Tính cấp thiết
Trong những thập kỷ qua, thế giới ngày càng trở nên kết nối chặt chẽ hơn, với nền kinh tế toàn cầu phát triển thành một thể thống nhất Đây là xu hướng tất yếu mà mọi quốc gia đều phải công nhận và tuân thủ Thomas L Friedman, nhà báo và bình luận viên nổi tiếng về mậu dịch quốc tế và toàn cầu hóa, đã nhấn mạnh điều này trong tác phẩm của mình.
Trong tác phẩm "Chiếc Lexus và cây Oliu" xuất bản năm 2000, tác giả nhấn mạnh rằng toàn cầu hóa không chỉ là một xu hướng tạm thời, mà là một thực tế khách quan có ảnh hưởng sâu rộng đến mọi lĩnh vực, đặc biệt là kinh tế, của hầu hết các quốc gia trên toàn cầu.
Việt Nam đang tích cực tự do hóa thương mại thông qua việc tham gia các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) và xây dựng Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC), điều này tạo ra cơ hội phát triển cho nền kinh tế và doanh nghiệp sản xuất Tuy nhiên, việc thực thi các FTA và AEC cũng đặt ra thách thức lớn khi Chính phủ phải cắt giảm thuế quan, dẫn đến hàng hóa nhập khẩu tràn vào thị trường với giá cạnh tranh, gây thiệt hại cho doanh nghiệp Việt Nam Để đối phó với tình trạng này, biện pháp phòng vệ thương mại được WTO cho phép sử dụng nhằm bảo vệ hàng hóa nội địa khỏi cạnh tranh không lành mạnh từ hàng hóa nhập khẩu.
Các biện pháp phòng vệ thương mại bao gồm chống bán phá giá, chống trợ cấp và biện pháp tự vệ Trong khi biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp nhằm hạn chế hành vi cạnh tranh không lành mạnh từ bên ngoài, biện pháp tự vệ giúp các ngành sản xuất nội địa có thêm thời gian điều chỉnh trong bối cảnh tự do hóa thương mại Do đó, doanh nghiệp nên xem xét sử dụng các biện pháp phòng vệ như công cụ hiệu quả để nâng cao hiệu suất kinh doanh.
Các biện pháp phòng vệ thương mại đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, mang lại nhiều lợi ích thiết thực Từ năm 2007 đến 2017, theo thống kê của WTO, toàn cầu đã diễn ra 2198 vụ kiện chống bán phá giá, 255 vụ kiện chống trợ cấp và 77 vụ kiện biện pháp tự vệ Đáng chú ý, hầu hết các vụ kiện này được khởi xướng bởi các nước phát triển nhằm kiện các nước đang phát triển Tuy nhiên, phần lớn các nước phát triển đều thua kiện và phải chịu mức thuế suất cao đối với hàng hóa xuất khẩu.
Mặc dù vấn đề này quan trọng, nhưng các doanh nghiệp Việt Nam vẫn tỏ ra thờ ơ, thể hiện qua số lượng vụ kiện ít ỏi và mức độ nhận thức còn hạn chế Tính đến hết tháng 03 năm nay, sự hiểu biết của các doanh nghiệp về vấn đề này vẫn chưa được cải thiện đáng kể.
Vào năm 2018, Việt Nam chỉ khởi xướng 09 vụ kiện phòng vệ thương mại, bao gồm 06 vụ kiện chống bán phá giá và 03 vụ kiện tự vệ thương mại, mà không có vụ kiện nào chống trợ cấp Theo báo cáo của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), 90% doanh nghiệp được khảo sát không quan tâm đến vấn đề này Do đó, việc nâng cao hiểu biết về phòng vệ thương mại cho các doanh nghiệp trong nước là rất cần thiết để bảo vệ nền sản xuất nội địa.
Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Kể từ khi Việt Nam bắt đầu tham gia các hiệp định thương mại và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, nền kinh tế mở cửa đã thu hút nhiều nghiên cứu chuyên sâu và ấn phẩm được công bố rộng rãi.
Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã phát hành nhiều sách hữu ích về chống bán phá giá, trong đó nổi bật là cuốn "Pháp luật về chống bán phá giá - Những điều cần biết" Đây là cuốn sách đầu tiên tại Việt Nam cung cấp cái nhìn tổng quan về các quy định của WTO, Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu liên quan đến thuế chống bán phá giá dưới dạng câu hỏi và đáp ngắn gọn Ngoài ra, VCCI còn có các ấn phẩm khác như "Kiện chống bán phá giá", "Trợ cấp và thuế chống trợ cấp", và "Cẩm nang kháng kiện chống bán phá giá - chống trợ cấp tại Hoa Kỳ", giúp người đọc nắm vững kiến thức về các biện pháp phòng vệ thương mại Hội đồng tư vấn về phòng vệ thương mại (Hội đồng TRC) cũng đã phát hành nhiều tài liệu giá trị về lĩnh vực này, như cuốn "Tranh chấp về chống bán phá giá trong WTO".
Cẩm nang kháng kiện chống bán phá giá và chống trợ cấp tại Hoa Kỳ là một tài liệu quan trọng do Cục Quản lý Cạnh tranh thuộc Bộ Công thương phát hành Các ấn phẩm như "Các văn bản pháp luật về Biện pháp bảo đảm thương mại công bằng trong thương mại quốc tế của Việt Nam" và "Hỏi đáp về pháp luật chống bán phá giá của Việt Nam" cung cấp kiến thức cơ bản về các biện pháp phòng vệ thương mại theo quy định của WTO và các nước lớn như Hoa Kỳ và EU Mặc dù tài liệu đã đề cập đầy đủ các khái niệm, quy trình, điều kiện và cơ sở pháp lý liên quan đến các vụ kiện phòng vệ thương mại, nhưng nội dung vẫn còn mang tính lý luận và chưa đi sâu vào thực trạng áp dụng thực tế cũng như phân tích để tìm ra giải pháp cho các vấn đề còn tồn đọng.
Nhiều công trình nghiên cứu, luận văn thạc sĩ và luận án tiến sĩ đã được thực hiện về đề tài chống bán phá giá hàng hóa nhập khẩu ở Việt Nam, trong đó nổi bật là luận án tiến sĩ của Đoàn Trung Kiên, bảo vệ năm 2010 tại Trường Đại học Luật Hà Nội Luận án này đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận liên quan đến chống bán phá giá, phân tích các nội dung và nhân tố ảnh hưởng, cũng như đưa ra các tiêu chí đánh giá hiệu quả của biện pháp phòng vệ thương mại (PVTM) từ góc độ vĩ mô của nhà quản lý Tác giả cũng đã nghiên cứu thực trạng áp dụng các biện pháp PVTM tại Việt Nam.
Tác giả Nguyễn Ngọc Sơn đã trình bày về pháp luật chống bán phá giá hàng hóa nhập khẩu và cơ chế thực thi tại Việt Nam trong luận văn bảo vệ năm 2011 tại Trường Đại học Luật Thành phố Nội dung bài viết tập trung vào các quy định pháp lý và thực tiễn áp dụng nhằm bảo vệ sản xuất trong nước trước những tác động tiêu cực từ hàng hóa nhập khẩu bán phá giá.
Công trình nghiên cứu về pháp luật chống bán phá giá tại Việt Nam và một số quốc gia khác, cung cấp cái nhìn sâu sắc và chi tiết về vấn đề này Bên cạnh đó, bài viết cũng đưa ra những kiến nghị hữu ích, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật trong lĩnh vực chống bán phá giá.
Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu trước đây, nhưng hầu hết chỉ tập trung vào giai đoạn Việt Nam chưa tham gia AEC Hiện tại, vẫn thiếu các nghiên cứu học thuật đề xuất các giải pháp thực tiễn giúp doanh nghiệp Việt Nam khởi kiện và kháng kiện trong các vụ kiện phòng vệ thương mại, nhằm bảo vệ nền sản xuất trong nước Do đó, khóa luận này có tính thời sự và cấp thiết trong bối cảnh hiện nay.
Mục đích nghiêncứu
Nghiên cứu đề tài “Các biện pháp phòng vệ thương mại trên thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam” nhằm mục đích phân tích thực tiễn áp dụng các biện pháp thương mại toàn cầu trong giai đoạn 2007-2017 Từ đó, nghiên cứu sẽ đưa ra các giải pháp cụ thể cho Việt Nam trong việc áp dụng hiệu quả các biện pháp phòng vệ thương mại.
4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tuợng nghiên cứu: Các biện pháp phòng vệ thuơng mại
+ Phạm vi thời gian: Nghiên cứu thực tiễn sử dụng biện pháp PVTM trong giai đoạn 2007-2017 và đề xuất bài học kinh nghiệm cho thời gian tới.
+ Phạm vi không gian: Nghiên cứu các quốc gia Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu và Việt Nam.
Để thực hiện nghiên cứu, tác giả áp dụng các phương pháp so sánh, phân tích tổng hợp và thống kê Những phương pháp này được dựa trên kết quả của các công trình khoa học đã công bố, cùng với các văn bản pháp luật và tài liệu tham khảo liên quan.
6 Ket cấu của Khóa luận
Khóa luận đuợc kết cấu gồm 3 chuơng:
Chương 1 trình bày tổng quan về các biện pháp phòng vệ thương mại, nhấn mạnh tầm quan trọng của chúng trong việc bảo vệ nền kinh tế quốc gia Chương 2 phân tích thực trạng áp dụng các biện pháp này trên thế giới, đồng thời rút ra bài học kinh nghiệm quý giá cho Việt Nam nhằm cải thiện hiệu quả trong công tác phòng vệ thương mại.
Chương 3: Khuyến nghị chính sách về các biện pháp phòng vệ thương mại choViệt Nam
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG VỆ THƯƠNG MẠI
1.1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ BIỆN PHÁP PHÒNG VỆ THƯƠNG MẠI
1.1.1 Khái niệm về các biện pháp phòng vệ thương mại
Trong báo cáo World Trade Report 2009 của WTO, các biện pháp phòng vệ thương mại được đề cập dưới nhiều tên gọi: “escape clause”, “contingency measures”,
Các "biện pháp phòng vệ thương mại" được hiểu theo hai nghĩa: nghĩa rộng và nghĩa hẹp, theo quy định của Cục Quản lý Cạnh tranh thuộc Bộ Công Thương Việt Nam Trong nghĩa rộng, các biện pháp này được coi là "van an toàn" nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước khỏi những tác động tiêu cực từ thương mại quốc tế.
Các biện pháp phòng vệ là những biện pháp mà một quốc gia áp dụng để bảo vệ các nhà sản xuất và hàng hóa nội địa trước sự cạnh tranh từ hàng hóa nước ngoài Những biện pháp này rất đa dạng và phải tuân thủ các quy định của các Hiệp định đa biên của WTO, bao gồm kiểm dịch thực vật, trợ cấp và chống bán phá giá Điều quan trọng là các Hiệp định này giám sát chặt chẽ việc thực hiện các biện pháp phòng vệ, không nhằm tạo điều kiện cho các nước thành viên lạm dụng bảo hộ để cản trở tự do hóa thương mại.
Biện pháp phòng vệ thương mại là các biện pháp khẩn cấp mà một quốc gia áp dụng tạm thời nhằm giảm bớt gánh nặng cho ngành công nghiệp nội địa khi bị tổn hại bởi hàng nhập khẩu gia tăng Trong một số trường hợp, quốc gia có thể hạn chế số lượng nhập khẩu của sản phẩm nhất định để bảo vệ ngành sản xuất trong nước, được gọi là "Điều khoản giải thoát" Khi mở cửa thị trường và thực thi chính sách tự do hóa thương mại, ngành sản xuất nội địa có thể gặp khó khăn do cạnh tranh từ hàng hóa nước ngoài, dẫn đến yêu cầu từ ngành này đối với cơ quan có thẩm quyền về việc áp dụng các biện pháp phòng vệ để thích nghi với sự cạnh tranh.
1.1.2 Đặc điểm các biện pháp phòng vệ thương mại
Việc sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại được WTO cho phép các quốc gia nhập khẩu nhằm đối phó với hành vi cạnh tranh không lành mạnh từ các nước xuất khẩu là điều cần thiết Tuy nhiên, cần lưu ý rằng WTO không trực tiếp áp dụng các biện pháp này, mà chính các quốc gia nhập khẩu là bên thực hiện.
Các biện pháp phòng vệ thương mại không mâu thuẫn với xu hướng tự do hóa thương mại, mà ngược lại, chúng hỗ trợ mục tiêu chính của WTO là kiểm soát các tình huống bất ngờ Những biện pháp này giúp các ngành công nghiệp nội địa có thời gian thích nghi và cạnh tranh một cách lành mạnh với hàng hóa nhập khẩu.
Biện pháp phòng vệ thương mại, thuộc nhóm các biện pháp phi thuế quan, có những đặc điểm khác biệt quan trọng Những biện pháp này chỉ được áp dụng khi có bằng chứng về hành vi cạnh tranh không lành mạnh như bán phá giá hoặc trợ cấp, hoặc trong các tình huống đặc biệt nghiêm trọng như tự vệ Nếu không có các điều kiện này, mặc dù pháp luật về phòng vệ thương mại vẫn tồn tại, nhưng sẽ không còn ý nghĩa thực tế Điều này được thể hiện rõ trong tên gọi "contingency measures" của biện pháp phòng vệ thương mại.
Các biện pháp phòng vệ thương mại hiện nay chủ yếu chỉ áp dụng cho thương mại hàng hóa, chưa được mở rộng sang lĩnh vực thương mại dịch vụ, đầu tư và sở hữu trí tuệ Nguyên nhân chính là do Hiệp định GATT là văn bản duy nhất quy định về phòng vệ thương mại, trong khi Hiệp định GATS và các hiệp định khác của WTO vẫn chưa đề cập đến vấn đề này.
Các biện pháp phòng vệ được áp dụng mang tính chất tạm thời và từng bước, nhằm hỗ trợ các nước đang phát triển trong thời kỳ chuyển tiếp khi nền công nghiệp của họ chưa đủ sức cạnh tranh quốc tế Thời gian hợp lý sẽ giúp họ vượt qua khó khăn, tìm kiếm giải pháp lâu dài để nâng cao sức hấp dẫn sản phẩm và thúc đẩy cạnh tranh với hàng nhập khẩu Chính phủ các nước đang phát triển có quyền áp dụng các biện pháp phòng vệ để hỗ trợ ngành sản xuất mới hoặc phát triển các ngành hiện có trong quá trình thực hiện các chương trình phát triển kinh tế Các quy tắc phòng vệ này thường đi kèm với điều kiện nghiêm ngặt hơn để đảm bảo hiệu quả.
1.1.3 Vai trò các biện pháp phòng vệ thương mại
Trong thương mại quốc tế, các biện pháp phòng vệ thương mại đóng vai trò quan trọng trong hoạt động xuất nhập khẩu của mỗi quốc gia Những biện pháp này giúp bảo vệ nền kinh tế nội địa, ngăn chặn hàng hóa nước ngoài xâm nhập một cách không công bằng, đồng thời duy trì sự ổn định và phát triển của các ngành sản xuất trong nước Việc áp dụng các biện pháp này còn góp phần tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và doanh nghiệp nội địa.
Các biện pháp phòng vệ thương mại được áp dụng để bảo vệ ngành sản xuất hàng hóa tương tự hoặc cạnh tranh trực tiếp trên thị trường nội địa khỏi sự cạnh tranh từ các đối thủ nước ngoài.
Các biện pháp thương mại của các quốc gia bao gồm chống trợ cấp, chống bán phá giá và tự vệ, mỗi biện pháp được áp dụng tùy vào từng trường hợp cụ thể Trong khi chống bán phá giá và chống trợ cấp nhằm hạn chế cạnh tranh không lành mạnh, thì biện pháp tự vệ giúp các ngành sản xuất nội địa có thêm thời gian để thích ứng với quá trình tự do hóa thương mại.
Các biện pháp tự vệ được áp dụng nhằm giảm thiểu và hỗ trợ khắc phục thiệt hại do sự gia tăng bất thường và khó lường trong việc nhập khẩu hàng hóa vào thị trường nội địa.
