CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
Cơ sở lý luận
Tuyến vú thuộc bộ phận sinh của ngoài của nữ, là hai cơ quan chứa các tuyến sữa nằm ở thành ngực trước
Hình 1: Gi ả i ph ẫ u vú a Hình thể ngoài
-Tuyến vú hình nửa khối cầu, ở trung tâm vú là núm vú hay còn gọi là đầu vú, có nhiều lỗ của ống bài tiết sữa
Quầng vú là lớp da màu sẫm bao quanh đầu vú, trên bề mặt quầng vú có những cục nhỏ do tuyến bã tiết ra, tạo nên sự nổi bật Cấu trúc của quầng vú được hình thành từ nhiều lớp, từ nông đến sâu.
-Da mềm mại được tăng cường bới các thớ cơ trơn ở quầng vú
-Mô liên kết dưới da tạo thành hố mỡ ( nên dễ bị nhiễm trùng hoặc bị áp xe dưới da vú)
Các tuyến sữa hình thành từ cấu trúc kiểu chùm nho, tạo nên các tiểu thùy vú, và những tiểu thùy này hợp lại thành các thùy Mỗi thùy có nhiệm vụ đưa sữa ra đầu vú thông qua các ống tiết sữa, trong đó các ống này phình to thành các xoang sữa trước khi sữa được giải phóng ra ngoài Các xoang sữa đóng vai trò quan trọng trong việc tích trữ sữa, với khoảng 10-20 ống dẫn nhỏ kết nối từ các xoang đến đầu vú để sữa chảy ra.
-Lớp mỡ dưới vú rất dày ngay trên mạc nông của ngực (thường bị áp xe vú ở lớp này) c Mạch máu và thần kinh:
-Động mạch cấp máu cho vú là động mạch vú trong và động mạch vú ngoài
Khi mang thai hoặc cho con bú, các tĩnh mạch sẽ tạo thành một mạng lưới nông rõ rệt, bao gồm cả tĩnh mạch sâu chịu trách nhiệm thu máu và các tĩnh mạch vú ở cả hai bên.
-Bạch mạch thu về đổ vào chuỗi hạch nách, chuỗi hạch ngực và trên đòn
-Thần kinh chi phối do các nhánh thần kịnh cổ nông và nhánh xiên của dây thần kinh liên sườn II, III, IV, V và VI
-Núm vú có nhiều dây thần kinh cảm giác do vậy rất nhạy cảm, đó là điều quan trọng cho các phản xạ giúp sữa chảy ra [7]
1.1.2 S ự thay đổ i c ủ a vú sau khi sinh a Sự xuống sữa:
Ngày đầu sau khi sinh, sản phụ sẽ có sữa non màu trắng nhạt, chứa nhiều men tiêu hóa Sau 2-3 ngày, sữa sẽ chuyển sang dạng sữa thường, đặc và ngọt hơn Đối với sản phụ đã sinh con rạ, sữa thường xuất hiện sớm hơn, vào ngày thứ 2-3 sau sinh, trong khi đó, sản phụ sinh con so thường có sữa muộn hơn, vào ngày thứ 3-4 sau sinh.
Khi bắt đầu quá trình xuống sữa, mẹ sẽ cảm thấy vú căng tức, các tuyến sữa phát triển và phồng to, tĩnh mạch dưới da vú nổi rõ Có thể xuất hiện hiện tượng sốt nhẹ dưới 38°C, kéo dài không quá nửa ngày, nhưng sẽ biến mất ngay sau khi sữa được tiết ra.
Sữa được hình thành nhờ sự tác động của hormon và các phản xạ tự nhiên Trong thời kỳ mang thai, hormon kích thích sự phát triển của các tế bào tuyến vú, dẫn đến việc sản xuất sữa Sự phát triển này cũng làm cho kích thước của vú tăng lên.
Ngay sau khi sinh, hormone trong cơ thể người mẹ thay đổi, kích thích vú bắt đầu sản xuất sữa Khi trẻ bú, xung động cảm giác từ núm vú gửi tín hiệu lên não, tác động đến tuyến yên để sản xuất prolactin và oxytocin, từ đó thúc đẩy quá trình tiết sữa.
Tuyến yên sản xuất prolactin, hormone quan trọng giúp kích thích tế bào tuyến vú tiết sữa Khi trẻ bú, các dây thần kinh ở đầu vú được kích thích, truyền thông tin đến thùy trước của tuyến yên để sản xuất prolactin Hormone này sau đó hòa vào máu và kích thích tuyến vú tiết sữa, đảm bảo cung cấp sữa cho lần bú tiếp theo của trẻ.
-Những hiện tượng này bắt đầu từ đầu vú bị kích thích dẫn đến việc tiết sữa gọi là phản xạ tiết sữa hay phản xạ prolactin
-Tuyến yên tiết prolactin về ban đêm nhiều hơn ban ngày vì thế cho trẻ bú về đêm việc tiết sữa sẽ tốt hơn
-Prolactin còn có tác dụng ức chế chức năng của buồng trứng, vì thế cho con bú giúp bà mẹ tránh thai và chậm có kinh trở lại [6]
-Tắc tia sữa là hiện tượng hệ thống ống tuyến sữa bị tắc do vậy sữa không chảy ra được [2]
Sữa được sản xuất từ các nang sữa và chảy qua các ống dẫn vào xoang chứa sữa ở phía sau quầng vú, được kích thích bởi động tác bú mút của trẻ Nếu ống dẫn bị hẹp hoặc tắc, sữa không thể thoát ra, dẫn đến hiện tượng sữa đông kết và hình thành hòn cục Trong khi đó, sữa vẫn tiếp tục được sản xuất, làm căng giãn các ống dẫn trước chỗ tắc, gây chèn ép các ống dẫn khác và tạo ra vòng xoắn bệnh lý.
Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng tắc tia sữa ở phụ nữ cho con bú, một số nguyên nhân thường gặp có thể kể đến như:
Sau khi sinh con, nhiều mẹ bỉm sữa gặp phải tình trạng tắc tia sữa, khiến cho bầu ngực chứa đầy sữa nhưng không thể chảy ra ngoài để cho trẻ bú.
Sữa mẹ dư thừa thường là nguyên nhân chính gây tắc tia sữa, khi trẻ không bú hết hoặc mẹ không hút phần sữa thừa sau khi trẻ đã bú no Tình trạng này dẫn đến sữa đọng lại và đông kết, gây ra tắc nghẽn.
Mặc áo ngực quá chật hoặc áo bó, cũng như việc mang địu trẻ trước ngực, có thể gây áp lực lên ngực và làm tắc các tia sữa Bên cạnh đó, việc nằm sấp khi ngủ và tập luyện thể thao nặng cũng góp phần gây ra tình trạng này.
Nếu mẹ ít hút sữa hoặc không hút hết sữa, dễ dẫn đến tình trạng tắc tia sữa Lực hút yếu của máy hút sữa cũng có thể là nguyên nhân gây ra hiện tượng này.
Trẻ ngậm vú mẹ không đúng cách sẽ không bú đủ lượng sữa cần thiết, dẫn đến tình trạng sữa tồn đọng trong bầu ngực, gây ra tắc tia sữa.
Mẹ không cho trẻ bú thường xuyên hoặc không hút sữa đầy đủ trong khoảng thời gian từ 5 giờ đến 1 ngày có thể dẫn đến tình trạng tắc tia sữa.
- Stress: Sự căng thẳng sẽ làm chậm quá trình sản sinh hormone oxytocin có nhiệm vụ kích thích vú tiết sữa [6] c Triệu chứng [2] [6]
Cơ sở thực tiễn
Nghiên cứu của Ngô Thị Vân Huyền và cộng sự năm 2018 cho thấy 79,2% bà mẹ sau sinh tại khoa sản bệnh viện Trung Ương Thái Nguyên có kiến thức đạt về tắc tia sữa, trong khi 20,8% không đạt Kết quả nghiên cứu chỉ ra không có mối liên hệ giữa tuổi, nghề nghiệp, thu nhập và nơi ở của bà mẹ với kiến thức về tắc tia sữa (P >0,05) Tuy nhiên, có sự liên quan giữa trình độ học vấn và số lần sinh của bà mẹ với kiến thức về tắc tia sữa, với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (P 7 điểm (tương đương trả lời đúng >50% tổng số câu hỏi, từ 7/13 điểm) được đánh giá là đạt về kiến thức
+ Kiến thức chưa đạt khi sản phụ trả lời
