NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CƠ SỞ KHOA HỌC
Trong những năm gần đây, "văn hóa đọc" đã thu hút sự quan tâm của nhiều cá nhân và tổ chức nghiên cứu trong lĩnh vực văn hóa Hội thảo “Văn hóa đọc, thực trạng và giải pháp” được tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh vào năm 2010 đã đề cập đến khái niệm này, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển thói quen đọc sách trong cộng đồng.
Văn hóa đọc được hiểu theo hai nghĩa: rộng và hẹp Theo nghĩa rộng, văn hóa đọc bao gồm ứng xử, giá trị và chuẩn mực đọc của cá nhân và cộng đồng Nghĩa hẹp hơn, văn hóa đọc tập trung vào thói quen, sở thích và kỹ năng đọc của mỗi người Một số tác giả cho rằng văn hóa đọc chính là việc đọc sách có văn hóa, trong khi Dương Thúy Ngà xem đó là hoạt động văn hóa của con người nhằm tiếp nhận thông tin và tri thức.
Văn hóa đọc đã hình thành và phát triển từ khi chữ viết ra đời, tuy nhiên vẫn chưa có một định nghĩa hoàn chỉnh và thống nhất về nó Nghiên cứu này tập trung vào khía cạnh hẹp của văn hóa đọc, được hiểu là giá trị ứng xử của cá nhân đối với tri thức qua hoạt động đọc, bao gồm kỹ năng đọc, sở thích đọc và thói quen đọc.
Trong dung lượng của bài nghiên cứu này, chúng tôi chú trọng vào văn hóa đọc ở học sinh với các nguồn đọc chủ yếu từ sách, báo tạp chí.
1.1.2 Vai trò của văn hóa đọc đối với học sinh a Về nhận thức:
Văn hóa đọc đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển tri thức, đặc biệt ở lứa tuổi học sinh, khi mà việc đọc không chỉ kích thích trí não mà còn phát triển các giác quan và khả năng liên tưởng Sách mở ra một thế giới tri thức vô tận, vượt qua mọi giới hạn về không gian và thời gian, bao gồm nhiều thể loại như sách, báo, truyện và các trang web điện tử Sách báo được coi là bách khoa toàn thư về cuộc sống, cung cấp thông tin phong phú và hữu ích trong nhiều lĩnh vực Việc đọc giúp học sinh tích lũy kiến thức sâu rộng, hỗ trợ cho quá trình học tập và giải trí.
1 Dẫn theo https://kqtkd.duytan.edu.vn/Home/ArticleDetail/vn/88/3927/van-hoa-doc-va- tam-quan-trong-van-hoa-doc
Phát triển tư duy và kích thích sự sáng tạo là yếu tố quan trọng trong giáo dục, giúp cải thiện trí nhớ của mỗi cá nhân Sau khi tiếp thu tri thức, mỗi người sẽ có những suy nghĩ và nhận thức riêng, từ đó khuyến khích khả năng tư duy sáng tạo Việc đọc liên tục và lặp lại nhiều lần không chỉ giúp củng cố kiến thức mà còn nâng cao khả năng ghi nhớ hiệu quả.
Định hướng lối sống cho học sinh thông qua việc tuyển chọn các loại sách và báo mang tính nhân văn giúp các em tiếp thu nhiều kiến thức bổ ích Những tài liệu này không chỉ cung cấp thông tin mà còn hình thành những chuẩn mực sống phù hợp với lứa tuổi, góp phần tạo dựng hành trang vững chắc cho các em trong quá trình phát triển.
Phát triển nhân cách là một quá trình quan trọng, trong đó không chỉ các tác phẩm văn chương mà còn những tác phẩm nghệ thuật và công trình khoa học cũng đóng góp tích cực Những tác phẩm này có khả năng nhân đạo hóa con người, giúp mỗi cá nhân hoàn thiện và phát triển bản thân.
Sách báo và các nguồn tư liệu không chỉ cung cấp thông tin mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh Những thông tin từ sách có thể giúp định hướng lối sống và hình thành những phẩm chất tốt đẹp cho các em.
Khơi dậy những rung động thẩm mỹ từ các kiến thức bổ ích và tài liệu từ sách, báo, tạp chí là rất quan trọng trong giai đoạn học trò Những nguồn tư liệu này giúp con người phát triển cảm nhận thẩm mỹ và nhân văn, điều cần thiết cho sự hình thành nhân cách và tư duy sáng tạo.
Cảm thụ cái đẹp không chỉ giúp thanh lọc tâm hồn mà còn khơi dậy những rung cảm sâu sắc trong lòng độc giả Qua đó, học sinh sẽ hình thành những giá trị bền vững, sống và giao tiếp theo những nguyên tắc cao đẹp của cái đẹp trong cuộc sống.
Làm giàu vốn ngôn ngữ và phát triển từ vựng là rất quan trọng, đặc biệt đối với học sinh Việc tiếp cận nguồn tư liệu đọc phong phú không chỉ giúp các em trau dồi khả năng ngôn ngữ mà còn mở rộng từ vựng của mình, tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện trong học tập.
Tác giả khi sáng tác tác phẩm không chỉ nhằm truyền đạt thông điệp mà còn thể hiện nhu cầu được hiểu và khám phá bản thân Khi độc giả tiếp cận tác phẩm, họ cũng tham gia vào quá trình khám phá và đối thoại với nội dung, từ đó hiểu rõ hơn về chính mình Qua việc đọc sách và báo, học sinh không chỉ tiếp nhận kiến thức mà còn có cơ hội để tự khám phá và phát triển bản thân.
Trường THPT Yên Thành 3 tọa lạc tại khu vực miền núi huyện Yên Thành, nơi có truyền thống hiếu học nổi bật của tỉnh Nghệ An Học sinh tại đây chủ yếu đến từ các gia đình nông dân, mang trong mình phẩm chất siêng năng, chịu khó và ham học hỏi Với tinh thần cầu tiến, các em luôn ý thức tìm tòi, học hỏi và khám phá kiến thức mới.
Nguồn tư liệu đọc hiện nay ngày càng phong phú và đa dạng, bao gồm sách, báo, tạp chí và các nền tảng trực tuyến Trong bối cảnh dịch bệnh vẫn còn tiềm ẩn nhiều rủi ro, nhu cầu đổi mới nguồn tư liệu đọc trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết Bên cạnh việc đọc trực tiếp, người dùng có thể tiếp cận sách, truyện và tạp chí qua các trang web uy tín và thư viện điện tử của các trường đại học như Đại học Sư phạm Hà Nội và Thư viện Quốc gia.
Trong thời đại hiện đại, nhiều thiết bị mới với tính năng hấp dẫn đã thu hút giới trẻ, đặc biệt là học sinh Các ứng dụng như Facebook, TikTok và Zalo không chỉ tiêu tốn thời gian học tập mà còn khiến các em quên đi việc khai thác tính năng đọc sách trên các thiết bị này Thay vì sử dụng công nghệ để nâng cao văn hóa đọc, nhiều em lại sa đà vào các trò chơi vô bổ và ứng dụng giao tiếp Do đó, việc hạn chế thời gian sử dụng các ứng dụng giải trí và trò chơi sẽ giúp bảo vệ sức khỏe mắt và tránh xa những cám dỗ không lành mạnh.
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO VĂN HÓA ĐỌC CHO HỌC SINH TRƯỜNG THPT YÊN THÀNH 3
2.1 Xây dựng thư viện học sinh
2.1.1 Kế hoạch xây dựng thư viện học sinh
Thư viện học sinh tại trường THPT Yên Thành 3 được khởi công xây dựng từ đầu năm 2020, nhằm chào mừng kỷ niệm 20 năm thành lập trường Ban giám hiệu cùng giáo viên đã tích cực tuyên truyền để huy động nguồn tài chính từ học sinh, cựu học sinh và các tổ chức bên ngoài Thư viện sẽ được xây dựng bằng cách tận dụng phòng học cũ, kết hợp thông hai phòng để tạo không gian rộng rãi và thoáng mát, giúp tiết kiệm chi phí và rút ngắn thời gian thi công.
Sau khi nhận được sự hỗ trợ tài chính, thư viện đã hoàn thiện cơ sở vật chất và bước vào giai đoạn mới, tập trung vào việc tìm kiếm và bổ sung sách mới Thư viện ưu tiên kêu gọi cá nhân, tổ chức, giáo viên và học sinh đóng góp sách cũ, sách mới, báo và tạp chí Chỉ trong vòng một năm, thư viện đã được xây dựng với không gian thoáng mát, sạch sẽ và được trang bị đầy đủ các thiết bị như máy tính, máy in, quạt trần, bóng đèn, wifi và camera giám sát.
Hình 1: Không gian xanh ở thư viện học sinh
2.1.2 Vận hành thư viện học sinh
Thư viện học sinh được mở hầu hết các ngày trong tuần.Nhà trường lập ban thư viện bao gồm 3 giáo viên:
Ban viên đã phân công lịch trực cho giáo viên phù hợp với lịch dạy văn hóa, đảm bảo có giáo viên trực mỗi ngày Đồng thời, ban thư viện cũng đã thành lập nhóm trực tình nguyện gồm 5 học sinh.
Các thành viên trong ban thư viện cùng nhóm trực luôn chấp hành tốt nội quy của thư viện đề ra, luôn cố gắng hoàn thành tốt nhiệm vụ
Hình 2: Nội quy chung của thư viện học sinh
Hình 3: Nội quy mượn trả sách của thư viện học sinh
Nội quy của thư viện được phổ biến rõ ràng
Thư viện mở cửa đã thu hút đông đảo giáo viên và học sinh tham gia đọc sách, đặc biệt vào thời gian từ 4h30 đến 5h30 mỗi chiều Cả giáo viên và học sinh đều tuân thủ tốt nội quy thư viện, và nhiều học sinh đã tận dụng thời gian rảnh để đọc sách thay vì chơi game trên mạng xã hội Những học sinh đọc nhiều sách sẽ được khen ngợi trên fanpage thư viện hoặc trong tiết chào cờ sáng thứ 2, trong khi một số giáo viên Ngữ văn còn thưởng điểm chuyên cần cho những học sinh tiêu biểu Việc thành lập thư viện học sinh đã giúp các em tiếp cận tri thức dễ dàng hơn, khẳng định sự cần thiết và hiệu quả của không gian đọc tại các trường THPT, như THPT Yên Thành 3.
Hình 4: Sách trong thư viện ngày một đa dạng
Thư viện trường THPT Yên Thành 3 không chỉ là nơi học sinh đọc sách sau mỗi buổi học thêm, mà còn được thiết kế với góc cà phê sách dành cho cán bộ giáo viên, tạo không gian thư giãn và làm việc trong giờ trống Kinh phí cho góc cà phê được quyên góp từ giáo viên, thể hiện tinh thần sáng tạo và hỗ trợ lẫn nhau Điều này rất cần thiết cho giáo viên, đặc biệt khi họ đến từ xa và có nhiều tiết trống liên tiếp Thư viện không chỉ đáp ứng nhu cầu thư giãn mà còn giúp giáo viên nâng cao chuyên môn thông qua việc tiếp cận sách và tài liệu hữu ích, mang lại niềm vui cho cả học sinh và giáo viên khi đọc.
Hình 6: Một số CBGV ủng hộ cà phê cho thư viện
Hình 7: Góc cà phê sách thu hút nhiều giáo viên
Sau khi thư viện học sinh mở cửa, đã có nhiều lượt mượn trả sách từ cán bộ giáo viên và học sinh Thống kê cho thấy hơn 70% học sinh toàn trường hứng thú với việc đọc sách, và trên 90% học sinh đã từng vào thư viện để đọc Đây là một giải pháp hiệu quả có thể áp dụng cho tất cả các trường THPT trên toàn tỉnh.
2.2 Tổ chức các dự án phát triển văn hóa đọc
2.2.1 Dự án " Đổi sách lấy cây " Đây là một dự án đơn giản nhưng thu hút được nhiều học sinh tham gia Dự án được triển khai với quy mô rộng trong toàn trường và tất cả các khối lớp Ban thư viện sẽ phối hợp với đội tình nguyện "Sức trẻ" của Đoàn trường THPT Yên Thành 3 để xây dựng kế hoạch và tổ chức dự án
Xây dựng kế hoạch và nhiệm vụ:
Thời gian Kế hoạch và nhiệm vụ Thành viên chịu trách nhiệm Đầu năm học
Thu gom giấy loại để gây quỹ, mua các vật dụng trồng cây xanh, tiến hành trồng và chăm sóc cây trong chậu Đội tình nguyện "Sức trẻ"
Giữa năm học, từ tháng 12 trở đi, Ban thư viện sẽ tổ chức sự kiện đổi sách lấy cây xanh Học sinh có thể mang sách đến phòng thư viện để nhận cây xanh trưng bày.
Linh, cô Hải Ngọc, cô Thùy Dung) kết hợp với một số thành viên đội tình nguyện trực
Tổng kết dự án, khen thưởng cho những cá nhân hoạt động nhiệt huyết và lên kế hoạch cho năm học tiếp theo
Tất cả các thành viên trong dự án.
Mỗi tuần vào chiều thứ 7, đội tình nguyện Sức trẻ tổ chức một hoạt động thú vị tại thư viện, nơi học sinh có thể mang sách đến để đổi lấy cây xanh Sự kiện này không chỉ khuyến khích việc đọc sách mà còn góp phần bảo vệ môi trường thông qua việc trồng cây.
+ Đối với truyện tranh thiếu nhi, báo, tạp chí: 2 quyển trở lên đổi 1 cây xanh.
+ Đối với truyện văn học, tiểu thuyết, tác phẩm nước ngoài hay những sách nghiên cứu khoa học khác: 1 quyển đổi 1 cây xanh.
+ Đối với những tác phẩm, những cuốn sách quý: được lựa chọn 2 cây xanh tùy thích
Học sinh đã thực hiện việc đổi sách lấy cây hai lần, và giờ có thể chọn hình thức quy đổi tiếp theo: họ có thể tiếp tục đổi sách lấy cây hoặc lựa chọn một cuốn sách bất kỳ từ những cuốn sách đã được trao đổi bởi các học sinh khác.
Dự án Đổi sách lấy cây đã mang lại 112 quyển sách cho thư viện học sinh trong năm học 2020 – 2021, góp phần bổ sung nguồn tư liệu đa dạng cho thư viện.
Các loại sách Truyện tranh thiếu nhi, báo, tạp chí
Truyện văn học, tiểu thuyết, các sách nghiên cứu khoa học, sách nhân văn,…
Các loại sách quý (sách từ xưa, sách đã ngừng xuất bản, sách không bán)
Khen thưởng một số cá nhân xuất sắc:
Đội tình nguyện "Sức trẻ":
Học sinh thường xuyên đổi sách lấy cây:
Dự án "Đổi sách lấy cây" được tổ chức đơn giản và hiệu quả, mang lại lợi ích lớn cho học sinh trường THPT Yên Thành 3 Giải pháp này có thể áp dụng cho tất cả học sinh các trường phổ thông trong tỉnh và trên toàn quốc.
Hình 8: Học sinh sách lấy cây Hình 9: Học sinh đổi nhiều sách sẽ được tuyên dương
2.2.2 Dự án "Thiết kế bìa sách" Đây là một dự án nhỏ có thể tổ chức 1 đến 2 lần trong 1 năm học, hoặc có thể linh hoạt tổ chức thường xuyên theo các chủ đề cụ thể để khơi gợi khả năng sáng tạo của học sinh
Để thiết kế bìa sách hấp dẫn và ý nghĩa, học sinh cần đọc kỹ cuốn sách mà mình chọn Điều này không chỉ giúp các em tích lũy kiến thức mà còn phát triển kỹ năng đọc, rèn luyện văn hóa đọc, và khơi dậy tinh thần sáng tạo cùng trí tưởng tượng.
Xây dựng kế hoạch và triển khai dự án:
Hoạt động Thành phần Nhiệm vụ
Lên chủ đề mỗi tháng Ban tổ chức dự án
(ban thư viện + đoàn trường)
Lên chủ đề mỗi tháng để học sinh lựa chọn thiết kế bìa sách
Phổ biến dự án Ban thư viện + Tình nguyện viên đoàn trường
Phổ biến kế hoạch cho các khối, lớp để chuẩn bị ý tưởng, dụng cụ cho việc thiết kế.
Thiết kế bìa sách Học sinh các khối, lớp
Thiết kế bìa sách theo chủ đề trên khổ giấy A4, nạp lại cho ban tổ chức Tập hợp các bìa sách đã thiết kế, nghiệm thu kết quả
Ban tổ chức Tập hợp các bìa sách, chấm và công bố kết quả
Mỗi tháng, ban tổ chức dự án sẽ chọn ra những mẫu bìa sách xuất sắc nhất để trưng bày tại phòng đọc học sinh Những mẫu bìa này không chỉ tạo cảm hứng cho các em trong việc khám phá tri thức mà còn khuyến khích việc giới thiệu sách.
Số khối lớp tham gia thiết kế bìa sách trong năm học vừa qua đạt 100%.
Hình 10: Bìa sách do học sinh tự thiết kế trong chủ đề "Tiểu thuyết gối đầu "
2.2.3 Dự án " Mỗi tuần một cuốn sách "
Người thực hiện dự án: Lớp trực tuần Công việc cụ thể:
ỨNG DỤNG THỰC TIỄN VÀ KIỂM CHỨNG ĐỀ TÀI
3.1 Phạm vi, quy mô áp dụng của đề tài Đề tài ứng dụng cho tất cả các học sinh trong nhà trường, trên cả 3 khối lớp
Theo thống kê, học sinh đã tham gia nhiệt tình vào các hoạt động phát triển văn hóa đọc, với tỷ lệ tham gia cao ở các khối lớp khác nhau.
Khối 10 Khối 11 Khối 12 Đọc sách trong thư viện
Các cuộc thi phát triển văn hóa đọc
Câu lạc bộ đọc 30/100% 35/100% 35/100% sách
Các hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Cuộc thi tìm hiểu về tiểu sử, thân thế của Phan Đăng Lưu
Theo thống kê, hầu hết học sinh ở các khối lớp đều tích cực tham gia vào các hoạt động phát triển văn hóa đọc Các giải pháp này có thể được áp dụng cho tất cả học sinh trong toàn trường.
3.2 Hiệu quả của đề tài
3.2.1 Đối với nhận thức của học sinh trong việc phát triển văn hóa đọc
Theo thống kê, 100% học sinh tại trường THPT Yên Thành 3 nhận thức tích cực về việc tham gia các hoạt động phát triển văn hóa đọc, cho thấy tầm quan trọng của việc này đối với thanh thiếu niên Nhiều học sinh đã tích cực tham gia các dự án và cuộc thi nhằm nâng cao văn hóa đọc, dẫn đến sự gia tăng thành viên trong câu lạc bộ đọc sách hàng tháng Đặc biệt, số lượt học sinh đọc sách đã tăng cao trong những năm gần đây, phản ánh xu hướng phát triển mạnh mẽ của văn hóa đọc trong nhà trường.
Năm học 2020 – 2021 Học kỳ 1 năm học
Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng đề tài đã làm tăng hứng thú đọc sách của học sinh, so với việc sử dụng các ứng dụng vô bổ trên mạng xã hội Đa số học sinh đều nhận thức được những lợi ích tích cực mà việc đọc sách mang lại.
3.2.2 Đối với sự phát triển phẩm chất, năng lực, kỹ năng của học sinh
Các giải pháp đã đóng góp quan trọng vào việc nâng cao phẩm chất, năng lực và kỹ năng cho học sinh, đặc biệt là trong việc phát triển phẩm chất đạo đức tích cực, lối sống tốt đẹp, kỹ năng giao tiếp và năng lực ngôn ngữ.
Một số phẩm chất, năng lực, kỹ năng đã được hình thành ở học sinh như sau:
Giải pháp cho việc phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh bao gồm việc đọc sách trong thư viện, giúp hình thành năng lực ngôn ngữ và kỹ năng tìm kiếm, xử lý thông tin Hoạt động này không chỉ nâng cao kiến thức mà còn bồi dưỡng phẩm chất đạo đức tích cực, khuyến khích học sinh có lý tưởng sống tốt đẹp và tình yêu với tiếng Việt.
Phát thanh viên cần có năng lực trình bày vấn đề, kỹ năng ngôn ngữ và khả năng xử lý thông tin hiệu quả Trong khi đó, câu lạc bộ đọc sách phát huy năng lực giao tiếp, khả năng hợp tác và phẩm chất đạo đức như sự đoàn kết, tự tin và tinh thần lạc quan.
Phòng đọc online Năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực nghe
– nói – đọc viết, năng lực cảm thụ thẩm mĩ,
… Hội chợ sách Năng lực giao tiếp, năng lực ngôn ngữ, kỹ năng marketing,…
Các cuộc thi Năng lực sáng tạo thẩm mĩ, năng lực ngôn ngữ, …
3.3 Một số ưu điểm của đề tài
Giải pháp được đề xuất trong bài viết này mang tính mới mẻ và chưa được áp dụng rộng rãi tại các trường học, mặc dù đề tài văn hóa đọc đã quen thuộc với nhiều cá nhân và nhà trường Chúng tôi hướng đến việc hoàn thiện quy mô phát triển văn hóa đọc cho học sinh trường THPT Yên Thành 3 và học sinh phổ thông nói chung, nhằm nâng cao nhận thức và thói quen đọc sách trong cộng đồng học đường.
Các giải pháp được đề xuất phù hợp với sự phát triển của giáo dục hiện đại và dựa trên lý luận giáo dục hiện đại, đồng thời bám sát Chương trình giáo dục phổ thông 2018 Điều này đảm bảo rằng các giải pháp có cơ sở lý luận rõ ràng, được triển khai một cách logic và phù hợp với đặc điểm lứa tuổi của học sinh.
Đề tài này đáp ứng nhu cầu phát triển của ngành giáo dục hiện nay, thể hiện tính ưu việt trong việc phổ biến cho tất cả học sinh Mỗi giải pháp đều có nhiều ưu điểm, có khả năng ứng dụng hiệu quả tại các trường Khi thực hiện quy mô lớn, các giải pháp này sẽ trở thành mô hình phù hợp với yêu cầu của giáo dục hiện đại, giúp đổi mới những lối mòn của giáo dục truyền thống Thông qua hoạt động đọc, các nội dung như hướng nghiệp được lồng ghép một cách khéo léo và linh hoạt.
