Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài sản tại các cơ quan hành chính
Cơ sở lý luận về quản lý tài sản tại cơ quan hành chính nhà nước
2.1.1 Khái niệm và bản chất về tài sản công
2.1.1.1 Khái niệm về tài sản công
Tài sản công (TS) theo Hiến pháp năm 1992 bao gồm đất đai, rừng, sông hồ, nguồn nước, tài nguyên dưới lòng đất, lợi ích từ biển, thềm lục địa, vùng trời, cũng như vốn Nhà nước đầu tư vào các xí nghiệp và công trình trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học, kỹ thuật, ngoại giao, quốc phòng và an ninh Theo Điều 200 Bộ luật Dân sự năm 2005, tài sản thuộc sở hữu Nhà nước cũng bao gồm các loại tài sản này cùng các tài sản khác được pháp luật quy định Dựa trên các quy định pháp luật hiện hành, chúng ta có thể định nghĩa tài sản công như là tài sản thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước quản lý và bảo vệ.
Tài sản công bao gồm những tài sản hình thành từ ngân sách nhà nước và được xác lập quyền sở hữu của Nhà nước theo quy định pháp luật Những tài sản này bao gồm đất đai, rừng tự nhiên, núi, sông hồ, nguồn nước, tài nguyên trong lòng đất, cũng như nguồn lợi tự nhiên ở vùng biển, thềm lục địa và vùng trời.
Tài sản công bao gồm những tài sản được Nhà nước giao cho các cơ quan nhà nước, đơn vị vũ trang nhân dân, đơn vị sự nghiệp công lập, và các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp Những tài sản này được quản lý và sử dụng trực tiếp bởi các cơ quan, tổ chức, đơn vị nhằm phục vụ cho việc thực hiện nhiệm vụ của mình.
Tài sản công, hay tài sản nhà nước, bao gồm các trụ sở làm việc, tài sản phục vụ hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị; máy móc, phương tiện vận tải như ô tô, xe máy, tàu, thuyền; trang thiết bị làm việc và các tài sản khác theo quy định của pháp luật.
Những tài sản trên đây đều được Nhà nước giao cho cơ quan, tổ chức, đơn vị quản lý, sử dụng theo nguyên tắc:
- Mọi tài sản nhà nước đều được Nhà nước giao cho cơ quan, tổ chức, đơn vị quản lý, sử dụng
Quản lý tài sản nhà nước được thực hiện một cách thống nhất, với sự phân công và phân cấp rõ ràng về thẩm quyền và trách nhiệm của từng cơ quan nhà nước Điều này cũng bao gồm trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan nhằm đảm bảo hiệu quả trong quản lý tài sản công.
Tài sản nhà nước cần được đầu tư và sử dụng đúng mục đích, theo tiêu chuẩn và định mức quy định, nhằm đảm bảo tính công bằng, hiệu quả và tiết kiệm trong quản lý.
Tài sản nhà nước cần được hạch toán đầy đủ về hiện vật và giá trị theo quy định pháp luật Giá trị tài sản trong các giao dịch như mua, bán, thuê, cho thuê, liên doanh, liên kết và thanh lý phải được xác định theo cơ chế thị trường, trừ khi pháp luật có quy định khác.
- Tài sản nhà nước được bảo dưỡng, sửa chữa, bảo vệ theo chế độ quy định
Quản lý và sử dụng tài sản nhà nước cần phải được thực hiện một cách công khai, minh bạch Mọi hành vi vi phạm liên quan đến chế độ quản lý và sử dụng tài sản nhà nước phải được xử lý kịp thời và nghiêm minh theo quy định của pháp luật.
Nguồn lực của quốc gia là có hạn, do đó, việc tối ưu hóa sử dụng nguồn lực là nền tảng cho các lý thuyết kinh tế Để một quốc gia có thể tồn tại và phát triển bền vững, cần phải có chiến lược quản lý tài sản quốc gia hiệu quả Vậy tài sản công là gì?
Tài sản công bao gồm các tài sản hình thành từ ngân sách nhà nước và được nhà nước xác lập quyền sở hữu theo quy định pháp luật, bao gồm đất đai, rừng tự nhiên, núi, sông hồ, nguồn nước, tài nguyên trong lòng đất, cũng như nguồn lợi tự nhiên ở vùng biển, thềm lục địa và vùng trời (Quốc hội, 2002).
Tài sản công của nhà nước trong khu vực hành chính bao gồm nhiều loại tài sản quan trọng như đất đai, nhà và công trình xây dựng gắn liền với đất, cùng với các tài sản khác như phương tiện giao thông, máy móc, trang thiết bị và các phương tiện làm việc Những tài sản này phục vụ cho các hoạt động công ích và đảm bảo cho sự hoạt động hiệu quả của các cơ quan nhà nước.
Các tài sản trên đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các hoạt động quản lý nhà nước Các cơ quan hành chính chỉ được phép quản lý và sử dụng tài sản này để thực hiện nhiệm vụ được giao, mà không có quyền sở hữu Việc sử dụng tài sản phải tuân thủ đúng mục đích, chế độ, tiêu chuẩn và định mức do nhà nước quy định, cấm sử dụng vào mục đích cá nhân, kinh doanh hay các mục đích khác, trừ khi pháp luật có quy định khác.
2.1.1.2 Đặc điểm của tài sản công
Tài sản công đa dạng về số lượng và loại hình, với mỗi loại sở hữu những đặc điểm, tính chất và công dụng riêng biệt Chúng được sử dụng bởi nhiều cơ quan khác nhau, nhưng vẫn có những đặc điểm chung, theo quy định của Chính phủ (1998).
Tài sản công chủ yếu được hình thành từ việc đầu tư xây dựng và mua sắm bằng ngân sách nhà nước Ngoại trừ một số tài sản đặc biệt như đất đai và tài sản thuộc sở hữu Nhà nước, phần lớn tài sản công là kết quả của nguồn vốn nhà nước Ngay cả tài sản thiên nhiên như đất và tài nguyên cũng yêu cầu chi phí từ ngân sách nhà nước cho các hoạt động khảo sát, thăm dò, đo đạc, và bồi thường đất để có thể sử dụng.
Tài sản được hình thành từ nguồn viện trợ không hoàn lại, đóng góp của dân và tài sản thuộc quyền sở hữu Nhà nước đều không được ngân sách nhà nước trực tiếp đầu tư xây dựng và mua sắm, mà chỉ được giao cho các cơ quan sử dụng Trước khi giao, các tài sản này phải xác lập quyền sở hữu Nhà nước, và khi quyền sở hữu được xác lập, giá trị của chúng sẽ được ghi thu vào ngân sách nhà nước Do đó, các tài sản này, dù là viện trợ hay đóng góp, vẫn có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Tình hình quản lý tài sản tại các cơ quan hành chính ở một số địa phương trong nước
2.2.1.1 Tình hình quản lý tài sản tại các cơ quan hành chính huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội
UBND huyện Gia Lâm đặt ra các mục tiêu quan trọng trong quản lý tài sản công (TSC) bao gồm: nâng cao hiệu quả quản lý TSC, theo dõi và nắm bắt toàn bộ số lượng, chất lượng và giá trị TSC hiện có trong cả nước, tối ưu hóa chi phí hoạt động và quản lý TSC, xác định chức năng và nhiệm vụ của các "chủ sở hữu" khác nhau trong quản lý TSC, và giao quyền quản lý kèm theo trách nhiệm cho các cơ quan, đơn vị trong việc sử dụng nguồn TSC dựa trên các đánh giá hiệu quả đơn giản.
Quản lý tài sản công (TSC) tại huyện Gia Lâm được thực hiện theo nguyên tắc mỗi cơ quan tự chịu trách nhiệm về TSC của mình Nguyên tắc này tạo điều kiện cho việc phân cấp mạnh mẽ trong quyết định và giao trách nhiệm quản lý tài sản cho nhân viên các cơ quan.
Quản lý tài sản công (TSC) tại huyện Gia Lâm được giao cho Phòng Tài chính – Kế hoạch, chịu trách nhiệm định hướng chính sách và phát triển hướng dẫn về TSC Các chức năng chính bao gồm xác nhận giao dịch TSC, bán và chuyển nhượng tài sản Để bảo vệ TSC khỏi chia cắt và thiệt hại, huyện Gia Lâm quy định việc quản lý TSC theo pháp luật, nghiêm cấm sử dụng TSC ngoài quyền sử dụng thông thường mà không có giấy phép TSC không cần thiết sẽ được bán hoặc chuyển nhượng Huyện cũng sử dụng bảng tổng hợp TSC để theo dõi tình hình quản lý và sử dụng tài sản, phục vụ cho việc hoạch định chính sách đất đai và quy hoạch lãnh thổ Bảng tổng hợp này được hỗ trợ bởi phần mềm tin học và được cập nhật theo quy định.
Trong thời gian qua, công tác quản lý và sử dụng tài sản nhà nước tại thành phố Hải Dương đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, thể hiện sự cải thiện và hiệu quả trong việc bảo vệ và phát huy giá trị tài sản công.
Hành lang pháp lý về quản lý và sử dụng tài sản công đang được hoàn thiện, tạo điều kiện thuận lợi cho việc đổi mới công tác quản lý tài sản tại các đơn vị sự nghiệp công lập.
Tiêu chuẩn và định mức sử dụng tài sản nhà nước tại các đơn vị sự nghiệp công lập đã được điều chỉnh dần dần để phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và đặc thù hoạt động của từng đơn vị.
Các cơ quan hành chính thành phố quy định mức sử dụng tài sản chuyên dùng như trụ sở làm việc, xe ô tô công, máy móc, thiết bị và điện thoại công vụ tại nhà riêng Điều này nhằm lập kế hoạch cho việc đầu tư, mua sắm, trang bị, rà soát, sắp xếp và điều chuyển tài sản, đồng thời đánh giá hiệu quả quản lý và sử dụng tài sản trong phạm vi quản lý của các cơ quan, tổ chức, đơn vị.
Vào thứ ba, các cơ quan hành chính đã tiến hành rà soát và sắp xếp việc sử dụng tài sản công, đặc biệt là nhà, đất và xe ô tô, nhằm đảm bảo phù hợp với chức năng và nhiệm vụ được Nhà nước giao Việc này tuân thủ các tiêu chuẩn và định mức do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định, đồng thời xem xét số tài sản dôi dư sau sắp xếp hoặc không còn phù hợp với quy hoạch đã được phê duyệt.
Tính đến ngày 31/12/2016, các cơ quan hành chính đã hoàn tất việc xác định giá trị tài sản và nhận quyết định giao tài sản từ cấp có thẩm quyền, với tổng giá trị lên đến 125 tỷ đồng Nhiều đơn vị, sau khi được Nhà nước giao tài sản theo cơ chế giao vốn cho doanh nghiệp, đã phát huy hiệu quả tiềm năng và thế mạnh của mình, thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị, nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng thu nhập cho người lao động, tự chủ về mặt tài chính và đóng góp tích cực vào ngân sách nhà nước.
Vào ngày thứ năm, công tác quản lý và sử dụng tài sản công tại các cơ quan hành chính đã có những chuyển biến tích cực Nhiều đơn vị đã ban hành Quy chế quản lý tài sản nhà nước, phân định rõ ràng quyền hạn và trách nhiệm của từng bộ phận, cá nhân trong các khâu như đầu tư xây dựng, mua sắm, bảo quản, bảo vệ, sửa chữa, bảo dưỡng và xử lý tài sản Việc lạm dụng tài sản nhà nước sai mục đích và vượt tiêu chuẩn, định mức đã được cải thiện đáng kể.
Vào thứ sáu, một số phương thức mới trong quản lý và sử dụng tài sản công đã được thí điểm, bao gồm mua sắm tập trung cho các tài sản có số lượng lớn và giá trị cao, cùng với việc đầu tư xây dựng công trình sự nghiệp theo hình thức đối tác công - tư (PPP) và đầu tư công - quản lý tư Nhà nước cũng đã áp dụng chính sách ưu đãi cao nhất trong việc sử dụng đất đai và tài sản nhà nước nhằm khuyến khích xã hội hóa các hoạt động trong các lĩnh vực giáo dục, dạy nghề, y tế, văn hóa, thể thao và môi trường Bài học kinh nghiệm này sẽ là cơ sở quan trọng cho sự phát triển của thành phố Bắc Ninh.
Nghiên cứu kinh nghiệm quản lý tài sản công từ một số địa phương cho thấy cần tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý tại thành phố Bắc Ninh Cần tập trung vào việc xây dựng Luật Quản lý, sử dụng tài sản công để thể chế hóa chế độ quản lý tài sản theo quy định của Nhà nước Đặc biệt, cần chú trọng đến quản lý tài chính tài sản, đảm bảo tất cả tài sản công được kế toán, thống kê và giám sát chặt chẽ Hơn nữa, cần xây dựng các văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật để trình Chính phủ, đảm bảo có hiệu lực cùng thời điểm luật có hiệu lực.
Thứ hai, các đơn vị thực hiện nghiêm túc Chỉ thị số 27/CT-TTg ngày
Vào ngày 25/8/2014, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành chỉ thị về việc tăng cường quản lý trụ sở làm việc và cơ sở hoạt động sự nghiệp Chỉ thị yêu cầu kiểm soát chặt chẽ tiêu chuẩn và định mức sử dụng trụ sở, bao gồm cả diện tích làm việc và các khu vực công cộng, phụ trợ, kỹ thuật Việc này cần được thực hiện ngay từ giai đoạn lập và phê duyệt thiết kế cho các dự án đầu tư xây dựng mới, nâng cấp và cải tạo trụ sở làm việc.
Thứ ba, cần thắt chặt việc mua sắm và sử dụng xe ô tô công, đảm bảo tuân thủ tiêu chuẩn, định mức và chế độ Các đơn vị quản lý cần khẩn trương hoàn thành phương án khoán kinh phí sử dụng xe ô tô cho các chức danh có tiêu chuẩn sử dụng Thứ tư, thực hiện các giải pháp mạnh mẽ để thu hút vốn đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng, chú trọng vào xã hội hóa và mở rộng các phương thức đầu tư Tăng cường khai thác nguồn lực tài chính thông qua cho thuê quyền khai thác hoặc chuyển nhượng tài sản kết cấu hạ tầng, đồng thời thực hiện đầu tư, bảo trì và khai thác tài sản này một cách công khai, minh bạch theo quy định của pháp luật về đấu thầu và đấu giá Giám sát chặt chẽ việc xây dựng và thực hiện phương án thu phí cho các dự án BOT.
Vào thứ năm, sẽ tiến hành xử lý tập trung một số loại tài sản công, bao gồm tài sản tại các cơ quan, đơn vị hành chính sự nghiệp, tài sản từ các dự án sử dụng vốn nhà nước và tài sản thuộc quyền sở hữu của Nhà nước Cơ quan được giao nhiệm vụ sẽ tiếp nhận tài sản từ các tổ chức, đơn vị, thực hiện bảo quản và lập phương án xử lý định kỳ, đồng thời tổ chức xử lý theo lô lớn để nâng cao hiệu quả quản lý tài sản.
