TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN TẠI VIỆT
Tổng quan nghiên cứu
Nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước tại Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ trong những năm qua, với nhiều công trình nghiên cứu đa dạng Các vấn đề được nghiên cứu bao gồm nhiều lĩnh vực trong quản lý ngân sách, tổ chức và phân cấp quản lý ngân sách nhà nước Một số công trình tiêu biểu có thể được liệt kê để minh chứng cho sự phong phú của lĩnh vực này.
Sách chuyên khảo “Quản lý tài chính công ở Việt Nam” của TS Vũ Thị Nhài (2008) đã tóm tắt quá trình đổi mới và các nguyên tắc quản lý tài chính công, đặc biệt là trong lĩnh vực thu chi ngân sách Tuy nhiên, tác giả chưa đi sâu vào phân tích thực trạng quản lý tài chính công ở cấp tỉnh, mà chủ yếu chỉ nêu ra các nguyên tắc và vấn đề chung vĩ mô của Việt Nam.
- Luận văn thạc sỹ kinh tế tại Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN về
Bài viết "Quản lý và sử dụng kinh phí ngân sách địa phương tại các cơ quan hành chính nhà nước, đơn vị sự nghiệp trên địa bàn Lâm Đồng" của tác giả Nguyễn Văn Ngọc (2012) nghiên cứu thực trạng quản lý và sử dụng kinh phí từ ngân sách nhà nước tại tỉnh Lâm Đồng Tác giả đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, bao gồm đổi mới phương thức lập và phê duyệt dự toán chi ngân sách, cải tiến phương thức cấp phát và thanh toán, nâng cao công tác giám sát chi tiêu ngân sách, và hoàn thiện hệ thống kế toán nhà nước thông qua việc hiện đại hóa công nghệ thông tin.
- Luận văn thạc sỹ kinh tế tại Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN về
"Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại huyện Kinh Môn, tỉnh Hải
Dương" của tác giả Nguyễn Văn Vạn (2014) Luận văn đã tập trung nghiên cứu
Một số vấn đề về ngân sách nhà nước
Các đề tài nghiên cứu đã đóng góp đáng kể cho việc quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là ở cấp huyện Tuy nhiên, với đặc thù là một tỉnh miền núi như Nghệ An, nơi có nhiều xã nghèo thuộc chương trình 135, hoạt động quản lý ngân sách nhà nước và thực thi luật ngân sách, bao gồm thu chi ngân sách, có nhiều điểm riêng biệt Do đó, mặc dù có tính kế thừa, đề tài của học viên vẫn thể hiện các quan điểm nghiên cứu độc lập của tác giả.
1.2 Một số vấn đề về ngân sách nhà nước
Ngân sách nhà nước (NSNN) là một khái niệm kinh tế và lịch sử, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính Sự hình thành và phát triển của NSNN gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của kinh tế hàng hóa - tiền tệ, đồng thời phản ánh các quan hệ kinh tế trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng nguồn lực tài chính của Nhà nước NSNN không chỉ là nguồn lực cho Nhà nước thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình, mà còn là yếu tố chủ đạo trong việc duy trì sự tồn tại của bộ máy quyền lực Nhà nước.
Thuật ngữ ngân sách nhà nước (NSNN) được áp dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế và xã hội ở mọi quốc gia Tuy nhiên, quan niệm về ngân sách nhà nước chưa có sự thống nhất, dẫn đến nhiều định nghĩa khác nhau tùy thuộc vào các trường phái và lĩnh vực nghiên cứu Theo Aaron Wildavsky, một nhà khoa học chính trị nổi tiếng về chính sách công, ngân sách được định nghĩa là
- Dự toán về chi tiêu
- Là mối liên hệ giữa nguồn tài chính và hành vi để đạt được những mục tiêu chính sách
- Là bản trình bày về tiền đối với các hoạt động của chính phủ
Bài viết ghi nhận kết quả của các tranh cãi liên quan đến ưu tiên chính trị và nỗ lực phân bổ nguồn lực tài chính hạn chế Quá trình thương thảo chính trị nhằm thực hiện các mục tiêu khác nhau góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.
Theo quan điểm của chính phủ Mỹ, hệ thống ngân sách cung cấp cho Tổng thống và Quốc hội các công cụ cần thiết để xác định mức chi tiêu, các lĩnh vực chi tiêu và cách thức huy động nguồn tài chính Hệ thống này cho phép chính phủ phân bổ nguồn lực qua các cơ quan liên bang, tập trung chủ yếu vào vấn đề tài chính nhưng cũng bao gồm việc phân bổ các nguồn lực khác như nhân lực của chính phủ.
- Quá trình xây dựng ngân sách
- Quốc hội thông qua ngân sách
- Thực thi ngân sách [23]
Theo Điều 1 của Luật Ngân sách Nhà nước, được Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam thông qua vào ngày 16/12/2002, ngân sách nhà nước bao gồm toàn bộ các khoản thu, chi do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và thực hiện trong một năm, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Nguyễn Văn Tiến (2012) định nghĩa ngân sách nhà nước (NSNN) là kế hoạch thu chi tài chính của nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm NSNN không chỉ đơn thuần là con số mà còn phản ánh hệ thống mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước và xã hội, phát sinh trong quá trình huy động và sử dụng các nguồn lực tài chính nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng của nhà nước.
Ngân sách nhà nước là bảng phân bổ tài chính của quốc gia, nhằm thực hiện các nhiệm vụ ưu tiên trong một năm Các khoản thu và chi ngân sách được quản lý bởi các cơ quan nhà nước, với việc xây dựng ngân sách do chính phủ thực hiện và được quốc hội thông qua, giám sát quá trình thực hiện Quá trình này bao gồm trao đổi, thảo luận và tranh luận giữa các cơ quan hành pháp và lập pháp để thống nhất các mục tiêu ưu tiên cần thực hiện trong năm.
1.2.2 Hệ thống ngân sách và phân cấp ngân sách:
Hệ thống ngân sách nhà nước (NSNN) trong mỗi quốc gia được tổ chức và quản lý theo nhiều cấp, tạo thành một tổng thể có mối quan hệ hữu cơ trong việc huy động, quản lý nguồn thu và thực hiện nhiệm vụ chi Hầu hết các quốc gia trên thế giới tổ chức NSNN phù hợp với bộ máy quản lý hành chính nhà nước Ở các quốc gia có thể chế liên bang như Mỹ, Đức, Malaysia, NSNN bao gồm ngân sách liên bang, ngân sách tiểu bang và ngân sách địa phương Trong khi đó, các quốc gia như Trung Quốc, Pháp, và Việt Nam có hệ thống NSNN gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương Mỗi cấp ngân sách phải gắn liền với một cấp chính quyền nhà nước cụ thể, nhưng không phải lúc nào cũng có một cấp ngân sách tương ứng với mỗi cấp chính quyền Một cấp chính quyền sẽ trở thành một cấp ngân sách khi đáp ứng đủ các điều kiện nhất định.
Cấp chính quyền được giao nhiệm vụ toàn diện, bao gồm không chỉ các nhiệm vụ chính trị và phát triển hành chính xã hội, mà còn cả trách nhiệm phát triển kinh tế trong phạm vi địa phương.
- Nguồn thu ngân sách được phân định cho cấp chính quyền về cơ bản đáp ứng nhu cầu chi tiêu của chính quyền trên địa bàn
Các cấp chính quyền không đáp ứng đủ hai điều kiện sẽ được gọi là đơn vị dự toán thuộc ngân sách cấp trên Tại Việt Nam, theo Hiến pháp năm 1992, bộ máy quản lý hành chính nhà nước được tổ chức thành cấp chính quyền trung ương và địa phương Cấp chính quyền địa phương bao gồm chính quyền tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (cấp tỉnh); chính quyền quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (cấp huyện); và chính quyền xã, phường, thị trấn (cấp xã) Mỗi cấp chính quyền địa phương đều có HĐND và UBND Theo quy định của Hiến pháp và các luật liên quan, các bộ có chức năng quản lý nhà nước về ngành, trong khi các cấp chính quyền có nhiệm vụ quản lý các mặt kinh tế - xã hội trên địa bàn Do đó, mọi cấp chính quyền đều cần có ngân sách để thực hiện nhiệm vụ theo luật định Luật NSNN năm 2002 xác định hệ thống ngân sách nhà nước Việt Nam hiện nay bao gồm ngân sách trung ương (NSTW) và ngân sách địa phương (NSĐP), trong đó NSĐP bao gồm ngân sách của các đơn vị hành chính có HĐND và UBND.
HỆ THỐNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
NGÂN SÁCH TRUNG ƯƠNG NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG
NGÂN SÁCH CẤP XÃ Hình 1.1 - Hệ thống NSNN ở Việt Nam
Giữa các cấp ngân sách có sự tương tác lẫn nhau trong quá trình thu, chi ngân sách nhà nước (NSNN), được hình thành từ sự thống nhất về thể chế chính trị, cơ sở kinh tế và các nguyên tắc tổ chức hệ thống chính quyền Hệ thống NSNN được điều hành tốt không chỉ là kết quả mà còn là nguyên nhân của một nền kinh tế - xã hội ổn định Việc điều hành ngân sách hiệu quả không chỉ góp phần ổn định và phát triển kinh tế - xã hội trong phạm vi quản lý của từng cấp chính quyền mà còn hỗ trợ cho việc điều hành ngân sách của các cấp và địa phương khác một cách thuận lợi hơn Ở Việt Nam, quan hệ giữa các cấp ngân sách được thực hiện theo nguyên tắc nhất quán.
- NSTW và ngân sách mỗi cấp chính quyền được phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể
- Nhiệm vụ chi thuộc ngân sách cấp nào do cấp ngân sách đó cân đối.
Nội dung về quản lý NSNN cấp huyện
Việc bổ sung ngân sách từ cấp trên cho cấp dưới là cần thiết để đảm bảo công bằng và phát triển cân đối giữa các vùng và địa phương Khoản bổ sung này được xem như một nguồn thu cho ngân sách cấp dưới.
Trong thời kỳ ổn định, các địa phương sử dụng nguồn tăng thu hàng năm để đầu tư phát triển kinh tế - xã hội Sau mỗi giai đoạn ổn định, các địa phương cần nâng cao khả năng tự cân đối và giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên.
1.3 Nội dung về quản lý NSNN cấp huyện
1.3.1 Khái niệm, vai trò và chức năng của quản lý NSNN
1.3.1.1 Khái niệm quản lý ngân sách nhà nước
Ngân sách cấp huyện là một phần quan trọng trong hệ thống ngân sách trung gian, nằm dưới sự giám sát của ngân sách tỉnh và có trách nhiệm quản lý ngân sách cấp xã Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) bao gồm hai nội dung chính: quản lý thu NSNN và quản lý chi NSNN.
Quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) là quá trình mà Nhà nước áp dụng các công cụ chính sách và pháp luật để kiểm soát việc thu thuế cùng các khoản thu khác vào NSNN, nhằm đảm bảo tính công bằng và khuyến khích sự phát triển sản xuất kinh doanh Đây là nguồn thu mà Nhà nước huy động mà không phải hoàn trả trực tiếp cho người nộp Hầu hết các khoản thu NSNN đều mang tính chất cưỡng bức, yêu cầu mọi công dân và các thành phần kinh tế phải tuân thủ.
Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) là quá trình tổ chức và thực hiện các biện pháp phân phối, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung một cách hiệu quả Mục tiêu của quản lý chi NSNN là phục vụ cho các chi tiêu của bộ máy nhà nước và thực hiện các chức năng của chính phủ.
Nhà nước sử dụng hệ thống chính sách và pháp luật để quản lý chi ngân sách, trong đó việc phân bổ ngân sách mới chỉ là một phần, còn hiệu quả sử dụng ngân sách phụ thuộc vào các biện pháp quản lý Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) bao gồm việc tổ chức và giám sát các khoản chi nhằm đảm bảo tính tiết kiệm và hiệu quả cao trong việc sử dụng nguồn lực tài chính.
1.3.1.2 Vai trò của quản lý ngân sách nhà nước
- Vai trò quản lý thu ngân sách nhà nước, quản lý thu NSNN đóng vai trò rất quan trọng, thể hiện:
Quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ thiết yếu của Nhà nước nhằm kiểm soát và điều tiết hoạt động sản xuất kinh doanh của các thành phần kinh tế Đồng thời, nó cũng giúp kiểm soát thu nhập của các tầng lớp dân cư, từ đó khuyến khích sự đóng góp vào ngân sách, đảm bảo tính công bằng và hợp lý trong phân phối tài chính.
Quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong việc huy động các nguồn lực tài chính cần thiết để hình thành quỹ tiền tệ tập trung Để thực hiện các chức năng và nhiệm vụ lịch sử, Nhà nước cần có nguồn tài chính ổn định Phần lớn nguồn tài chính này được tạo ra từ việc quản lý hiệu quả các nguồn thu ngân sách.
Quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) là nhiệm vụ quan trọng nhằm khai thác và phát hiện các nguồn tài chính của đất nước, từ đó tính toán chính xác để động viên và hoàn thiện các chính sách thu Điều này giúp xây dựng cơ chế tổ chức quản lý hợp lý, góp phần vào quá trình quản lý kinh tế hiệu quả của Nhà nước.
Quản lý thu ngân sách đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra môi trường bình đẳng và công bằng giữa các thành phần kinh tế, cũng như giữa các doanh nghiệp trong và ngoài nước trong quá trình sản xuất kinh doanh Đồng thời, nó cũng là công cụ thiết yếu giúp Nhà nước thực hiện chức năng kiểm tra và kiểm soát toàn bộ hoạt động sản xuất kinh doanh của xã hội.
Quản lý thu ngân sách có ảnh hưởng lớn đến sản lượng và sản lượng tiềm năng của nền kinh tế Việc tăng thuế có thể dẫn đến giảm sản lượng, làm thu hẹp quy mô nền kinh tế, trong khi giảm thuế thường thúc đẩy tăng trưởng sản lượng cân bằng.
- Vai trò quản lý chi ngân sách nhà nước, quản lý chi NSNN có vai trò rất to lớn, thể hiện:
Đầu tiên, việc nâng cao hiệu quả sử dụng các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) là rất quan trọng Quản lý tốt các khoản chi NSNN sẽ tạo ra tác động tích cực đến đời sống kinh tế, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững.
XH đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề xã hội cấp bách như xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm và tổ chức các hoạt động cộng đồng.
Quản lý chi ngân sách đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết thu nhập của dân cư, đảm bảo sự công bằng xã hội và khắc phục những hạn chế của nền kinh tế thị trường.
Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết giá cả, ngăn chặn suy thoái và lạm phát Sự mất cân đối giữa cung và cầu ảnh hưởng đến sự biến động của giá cả Để bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng, Nhà nước áp dụng các công cụ chi ngân sách nhằm can thiệp vào thị trường, bao gồm việc cắt giảm chi tiêu, giảm đầu tư hoặc tăng đầu tư, tăng chi cho bộ máy quản lý nhà nước, cũng như cung cấp trợ vốn, trợ giá và sử dụng quỹ dự trữ.
Các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động quản lý ngân sách
- Thanh tra tài chính phải chịu trách nhiệm về kết luận thanh tra của mình
Nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Thanh tra tài chính trong việc thanh tra quản lý và sử dụng ngân sách được quy định rõ ràng trong các văn bản pháp lý của Chính phủ Các quy định này nhằm đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả trong việc sử dụng ngân sách nhà nước, đồng thời tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan, tổ chức liên quan Thanh tra tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và xử lý các vi phạm, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.
1.4 Các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động quản lý ngân sách
Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) tại địa phương chịu tác động mạnh mẽ từ điều kiện kinh tế xã hội Trong bối cảnh kinh tế ổn định, nguồn vốn đầu tư được cung cấp đầy đủ và kịp thời Ngược lại, khi nền kinh tế không ổn định, tăng trưởng chậm, chính phủ có xu hướng thắt chặt tín dụng để kiểm soát lạm phát, dẫn đến việc điều chỉnh cơ cấu vốn đầu tư và giảm chi NSNN Lạm phát cũng làm gia tăng giá cả nguyên vật liệu, từ đó làm tăng chi phí các công trình và có thể gây chậm tiến độ thực hiện dự án do thiếu vốn đầu tư Do đó, các yếu tố kinh tế - xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý chi NSNN tại địa phương.
Trình độ phát triển kinh tế và mức thu nhập của người dân là yếu tố quyết định đến việc quản lý ngân sách Khi kinh tế phát triển và thu nhập bình quân tăng, việc huy động và sử dụng ngân sách sẽ trở nên hiệu quả hơn Đồng thời, điều này cũng yêu cầu các chính sách, chế độ và mức chi tiêu ngân sách phải được điều chỉnh phù hợp với sự phát triển kinh tế và mức sống của người dân Do đó, việc chú trọng đến yếu tố này trong quản lý chính sách thu chi ngân sách nhà nước là rất quan trọng, không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới.
Khi trình độ phát triển kinh tế và mức thu nhập bình quân còn thấp, cùng với ý thức sử dụng các khoản chi chưa đúng mức và tư tưởng ỷ lại vào Nhà nước, hiệu quả quản lý chi NSNN sẽ bị ảnh hưởng Việc thực hiện tốt các vấn đề thu ngân sách phụ thuộc vào nhiều nhân tố, nhưng nếu mức sống của người dân ngày càng nâng cao, nghĩa vụ đối với Nhà nước sẽ trở nên dễ dàng hơn Ngược lại, nếu trình độ và mức sống còn thấp, việc thu thuế sẽ gặp nhiều khó khăn.
Hệ thống chính sách thuế cần phải đảm bảo rằng người nộp thuế tự giác thực hiện nghĩa vụ của mình Để làm được điều này, họ phải hiểu rõ luật thuế, tự tính toán số thuế phải nộp trong khả năng đóng góp của mình Do đó, mỗi luật thuế cần có nội dung đơn giản, rõ ràng và dễ hiểu, phù hợp với trình độ chung của cả người nộp thuế và người quản lý Quan trọng hơn, các mức thuế suất phải được xây dựng dựa trên phân tích khoa học và toàn diện, nhằm tìm ra những đáp số hợp lý nhất, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu thuế.
Dự toán chi ngân sách nhà nước (NSNN) luôn dựa trên cơ sở khoa học của nguồn lực tài chính công, căn cứ vào thực tế thu ngân sách và các khoản thu khác từ các năm trước, đồng thời dự báo tăng thu trong năm nay để lập kế hoạch huy động nguồn thu Do đó, chi NSNN không được vượt quá nguồn thu huy động được Ngoài ra, việc lập dự toán chi NSNN hàng năm cũng phải dựa vào nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương Đối với các địa phương có nguồn thu lớn, không phụ thuộc vào ngân sách trung ương, sẽ chủ động hơn trong việc lập dự toán chi tiêu và quản lý chi NSNN.
Nhóm nhân tố chủ quan trong quản lý chi ngân sách nhà nước bao gồm năng lực quản lý của lãnh đạo, trình độ chuyên môn của đội ngũ cán bộ, tổ chức bộ máy quản lý và quy trình nghiệp vụ cũng như công nghệ áp dụng trong quản lý chi tiêu.
Nhiều lãnh đạo tại các cơ quan và chính quyền địa phương chưa chú trọng đến công tác quản lý tài chính, dẫn đến việc không ổn định vị trí cho những người làm công tác này Họ thường xuyên thay đổi sau mỗi kỳ bầu cử đại biểu HĐND, gây khó khăn trong việc duy trì và phát huy kinh nghiệm tích lũy trong công việc.
Do đó việc quản lý ngân sách cũng gặp không ít khó khăn
Đội ngũ cán bộ chuyên trách quản lý tài chính ở các cấp, ngành, địa phương chưa được tăng cường về chất lượng và số lượng, gây khó khăn trong tổ chức kế toán, kiểm tra, giám sát, cũng như tổng hợp và phân tích đánh giá quản lý ngân sách Nhà nước.
Tổ chức bộ máy quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) tại địa phương và việc áp dụng quy trình nghiệp vụ quản lý có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN Sự thành công của hoạt động này phụ thuộc vào cách thức tổ chức bộ máy, quy trình quản lý, cũng như quyền hạn và trách nhiệm của từng bộ phận trong quá trình lập, chấp hành, quyết toán và kiểm toán chi NSNN Một bộ máy quản lý hợp lý sẽ cải thiện chất lượng quản lý và giảm thiểu sai phạm Quy trình quản lý được thiết kế khoa học và rõ ràng sẽ cung cấp thông tin chính xác cho các quyết định quản lý, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN tại địa phương.
Việc ứng dụng công nghệ tin học trong quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) tại địa phương đã chứng minh vai trò quan trọng của nó Công nghệ này giúp tiết kiệm thời gian xử lý, đảm bảo tính chính xác và thống nhất về dữ liệu, từ đó tạo điều kiện cho các quy trình cải cách nghiệp vụ hiệu quả Nhờ vậy, công nghệ tin học trở thành yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi NSNN hiện nay.
Một số cán bộ và nhân dân ở cơ sở chưa nhận thức đầy đủ về ý nghĩa và tầm quan trọng của việc thực hiện quy chế dân chủ công khai, đặc biệt là quy chế công khai tài chính Điều này dẫn đến việc họ chưa tích cực giám sát quá trình thực hiện quy chế này trong công tác quản lý tài chính ở các cấp.
Đặc điểm địa lý và kinh tế của huyện ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động thu và quản lý ngân sách Khu vực có nhiều hộ kinh doanh cá thể và chợ sẽ tạo điều kiện thuận lợi để tăng thu ngân sách cho cấp huyện Ngược lại, nếu huyện có nhiều cơ quan nhà nước đóng trên địa bàn, nguồn thu ngân sách sẽ bị hạn chế đáng kể.
Quản lý thu, chi ngân sách nhà nước (NSNN) không chỉ là việc sử dụng nguồn lực tài chính mà còn là công cụ điều hành hệ thống kinh tế - xã hội (KT-XH) Để đạt hiệu quả, quản lý phải phù hợp với thực trạng KT-XH, bao gồm hạ tầng, chính trị và văn hóa của khu vực Khi kinh tế phát triển và thu nhập người dân tăng, cơ chế quản lý, chính sách và định mức thu, chi ngân sách xã, phường, thị trấn cần được điều chỉnh cho phù hợp Hơn nữa, các yếu tố bất thường từ điều kiện tự nhiên, kinh tế, chính trị và xã hội trong năm ngân sách cũng sẽ tác động đến nhiệm vụ thu, chi và công tác quản lý ngân sách tại địa phương.
Cơ chế và chính sách quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) được thể hiện qua các văn bản quy phạm pháp luật, tạo hành lang pháp lý cho toàn bộ quy trình từ lập dự toán, chấp hành đến quyết toán ngân sách Những quy định này bao gồm phạm vi, đối tượng, phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi của các cấp chính quyền, cũng như quy trình lập, chấp hành và quyết toán NSNN Đồng thời, cơ chế cũng xác định chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan nhà nước trong quản lý NSNN, cùng với các chính sách tài chính và ưu đãi đầu tư phát triển kinh tế - xã hội Việc ban hành các quy định này cần phải chính xác, hợp lý và phù hợp với thực tiễn để đảm bảo hiệu quả trong quản lý thu chi NSNN, đặc biệt là ngân sách cấp huyện.
1.5 Kinh nghiệm quản lý ngân sách huyện của một số địa phương ở Việt Nam
1.5.1 Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách nhà nước huyện Nho Quan – Tỉnh Ninh Bình
Kinh nghiệm quản lý ngân sách huyện của một số địa phương ở Việt Nam.27 1 Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách nhà nước huyện Nho Quan – Tỉnh
Cơ quan Thuế và chính quyền các xã đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để giám sát việc nộp thuế của các đối tượng sản xuất kinh doanh và dịch vụ du lịch Cụ thể, họ đã làm việc với công an và giao thông để thu thuế trước bạ từ các hộ kinh doanh vận tải, đồng thời phối hợp với cơ quan Địa chính để thu thuế sát đúng từ các hộ chuyển quyền sử dụng đất Họ cũng đã cân đối các khoản thu thuế, phí với cơ quan Tài chính và thực hiện quy chế thu thuế qua giấy nộp tiền vào KBNN nhằm ngăn chặn tình trạng cán bộ thuế thu tiền mặt trực tiếp Việc ủy nhiệm thu cho xã đã giúp quản lý thu thuế nhà đất chặt chẽ hơn, đảm bảo thu đúng, thu đủ và nộp kịp thời vào ngân sách Nhờ đó, tình trạng một cán bộ thuế đảm nhiệm thu cho nhiều xã đã được khắc phục, giúp giảm biên chế hoặc chuyển cán bộ chuyên quản sang các công tác khác như hướng dẫn, kiểm tra, thanh tra Có thể khẳng định rằng ủy nhiệm thu thuế cho xã là một chủ trương đúng đắn và hiệu quả.
Chi cục Thuế huyện Nho Quan đang nỗ lực mở rộng số xã đủ điều kiện được ủy nhiệm thu thuế, nhằm tạo ra sức mạnh đồng bộ và rộng khắp, với mục tiêu vượt kế hoạch thu ngân sách hàng năm.
1.5.2 Kinh nghiệm quản lý Thu, chi ngân sách tại huyện Hương Sơn - tỉnh Hà Tĩnh
Luật NSNN sửa đổi đã thúc đẩy phân cấp và tăng cường nguồn lực cho địa phương, giúp Hương Sơn nâng cao hiệu quả tiết kiệm và giảm bớt thủ tục hành chính, từ đó đáp ứng tốt các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội Trong sáu tháng đầu năm 2013, thu ngân sách ước thực hiện đạt 101,7 tỷ đồng, với nhiều chỉ tiêu vượt dự toán đầu năm như thu thuế ngoài quốc doanh đạt 69%, lệ phí trước bạ 66%, xổ số 58%, thuế nhà đất 77%, và thu biện pháp tài chính đạt 168% dự toán Tổng chi ngân sách thực hiện là 59.164 triệu đồng, trong đó chi phát triển kinh tế là 9.617 triệu đồng và chi tiêu dùng thường xuyên là 49.476 triệu đồng.
Huyện Hương Sơn đã chỉ đạo chặt chẽ trong việc chi ngân sách, bảo đảm cân đối tích cực và tiết kiệm trong chi tiêu Công tác đầu tư phát triển kinh tế - xã hội được thực hiện đúng tiến độ, đồng thời đáp ứng kịp thời các khoản chi đột xuất Kho bạc huyện phối hợp với các ngành tài chính để quản lý thu chi hiệu quả, triển khai ứng dụng công nghệ thông tin vào kế toán ngân sách xã Dự kiến tổng thu ngân sách nhà nước năm 2013 đạt 188.456.000 nghìn đồng, tăng 13% so với dự toán đầu năm, với ngân sách huyện và xã dự kiến thu 182.424.519 nghìn đồng, tăng 15% Huyện sẽ bổ sung thêm nhiệm vụ chi 24.421.519 nghìn đồng, tập trung khắc phục yếu kém và hoàn thành vượt dự toán thu Các cấp chính quyền và ngành thuế cần làm rõ nguyên nhân thất thu, đồng thời tổ chức đấu giá quyền sử dụng đất để tạo nguồn vốn cho xây dựng cơ sở hạ tầng Huyện Hương Sơn cam kết thực hiện nghiêm các quy định nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và củng cố công tác quản lý tài chính.
