tin cơ bản của gia đình:
Số nhân khẩu: 8 người (5 nam, 3 nữ) Số lao động: 03
Nguồn thu Thu bằng Chi
Cân đối Giải pháp Hiện vật Tiền (đ) Hiện vật Tiền (đ)
240 kg 1.200 kg ăn + chăn nuôi thiếu Khai thác lâm sản bán lấy tiền mua lương thực
II Nguồn thu khác 01 con Lợn nái
500 kg đang nuôi Mới trồng Mới trồng Mới trồng
Cần đầu tư bằng tiền để mua thức ăn và tận dụng thức ăn thừa Đủ nhưng
1 số năm có thu từ chăn nuôi để cho sinh hoạt
- Đóng cày bừa bán (25cái/ năm)
Cho chi tiêu sinh hoạt hàng năm
Công cụ phân loại, xếp hạng cho điểm
* Mục đích của phân loại, xếp hạng và cho điểm
Phân loại, xếp hạng và cho điểm là công cụ quan trọng trong PRA, giúp người dân đánh giá mức độ cần thiết, ưa thích và ưu tiên trong quản lý tài nguyên cây trồng, vật nuôi và các hoạt động liên quan khác.
Kết quả phân loại, xếp hạng và cho điểm sẽ giúp người dân có cơ sở để phát triển các hoạt động phù hợp với điều kiện địa phương và nguyện vọng của họ.
* Một số nguyên tắc của công cụ phân loại, xếp hạng và cho điểm Đảm bảo tính thực tế của địa phương và sự hiểu biết của cộng đồng.
- Nhiều đối tượng tham gia: cá nhân, nhóm sở thích, nhóm nam giới, nhóm nữ giới.
- Sử dụng tổng hợp các kỹ thuật có sự tham gia của người dân: Phỏng vấn bán định hướng, biểu đồ hay trực quan, thảo luận nhóm
* Các đối tượng phân loại, xếp hạng và cho điểm
* Phương pháp chủ yếu trong phân loại, xếp hạng và cho điểm
Trong phân xếp loại và xếp hạng, phương pháp phổ biến thường được áp dụng là Ô vuông la tinh, hay còn gọi là phương pháp ma trận Phương pháp này bao gồm việc thiết lập một bảng ô vuông để tổ chức và phân tích dữ liệu một cách hiệu quả.
- Các ô vuông trên cùng hàng ngang của bảng để liệt kê các đối tượng
Hình 1.5: Nhóm sở thích thảo luận xây dựng tiêu chí đánh giá
Hình 1.6: Người dân thực hành công cụ phân loại, xếp hạng cho điểm để phân loại
- Các ô vuông bên trái hàng dọc của bảng để liệt kê các tiêu chuẩn phân loại đánh giá (trừ ô đầu tiên góc trái).
- Các ô nằm giao giữa các ô liệt kê đối tượng và ô liệt kê tiêu chuẩn dùng để đánh giá cho điểm.
- Các ô vuông cuối cùng hàng ngang dùng để đánh giá lựa chọn các chỉ tiêu khác, Ví dụ: lựa chọn ưu tiên.
Phương pháp này tạo điều kiện cho nông dân thảo luận và tranh luận về các lý do dẫn đến quyết định phân loại và chấm điểm cho từng đối tượng Điều này bao gồm việc xác định tiêu chí nào được sử dụng làm căn cứ để đánh giá và phân loại.
Bảng 1.5: Phân loại xếp hạng và cho điểm cây ăn quả xã Khánh
Yên Trung, huyện Văn Bàn, Lào cai
Vải Nhã n Chan h Cam Quýt Bưởi Hồn g Na
Giá trị kinh tế cao 9 10 5 8 8 5 9 7
Nguồn giống sẵn có 2 5 10 5 3 8 2 4 Ít sâu bệnh 10 10 5 6 7 9 10 10
Thuận lợi Đất đai nhiều, vườn rộng, nhiều lao động, điều kiện tưới tiêu tốt
Hộ nghèo đang đối mặt với nhiều khó khăn, bao gồm thiếu vốn và cây giống chất lượng Bên cạnh đó, tình trạng sâu bệnh, đặc biệt là sâu đục thân, đang gia tăng, trong khi kiến thức về cách phòng trừ sâu bệnh còn hạn chế.
Hướng giải quyết Quy hoạch lại vườn, trồng các cây có giá trị kinh tế cao: Vải thiều, Nhãn lồng, na dai, cam Vinh, quýt
Những thuận lợi Trong thôn đã có một số giống cây như bưởi, cam, nhãn chanh
Trong xã có một số mô hình vườn tốt.
Nông dân được khuyến nghị liệt kê các loài cây chủ yếu hiện có trong thôn, bản của mình Họ có thể ghi lại tên và ký hiệu của từng loài, và tốt nhất là nên lấy lá cây đó để đưa vào ô tương ứng với cây.
- Thảo luận nhanh với nông dân về tiêu chuẩn đánh giá dựa vào nhận thức của họ (không nên gợi ý)
Để đánh giá cây trồng, cần ghi rõ từng tiêu chuẩn ở ô bên trái theo chiều thuận, bao gồm: dễ trồng, dễ mua cây giống, giá bán cao, và dễ bán Mỗi tiêu chuẩn sẽ được đánh giá và cho điểm dựa trên những tiêu chí cụ thể, nhằm đảm bảo tính khách quan và hiệu quả trong việc lựa chọn cây trồng phù hợp.
Để giúp nông dân hiểu cách cho điểm cây trồng, họ cần so sánh các cây với nhau và thảo luận để đưa ra quyết định Phương pháp cho điểm có thể sử dụng hạt ngô, viên sỏi hoặc ghi số trực tiếp Điểm tối đa là 10 cho cây tốt nhất và tối thiểu là 0 cho cây kém nhất.
- Cán bộ hướng dẫn sẽ phỏng vấn, sử dụng câu hỏi vì sao, nông dân trả lời, cán bộ ghi chép
- Đề nghị nông dân cho xếp loại ưu tiên từng loài cây chính.
Điểm nông dân cho từng loài cây là công cụ quan trọng nhằm khuyến khích người dân tham gia tranh luận và giải thích các vấn đề liên quan Do đó, cần tạo điều kiện thuận lợi để nông dân có thể phân tích và lý giải một cách rõ ràng.
* Thời gian và các bước tiến hành
Công cụ phân loại, xếp hạng và cho điểm được thực hiện vào ngày thứ 2 và thứ 3 trong đợt PRA, sau khi đã hoàn thành các công cụ khác như đi lát cắt và phân tích mùa vụ Quá trình này được tổ chức theo các bước cụ thể để đảm bảo tính chính xác và hiệu quả.
Tùy thuộc vào mục đích của PRA, có thể thành lập các nhóm nông dân khác nhau như nhóm nam, nhóm nữ hoặc nhóm hỗn hợp Các nhóm này hoạt động độc lập dưới sự hướng dẫn của cán bộ PRA.
+ Mỗi nhóm nông dân gồm: 5-7 người, họ là những người hiểu biết sâu sắc về tình hình thôn, bản.
Mỗi nhóm cần có tối thiểu 2 cán bộ và 1 cộng tác viên từ thôn, bản Trong đó, một cán bộ sẽ hướng dẫn thực hiện công cụ và phỏng vấn, trong khi cán bộ còn lại ghi chép Cộng tác viên thôn có nhiệm vụ liên hệ, tổ chức và có thể huy động người dân tham gia làm mẫu.
+ Huy động nông dân và chuẩn bị các vật dụng, mẫu vật cần thiết. + Chọn địa điểm thích hợp.
+ Chuẩn bị phấn viết, giấy viết, bút
- Thực hiện phân loại, xếp hạng, cho điểm
+ Triệu tập nông dân đến địa điểm.
+ Chào hỏi, giới thiệu, làm quen.
+ Nêu rõ mục đích của cuộc gặp mặt.
+ Thảo luận với nông dân về các đối tượng cần đánh giá phân loại.
+ Hướng dẫn nông dân cách đánh giá (cán bộ PRA có thể vẽ mẫu bảng ô vuông lên sân hay nền đất)
+ Tạo điều kiện nông dân đánh giá và thảo luận.
+ Hướng dẫn nông dân phân tích những khó khăn và giải pháp.
+ Sao chụp kết quả lên giấy khổ to hoặc giấy khổ A4 và tổng hợp ý kiến thảo luận của nông dân.
+ Chuyển sang đánh giá đối tượng khác hoặc kết thúc buổi đánh giá
Nên thực hiện công cụ này trên sàn nhà hoặc sân nhà bằng các vật liệu đơn giản dễ tìm như phấn, than, sỏi, hạt, cành lá của cây và hình vẽ của các con vật.
Công cụ phân tích tổ chức và xây dựng sơ đồ quan hệ của các tổ chức (sơ đồ VENN) với cộng đồng thôn bản
Công cụ phân tích tổ chức và sơ đồ quan hệ giúp định hướng thảo luận của cộng đồng, làm nổi bật tầm quan trọng và ảnh hưởng của các tổ chức địa phương đối với hoạt động của thôn, bản.
Việc phát hiện những thay đổi cần thiết trong hoạt động của các tổ chức là rất quan trọng để nâng cao hiệu quả đóng góp cho sự phát triển địa phương Đặc biệt, cần chú trọng đến yêu cầu của người dân đối với các tổ chức, nhằm tạo ra cơ hội hỗ trợ và giúp đỡ họ phát triển tốt hơn.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ liệt kê các tổ chức mà người dân quan tâm, đồng thời xác định chức năng và nhiệm vụ của từng tổ chức Bên cạnh đó, chúng tôi cũng sẽ đánh giá tầm quan trọng và sự ảnh hưởng của các tổ chức này đối với thôn, bản Việc hiểu rõ vai trò của các tổ chức sẽ giúp cộng đồng nhận thức được những lợi ích và hỗ trợ mà họ có thể nhận được, từ đó nâng cao sự gắn kết và phát triển bền vững trong khu vực.
Sơ đồ quan hệ giữa các tổ chức, hay còn gọi là sơ đồ Venn, là công cụ hữu ích để minh họa tầm quan trọng và ảnh hưởng của các tổ chức đối với thôn bản Việc xây dựng sơ đồ này giúp người dân nhận thức rõ hơn về mối liên kết và sự tương tác giữa các tổ chức, từ đó nâng cao hiệu quả hợp tác và phát triển cộng đồng Sử dụng sơ đồ Venn không chỉ làm nổi bật vai trò của từng tổ chức mà còn thể hiện cách chúng hỗ trợ lẫn nhau trong việc cải thiện đời sống của người dân trong thôn bản.
* Phương pháp thực hiện công cụ
Để thành lập nhóm, cần có từ 5-7 nông dân đại diện cho các tổ chức đoàn thể trong thôn, bản, cùng với ít nhất 2 cán bộ PRA hướng dẫn và 1 cộng tác viên từ địa phương.
Để thực hiện công cụ phân tích tổ chức và xây dựng sơ đồ VENN trong đợt PRA, cần chuẩn bị địa điểm, vật tư và thông báo cho cộng đồng tham gia Hoạt động này sẽ diễn ra vào ngày thứ 3 của đợt PRA, theo các bước đã được lên kế hoạch.
- Chào hỏi, giới thiệu và làm quen.
- Nêu rõ mục đích của cuộc gặp mặt và đề nghị giúp đỡ.
- Cán bộ hướng dẫn nông dân thực hiện công cụ bước 1
Liệt kê các tổ chức, xác định chức năng nhiệm vụ, tầm quan trọng và mức độ ảnh hưởng hiện nay của các tổ chức
Cán bộ PRA thực hiện việc vẽ lên mặt đất hoặc sàn để minh họa khung đánh giá, trong đó bao gồm các cột như tên các tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, tầm quan trọng và mức độ ảnh hưởng.
Các cán bộ PRA khuyến khích nông dân liệt kê các tổ chức hiện có trong địa phương Sau khi hoàn thành danh sách, nông dân cần xác định và loại bỏ những tổ chức ít liên quan đến mục tiêu đánh giá.
- Đề nghị nông dân thảo luận chức năng của từng tổ chức theo cách hiểu của họ và ghi vào cột
Nông dân được khuyến khích đánh giá tầm quan trọng của từng tổ chức bằng cách so sánh chúng với nhau Có thể sử dụng hệ thống điểm hoặc các tiêu chí như rất quan trọng, quan trọng, ít quan trọng và không quan trọng Ngoài ra, nông dân cũng cần nêu rõ lý do cho mỗi đánh giá của mình đối với từng tổ chức.
Hình 1.7: Dùng phiếu để phân loại hộ gia đình
Nông dân cần đánh giá thực tế mức độ ảnh hưởng của tổ chức đối với cộng đồng, tương tự như việc xác định tầm quan trọng Đồng thời, họ cũng phải giải thích rõ ràng những gì tổ chức đã thực hiện để hỗ trợ thôn, bản.
Ghi chú: cần phân biệt rõ 3 tiêu chuẩn đánh giá theo sự hiểu biết của người dân:
+ Chức năng nhiệm vụ: Làm gì theo sự hiểu biết của người dân
+ Tầm quan trọng: Có cần thiết hay không theo thực tế mà họ cảm nhận
+ Ảnh hưởng: Đã làm được gì, theo thực tế mà người dân thấy
Cán bộ hướng dẫn nông dân thực hiện bước 2 là xây dựng sơ đồ VENN Sơ đồ VENN thể hiện bản chất của từng tổ chức và mối quan hệ của tổ chức đó với thôn, bản hoặc một lĩnh vực cụ thể trong thôn, bản Việc xây dựng sơ đồ VENN bao gồm hai nội dung chính.
+ Xác định lĩnh vực quan tâm: phát triển chung của thôn, bản, phát triển nông nghiệp, chăn nuôi, thuỷ lợi
+ Thể hiện tầm quan trọng: Mỗi tổ chức được biểu hiện một vòng tròn, độ to nhỏ khác nhau thể hiện tầm quan trọng khác nhau.
Vị trí của các vòng tròn phản ánh mức độ tác động và ảnh hưởng của các tổ chức, với sự chồng chéo hoặc gần gũi giữa chúng cho thấy mức độ ảnh hưởng càng lớn.
Đề nghị nông dân cắt giấy màu thành các vòng tròn với kích thước khác nhau Sử dụng phương pháp so sánh để xác định và ghi tên các tổ chức vào các vòng tròn, trong đó tổ chức quan trọng hơn sẽ được ghi vào vòng tròn lớn hơn Cộng đồng thôn bản sẽ được ghi vào vòng tròn lớn nhất.
Nông dân nên sắp xếp vị trí các vòng tròn sao cho các tổ chức đã và đang có ảnh hưởng lớn đến thôn, bản được đặt gần nhau hoặc chồng lên nhau, nhằm thể hiện rõ lĩnh vực quan tâm của từng tổ chức.
- Cán bộ PRA luôn đặt câu hỏi tại sao.