Cơ sở lý luận và thực tiễn đề tài
Cơ sở lý luận
2.1.1 Một số khái niệm liên quan
Thị trường ra đời cùng với nền sản xuất hàng hóa, đóng vai trò là môi trường cho các hoạt động giao dịch thương mại của doanh nghiệp Trong xã hội phát triển, thị trường không chỉ là nơi gặp gỡ trực tiếp giữa người mua và người bán, mà còn cho phép giao dịch qua các phương tiện thông tin viễn thông hiện đại Sự phát triển của sản xuất hàng hóa dẫn đến những quan niệm khác nhau về thị trường, tùy thuộc vào góc độ và cách nhìn nhận của từng nghiên cứu.
Theo học thuyết của Các Mác, hàng hóa là sản phẩm được sản xuất không phải để tiêu dùng bởi người sản xuất, mà nhằm mục đích bán ra thị trường.
Theo cách hiểu cổ điển, thị trường là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi và mua bán giữa người mua và người bán, nơi cung cấp các sản phẩm và dịch vụ Thị trường phản ánh đặc điểm của nền kinh tế sản xuất hàng hóa Tuy nhiên, không nên giới hạn khái niệm thị trường chỉ ở các chợ hay cửa hàng, mặc dù đây là nơi diễn ra giao dịch hàng hóa (Vũ Thế Phú, 2000).
Thị trường là tổng thể cung và cầu về một loại hàng hóa hoặc nhóm hàng, đóng vai trò quan trọng trong môi trường kinh doanh Nó phản ánh nhu cầu xã hội và giúp các doanh nghiệp đánh giá hiệu quả hoạt động của mình Ngoài ra, thị trường còn là cơ sở cho việc lập kế hoạch và là công cụ hỗ trợ điều tiết vĩ mô nền kinh tế của nhà nước (Vũ Thế Phú, 2000).
Theo David Beg, thị trường được định nghĩa là nơi diễn ra các giao dịch, nơi mà người bán và người mua tương tác để trao đổi hàng hóa và dịch vụ (David Beg, 2012).
Theo quan điểm của Marketing, thị trường được định nghĩa là tập hợp những cá nhân hoặc tổ chức có nhu cầu cụ thể, sẵn sàng và có khả năng mua hàng hóa dịch vụ để thỏa mãn nhu cầu đó Định nghĩa này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu rõ nhu cầu, mong muốn và hành vi mua sắm của người tiêu dùng Trong khi cả người mua và người bán đều tham gia vào thị trường, các chuyên gia Marketing thường xem người bán thuộc ngành sản xuất - cung ứng, còn người mua tạo thành thị trường Do đó, thuật ngữ "thị trường" thường chỉ đến nhóm khách hàng có nhu cầu và mong muốn nhất định, được đáp ứng bởi một loại sản phẩm cụ thể, bao gồm cả khách hàng hiện tại và tiềm năng (Nguyễn Thượng Thái, 2007).
Trong nền kinh tế hiện nay, thị trường được xem là nơi diễn ra các mối quan hệ kinh tế, nơi tổng hợp cung – cầu và nhu cầu về hàng hóa Thị trường cũng có thể được định nghĩa là nhóm khách hàng có sức mua và nhu cầu chưa được đáp ứng.
Sự tương tác giữa người bán và người mua quyết định giá cả của hàng hóa và dịch vụ, đồng thời xác định số lượng, chất lượng và chủng loại sản phẩm cần sản xuất Qua đó, quá trình này cũng ảnh hưởng đến việc phân bổ và sử dụng tài nguyên khan hiếm trong xã hội.
Thị trường là không gian diễn ra các mối quan hệ kinh tế, nơi tổng hợp cung và cầu, đồng thời phản ánh nhu cầu chưa được thỏa mãn của người tiêu dùng.
Thị trường là một khái niệm kinh tế quan trọng, liên quan mật thiết đến phân công lao động xã hội và sản xuất hàng hóa Sự phát triển của sản xuất và lưu thông hàng hóa đã dẫn đến sự xuất hiện của nhiều quan niệm khác nhau về thị trường trên toàn cầu.
Thị trường không chỉ đơn thuần là nơi diễn ra hoạt động trao đổi mua bán hàng hóa, mà còn phản ánh sự phát triển của sản xuất và lưu thông hàng hóa với sự phong phú và đa dạng trong các mặt hàng cùng hình thức trao đổi phức tạp Do đó, cần có một quan niệm mới phù hợp hơn để hiểu rõ bản chất của thị trường hiện đại.
Trong số các quan niệm về thị trường được đưa ra, đáng chú ý có quan điểm của Philip Kotler, trong các tác phẩm về marketing của mình, cho rằng:
Thị trường bao gồm tất cả khách hàng tiềm năng có nhu cầu hoặc mong muốn cụ thể, sẵn sàng và có khả năng tham gia trao đổi để thỏa mãn nhu cầu đó Theo Philip Kotler (2003), người bán được phân chia thành ngành sản xuất, trong khi người mua tạo thành thị trường.
Thị trường được định nghĩa là tập hợp các nhóm khách hàng tiềm năng có nhu cầu tương đồng, trong khi đó, người bán cung cấp các sản phẩm khác nhau nhằm đáp ứng những nhu cầu này Tại Việt Nam, thị trường được xem là không gian trao đổi, nơi người mua và người bán cạnh tranh để xác định giá cả hàng hóa và dịch vụ.
Các quan niệm thị trường hiện nay chủ yếu tập trung vào khía cạnh vĩ mô, phục vụ cho việc hoạch định và quản lý chính sách, nhưng lại gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc xác định các thành phần tham gia và yếu tố cấu thành của thị trường Điều này dẫn đến việc doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc xây dựng các biện pháp và chiến lược kinh doanh hiệu quả Trong bối cảnh doanh nghiệp thương mại, thị trường được hiểu là một hoặc nhiều nhóm khách hàng tiềm năng có nhu cầu tương tự, cùng với những người bán cụ thể mà doanh nghiệp có khả năng cung cấp hàng hóa và dịch vụ để đáp ứng nhu cầu đó.
2.1.1.2 Khái niệm phát triển thị trường
Phát triển thị trường bao gồm các chiến lược và phương pháp mà doanh nghiệp áp dụng nhằm gia tăng doanh số bán hàng, tăng doanh thu và lợi nhuận, đồng thời cải thiện vị thế và uy tín của mình trên thị trường.
Cơ sở thực tiễn về giải pháp phát triển thị trường
2.2.1.1 Vị thế ngành dược trong nền kinh tế Việt Nam
Theo Tổ chức Y tế thế giới WHO, công nghiệp dược Việt Nam đang ở mức phát triển, với một ngành công nghiệp nội địa nhưng phụ thuộc nhiều vào việc nhập khẩu nguyên vật liệu Điều này khiến cho ngành dược Việt Nam được đánh giá ở mức trung bình – thấp Tương tự như các nước lân cận, ngành dược Việt Nam gặp khó khăn do chuẩn nghèo và hệ thống bảo hiểm y tế chưa đủ và không đồng đều, dẫn đến việc người dân phải chi trả nhiều hơn cho thuốc Những yếu tố này đã cản trở sự phát triển của thị trường, với chi tiêu cho y tế của Việt Nam chỉ đạt 1,6% GDP vào năm 2009.
Việt Nam có khí hậu nóng ẩm nhiệt đới, tạo điều kiện cho nhiều loại bệnh phát triển, đặc biệt là các bệnh về đường hô hấp, viêm nhiễm và sốt rét Mặt khác, mức sống thấp và hiểu biết hạn chế của người dân dẫn đến tình trạng thiếu vitamin, canxi và khoáng chất, gây còi xương ở trẻ em và các bệnh về cơ, khớp ở người già Do đó, nhu cầu về thuốc giảm đau, kháng khuẩn, kháng sinh và chống viêm nhiễm ở cả người lớn tuổi và trẻ em rất cao Tuy nhiên, với mức sống còn hạn chế, người tiêu dùng ưu tiên các loại thuốc giá rẻ, đa công dụng và dễ sử dụng.
Khi GDP tăng, ngân sách cho y tế cũng tăng trung bình 517,4 tỷ đồng/năm (Tổng cục thống kê, 2015), dẫn đến nhu cầu và chi phí cho sức khỏe ngày càng cao Nhu cầu về thuốc khác nhau giữa các vùng: khu vực thành thị có nhu cầu lớn hơn về dược phẩm cao cấp, trong khi nông thôn chủ yếu cần thuốc thông thường Việt Nam còn có lịch sử phát triển lâu dài về thuốc đông y, thuốc nam và thuốc bắc, với nhiều người vẫn tin tưởng và ưa chuộng thuốc nam, cho thấy triển vọng phát triển lớn của loại thuốc này.
2.2.1.3 Quy mô và tốc độ tăng trưởng của thị trường
Thị trường dược phẩm Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ với mức tăng trưởng cao nhất Đông Nam Á, đạt khoảng 16% mỗi năm Tổng giá trị tiêu thụ thuốc năm 2013 là 3,3 tỷ USD và dự báo sẽ tăng lên khoảng 10 tỷ USD vào năm 2020.
Biểu đồ 2.1 Tăng tổng giá trị tiêu thụ thuốc và tổng chi tiêu bình quân đầu người cho dược phẩm
Nguồn: Tổng công ty cổ phần chứng khoán FPT (2012)
Cơ cấu thị trường thuốc chủ yếu là thuốc generic chiếm 51,2% trong năm
Năm 2012, thị trường biệt dược ghi nhận tỷ lệ 22,3%, với kênh phân phối chủ yếu là các bệnh viện thông qua hình thức thuốc kê đơn (ETC) chiếm 70%, trong khi phần còn lại được phân phối qua các quầy thuốc bán lẻ (OTC).
Biểu đồ 2.2 Cơ cấu thị trường thuốc ở Việt Nam
Nguồn: Công ty Cổ phần xuất nhập khẩu Y tế Domesco (2014)
Hiện nay, tiêu thụ thuốc tại Việt Nam đang theo xu hướng chung của các nước đang phát triển, trong đó các bệnh liên quan đến chuyển hóa và dinh dưỡng chiếm tỷ trọng cao nhất, đạt 20%.
Biểu đồ 2.3 Cơ cấu doanh thu thuốc theo bệnh ở Việt Nam
Theo Cục quản lý dược (2014), mức chi tiêu cho thuốc của người Việt Nam vào năm 2012 chỉ đạt 36 USD/người/năm, thấp hơn so với Thái Lan (64 USD), Malaysia (54 USD) và Singapore (138 USD) Tuy nhiên, với mối quan tâm ngày càng tăng về sức khỏe của 90 triệu dân, đây sẽ là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển của ngành dược tại Việt Nam.
Biểu đồ 2.4 Tình hình nhập khẩu thuốc ở Việt Nam
Ngành dược Việt Nam chủ yếu phụ thuộc vào nhập khẩu, với chỉ 50% nhu cầu tân dược được đáp ứng trong nước Năm 2013, tổng giá trị nhập khẩu thuốc đạt 1,8 tỷ USD, tăng đáng kể so với 864 triệu USD năm 2008, cho thấy mức tăng trưởng hàng năm trung bình 18% trong giai đoạn 2008-2013 Việc nhập khẩu nguyên liệu đầu vào và các hoạt chất để sản xuất thuốc cũng góp phần vào tình hình này.
Biểu đồ 2.5 Thị trường nhập khẩu thuốc của Việt Nam, năm 2013
Năm 2013, Việt Nam chủ yếu nhập khẩu thuốc từ các thị trường như Pháp, Ấn Độ và Hàn Quốc, trong khi nguyên liệu sản xuất chủ yếu được nhập từ Trung Quốc (52%) và Ấn Độ (16%) Đối với nguyên liệu đông dược, 90% được nhập từ Trung Quốc, còn lại là các loại thảo dược được trồng tại Việt Nam như atiso, đinh lăng, cam thảo, cao ích mẫu và diệp hạ châu.
2.2.2 Sản phẩm dược phẩm trên thế giới
Trong những năm gần đây, nghiên cứu về lợi ích sức khỏe của thực phẩm đã phát triển mạnh mẽ, giúp người tiêu dùng nhận thức rõ hơn về mối quan hệ giữa việc sử dụng thực phẩm hợp lý và việc tối ưu hóa sức khỏe Điều này trở nên đặc biệt quan trọng khi chi phí y tế gia tăng và dân số ngày càng già, khuyến khích mọi người tự kiểm soát tình trạng sức khỏe của bản thân.
Sự thay đổi trong nhận thức về vai trò của thực phẩm đối với sức khỏe đã dẫn đến sự phát triển của lĩnh vực thực phẩm chức năng (TPCN) TPCN tập trung vào tác động tích cực của thực phẩm đối với các triệu chứng và bệnh lý, đặc biệt là các bệnh như tim mạch, đái tháo đường, béo phì và ung thư.
Theo một số điều tra, người dân Mỹ thường sử dụng thực phẩm chức năng (TPCN) để hỗ trợ sức khỏe thể chất và tinh thần, đặc biệt trong các trường hợp như đau dạ dày, cảm lạnh, nhức đầu và tiêu chảy, trước khi tìm kiếm sự can thiệp từ bác sĩ.
Hoa Kỳ, Trung Quốc và Nhật Bản không phân biệt giữa thực phẩm chức năng và dược thực phẩm Thực phẩm chức năng được xem là thực phẩm, không phải dược phẩm, nhưng chứa các hoạt chất mang lại lợi ích cho sức khỏe, khác biệt so với các thực phẩm cơ bản thông thường.
Các quốc gia phát triển trên thế giới đã thiết lập các khung pháp lý nhằm quản lý hiệu quả việc sản xuất, lưu hành, kinh doanh và sử dụng thực phẩm chức năng.
* Thị trường TPCN ở Nhật Bản
Nhật Bản đã đưa thực phẩm chức năng (TPCN) ra thị trường từ những năm 1930 và trở thành một trong những quốc gia hàng đầu về sản xuất và tiêu thụ TPCN vào giữa thập kỷ 1980 Sự gia tăng ô nhiễm môi trường thực phẩm cùng với chi phí thuốc chữa bệnh ngày càng cao đã khiến chi phí y tế dự phòng trở thành gánh nặng cho cả người dân và chính phủ, đặc biệt khi chi phí bảo hiểm y tế liên tục tăng cao.
