TỔNG QUAN VỀ MỐI QUAN HỆ THỰC TIỄN GIỮA VIỆT NAM – EU VÀ HIỆP ĐỊNH BẢO HỘ ĐẦU TƯ VIỆT NAM – EU (EVIPA)
Định nghĩa tranh chấp đầu tư và hiệp định bảo hộ đầu tư
Về tranh chấp đầu tư:
Cho đến nay, chưa có văn bản nào định nghĩa cụ thể về tranh chấp đầu tư quốc tế Tuy nhiên, trong quá trình giải quyết các tranh chấp này, Hội đồng trọng tài của Trung tâm giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế đã áp dụng khái niệm tranh chấp tương tự và dựa vào định nghĩa của Toà án Thường trực Công lý quốc tế cùng Toà án Công lý quốc tế để xử lý các vụ việc Theo Toà án Thường trực Công lý quốc tế, tranh chấp được định nghĩa như sau:
Tranh chấp là sự bất đồng về pháp lý hoặc thực tế, thể hiện sự xung đột về quan điểm pháp lý hoặc lợi ích giữa hai hoặc nhiều bên.
Công lý quốc tế định nghĩa tranh chấp là tình huống mà hai bên có quan điểm đối lập về việc thực hiện nghĩa vụ trong hiệp ước Theo Từ điển Luật học Black, tranh chấp được hiểu là sự mâu thuẫn hoặc bất đồng về yêu cầu hay quyền lợi giữa các bên, trong đó một bên đưa ra yêu cầu bị đáp lại bằng yêu cầu hoặc lập luận trái ngược từ bên kia.
Tranh chấp đầu tư quốc tế là những mâu thuẫn và bất đồng về quyền lợi và nghĩa vụ giữa các bên trong quan hệ đầu tư, phát sinh từ các Hiệp định và hợp đồng liên quan đến đầu tư quốc tế Những tranh chấp này có thể xảy ra giữa nhà đầu tư nước ngoài và Chính phủ nước tiếp nhận đầu tư, giữa các nhà đầu tư nước ngoài về việc thực thi cam kết đầu tư, cũng như giữa các Chính phủ thành viên trong việc giải thích và áp dụng các Hiệp định đầu tư quốc tế song phương và đa phương.
Về cơ chế giải quyết tranh chấp:
Từ "cơ chế" có nhiều cách hiểu khác nhau, theo từ điển "Le Petit Larousse" (1999), nó được định nghĩa là "cách thức hoạt động của một tập hợp các yếu tố phụ thuộc vào nhau" Trong khi đó, từ điển tiếng Việt mô tả cơ chế là "cách thức theo đó một quá trình thực hiện" Đồng thời, giải quyết tranh chấp được hiểu là việc đưa ra những vấn đề cần xem xét và xử lý để giải quyết những mâu thuẫn giữa các bên.
Cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế trong các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mà Việt Nam tham gia đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư Nghiên cứu của ThS Nguyễn Thị Anh Thơ từ Khoa Pháp luật Thương mại quốc tế, Trường Đại học Luật Hà Nội, nhấn mạnh sự cần thiết của các quy định rõ ràng và minh bạch để đảm bảo tính công bằng và hiệu quả trong quá trình giải quyết tranh chấp Việc áp dụng các cơ chế này không chỉ giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững cho Việt Nam.
Nghiên cứu Lập Pháp (Viện nghiên cứu Lập Pháp thuộc Ủy ban thường vụ Quốc hội) ngày 26/02/2020.
Cơ chế giải quyết tranh chấp là phương pháp tổ chức và xử lý các vấn đề liên quan đến yêu cầu hoặc quyền lợi giữa các bên, nhằm đưa ra quyết định công bằng và chính xác Với tính khách quan và minh bạch cao, cơ chế này giúp giảm thiểu các mâu thuẫn và tranh chấp, tạo ra một môi trường giải quyết hiệu quả.
Về hiệp định bảo hộ đầu tư:
Trên cơ sở quy định về điều ước quốc tế trong Công ước viên về Luật điều ước quốc tế
Hiệp định bảo hộ đầu tư, theo Luật điều ước quốc tế 2016 của Việt Nam, là thỏa thuận bằng văn bản giữa các quốc gia, được điều chỉnh bởi pháp luật quốc tế Hiệp định này đóng vai trò như một rào chắn để bảo vệ và giải quyết các tranh chấp đầu tư, tạo ra điều kiện thuận lợi, công bằng và thỏa đáng giữa các bên ký kết Đồng thời, hiệp định khuyến khích đầu tư vốn, công nghệ và sự phát triển của các bên nhờ vào sự an tâm mà nó mang lại.
Hiệp định Bảo hộ đầu tư giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu chứa nhiều nội dung mới, thiết lập cơ chế phòng ngừa và giải quyết tranh chấp đầu tư tiên phong, mang lại giá trị cao hơn bao giờ hết.
Tình hình thương mại, đầu tư giữa Việt Nam và EU
Mối quan hệ giữa Việt Nam và EU thể hiện sự tin cậy và hữu nghị, với tầm nhìn chung nhằm nâng cao quan hệ song phương Hai bên cam kết hợp tác để góp phần vào hòa bình, phát triển và hợp tác toàn cầu Hiệp định khung về Đối tác và Hợp tác toàn diện Việt Nam – EU (PCA) được ký kết vào ngày 27 tháng 11, đánh dấu bước tiến quan trọng trong quan hệ giữa hai bên.
Kể từ khi có hiệu lực từ ngày 01 tháng 10 năm 2016, các cam kết mạnh mẽ giữa Việt Nam và EU đã thúc đẩy sự phát triển hợp tác toàn diện Đến năm 2019, EU đã triển khai 2.375 dự án tại Việt Nam, với tổng vốn đầu tư đăng ký đạt 25,49 tỉ USD, chiếm 7,70% tổng số dự án và 7,03% tổng vốn đầu tư của nước ngoài Hà Lan dẫn đầu với 344 dự án và 10,05 tỉ USD, tiếp theo là Vương quốc Anh với 380 dự án và 3,72 tỉ USD, và Pháp với 563 dự án và 3,60 tỉ USD Hiện nay, EU đóng vai trò quan trọng trong quan hệ thương mại giữa Việt Nam và châu Âu, là đối tác thương mại lớn hàng đầu và thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam, chỉ sau Hoa Kỳ.
2 Xem: Thời báo kinh tế Sài Gòn (ngày 19/03/2020) Số 12.2020(1.527)
Một số vụ việc tranh chấp thực tế giữa Việt Nam và EU
Tranh chấp đầu tư là điều không thể tránh khỏi trong bối cảnh EU là một thị trường lớn và đa dạng Một số vụ kiện tiêu biểu liên quan đến tranh chấp đầu tư quốc tế giữa Việt Nam và EU đã diễn ra, phản ánh sự phức tạp của mối quan hệ đầu tư này.
Vào năm 2015, Việt Nam đã thắng kiện trong vụ tranh chấp đầu tư quốc tế thứ hai với nhà đầu tư Pháp (DialAsie) liên quan đến dự án Bệnh viện Quốc tế thận và lọc thận Vụ kiện này diễn ra tại Tòa án Hà Lan và bắt nguồn từ năm 2011, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của Chính phủ Việt Nam.
Bệnh viện DialAsie đã ký hợp đồng thuê tòa nhà của Liên hiệp Hợp tác xã Thương mại TP.HCM với giá 23.000 USD/tháng, nhưng do không thể chi trả, đã bị Sài Gòn Co.op kiện ra Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam và bị xử thua, phải thanh toán hơn 571.000 USD Theo quyết định của Bộ Y tế, bệnh viện này phải ngừng tiếp nhận bệnh nhân và chuyển các bệnh nhân đang điều trị sang trung tâm y tế khác Tuy nhiên, DialAsie vẫn không thanh toán khoản tiền này, dẫn đến việc Sài Gòn Co.op tiếp tục khởi kiện DialAsie cho rằng mình bị đối xử không công bằng và đã kiện Chính phủ Việt Nam tại Toà trọng tài Quốc tế vào năm 2011 Sau thời gian xem xét, Hội đồng trọng tài tại La Haye đã ban hành phán quyết liên quan đến vụ việc.
Không có cơ quan Nhà nước nào của Chính phủ Việt Nam vi phạm Hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư Việt - Pháp hay pháp luật Việt Nam Tất cả các hoạt động của Sài Gòn Co.op đều tuân thủ pháp luật Việt Nam và không thể coi là hành động của Chính phủ Việt Nam.
Hội đồng trọng tài quốc tế La Haye đã quyết định bác bỏ toàn bộ yêu cầu khởi kiện của DialAsie đối với Chính phủ Việt Nam Do đó, Chính phủ Việt Nam không có nghĩa vụ bồi thường bất kỳ chi phí nào cho nguyên đơn theo yêu cầu khởi kiện.
Kể từ vụ tranh chấp đầu tư quốc tế đầu tiên vào năm 2010, số lượng các vụ tranh chấp giữa nhà nước và nhà đầu tư nước ngoài đã tăng đáng kể Tính đến tháng 9/2019, Bộ Tư pháp ghi nhận có 10 vụ tranh chấp đang được giải quyết tại trọng tài quốc tế và 22 vụ nhà đầu tư đã thông báo ý định khởi kiện trong năm 2019.
Hiện tại, có 19 vụ việc đang được xử lý tại các cơ quan tố tụng Việt Nam và 129 vụ việc khác đang được các cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết.
Các quốc gia đang phát triển, bao gồm Việt Nam, đang tìm kiếm mô hình hiệu quả để phòng ngừa và giải quyết tranh chấp, đặc biệt là trong bối cảnh gặp khó khăn về tổ chức bộ máy và nguồn lực Việc ký kết các hiệp định thương mại tự do và hiệp định khuyến khích, bảo hộ đầu tư là một trong những giải pháp mà họ theo đuổi Hiệp định EVIPA với các cải tổ trong cơ chế giải quyết tranh chấp giữa Chính phủ và nhà đầu tư là ví dụ điển hình cho những nỗ lực này, cho thấy sự tiến bộ trong việc nâng cao khả năng tự bảo vệ trong tranh chấp đầu tư quốc tế.
Vụ kiện giữa nhà đầu tư Hà Lan Trịnh Vĩnh Bình và Chính phủ Việt Nam đã thu hút sự chú ý lớn từ dư luận Ông Trịnh Vĩnh Bình, một triệu phú nổi tiếng nhờ kinh doanh chả giò, đã đầu tư hơn 3 triệu đô la Mỹ vào Việt Nam vào cuối năm Sự tranh chấp này không chỉ gây ra nhiều tranh cãi mà còn phản ánh những vấn đề trong mối quan hệ giữa nhà đầu tư nước ngoài và chính quyền địa phương.
Vào năm 1998, ông Bình bị tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu bắt giữ với cáo buộc hối lộ và vi phạm quy định về quản lý đất đai Ông bị giam 18 tháng và chịu 1 năm 6 tháng quản chế Năm 1999, ông bị tịch thu toàn bộ tài sản và nhận án 11 năm tù Trong thời gian tại ngoại, ông đã trốn khỏi Việt Nam.
Vụ kiện đầu tiên được đưa ra tại Trung tâm Trọng tài Quốc tế Stockholm vào tháng 12 năm 2006 đã được giải quyết ngoài tòa khi nhà nước Việt Nam thương lượng với ông Trịnh Vĩnh Bình Hai bên đã đạt được thỏa thuận, theo đó Chính phủ Việt Nam đồng ý xóa án cho ông Bình, bồi thường 15 triệu đô la Mỹ và trả lại toàn bộ tài sản đã bị tịch thu Đổi lại, ông Bình cam kết rút đơn kiện khỏi Tòa án Trọng tài Quốc tế và không tiết lộ nội dung thỏa thuận.
Vào tháng 1 năm 2015, ông Bình đã đệ đơn kiện Chính phủ Việt Nam lần thứ hai, cho rằng chính phủ không thực hiện đúng các cam kết đã thỏa thuận trước đó Ông yêu cầu bồi thường 1,25 tỷ đô la do Việt Nam vi phạm luật đầu tư theo Hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư song phương giữa Hà Lan và Việt Nam, đồng thời cáo buộc chính phủ vi phạm nhân quyền khi bắt giữ ông trái pháp luật.
Theo phán quyết của Toà Trọng tài Quốc tế ở Paris vào tháng 4 năm 2019, Chính phủ Việt Nam bị buộc phải bồi thường 37.581.596 đô la cho "vua chả giò" Trịnh Vĩnh Bình cùng với gần 7,9 triệu đô la án phí Tuy nhiên, Việt Nam đã từ chối trả lại những tài sản còn lại tại Việt Nam.
Ông Bình xác nhận rằng Chính phủ Việt Nam đã thanh toán một phần tiền phán quyết trong một cuộc phỏng vấn với RFA vào ngày 20/4/2019, nhưng số tiền này chỉ là một phần nhỏ so với tổng thiệt hại mà ông yêu cầu, ước tính lên đến 2,5 tỷ đô la Ông tiết lộ vẫn còn một số tài sản tại Việt Nam nhưng không công bố cụ thể về giá trị Ông đang tiến hành ít nhất hai vụ kiện mới đối với Chính phủ Việt Nam và cho biết phần bồi thường hiện tại là không đủ, vì đây là tài sản mà ông đã đầu tư nhiều năm Mặc dù Việt Nam đang mở cửa về mặt pháp lý, ông vẫn không tin tưởng vào môi trường đầu tư do các cơ quan thực thi pháp luật không thực hiện đúng quy định, điều này cản trở ông trong việc quyết định đầu tư tại thị trường Việt Nam.
Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Việt Nam Mai Tiến Dũng đã nhấn mạnh rằng Chính phủ và Thủ tướng cam kết tạo ra môi trường kinh doanh bình đẳng, hợp pháp cho các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư vào Việt Nam Ông cũng cho biết Tòa Trọng tài Quốc tế đang xem xét vụ kiện của ông Bình từ năm 2017 để xác định xem có vi phạm điều luật hay không Nếu các địa phương hoặc cơ quan không thực hiện đúng thỏa thuận, cam kết, điều luật liên quan đến bảo hộ đầu tư, nhà đầu tư nước ngoài có quyền kiện Chính phủ Việt Nam.
Một số nguyên nhân dẫn đến tranh chấp
Đa số tranh chấp bảo hộ đầu tư theo hiệp định EVIPA phát sinh khi nhà đầu tư cho rằng nước tiếp nhận đầu tư không thực hiện đúng các cam kết bảo hộ đã thỏa thuận Những tranh chấp này thường xảy ra giữa nhà đầu tư nước ngoài và Chính phủ nước tiếp nhận, liên quan đến việc thực thi cam kết trong hiệp định Ngoài ra, còn có tranh chấp giữa các chính phủ thành viên về việc giải thích và áp dụng hiệp định, cũng như tranh chấp giữa thương nhân trong thương mại quốc tế có nguồn gốc từ tranh chấp đầu tư quốc tế.
Hiệp định EVIPA nhằm khuyến khích các nhà đầu tư cam kết lâu dài về vốn và tài chính, đảm bảo sự đối xử công bằng và thỏa đáng từ quốc gia tiếp nhận đầu tư Nó cũng giải quyết các tranh chấp và bảo đảm bồi thường cho nhà đầu tư bị thiệt hại, đồng thời ngăn chặn hành vi đối xử bất công của chính phủ nước chủ nhà Hiệp định mang lại lợi ích cho công dân và doanh nghiệp của các nước ký kết thông qua việc cung cấp sự bảo hộ theo pháp luật quốc tế Theo báo cáo của UNCATD, các cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư được coi là “sự bảo đảm cuối cùng để bảo vệ nhà đầu tư nước ngoài”.
Nội dung khởi kiện, các lĩnh vực có thể diễn ra tranh chấp chủ yếu
Liên quan đến hoạt động đầu tư, các khoản đầu tư như vốn, nợ, tài sản và quyền tài sản sẽ được bảo hộ theo các quy định hợp đồng và điều ước quốc tế Các dự án từ các nhà đầu tư EU sẽ được thu hút một cách chọn lọc, tập trung vào các lĩnh vực như công nghiệp chế biến, chế tạo, công nghệ cao, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, và các dịch vụ chất lượng cao Những lĩnh vực này không chỉ thể hiện tiềm năng và thế mạnh của EU mà còn có thể gây ra tranh chấp giữa các bên do giá trị gia tăng cao và khả năng kết nối chuỗi sản xuất toàn cầu.
Sự cấp thiết của việc ra đời hiệp định
Một sự kiện quan trọng đã đánh dấu một bước tiến lịch sử trong quan hệ giữa hai bên là việc ký kết, phê chuẩn và chính thức có hiệu lực của Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam.
Hiệp định Thương mại Tự do EU-Việt Nam (EVFTA) có hiệu lực từ ngày 01/08/2020, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và EU Với phạm vi cam kết sâu rộng, EVFTA không chỉ tạo ra nhiều cơ hội mới mà còn mở ra triển vọng phát triển mạnh mẽ Đặc biệt, nội dung bảo hộ đầu tư đã được tách ra thành một hiệp định riêng, mang tên Hiệp định bảo hộ đầu tư Việt Nam – EU.
Bài viết của Bùi Hồng Hạnh tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội (2020) phân tích quan hệ giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu, từ Hiệp định khung về hợp tác đến Hiệp định Thương mại tự do Tài liệu này cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự phát triển của mối quan hệ song phương, nhấn mạnh tầm quan trọng của các hiệp định trong việc thúc đẩy hợp tác kinh tế và chính trị giữa hai bên Để tìm hiểu thêm, bạn có thể truy cập vào đường link: https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/the-gioi-van-de-su-kien/-/2018/819660/quan-he-viet-nam -lien-minh-chau-au tu-hiep-dinh-khung-ve-hop-tac-den-hiep-dinh-thuong-mai-tu-do.aspx, với thông tin được cập nhật đến ngày 3/6/2021.
Hiệp định bảo hộ đầu tư Việt Nam – EU (EVIPA) đánh dấu một bước tiến quan trọng, giúp Việt Nam từ vị thế nước đi sau vươn lên thành một trong những quốc gia dẫn đầu trong khu vực về hội nhập kinh tế quốc tế.
Hiệp định bảo hộ đầu tư Việt Nam - EU (EVIPA) được ký kết nhằm thể hiện quyết tâm và lợi ích chung của hai bên trong việc nâng cao quan hệ đối tác toàn diện, sau 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao EVIPA không chỉ tập trung vào lĩnh vực thương mại mà còn mở rộng sang các khía cạnh pháp luật quốc tế, tạo ra những đột phá mới trong hợp tác.
Sự bận tâm về tài sản và vấn đề pháp lý khi đầu tư vào doanh nghiệp nước ngoài đã cản trở các nhà đầu tư trong nước mở rộng thị trường Rào cản ngôn ngữ, tranh chấp ngoài thỏa thuận, và các vấn đề bảo hộ doanh nghiệp khiến doanh nghiệp Việt Nam ngần ngại khi thâm nhập thị trường quốc tế Hiệp định EVIPA được thực thi giúp các nhà đầu tư cảm thấy an toàn hơn về quyền bảo hộ tài sản một cách công bằng và hợp lý Ngoài ra, hiệp định còn cam kết bồi thường tài sản nếu bị phá hoại hoặc không bị "trưng mua quốc hữu hóa".
Bộ Kế hoạch và Đầu tư khẳng định rằng việc thực hiện cam kết theo Hiệp định EVIPA, vừa được phê chuẩn tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XIV, sẽ thúc đẩy Việt Nam hoàn thiện hệ thống thể chế và chính sách Điều này nhằm cải thiện môi trường đầu tư và kinh doanh, hướng tới sự thuận lợi, bình đẳng, an toàn, minh bạch và thân thiện hơn cho tất cả các nhà đầu tư thuộc mọi thành phần kinh tế.
Việt Nam, với tư cách là một nước đang phát triển, không ngừng nỗ lực để nâng cao nền kinh tế đầu tư, mặc dù điều này đồng nghĩa với việc phải phụ thuộc vào các quốc gia lớn khác Sự phê duyệt và thực hiện hiệp định EVIPA đã mang lại những chuyển biến tích cực trong việc giải quyết tranh chấp quốc tế giữa Việt Nam và các nước khác Nội dung của hiệp định này đảm bảo tính minh bạch trong các vấn đề tranh chấp, giúp các nhà đầu tư trong nước cảm thấy tự tin hơn và thúc đẩy họ hoàn thiện doanh nghiệp mà không bị hạn chế quyền lợi trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Bối cảnh ra đời EVIPA
Lại Thị Vân Anh đã nghiên cứu về pháp luật quốc tế và thực tiễn áp dụng trong việc giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế Bài viết cung cấp tài liệu kiến thức và kỹ năng pháp luật quốc tế liên quan đến giải quyết tranh chấp đầu tư cho công chức, viên chức thuộc Bộ Tư pháp tại Hà Nội.
5 Bộ trưởng công thương Trần Tuấn Anh (2021), EVIPA: Cân bằng cho cả Việt Nam và EU, Trung tâm WTO và hội nhập,
Hà Nội truy cập ngày 13/6/2021.
6 Phạm Sỹ Chung (2020), Vấn đề bảo hộ đầu tư giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu, Tạp chí điện tử Luật sư Việt Nam,truy cập ngày 13/6/2021.
Năm 2020, đại dịch COVID-19 đã làm giảm mạnh mức tăng trưởng kinh tế toàn cầu, một hiện tượng chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ Tình hình kinh tế chính trị hiện nay đang diễn biến phức tạp và khó đoán định, khiến các nhà đầu tư lo ngại Điều này dẫn đến việc đầu tư từ các nước lớn và liên minh vào các nước nhỏ ngày càng giảm Xu hướng bảo hộ và chống tự do hóa thương mại đa phương dự kiến sẽ khó có thể thay đổi trong 5 - 7 năm tới.
Đầu tư bảo hộ vẫn là một thách thức lớn đối với các quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển Dự báo trong năm 2021 và những năm tiếp theo, nền kinh tế toàn cầu sẽ tiếp tục đối mặt với nhiều khó khăn Mặc dù trong bốn tháng đầu năm 2021, kinh tế thế giới có dấu hiệu khởi sắc, nhưng xu hướng vốn đầu tư trực tiếp toàn cầu vẫn yếu Toàn cầu hóa đang chuyển sang khu vực hóa thương mại đầu tư với nhiều sáng kiến mới, kết hợp giữa bảo hộ và khu vực hóa chuỗi giá trị Tuy nhiên, hậu quả của đại dịch COVID-19 vẫn kéo dài, làm cho vấn đề đầu tư trở nên khó khăn hơn, với nguồn vốn và thị trường trở nên khan hiếm Các vấn đề về bảo hộ đầu tư vẫn chưa tìm ra giải pháp cho các nhà đầu tư và các quốc gia trong từng khu vực.
Bối cảnh Liên minh châu Âu
Năm 2020 chính là một năm đầu biến động đối với Liên minh châu Âu
Vào ngày 30/9/2020, Liên minh Châu Âu đã công bố "Hiệp ước mới về di cư" nhằm giải quyết những hậu quả kéo dài từ cuộc khủng hoảng di cư diễn ra 5 năm trước, đồng thời hạn chế các vấn đề liên quan đến di cư.
Vào tháng 11, trước Hội nghị thượng đỉnh, Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp đã đạt được thỏa thuận giảm leo thang xung đột trên biển và trên không, giúp giảm bớt căng thẳng ở Đông Địa Trung Hải Đặc biệt, vào ngày 01/12, tại Hội nghị Bộ trưởng ngoại giao trực tuyến ASEAN - EU, mối quan hệ đối tác giữa hai khu vực đã được nâng cấp thành đối tác chiến lược, thể hiện sự phát triển toàn diện trên nhiều lĩnh vực.
Mặc dù EU đã đạt được nhiều tiến bộ đáng khích lệ vào năm 2020, nhưng tổ chức này vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng, bao gồm Brexit, nợ công và doanh nghiệp gia tăng, cũng như đầu tư và sản xuất đình trệ Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất mà EU phải đối mặt chính là đại dịch COVID-19, với nhiều đợt tái bùng phát đã khiến tăng trưởng kinh tế sụt giảm nghiêm trọng, dẫn đến suy thoái kinh tế chưa từng có và quá trình phục hồi chậm chạp, làm cho "lục địa già" rơi vào tình trạng bất ổn.
Theo Tô Trung Thành (2020), xu hướng bảo hộ thương mại và chống tự do hóa đa phương sẽ khó có thể đảo ngược trong vòng 5 - 7 năm tới Bài viết phân tích tình hình kinh tế thế giới năm 2020 và những xu hướng mới nổi bật trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
Năm 2021, EU đối mặt với nhiều thách thức và cơ hội mới, với mục tiêu khắc phục hậu quả đại dịch và phục hồi kinh tế - xã hội Đồng thời, EU hướng tới việc xây dựng sức mạnh độc lập về kinh tế và quốc phòng, trong bối cảnh tiếp tục ứng phó với biến đổi khí hậu Đây được xem là thời điểm then chốt cho các quốc gia thành viên trong khu vực.
Nền kinh tế của các nước thành viên EU đang đối mặt với khủng hoảng do nhiều khoản đầu tư chưa được giải ngân kịp thời, khiến chính phủ ngần ngại trong việc đầu tư vào các thị trường đang phát triển Vấn đề bảo hộ đầu tư trở thành một thách thức lớn, dẫn đến sự thiếu thống nhất giữa các nhà đầu tư và chính phủ Các vấn đề liên quan đến bảo hộ đầu tư và giải quyết tranh chấp vẫn đang gặp khó khăn, chưa tìm ra giải pháp khả thi cho cả nhà đầu tư và các quốc gia trong khu vực.
Bối cảnh trong nước hiện nay cho thấy bức tranh hòa bình, hợp tác và hữu nghị đang trở thành điểm sáng trong xu thế phát triển của Việt Nam Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương tiếp tục khẳng định vai trò là động lực cho tăng trưởng kinh tế toàn cầu và có tầm ảnh hưởng chính trị ngày càng lớn Đặc biệt, việc lấy người dân làm trung tâm với phương châm “Của dân – do dân – vì dân” vẫn là kim chỉ nam cho mọi hoạt động, hướng tới tầm nhìn đến năm 2025 trong “Chiến lược tổng thể về hội nhập quốc tế đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2016.
Trong bối cảnh môi trường quốc tế biến động, Việt Nam đã nỗ lực duy trì và củng cố quan hệ song phương, đa phương với các nước trong và ngoài khu vực Quốc gia này tiếp tục thúc đẩy mối quan hệ linh hoạt trong ngoại giao, hỗ trợ y tế và cung cấp khẩu trang cho các đối tác quan trọng Đồng thời, Việt Nam đã tranh thủ sự ủng hộ tài chính từ các quốc gia và tổ chức quốc tế trong công tác kiểm soát dịch bệnh Năm 2020, theo báo cáo của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh, Việt Nam đã để lại nhiều dấu ấn đặc biệt trong việc hợp tác quốc tế.
Việt Nam đã đảm nhiệm nhiều trọng trách quốc tế quan trọng như Chủ tịch ASEAN 2020 và AIPA 41, cũng như là Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc trong nhiệm kỳ 2020-2021 Qua việc điều phối và ký kết nhiều văn kiện tại các hội nghị, Việt Nam đã giúp ASEAN vượt qua nhiều thử thách Đồng thời, tại Hội đồng Bảo an, Việt Nam thể hiện hình ảnh của một quốc gia có trách nhiệm, đề cao luật pháp quốc tế và nỗ lực tìm kiếm giải pháp thỏa đáng cho các cuộc tranh chấp và xung đột.
Trong bài viết "Đối ngoại Việt Nam 2020: Bản lĩnh và tâm thế mới" của Phạm Bình Minh, được đăng tải trên Báo điện tử Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam, tác giả đã nêu bật những thay đổi quan trọng trong chính sách đối ngoại của Việt Nam trong năm 2020 Bài viết nhấn mạnh sự tự tin và quyết tâm của Việt Nam trong việc nâng cao vị thế quốc tế, đồng thời khẳng định vai trò của đất nước trong các vấn đề khu vực và toàn cầu Việt Nam đã thể hiện khả năng thích ứng linh hoạt trước những thách thức và cơ hội mới, qua đó góp phần thúc đẩy hòa bình, ổn định và phát triển bền vững.
Công tác biên giới lãnh thổ đạt nhiều kết quả tích cực, đặc biệt trong quan hệ với Campuchia và Trung Quốc, với 84% công tác phân giới cắm mốc hoàn thành và kỷ niệm hiệp ước biên giới trên biển Việt Nam kiên quyết giữ vững lập trường và bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền biển Đông dựa trên thượng tôn pháp luật, đồng thời cam kết giải quyết tranh chấp một cách hòa bình.
Công tác bảo hộ công dân Việt Nam ở nước ngoài trong thời gian dịch COVID-19 diễn ra đã được thực hiện kịp thời, thể hiện sự quan tâm của nhà nước Dù gặp nhiều khó khăn, kiều bào vẫn hướng về quê hương, tích cực đóng góp và ủng hộ đất nước vượt qua những thách thức do dịch bệnh gây ra.
Các mốc thời gian chính
Tháng 8 năm 2018: Hoàn tất rà soát pháp lý Hiệp định EVIPA Ngày 17 tháng 10 năm 2018: Ủy ban châu Âu đã chính thức thông qua EVFTA và EVIPA
Ngày 25 tháng 6 năm 2019: Hội đồng châu Âu đã phê duyệt cho phép ký Hiệp định. Ngày 30 tháng năm 2019: Việt Nam và EU chính thức ký kết EVFTA và EVIPA.
Ngày 08 tháng 6 năm 2020: Quốc hội Việt Nam phê chuẩn Hiệp định EVFTA và EVIPA.
Toàn bộ nội dung về bảo hộ và giải quyết tranh chấp đầu tư đã được tách ra khỏi Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và trở thành Hiệp định Bảo hộ Đầu tư (EVIPA), nhưng vẫn chưa được EU phê chuẩn Sự chậm trễ này chủ yếu do những mâu thuẫn và thủ tục phức tạp trong nội bộ của EU.
EU, Việt Nam cũng nên có sự chuẩn bị phù hợp và tận dụng tối đa lợi thế từ vấn đề này.
NỘI DUNG CHÍNH CƠ CHẾ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP CỦA EVIPA
Phương thức giải quyết tranh chấp
2.1.1 Giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế giữa chính phủ – chính phủ:
Theo Hiệp định EVIPA, các bên sẽ nỗ lực giải quyết bất đồng thông qua tham vấn theo quy định tại Chương 3 Điều 3.3 và 3.4, nhằm đạt được giải pháp chung Nếu tham vấn không thành công, các bên sẽ tiến hành hòa giải để tìm ra phương án giải quyết tranh chấp.
2.1.2 Giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư nước ngoài và Chính phủ nước tiếp nhận đầu tư: a) Giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế thông qua các phương thức tham vấn và thương lượng
Một trong những nội dung quan trọng của EVIPA là hòa giải như một phương thức giải quyết tranh chấp, cho phép một bên tranh chấp yêu cầu hòa giải bất cứ lúc nào bằng văn bản gửi đến bên đối lập Bên yêu cầu có thể đề xuất một giải pháp thỏa đáng hoặc yêu cầu bên kia tiến hành hòa giải nếu không có thỏa thuận Ngoài ra, tranh chấp đầu tư quốc tế cũng có thể được giải quyết tại tòa án hoặc cơ quan có thẩm quyền của nước tiếp nhận đầu tư.
Giải quyết tranh chấp của Tòa án đầu tư là một phương thức mới được nhiều quốc gia áp dụng như một sự thay thế cho trọng tài Hệ thống Tòa án đầu tư tại EVIPA bao gồm tòa sơ thẩm với 9 thành viên (3 công dân EU, 3 công dân Việt Nam và 3 công dân từ các nước thứ ba) và tòa phúc thẩm với 6 thành viên (2 công dân EU, 2 công dân Việt Nam và 2 công dân từ các nước thứ ba) Các thành viên của hai tòa án này được ủy ban chỉ định với nhiệm kỳ 4 năm và có thể được bổ nhiệm lại một lần EVIPA cũng quy định về quy tắc ứng xử của trọng tài viên, cho phép nguyên đơn yêu cầu giải quyết tranh chấp theo Quy tắc phụ của ICSID hoặc Quy tắc Trọng tài của UNCITRAL khi cần thiết.
Các cơ quan giải quyết tranh chấp
2.2.1 Cơ quan giải quyết tranh chấp thường trực (tribunal):
Theo Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO được coi là một cơ quan tài phán quốc tế, có thẩm quyền đưa ra các quyết định ràng buộc về mặt pháp lý đối với các bên liên quan Cơ quan này bao gồm hai cấp: Ban hội thẩm và Cơ quan phúc thẩm, đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại quốc tế.
Bài viết đề cập đến vai trò quan trọng của EVIPA trong việc triển khai chiến lược hội nhập quốc tế, đặc biệt trong lĩnh vực giải quyết tranh chấp đầu tư Theo Thứ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn, cơ chế giải quyết tranh chấp theo EVIPA tương tự như mô hình của WTO, bao gồm hai cấp: Hội đồng xét xử sơ thẩm và Hội đồng xét xử phúc thẩm Điểm đặc biệt của EVIPA là mô hình hội đồng xét xử kết hợp giữa toà án và trọng tài, với các thành viên được bổ nhiệm theo nhiệm kỳ và đưa ra phán quyết tương tự như phán quyết của trọng tài theo Công ước ICSID và Công ước New York 1958 Sự thay đổi này được coi là một bước tiến lớn trong hệ thống giải quyết tranh chấp đầu tư.
Mỗi tranh chấp sẽ được giải quyết bởi một Hội đồng gồm ba thành viên: một thành viên có quốc tịch từ quốc gia thành viên EU, một thành viên mang quốc tịch Việt Nam, và một thành viên còn lại đến từ quốc gia thứ ba.
Theo Gaukrodger và Gordon (2012), trọng tài được các bên chỉ định theo mô hình truyền thống có xu hướng thiên vị và ưu ái cho lợi ích của các bên, nhằm tạo thuận lợi cho công việc tương lai của họ Việc bổ nhiệm thành viên và áp dụng mô hình hội đồng xét xử thường trực sẽ giải quyết mối lo ngại về tính độc lập của trọng tài, đồng thời đảm bảo chất lượng xét xử thông qua kinh nghiệm, kiến thức và kỹ năng của trọng tài.
Một số học giả bày tỏ lo ngại về tính linh hoạt của mô hình hội đồng xét xử thường trực và việc chỉ định trọng tài trong các tranh chấp đầu tư quốc tế, vốn xảy ra giữa nhà đầu tư và quốc gia tiếp nhận đầu tư Ruth Marie Mosch và August Reinisch cho rằng quy định này có thể hạn chế quyền chỉ định trọng tài của nhà đầu tư, khiến các hiệp định thương mại tự do (FTAs) có xu hướng bảo vệ lợi ích của các quốc gia hơn Ngoài ra, các trọng tài viên và thành viên hội đồng xét xử cần có chuyên môn trong lĩnh vực công pháp quốc tế cùng với các bằng cấp cần thiết, điều này tạo ra một rào cản cho nhà đầu tư, khi kinh nghiệm trong luật đầu tư quốc tế và thủ tục giải quyết tranh chấp chỉ là một lợi thế chứ không phải điều kiện đủ.
2.2.2 Hội đồng xét xử sơ thẩm (instance tribunal)
Ban thư ký của WTO sẽ duy trì danh sách các thành viên của Ban hội thẩm để đảm bảo sẵn sàng trong trường hợp cần thành lập Ban hội thẩm Khi đó, cơ quan giải quyết tranh chấp sẽ lựa chọn các hội thẩm viên từ danh sách này.
11 Tham khảo: J A VanDuzer, Institut C.D HOWE, “Investor-state Dispute Settlement in CETA: Is it the Gold Standard?”,Commentary No 459
Tòa sơ thẩm bao gồm chín thành viên, trong đó có ba công dân EU, ba công dân Việt Nam và ba công dân từ các nước thứ ba Các thành viên này phải đáp ứng yêu cầu về bằng cấp chuyên môn theo quy định của quốc gia chỉ định, đảm bảo họ có đủ năng lực trong lĩnh vực công pháp quốc tế Cụ thể, họ cần có chuyên môn về luật đầu tư quốc tế, luật thương mại quốc tế và giải quyết tranh chấp liên quan đến các hiệp định đầu tư và thương mại quốc tế, như quy định tại khoản 7 Điều 3.38 Chương III EVIPA.
2.2.3 Hội đồng xét xử phúc thẩm (appeal tribunal):
Thiếu cơ chế rà soát tư pháp đối với quyết định trọng tài đã trở thành vấn đề gây tranh cãi trong cơ chế ISDS truyền thống Khác với các FTAs trước đây, EVIPA quy định thành lập một Hội đồng xét xử phúc thẩm thường trực để giải quyết kháng cáo Các thành viên cấp phúc thẩm phải có chuyên môn về công pháp quốc tế và bằng cấp phù hợp, đồng thời cần có kiến thức chuyên sâu về luật đầu tư quốc tế, luật thương mại quốc tế và giải quyết tranh chấp từ các hiệp định đầu tư hoặc thương mại quốc tế.
Trình tự giải quyết tranh chấp
2.3.1 Trình tự giải quyết tranh chấp của phương thức hoà giải và tham vấn:
Trong quá trình tranh chấp, một bên có quyền yêu cầu giải quyết thông qua phương thức hòa giải bằng cách gửi văn bản yêu cầu cho bên còn lại Yêu cầu này có thể dựa trên một thỏa thuận hòa giải đã có hoặc yêu cầu bên kia tiến hành hòa giải nếu chưa có thỏa thuận Bên nhận yêu cầu phải phản hồi trong vòng 45 ngày kể từ khi nhận được yêu cầu từ bên tranh chấp.
Nếu các bên không thể thống nhất trong việc hòa giải, vụ việc sẽ được giải quyết thông qua tố tụng Quá trình hòa giải bắt đầu khi hòa giải viên được chỉ định, với mục tiêu hoàn tất trong vòng 60 ngày Hòa giải sẽ kết thúc khi các bên đạt được thỏa thuận, khi hòa giải viên thông báo không thể tiếp tục, hoặc khi một bên yêu cầu chấm dứt quá trình hòa giải.
12 Tham khảo: United Nations Conference on Trade and Development, World Investment Report 2015: Reforming
Theo quy định của EVIPA, tố tụng tại tòa án đầu tư sẽ tạm ngưng khi các bên tranh chấp đạt được thỏa thuận hòa giải cho đến khi quá trình hòa giải kết thúc Để khởi kiện tại tòa án đầu tư, nhà đầu tư cần gửi yêu cầu tham vấn cho bên đối tác Nếu có nhiều nguyên đơn hoặc công ty thành lập trong nước tham gia, mỗi bên phải nộp riêng thông tin theo quy định tại điểm 1(a) và 1(e) Điều 3.30 Chương III của EVIPA.
Nhà đầu tư phải gửi yêu cầu tham vấn trong vòng ba năm kể từ khi biết hoặc phải biết về vi phạm hoặc thiệt hại, hoặc trong hai năm kể từ khi ngừng khởi kiện theo luật quốc gia, nhưng không quá bảy năm kể từ khi biết về vấn đề Nếu tranh chấp không được giải quyết trong 90 ngày sau khi gửi yêu cầu tham vấn, nhà đầu tư có quyền thông báo ý định khởi kiện cho bên kia.
Nhà đầu tư chỉ có quyền khởi kiện sơ thẩm nếu tranh chấp chưa được giải quyết trong vòng sáu tháng kể từ khi gửi đơn yêu cầu tư vấn và còn ít nhất ba tháng kể từ ngày gửi thông báo ý định khởi kiện Nếu không thực hiện quyền khởi kiện trong khoảng thời gian này, nhà đầu tư sẽ mất cơ hội khởi kiện.
18 tháng kể từ khi yêu cầu tham vấn, nhà đầu tư sẽ được coi là đã rút đơn kiện và không có quyền khởi kiện theo cơ chế này
Trong trường hợp khẩn cấp, quá trình tham vấn sẽ được thực hiện trong thời gian 15 ngày kể từ khi nhận được yêu cầu Tham vấn sẽ được coi là kết thúc sau 20 ngày, trừ khi các bên có thỏa thuận để tiếp tục tham vấn.
2.3.2 Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp thông qua phương thức trọng tài:
Trong vòng 10 ngày sau khi nhận yêu cầu thành lập hội đồng trọng tài, các bên sẽ thảo luận để thống nhất về thành phần hội đồng Nếu không có thỏa thuận khác, các bên cần họp với hội đồng trọng tài trong vòng 10 ngày kể từ khi hội đồng được thành lập để xác định các vấn đề tranh chấp cần thiết Ngoài ra, trong vòng 14 ngày sau khi nhận thông báo, một bên có thể gửi yêu cầu bằng văn bản đến hội đồng trọng tài, kèm theo ý kiến để xem xét các phần của báo cáo sơ bộ.
Hội đồng trọng tài có quyền cập nhật báo cáo và xem xét thêm theo yêu cầu bằng văn bản từ các bên, bao gồm cả ý kiến về báo cáo sơ bộ Cuối cùng, hội đồng phải hoàn thành báo cáo cuối cùng trong vòng 120 ngày kể từ ngày thành lập Bị đơn có trách nhiệm thực hiện mọi biện pháp cần thiết để tuân thủ kịp thời và thiện chí báo cáo cuối cùng.
2.3.3 Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp theo phương thức toà án:
Nếu các bên không thể giải quyết tranh chấp qua tham vấn và hòa giải, nguyên đơn có quyền khởi kiện tại tòa án trong vòng 90 ngày kể từ ngày nộp hồ sơ Chánh án tòa án cấp Sơ thẩm sẽ chỉ định hội đồng xét xử để giải quyết vụ án Hội đồng xét xử sẽ đưa ra quyết định tạm thời trong vòng 18 tháng, và các bên có quyền kháng cáo trong 90 ngày kể từ ngày ban hành quyết định Nếu không kháng cáo trong thời hạn quy định, phán quyết tạm thời sẽ trở thành phán quyết cuối cùng và chính thức có hiệu lực.
Kháng cáo sẽ được giải quyết bởi hội đồng xét xử của toà án cấp Phúc thẩm Các bên tranh chấp có quyền kháng cáo trong vòng 90 ngày kể từ ngày ban hành phán quyết, và thời gian kháng cáo không được kéo dài quá 180 ngày Khi phán quyết tạm thời bị kháng cáo, phán quyết cuối cùng của cấp Phúc thẩm sẽ sửa đổi hoặc hủy bỏ phán quyết tạm thời, và trở thành phán quyết cuối cùng kể từ ngày cấp Phúc thẩm ban hành phán quyết.
ĐÁNH GIÁ MẶT LÝ LUẬN CỦA CƠ CHẾ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
Đối với EU
EVIPA thiết lập mối quan hệ kinh tế hiệu quả giữa EU và Việt Nam, tăng cường niềm tin và đảm bảo an toàn cho các nhà đầu tư EU thông qua việc bảo vệ quyền lợi của họ trong trường hợp xảy ra tranh chấp khi đầu tư tại Việt Nam.
Cơ chế giải quyết tranh chấp trong EVIPA đã tạo ra sự an tâm cho các doanh nghiệp EU khi đầu tư vào Việt Nam, khắc phục những hạn chế của phương pháp trọng tài trước đây Trước đây, việc giải quyết tranh chấp đầu tư tại Việt Nam thường gặp nhiều vấn đề về tính khách quan, minh bạch, và có nguy cơ ảnh hưởng đến năng lực quản lý của các cơ quan nhà nước Điều này khiến các nhà đầu tư EU ngần ngại khi quyết định đầu tư vào một quốc gia đang phát triển như Việt Nam Tuy nhiên, nhờ vào cơ chế mới trong EVIPA, nhà đầu tư EU giờ đây có thể dễ dàng tìm thấy nguồn lực lớn và nhận được sự hỗ trợ cần thiết, từ đó thúc đẩy sự phát triển đầu tư giữa hai bên.
Các công ty EU đã đầu tư vào 2.375 dự án tại Việt Nam, với tổng vốn đầu tư đăng ký vượt 25 tỷ USD, gấp gần 80 lần so với mức đầu tư từ Việt Nam sang EU.
78 dự án với tổng giá trị 320 triệu USD đang được triển khai, trong đó có 13 dự án của các nhà đầu tư từ 6 quốc gia EU chưa được bảo hộ Do đó, việc áp dụng các tiêu chuẩn cao trong Hiệp định EVIPA về bảo hộ đầu tư và cơ chế Toà Đầu tư là rất quan trọng đối với EU, một liên minh có sức mạnh kinh tế và chính trị toàn cầu.
EU phải tuân thủ quy trình giải quyết tranh chấp trong hiệp định, điều này ngăn cản họ lợi dụng sức mạnh của mình để áp đảo Việt Nam Tuy nhiên, điều này có thể khiến một số nhà đầu tư cảm thấy không hài lòng.
Hiệp định EVIPA vẫn chưa được thực thi do chưa được phê chuẩn bởi các nghị viện của các quốc gia thành viên EU Việc đạt được sự đồng thuận từ 27 nghị viện không phải là điều dễ dàng, vì các nghị viện thường phải đối mặt với áp lực chính trị từ nhiều phía Hơn nữa, quy trình phê chuẩn có thể bị chậm trễ do các thủ tục phức tạp trong từng quốc gia Đặc biệt, cơ chế ISDS trong EVIPA đang gây lo ngại về khả năng xuất hiện những vụ kiện tương tự như Vattenfall v Germany lần thứ ba.
Vụ kiện "Vanttenfall v Germany" (Vanttenfall v Germany 2) đã thu hút sự chú ý lớn từ giới truyền thông, liên quan đến công ty năng lượng Thụy Điển Vanttenfall và Cộng hòa Liên bang Đức.
Công ty năng lượng Thụy Điển Vattenfall đã kiện Cộng hòa Liên bang Đức, cáo buộc rằng việc sửa đổi Đạo luật sử dụng năng lượng nguyên tử để từ bỏ năng lượng hạt nhân và ngừng hoạt động các nhà máy mà không bồi thường đã vi phạm quyền lợi của họ theo Hiệp ước hiến chương năng lượng Vattenfall đã khởi kiện Đức qua trọng tài đầu tư và đồng thời đệ đơn kháng nghị lên Toà án Hiến pháp Liên bang Đức để phản đối những thay đổi này.
Tòa án Hiến pháp Liên bang Đức đã bác bỏ hầu hết các yêu cầu của Vattenfall, không chấp nhận yêu cầu bồi thường thiệt hại và yêu cầu thay đổi chính sách năng lượng Việc thay đổi chính sách được coi là hợp lý vì nó bảo vệ các lợi ích công cộng như tính mạng và sức khỏe, do đó việc bán năng lượng trong bối cảnh này không thể được bồi thường Quyết định này sẽ tạo ra một tiền lệ quan trọng cho các nhà đầu tư khác khi đối mặt với các lệnh cấm năng lượng mà không có sự bồi thường từ chính phủ địa phương.
13 Đào Trọng Khôi “Đừng quên EVIPA”, Tạp chí tài chính, tapchitaichinh.vn, truy cập ngày 16/10/2020.
Bài viết của Đào Trọng Khôi trên Tạp chí Công Thương đặt ra câu hỏi liệu EVIPA có bị lãng quên hay không Nghiên cứu này phân tích các kết quả khoa học và ứng dụng công nghệ liên quan đến Hiệp định EVIPA, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì sự chú ý và phát triển các cơ hội mà hiệp định này mang lại cho Việt Nam.
Các nhà đầu tư EU đang lo ngại về cơ chế bảo hộ của EVIPA và ISDS tại Tòa đầu tư, do những mâu thuẫn nội bộ trong EU Những mâu thuẫn này xuất phát từ nguyên tắc trao quyền, gây ra lo ngại về sự chồng chéo giữa phạm vi điều chỉnh và quyền phê chuẩn các hiệp định thương mại, đầu tư, bao gồm cả EVIPA Những vấn đề này có thể khiến EVIPA chưa thể có hiệu lực ngay sau EVFTA.
Mặc dù Hiệp định CETA đã được phê chuẩn ở cấp EU từ tháng 9 năm 2017, chỉ có 14 trong số 27 thành viên EU phê chuẩn, với Hà Lan, Pháp, Ý và Đức đang đặt ra nhiều khó khăn Bỉ cũng đã bác bỏ thỏa thuận này và thách thức tính hợp pháp của cơ chế giải quyết tranh chấp tại Toà tư pháp Châu Âu, khiến việc thông qua Hiệp định mất ít nhất vài năm nữa Thêm vào đó, các thách thức về bảo hộ đầu tư tại Việt Nam đang cản trở các nhà đầu tư EU ký kết hành lang pháp lý Thời gian chờ phê chuẩn có thể cho thấy EU đang xem xét “vị thế” tư pháp quốc tế của Việt Nam, liệu Việt Nam có thể cải thiện môi trường đầu tư, củng cố hệ thống luật pháp và chính sách liên quan đến đầu tư, doanh nghiệp, cũng như tiếp tục cải cách thủ tục hành chính và nâng cao chất lượng dịch vụ công hay không.
Mặc dù việc thực thi Hiệp định EVIPA vẫn đang chờ đợi, nhưng chúng ta có thể đánh giá phần nào các quy định lý luận liên quan đến cơ chế giải quyết tranh chấp với EU Hiệp định này đảm bảo rằng nhà đầu tư sẽ được đối xử công bằng và đầy đủ, bảo vệ an toàn tài sản mà không bị trưng thu hay quốc hữu hóa mà không có bồi thường hợp lý Ngoài ra, trong trường hợp nhà đầu tư gặp thiệt hại do chiến tranh hoặc bạo loạn, cam kết bồi thường thiệt hại cũng được nêu rõ Cơ chế giải quyết tranh chấp trong EVIPA được thiết lập một cách rõ ràng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc xử lý các tranh chấp phát sinh.
EVIPA nhấn mạnh tầm quan trọng của thỏa thuận, hòa giải và tham vấn trong việc giải quyết tranh chấp giữa các nhà đầu tư và Chính phủ nước sở tại Các bên sẽ ưu tiên giải quyết tranh chấp một cách thiện chí thông qua đàm phán và hòa giải Nếu không đạt được thỏa thuận, cơ chế giải quyết tranh chấp theo quy định trong EVIPA sẽ được áp dụng Điều này tạo ra khuôn khổ pháp lý nhằm tăng cường hợp tác, thấu hiểu và chia sẻ giữa Việt Nam và EU.
Đối với Việt Nam
15 Quyết định số 04/2014/QĐ-TTg ngày 14 tháng 01 năm 2014 của Thủ tướng Chính phủ về Quy chế phối hợp trong giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế.
Hiệp định EVIPA quy định các nguyên tắc nhằm đảm bảo Việt Nam phát triển quan hệ với EU trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ Việc thực thi Hiệp định sẽ tạo ra một hành lang pháp lý vững chắc, nâng cao chức năng bảo hộ đầu tư, từ đó hỗ trợ EVFTA trong việc tăng cường kết nối kinh tế, thương mại và đầu tư giữa Việt Nam và EU, đồng thời củng cố mối quan hệ giữa hai bên.
3.2.1 Những điểm đặc biệt cần lưu ý của cơ chế giải quyết tranh chấp trong EVIPA
Toàn bộ phần bảo hộ và quyết định đầu tư tranh chấp đã được tách ra khỏi Hiệp định thương mại tự do EVFTA và trở thành Hiệp định bảo hộ đầu tư EVIPA Việc thực thi EVIPA mang lại cả cơ hội và thách thức, đặc biệt với những nội dung mới liên quan đến cơ chế trọng tài ISDS.
(i) Cơ quan giải quyết tranh chấp thường trực (tribunal)
Theo EVIPA, Hội đồng xét xử bao gồm hai cấp: sơ thẩm và phúc thẩm, tạo thành một mô hình hỗn hợp giữa toà án và trọng tài Các thành viên của hội đồng xét xử được bổ nhiệm theo nhiệm kỳ và có quyền đưa ra phán quyết, đánh dấu một sự thay đổi quan trọng trong hệ thống giải quyết tranh chấp đầu tư.
(ii) Hội đồng xét xử phúc thẩm (Điều 3.39 IPA)
Khác với các thiết chế trọng tài truyền thống, EVIPA thiết lập một Hội đồng xét xử phúc thẩm thường trực để giải quyết kháng cáo đối với các quyết định của hội đồng xét xử Mô hình này hoàn toàn mới không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn cầu, cho thấy sự thay đổi trong cách thức giải quyết kháng cáo Việc áp dụng hội đồng xét xử phúc thẩm trong EVIPA cho phép thay đổi hoặc đảo ngược phán quyết ban đầu khi cần thiết, điều này có thể ảnh hưởng đến thẩm quyền hạn chế trong quy trình hủy bỏ phán quyết trọng tài.
Mô hình này đã được áp dụng trong các hiệp định thương mại gần đây như CETA giữa Canada và EU, cũng như TTIP, nhưng vẫn chưa được triển khai thực tế, do đó chưa thể đánh giá hiệu quả của nó.
Nguyên tắc minh bạch trong giải quyết tranh chấp, theo Điều 3.46 của EVIPA, bao gồm 08 khoản quy định rõ ràng về quy trình tố tụng Nguyên tắc này yêu cầu tất cả các tài liệu được đệ trình bởi các bên cũng như quyết định của hội đồng trọng tài phải được công khai, nhằm đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong quá trình giải quyết tranh chấp.
Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU và Hiệp định bảo hộ đầu tư Việt Nam - EU mở ra những động lực và kỳ vọng mới cho nền kinh tế Theo quy định, các tài liệu sẽ được công khai, ngoại trừ tài liệu mật, và các phiên điều trần sẽ được tổ chức công khai để các bên liên quan có thể tham dự Điều này tạo ra sự khác biệt rõ rệt so với phương thức trọng tài thương mại truyền thống, vốn thường tuân theo nguyên tắc bí mật, đồng thời phản ánh bước tiến mới trong xu hướng phát triển trong thập kỷ qua.
EVIPA áp dụng quy tắc minh bạch UNCITRAL, trong khi CPTPP chỉ áp dụng một số quy định tại Điều 9.24 của Hiệp định mà không sử dụng quy tắc này.
Phán quyết của hội đồng xét xử có giá trị pháp lý tương đương với phán quyết của toà án trong nước, và không thể bị rà soát, xem xét lại hoặc huỷ bỏ theo quy định tại Điều 3.57 của IPA.
Quy định của EVIPA khác biệt so với Công ước ICSID và CPTPP, cho phép Việt Nam gia hạn thêm 5 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực Trong thời gian này, nếu Việt Nam là bị đơn, việc công nhận và thi hành phán quyết trọng tài sẽ theo Công ước New York 1958, cho phép Tòa án Việt Nam xem xét huỷ phán quyết Bên cạnh đó, EVIPA cũng quy định rằng biện pháp bảo hộ ngoại giao chỉ được áp dụng khi một bên không thực thi phán quyết cuối cùng của trọng tài (Điều 3.58).
IPA) Quy định này cũng tương tự như Công ước ICSID và các cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư khác.
(v) Quy định về bên thứ ba tài trợ trong vụ kiện(Điều 3.37 IPA)
Tài trợ của bên thứ ba ngày càng trở nên quan trọng trong trọng tài thương mại và đầu tư, đặc biệt là theo các quy định mới của Công ước ICSID, UNCITRAL và các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia Quy định này không chỉ bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư mà còn cho phép họ nhận hỗ trợ tài chính từ bên thứ ba để theo đuổi các thủ tục tố tụng Việc công khai thông tin về tài trợ của bên thứ ba giúp ngăn chặn xung đột lợi ích, đồng thời tăng cường tính minh bạch và công bằng trong quy trình trọng tài.
(vi) Quy định về bảo đảm chi phí cho vụ kiện (Điều 3.48, Điều 3.54 IPA)
Trong trường hợp nguyên đơn không đủ năng lực tài chính, EVIPA quy định rõ ràng nghĩa vụ của nguyên đơn (nhà đầu tư) trong việc đảm bảo chi phí Nếu có lý do hợp lý để tin rằng nguyên đơn sẽ không tuân thủ quyết định về chi phí, Hội đồng xét xử có quyền trì hoãn hoặc đình chỉ thủ tục tố tụng Ngoài ra, biện pháp bảo đảm chi phí cũng được áp dụng khi nộp đơn kháng cáo theo Điều 3.54 sau khi tòa Phúc thẩm xem xét vụ việc.
Tất cả quy định trên nhằm hướng đến sự đảm bảo tính nghiêm ngặt, chặt chẽ của luật pháp quốc tế.
3.2.2 So sánh giữa tranh chấp đầu tư EVIPA và truyền thống:
Khác với cơ chế giải quyết tranh chấp truyền thống, EVIPA thiết lập một cơ chế cố định cho giải quyết tranh chấp đầu tư, với khung thời hạn tố tụng nhằm đảm bảo quy trình nhanh chóng và kịp thời Điều này bao gồm quy định về tính minh bạch, nâng cao hiệu quả thi hành phán quyết, và hạn chế khiếu kiện cũng như sự tham gia của bên thứ ba trong các vụ kiện Ngoài ra, EVIPA cũng chú trọng đến hiệu quả của các biện pháp giải quyết tranh chấp ngoài tố tụng như đàm phán và hòa giải.
EVIPA thiết lập một hệ thống Tòa án đầu tư với hai cấp xét xử: Hội đồng tài phán sơ thẩm và Hội đồng tài phán phúc thẩm, mỗi vụ tranh chấp sẽ được xét xử bởi một Hội đồng gồm ba thành viên, bao gồm một thành viên từ quốc gia EU, một từ Việt Nam và một từ quốc gia thứ ba, đảm bảo sự công bằng và bình đẳng trong xét xử Thời gian giải quyết tranh chấp được quy định là khoảng 02 năm, không thể trì hoãn, với yêu cầu giải quyết tranh chấp thay thế trong vòng 06 tháng Nếu không đạt được thỏa thuận, Hội đồng tài phán sẽ được thành lập trong vòng 90 ngày sau khi nộp hồ sơ khiếu kiện, và sẽ ban hành phán quyết tạm thời trong vòng 18 tháng, với thời hạn giải quyết khiếu nại không vượt quá 06 tháng.
3.3.3 Đánh giá tác động của cơ chế đối với Việt Nam:
Hiệp định EVIPA được xây dựng với các quy định chi tiết và tiêu chí rõ ràng, ghi nhận quyền ban hành và thực hiện chính sách của các bên, giúp đảm bảo sự hiểu biết và áp dụng nhất quán Điều này không chỉ hạn chế khả năng tranh chấp mà còn tạo ra một hành lang pháp lý hoàn thiện, môi trường đầu tư thuận lợi, bình đẳng, an toàn và minh bạch Qua đó, khuyến khích các nhà đầu tư mở rộng thị trường quốc tế và thúc đẩy đầu tư đa dạng về ngành nghề và hình thức.