TỔNG QUAN VỀ KINH DOANH NGOẠI TỆ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 82 1 Khái niệm về ngoại hối và ngoại tệ 82 2 Hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng thương mại 93 3 Các hình thức kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng thương mại 115 1.2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGOẠI TỆ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 171
Rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng thương mại 171 1.2.2 Quản trị rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng thương mại 20
1.2.1.1 Khái niệm rủi ro trong trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng thương mại Để kinh doanh ngoại tệ có lãi thì các NHTM phải tạo trạng thái ngoại tệ mở và tỷ giá phải biến động Muốn tránh hoàn toàn rủi ro tỷ giá thì nhà kinh doanh chỉ việc không tiến hành bất kỳ giao dịch ngoại hối nào hoặc nếu đã tạo trạng thái ngoại hối thì tiến hành đóng trạng thái ngoại hối bằng các giao dịch đối ứng để làm cân bằng trạng thái Tuy nhiên, là Dealer thì việc tạo trạng thái ngoại hối và hy vọng tỷ giá biến động theo chiều hướng có lợi là công việc hằng ngày của anh ta Do đó, tỷ giá luôn biến động thất thường và không giới hạn làm cho cơ hội kiếm lãi trở nên thường xuyên và vô cùng hấp dẫn Tiềm năng thu lãi và tiềm ẩn rủi ro trong KDNT là đồng hành với nhau Lãi lỗ trong KDNT có thể phát sinh cùng với quy mô biến động tỷ giá, trong khi tỷ giá biến động là không giới hạn nên có thể làm cho lãi lỗ phát sinh là rất lớn Điều này buộc ngân hàng phải có một cơ chế quản lý và giám sát hoạt động kinh doanh ngoại tệ và vàng một cách chặt chẽ.
Rủi ro trong kinh doanh ngân hàng là yếu tố không thể tránh khỏi, và các ngân hàng không thể loại bỏ hoàn toàn mọi rủi ro khi tham gia giao dịch Thay vào đó, ngân hàng cần áp dụng các biện pháp và công cụ hiệu quả để giảm thiểu khả năng xuất hiện của những rủi ro này.
Quản trị rủi ro kinh doanh ngân hàng là một quá trình khoa học và hệ thống nhằm nhận diện, kiểm soát, phòng ngừa và giảm thiểu tổn thất do rủi ro Quy trình này thường bao gồm năm bước chính: nhận dạng rủi ro, phân tích rủi ro, đo lường rủi ro, kiểm soát và tài trợ rủi ro.
1.2.1.2 Các loại rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng thương mại
Kinh doanh ngoại hối mang lại rủi ro cao, theo GS.TS Nguyễn Văn Tiến Ngoài các rủi ro thông thường như rủi ro lãi suất, tín dụng, thanh khoản, kỹ thuật, hoạt động, pháp lý và quốc gia, lĩnh vực này còn phải đối mặt với rủi ro tỷ giá Rủi ro tỷ giá, do sự biến động không theo quy luật của tỷ giá, trở thành rủi ro đặc trưng cho hoạt động kinh doanh ngoại hối tại các ngân hàng Nó phát sinh từ sự khác biệt giữa tỷ giá thực tế và tỷ giá giả thiết khi các tổ chức tín dụng duy trì trạng thái dòng liên quan đến tài sản và công nợ có gốc ngoại tệ.
Hoạt động mua bán ngoại hối của ngân hàng bao gồm:
-Mua và bán ngoại tệ cho khách hàng nhằm mục đích thanh toán hợp đồng ngoại thuơng;
-Mua và bán ngoại tệ cho khách hàng (hoặc cho chính mình) nhằm mục đích thực hiện đầu tu nuớc ngoài trực tiếp hay gián tiếp;
-Mua và bán ngoại tệ cho khách hàng (hoặc cho chính mình) nhằm điều chỉnh trạng thái ngoại hối của đồng tiền có thể giảm rủi ro ngoại hối;
-Mua và bán ngoại tệ nhằm mục đích đầu cơ trong việc dự tính sự biến động của tỷ giá.
Ngân hàng thường thực hiện các hoạt động thu phí từ khách hàng, do đó ít phải gánh chịu rủi ro ngoại hối Một trong những hoạt động quan trọng là phòng ngừa rủi ro ngoại hối, nhằm giảm thiểu tác động của biến động tỷ giá Rủi ro ngoại hối chủ yếu liên quan đến trạng thái ngoại hối mở trong các giao dịch đầu cơ, được thực hiện giữa các ngân hàng trên thị trường ngoại hối Các ngân hàng thương mại và đầu tư lớn thường đóng vai trò tạo thị trường bằng cách niêm yết tỷ giá mua bán ngoại tệ theo hai chiều "Bid - Ask".
Rủi ro ngoại hối mà các ngân hàng phải đối mặt xuất phát từ sự không cân xứng giữa tài sản có và tài sản nợ bằng ngoại tệ Tài sản có bằng ngoại tệ bao gồm các khoản cho vay, chứng khoán, tiền gửi và tiền mặt, trong khi tài sản nợ bao gồm các chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu và hình thức huy động vốn khác Tính toàn cầu hóa đã mở ra cơ hội lớn cho các ngân hàng trong việc tăng cường nguồn vốn bằng các ngoại tệ khác nhau, từ đó không chỉ đa dạng hóa nguồn vốn mà còn tạo điều kiện để tăng lợi tức đầu tư và giảm chi phí huy động vốn.
Bên cạnh đó hoạt động kinh doạnh ngoại tệ còn tiềm ẩn những rủi ro như:
+ Rủi ro thực hiện hợp đồng.
Rủi ro thực hiện hợp đồng trong kinh doanh ngoại hối luôn tồn tại, đặc biệt khi bên đối tác không thực hiện trách nhiệm, dẫn đến lỗ cho ngân hàng Rủi ro này gia tăng trong các nghiệp vụ có thời hạn lớn hơn, không chỉ trong giao dịch với khách hàng mà còn giữa các ngân hàng Nó phụ thuộc vào uy tín thanh toán của đối tác, thường được gọi là rủi ro uy tín thanh toán hoặc rủi ro mất địa chỉ Để giảm thiểu rủi ro này, các ngân hàng lựa chọn kỹ lưỡng đối tác, quy định hạn mức song phương cho giao dịch ngoại hối và yêu cầu khách hàng cung cấp bảo hiểm khoảng 20% so với doanh số giao dịch trong hợp đồng.
Kinh doanh ngoại hối tiềm ẩn nhiều rủi ro, bao gồm chi phí không thể bù đắp đủ bằng doanh thu từ hoạt động này Các giao dịch ngoại hối thường mang lại thu nhập cao, nhưng chi phí cho thiết bị văn phòng và các hoạt động "back office" lại rất lớn Nếu không có đủ khách hàng giao dịch hoặc gặp khó khăn trong hoạt động đầu cơ, ngân hàng sẽ phải chịu tổn phí cao cho việc duy trì hoạt động kinh doanh ngoại tệ.
Rủi ro tỷ giá là một trong những rủi ro đặc thù của kinh doanh ngoại hối, trong khi các loại rủi ro khác cũng có thể xuất hiện trong các hoạt động nghiệp vụ khác của ngân hàng.
1.2.2 Quản trị rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng thương mại
1.2.2.1 Vai trò của quản trị rủi ro trong kinh doanh ngoại hối đối với NHTM
Một hệ thống quản trị rủi ro hiệu quả là yếu tố quan trọng giúp các ngân hàng vượt qua biến động trong giai đoạn khó khăn Rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngân hàng luôn tồn tại, do đó, quản trị rủi ro trong lĩnh vực này cần được các lãnh đạo và điều hành ngân hàng chú trọng và đầu tư đúng mức.
Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân hàng hiệu quả không chỉ giảm thiểu chi phí hoạt động mà còn hạn chế tổn thất, từ đó tối đa hóa lợi nhuận và gia tăng giá trị cho cổ đông.
Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân hàng là yếu tố quan trọng giúp cải thiện tình hình tài chính, ngăn ngừa nguy cơ phá sản và nâng cao uy tín cho các ngân hàng thương mại Điều này không chỉ tăng cường lòng tin của khách hàng và đối tác trong và ngoài nước mà còn thúc đẩy tăng trưởng, phát triển kinh tế ổn định và bền vững cho đất nước.
Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân hàng là yếu tố quan trọng giúp phát hiện sớm các nguyên nhân có thể dẫn đến rủi ro Nhờ đó, các ngân hàng có thể triển khai các giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro một cách hiệu quả.
Hệ thống quản trị rủi ro kinh doanh ngân hàng hiệu quả giúp các ngân hàng thương mại đạt được những yếu tố tích cực như sự giám sát và quản lý chặt chẽ từ Hội đồng quản trị và Ban điều hành Đồng thời, cần ban hành và thực hiện đầy đủ các chính sách, quy trình quản trị rủi ro cũng như các giới hạn rủi ro Việc thiết lập hệ thống thông tin quản trị rủi ro phù hợp và xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ cùng kiểm toán nội bộ hoạt động hiệu quả cũng là những yếu tố quan trọng trong quá trình này.
Việc thực hiện quản trị rủi ro kinh doanh ngân hàng (KDNT) một cách nghiêm túc là rất quan trọng để bảo vệ vốn pháp định và khả năng chịu đựng rủi ro của ngân hàng Bộ phận kiểm soát rủi ro có trách nhiệm theo dõi và đo lường tất cả các rủi ro, đồng thời đánh giá khả năng chịu đựng rủi ro của ngân hàng Nếu khả năng này không đảm bảo, ngân hàng sẽ triển khai các biện pháp xử lý kịp thời để giảm thiểu tổn thất.
1.2.2.2 Mô hình quản trị rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại ngân hàng thương mại
CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG KINH DOANH NGOẠI TỆ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 36
Nhóm nhân tố chủ quan 36 1.3.2 Nhóm nhân tố khách quan 38 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH
- Chiến lược kinh doanh ngoại tệ
Chiến lược kinh doanh ngoại tệ cần phù hợp với mục tiêu phát triển chung của ngân hàng, bao gồm tăng khả năng sinh lợi, đảm bảo an toàn trong kinh doanh và nâng cao sức mạnh cạnh tranh Nó cũng phải nằm trong chiến lược tổng thể của ngân hàng, có mối quan hệ chặt chẽ với các hoạt động khác như tín dụng và thanh toán quốc tế, nhằm đảm bảo sự phát triển đồng bộ và hiệu quả cho các hoạt động ngân hàng.
-Mạng lưới khách hàng đại lý và mối quan hệ tương quan với các nghiệp vụ kinh doanh khác của ngân hàng
Sự phát triển của mạng lưới khách hàng và các quan hệ đại lý với ngân hàng nước ngoài sẽ thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động kinh doanh ngoại tệ của ngân hàng.
Ngân hàng thương mại thực hiện nhiều nghiệp vụ liên quan đến ngoại tệ, bao gồm huy động vốn, cho vay và thanh toán quốc tế Những nghiệp vụ này có mối quan hệ tương hỗ, vì vậy việc phát triển một nghiệp vụ sẽ tạo điều kiện cho các nghiệp vụ khác mở rộng Đặc biệt, hoạt động thanh toán quốc tế và cho vay ngoại tệ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy kinh doanh ngoại tệ.
- Mô hình quản trị rủi ro
Trong kinh doanh ngoại tệ, việc đưa ra quyết định luôn tiềm ẩn rủi ro, trong đó rủi ro tỷ giá là lớn nhất và thường xuyên xuất hiện Để đạt được thành công, các doanh nghiệp không chỉ cần tránh rủi ro mà còn phải kiểm soát chúng hiệu quả Khi rủi ro xảy ra, cần có biện pháp khắc phục kịp thời để giảm thiểu tổn thất Do đó, quản trị rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngoại tệ đòi hỏi sự thận trọng trong quyết định và giải pháp xử lý tùy thuộc vào từng tình huống cụ thể.
Nhiều ngân hàng tìm kiếm lợi nhuận cao thường tham gia vào hoạt động đầu cơ, trong đó việc mua bán tiền tệ dựa trên dự đoán biến động tỷ giá là nguồn thu chủ yếu Mặc dù đầu cơ có thể mang lại lợi nhuận lớn cho ngân hàng, nhưng nó cũng tiềm ẩn rủi ro cao, có thể dẫn đến phá sản.
Các ngân hàng thận trọng thường giới hạn hoạt động của mình chủ yếu trong việc trung gian với khách hàng và thực hiện các hoạt động bảo hiểm nhằm giảm thiểu rủi ro.
- Chính sách phát triển nguồn nhân lực
Trong mọi hoạt động, con người luôn giữ vai trò quan trọng nhất, đặc biệt trong lĩnh vực ngân hàng và kinh doanh ngoại tệ (KDNT) Đội ngũ cán bộ có năng lực và trình độ chuyên môn cao là yếu tố quyết định đến lợi nhuận của ngân hàng, nhất là trong môi trường KDNT phức tạp với nhiều rủi ro như rủi ro tỷ giá Cán bộ KDNT không chỉ cần theo dõi thị trường mà còn phải phân tích xu hướng tỷ giá để tối ưu hóa lợi nhuận Trong thời đại công nghệ thông tin phát triển, khả năng sử dụng công nghệ và các thiết bị hỗ trợ là điều kiện cần thiết để thực hiện giao dịch thành công Giao dịch ngoại tệ hiện nay chủ yếu diễn ra qua mạng máy tính, đòi hỏi cán bộ KDNT phải thành thạo công nghệ và nắm vững các thuật ngữ chuyên ngành Nếu thiếu năng lực, kỹ năng phân tích và sự nhạy bén trong giao dịch, cán bộ KDNT sẽ khó có thể đóng góp vào sự phát triển của hoạt động KDNT trong ngân hàng Vì vậy, nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố then chốt trong việc phát triển KDNT của ngân hàng.
- Khả năng đầu tư cơ sở vật chất
Cơ sở vật chất đóng vai trò quan trọng trong hoạt động kinh doanh ngân hàng, vì nếu chỉ có con người mà thiếu trang thiết bị hỗ trợ, hiệu quả công việc sẽ bị ảnh hưởng Để thực hiện các giao dịch, hoạt động kinh doanh ngân hàng cần có địa điểm giao dịch phù hợp, và ngân hàng phải đảm bảo cung cấp những địa điểm này để thu hút khách hàng.
Ngày nay, sự phát triển của khoa học kỹ thuật, đặc biệt là công nghệ thông tin, đã được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực ngân hàng và kinh doanh Điều này yêu cầu các ngân hàng phải trang bị hệ thống công nghệ thông tin đầy đủ để thực hiện thành công các giao dịch Chẳng hạn, để thực hiện giao dịch liên ngân hàng, ngân hàng cần có hệ thống máy tính kết nối mạng với các ngân hàng khác, hoặc để thực hiện giao dịch từ xa với khách hàng, cần có hệ thống điện thoại hiện đại.
1.3.2 Nhóm nhân tố khách quan
- Sự biến động của tỷ giá hối đoái và lãi suất
Tỷ giá hối đoái và lãi suất đóng vai trò quan trọng trong giao dịch ngoại tệ Khi có biến động xảy ra, các ngân hàng cần điều chỉnh quyết định kinh doanh để thích ứng với tình hình mới.
Tỷ giá hối đoái và lãi suất bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như sức mua của tiền tệ, tốc độ lạm phát, chênh lệch lãi suất giữa các đồng tiền, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến cung cầu hàng hóa Bên cạnh đó, tâm lý công chúng, vị thế của các quốc gia trên trường quốc tế, tình hình kinh tế toàn cầu và chính sách tỷ giá hối đoái của từng quốc gia cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tỷ giá và lãi suất.
Hoạt động kinh doanh ngoại tệ phụ thuộc vào sự biến động của tỷ giá trên thị trường Các thành viên trong thị trường cần theo dõi diễn biến tỷ giá để đưa ra quyết định mua hoặc bán ngoại tệ Dự báo tỷ giá là yếu tố quan trọng đối với ngân hàng, trong đó dự báo dài hạn và trung hạn giúp xây dựng chính sách và chiến lược, còn dự báo ngắn hạn hỗ trợ cho các quyết định giao dịch cụ thể.
- Sự phát triển của thị truờng hối đoái
Thị trường hối đoái là nơi diễn ra giao dịch ngoại tệ, đóng vai trò quan trọng trong sự thành công hoặc thất bại của các hoạt động kinh doanh ngoại tệ thông qua tỷ giá và lãi suất.
Mức độ tác động và khả năng thực hiện các chức năng của thị trường hối đoái phụ thuộc vào trình độ phát triển của nó Ở những thị trường hối đoái chưa phát triển, hoạt động kinh doanh ngoại tệ thường ở mức sơ khai, với ít nghiệp vụ và hiệu quả kinh doanh chưa cao.
- Chính sách quản lí ngoại hối của nhà nuớc
Chính sách quản lý ngoại hối của một quốc gia bao gồm các quy định do nhà nước ban hành nhằm quản lý ngoại tệ, vàng bạc, đá quý và các tài sản có giá trị bằng ngoại tệ Những quy định này điều chỉnh việc trao đổi, sử dụng và mua bán trên thị trường nội địa, cũng như các quan hệ thanh toán tín dụng với nước ngoài.
