LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHẤT LƯỢNG THẨM ĐỊNH Dự ÁN ĐẦU TƯ TRONG HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
Khái quát chung về dự án đầu tư
1.1.1 Khái niệm về dự án đầu tư
Hoạt động đầu tư là quá trình sử dụng nguồn lực tài chính, lao động, tài nguyên thiên nhiên và tài sản vật chất để tái sản xuất và mở rộng cơ sở vật chất kỹ thuật của nền kinh tế Đầu tư bao gồm nhiều hoạt động phức tạp, đòi hỏi vốn lớn, diễn ra trong thời gian dài và tiềm ẩn nhiều rủi ro Để đảm bảo sự phát triển thuận lợi và đạt được hiệu quả kinh tế xã hội cao, nhà đầu tư cần chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi bỏ vốn, với yêu cầu rằng mọi công cuộc đầu tư phải được thực hiện theo dự án để đạt hiệu quả mong muốn.
Tuy nhiên chưa có một định nghĩa nào thật hoàn chỉnh về dự án đầu tư Dự án đầu tư được xem xét dưới nhiều góc độ khác nhau:
Dự án đầu tư được thể hiện dưới dạng một tập hồ sơ chi tiết, hệ thống hóa các hoạt động và chi phí dự kiến, nhằm đạt được những kết quả cụ thể và thực hiện các mục tiêu trong tương lai.
Dự án đầu tư bao gồm tổng thể các hoạt động và chi phí cần thiết, được sắp xếp theo một kế hoạch chặt chẽ với lịch trình và địa điểm cụ thể Mục tiêu của dự án là tạo mới, mở rộng hoặc cải tạo các cơ sở vật chất nhằm đạt được những mục tiêu trong tương lai.
Dự án đầu tư, từ góc độ quản lý, là công cụ quan trọng giúp quản lý hiệu quả việc sử dụng vốn, vật tư và lao động, nhằm đạt được các kết quả tài chính và kinh tế - xã hội bền vững trong một khoảng thời gian dài.
DAĐT được hiểu qua nhiều góc độ khác nhau, nhưng nhìn chung, nó là một tập hợp kết quả nghiên cứu chi tiết và đầy đủ về mọi khía cạnh của cơ hội đầu tư Điều này giúp nhà đầu tư và các bên liên quan đưa ra quyết định chính xác và hiệu quả.
• Đối với chủ đầu tư:
Quyết định đầu tư là quá trình quan trọng, trong đó dự án đầu tư được xây dựng dựa trên nghiên cứu kỹ lưỡng về thị trường, kỹ thuật, tài chính và tổ chức quản lý Đặc biệt, các yếu tố rủi ro cũng được xem xét cẩn thận, tạo thành cơ sở vững chắc giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định đúng đắn về việc có nên đầu tư hay không.
• Là phương tiện để thuyết phục các tổ chức tài chính và các nhà tài trợ.
Xây dựng kế hoạch mua sắm máy móc thiết bị và kế hoạch thi công lắp đặt là bước quan trọng, giúp chủ đầu tư có căn cứ để kiểm tra và đôn đốc tiến độ thực hiện dự án.
• Xin hưởng các khoản ưu đãi (nếu dự án thuộc diện ưu tiên) về đầu tư.
• Đối với cơ quan quản lý nhà nước:
• DA là cơ sở để các cấp có thấm quyền xem xét, phê duyệt và cấp giấy phép đầu tư
• Là căn cứ pháp lý để tòa án giải quyết khi có tranh chấp xảy ra giữa các bên liên quan.
• Đối với các nhà tài trợ:
• Đánh giá tính khả thi của dự án, từ đó đưa ra quyết định có đầu tư hay không
• Tư vấn cho chủ đầu tư dựa trên những kinh nghiệm của mình.
Để đảm bảo hiệu quả tài chính cho dự án, các ngân hàng cần xây dựng kế hoạch giải ngân và thu nợ hợp lý, dựa trên nhu cầu cụ thể của từng thời kỳ, phù hợp với tiến độ và dòng tiền của dự án.
Chu trình của dự án bao gồm các giai đoạn và bước cần thiết từ khi hình thành ý tưởng cho đến khi hoàn thành và chấm dứt hoạt động Quy trình này được chia thành ba giai đoạn chính, mỗi giai đoạn bao gồm các bước cụ thể để đảm bảo dự án được thực hiện một cách hiệu quả.
- Giai đoạn 1: Giai đoạn chuấn bị đầu tư
- Giai đoạn 2: Thực hiện dự án
- Giai đoạn 3: Vận hành kết quả đầu tư.
Thẩm định DA trong hoạt động cho vay tại NHTM
1.2.1 Khái niệm, sự cần thiết của thẩm định DAĐTtại NHTM
1.2.1.1 Khái niệm thẩm định DAĐT
Các dự án đầu tư chiến lược có ảnh hưởng lớn đến tổ chức thực hiện, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro dù đã được tính toán kỹ lưỡng Để đánh giá hiệu quả và tính khả thi của dự án, chủ đầu tư, nhà quản lý và nhà tài trợ cần tiến hành thẩm tra các chỉ tiêu tài chính, kinh tế và xã hội Quá trình này được gọi là thẩm định dự án đầu tư.
Thẩm định dự án đầu tư là quá trình nghiên cứu và phân tích toàn diện các yếu tố kinh tế - kỹ thuật của dự án, đồng thời xem xét mối quan hệ với môi trường tự nhiên, kinh tế và xã hội Quá trình này diễn ra một cách khách quan và độc lập, tách biệt với việc soạn thảo dự án, nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của đầu tư Thẩm định dự án cung cấp cơ sở vững chắc cho các quyết định đầu tư và tài trợ vốn.
Xét từ góc độ ngân hàng, thấm định dự án đầu tư được hiểu là quá trình tổ chức xem xét một cách khách quan và toàn diện các yếu tố cơ bản của dự án, nhằm đánh giá tính khả thi và khả năng hoàn trả gốc lẫn lãi cho ngân hàng Điều này rất quan trọng để hỗ trợ quyết định cấp vốn cho khách hàng đầu tư vào dự án.
1.2.1.2 Sự cần thiết của thẩm định dự án đầu tư trong hoạt động cho vay của ngân hàng
Dự án đầu tư là tài liệu do chủ đầu tư nghiên cứu và soạn thảo để xin cấp phép và kêu gọi tài trợ từ cơ quan nhà nước và nhà tài trợ Tuy nhiên, dự án này thường mang tính chủ quan và có thể che giấu thông tin bất lợi Người soạn thảo có thể thiếu kinh nghiệm trong việc đánh giá các yếu tố thay đổi như thị trường, công nghệ, chính trị và pháp lý Ngược lại, các chuyên viên thẩm định ngân hàng có kiến thức tổng hợp và khả năng thuê chuyên gia khi cần thiết Do đó, thẩm định dự án đầu tư giúp ngân hàng đưa ra kết luận chính xác về tính khả thi, hiệu quả kinh tế, khả năng trả nợ và các rủi ro liên quan để quyết định cho vay hay không.
Ngân hàng chỉ tài trợ cho những dự án khả thi và có hiệu quả kinh tế xã hội cao, do nguồn vốn có hạn Việc thẩm định dự án giúp ngân hàng loại bỏ các dự án không khả thi, từ đó nâng cao lợi nhuận và uy tín, giảm thiểu rủi ro Điều này không chỉ mang lại lợi ích cho ngân hàng mà còn góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư xã hội cho nền kinh tế.
Ngân hàng và khách hàng hoạt động dựa trên nguyên tắc đôi bên cùng có lợi, giúp cải thiện tính khả thi và hiệu quả của các dự án Thông qua kinh nghiệm và thông tin từ nhiều dự án đã được thẩm định, ngân hàng có thể tư vấn cho chủ đầu tư về những nội dung cần bổ sung và chỉnh sửa, từ đó nâng cao chất lượng dự án.
Thẩm định là yếu tố quan trọng giúp ngân hàng xác định số tiền cho vay, thời gian vay, lịch trình giải ngân và thu hồi nợ hợp lý Điều này không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp hoạt động hiệu quả mà còn đảm bảo ngân hàng thu hồi vốn gốc và lãi đúng hạn.
Thẩm định dự án là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong quy trình cho vay, giúp ngân hàng có cái nhìn khách quan và toàn diện về khách hàng vay vốn, cũng như đánh giá tính khả thi và hiệu quả của dự án.
1.2.2 Yêu cầu cơ bản đối với công tác thẩm định dự án đầu tư
Thẩm định là một quá trình phức tạp, yêu cầu người thực hiện phải có kiến thức đa dạng về nhiều lĩnh vực khác nhau Mỗi dự án và chủ thể thẩm định đều có yêu cầu nội dung riêng biệt Tuy nhiên, để đảm bảo chất lượng thẩm định, cần phải đáp ứng các yêu cầu cụ thể cho từng trường hợp.
Cần tuân thủ nghiêm ngặt các đường lối và chính sách của Nhà nước cùng chính quyền địa phương, đảm bảo công tác thẩm định phù hợp với định hướng phát triển chung của từng ngành và từng vùng miền cụ thể.
- Phù hợp với chính sách đầu tư tín dụng cũng như chính sách phát triển của mỗi Ngân hàng trong từng giai đoạn riêng.
- Thực hiện một cách khách quan, kịp thời, chính xác, khoa học, toàn diện và chặt chẽ do những chuyên gia thấm định tiến hành
1.2.3 Các phương pháp thẩm định DA
Thẩm định dự án đầu tư là một hoạt động khoa học yêu cầu độ chính xác cao, vì vậy cần tuân thủ các phương pháp cụ thể Hiện nay, có nhiều phương pháp thẩm định khác nhau, tùy thuộc vào đối tượng và mục đích của ngân hàng Để đạt được kết luận chính xác và toàn diện, các ngân hàng thương mại thường kết hợp nhiều phương pháp thẩm định Dưới đây là những phương pháp phổ biến thường được áp dụng trong thẩm định dự án đầu tư.
1.2.3.1 Phương pháp phân tích và so sánh các chỉ tiêu
Phương pháp phân tích và so sánh các chỉ tiêu trong dự án với quy định kinh tế, kỹ thuật của nhà nước là rất quan trọng Các thông tin và chỉ tiêu này cần được cán bộ thẩm định kiểm chứng để đảm bảo độ chính xác và tin cậy cao Quá trình này có thể thực hiện trực tiếp hoặc thông qua việc tính toán lại các chỉ tiêu và thông số kỹ thuật mà chủ đầu tư đã đề cập trong dự án.
1.2.3.2 Phương pháp thẩm định theo trình tự
Thẩm định dự án là phương pháp đánh giá từ tổng quát đến chi tiết, nhằm xác định những định hướng lớn, mục tiêu và phương hướng kinh doanh trong tương lai Qua đó, thẩm định tổng quát giúp xem xét mối tương quan giữa dự án với thị trường và các ngành kinh tế khác, từ đó xác định vị trí và vai trò của dự án trong nền kinh tế Bước này cũng loại bỏ những dự án không khả thi về mặt thị trường và kỹ thuật, không phù hợp với định hướng phát triển của nhà nước Tiếp theo, thẩm định chi tiết sẽ so sánh các chỉ tiêu kinh tế - kỹ thuật của dự án với thông tin tài liệu hiện có, nhằm phát hiện điểm khác biệt và những thiếu sót, từ đó bổ sung, hoàn thiện hoặc đưa ra kết luận cần thiết cho từng trường hợp cụ thể.
1.2.3.3 Phương pháp thẩm định dựa trên độ nhạy cảm
Phương pháp này được sử dụng để đánh giá tính vững chắc và hiệu quả tài chính của dự án bằng cách dự đoán các tình huống bất trắc có thể xảy ra trong tương lai Qua đó, nó khảo sát tác động của những yếu tố này đến hiệu quả đầu tư và khả năng hoàn vốn Phương pháp giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng chính đến hiệu quả dự án, từ đó đề xuất biện pháp quản lý phù hợp trong quá trình thực hiện Để thực hiện công tác thẩm định dự án đầu tư một cách hiệu quả, cán bộ thẩm định cần được trang bị các công cụ như máy tính bỏ túi, máy vi tính và phần mềm ứng dụng như Excel và Risk Master.
1.2.3.4 Phương pháp triệt tiêu rủi ro
Phương pháp ngân hàng dự đoán các rủi ro tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của dự án, từ đó đề xuất các biện pháp kinh tế và tài chính phù hợp nhằm giảm thiểu tối đa những rủi ro liên quan đến dự án.
1.2.4 Nội dung thẩm định DA
1.2.4.1 Thẩm định khách hàng vay vốn a Thẩm định về năng lực pháp lý
Chất lượng thẩm định dự án đầu tư của các NHTM
1.3.1 Quan niệm về chất lượng thẩm định dự án đầu tư của NHTM
Chất lượng là một khái niệm quen thuộc nhưng cũng gây nhiều tranh cãi, với ý nghĩa khác nhau tùy thuộc vào từng đối tượng sử dụng Theo Tổ chức Quốc tế về Tiêu chuẩn hóa ISO, chất lượng được định nghĩa là khả năng của tập hợp các đặc tính của sản phẩm, hệ thống hoặc quá trình để đáp ứng yêu cầu của khách hàng và các bên liên quan Đối với việc thẩm định dự án đầu tư, yêu cầu này nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của dự án, từ đó rút ra kết luận chính xác về khả năng trả nợ của khách hàng, giúp ngân hàng đưa ra quyết định tài trợ hợp lý.
Chất lượng thẩm định của ngân hàng, với vai trò là nhà tài trợ vốn, là quá trình kiểm tra và đánh giá toàn diện các căn cứ, tiêu chuẩn và dữ liệu liên quan đến dự án Quá trình này giúp ngân hàng đưa ra nhận xét và kết luận chính xác về tính khả thi và hiệu quả của dự án, từ đó đưa ra quyết định hợp lý về việc đồng ý hoặc từ chối tài trợ vốn.
1.3.2 Các tiêu chí đánh giá chất lượng thẩm định dự án đầu tư của NHTM
Chất lượng thẩm định dự án đầu tư ảnh hưởng lớn đến hiệu quả hoạt động của bộ phận tín dụng và kết quả kinh doanh của ngân hàng Do đó, việc xây dựng hệ thống chỉ tiêu đánh giá chất lượng thẩm định dự án là rất cần thiết Dựa vào quy trình thẩm định, các quy định và thực tiễn hoạt động của ngân hàng, chúng ta có thể đánh giá chất lượng thẩm định dự án đầu tư qua những tiêu chí cụ thể.
1.3.2.1 Các chỉ tiêu định tính
* Công tác tổ chức thẩm định dự án
Việc tổ chức thẩm định đóng vai trò quan trọng trong đánh giá hiệu quả thẩm định dự án đầu tư Các dự án ngân hàng thường có quy mô đầu tư lớn và phức tạp, trong khi thời gian thẩm định có hạn Nếu không tổ chức thẩm định và phân bổ thời gian hợp lý, kết quả có thể không chính xác Do đó, để đánh giá chất lượng thẩm định dự án đầu tư, cần dựa vào tiêu chuẩn tổ chức và hiệu quả của quá trình thẩm định.
* Tính khoa học, toàn diện của nội dung thẩm định
Đánh giá dự án đầu tư (DAĐT) bao gồm nhiều khía cạnh khác nhau, vì vậy cán bộ thẩm định cần phân tích và nghiên cứu toàn diện để có cái nhìn tổng quát về dự án Nếu quá trình thẩm định không được thực hiện một cách khoa học và đầy đủ, sẽ dẫn đến những thiếu sót, không phản ánh đúng hoạt động của doanh nghiệp và bỏ qua những thông tin quan trọng, từ đó ảnh hưởng lớn đến quyết định của Ngân hàng.
Để đánh giá chất lượng thẩm định DAĐT, cần xem xét công cụ thực hiện thẩm định, tức là các phương pháp mà ngân hàng sử dụng Những ngân hàng áp dụng phương pháp thẩm định khoa học và hiện đại sẽ có chất lượng thẩm định cao hơn so với các ngân hàng sử dụng phương pháp thủ công, vì phương pháp hiện đại mang lại kết quả thẩm định chính xác và hiệu quả hơn.
* Chất lượng cán bộ thẩm định
Trong quá trình thẩm định dự án đầu tư tại các ngân hàng thương mại, cán bộ ngân hàng đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện thẩm định Chất lượng thẩm định phụ thuộc vào kiến thức và kinh nghiệm của cán bộ, không chỉ ở lĩnh vực chuyên môn mà còn ở khoa học, kinh tế và xã hội Kinh nghiệm được hình thành từ thực tiễn, cùng với khả năng xử lý công việc dựa trên kiến thức đã tích lũy Ngoài ra, tính kỷ luật, sự đam mê với công việc và đạo đức nghề nghiệp là những yếu tố cần thiết để đảm bảo chất lượng thẩm định.
Thông tin là yếu tố quan trọng trong quá trình thấm định, vì mọi tính toán và kết luận của CBTD đều dựa vào thông tin thu thập được Để đạt được kết quả thấm định chính xác, nguồn thông tin cần phải chính xác, đáng tin cậy và thường xuyên được cập nhật Sự đa dạng và nguồn gốc rõ ràng của các kênh thông tin mà CBTD sử dụng sẽ nâng cao độ chính xác của thông tin, từ đó cải thiện chất lượng thấm định.
* Khả năng ứng dụng khoa học công nghệ của ngân hàng
Thẩm định dự án đầu tư là một quá trình phức tạp, đòi hỏi tính toán nhiều số liệu qua nhiều năm và chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố khác nhau Việc đánh giá hiệu quả tài chính và các rủi ro khi thị trường biến động gặp nhiều khó khăn, tốn thời gian và dễ dẫn đến sai sót Do đó, việc sử dụng các công cụ và phần mềm hỗ trợ là cần thiết để dự đoán các tình huống phát sinh Khi đánh giá chất lượng thẩm định dự án đầu tư, cần chú trọng đến chỉ tiêu ứng dụng khoa học công nghệ của ngân hàng.
Thời gian và chi phí thẩm định là những chỉ tiêu quan trọng giúp đánh giá và so sánh hiệu quả thẩm định giữa các dự án và ngân hàng khác nhau Dự án có thời gian thẩm định ngắn và chi phí thấp sẽ giảm chi phí chung cho ngân hàng Bảng so sánh thời gian và chi phí thẩm định của các dự án trong cùng một ngân hàng và giữa các nhân viên cho phép xác định ai thực hiện công tác thẩm định một cách khoa học và chuyên nghiệp hơn Do đó, trong quá trình đánh giá chất lượng thẩm định, cần chú ý đến thời gian và chi phí hợp lý để tối ưu hóa quy trình mà vẫn đảm bảo yêu cầu và chất lượng công việc.
1.3.2.2 Các chỉ tiêu định lượng
* Số dự án tốt trên thực tế
Tỷ lệ dự án tốt trên thực tế = -
Số dự án được phê duyệt
Chỉ tiêu này thể hiện tỷ lệ phần trăm các dự án đã phê duyệt thành công trong thực tế Tỷ lệ cao cho thấy hiệu quả của công tác thẩm định, giúp loại bỏ các dự án kém chất lượng và hỗ trợ nhiều dự án tiềm năng.
* Chỉ tiêu dư nợ và cơ cấu dư nợ cho vay theo DAĐT.
Tỷ lệ dư nợ CV DAĐT = -
Tổng dư nợ tín dụng
Chỉ tiêu phản ánh quy mô khoản tín dụng cho dự án đầu tư trong tổng dư nợ tín dụng của ngân hàng Một chỉ tiêu thấp cho thấy hoạt động cho vay dự án còn yếu kém, với ít dự án chất lượng mà ngân hàng có thể đầu tư Tuy nhiên, hoạt động đầu tư và tài trợ của ngân hàng còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như môi trường kinh tế và khấu vị rủi ro của từng ngân hàng.
* Chỉ tiêu nợ quá hạn cho vay theo dự án đầu tư
Nợ quá hạn CV DAĐT
Tỷ lệ nợ quá hạn CV theo DAĐT = -
Tổng dư nợ CV DAĐT
Tỷ lệ tín dụng cao cho thấy chất lượng các khoản vay đầu tư kém, dẫn đến khả năng trả nợ của dự án gặp khó khăn Điều này chỉ ra rằng ngân hàng chưa thực hiện công tác thẩm định một cách kỹ lưỡng và chưa đánh giá chính xác hiệu quả của các dự án trước khi quyết định cho vay.
* Chỉ tiêu nợ xấu cho vay theo dự án đầu tư
Nợ xấu cho vay theo dự án đầu tư
Tỷ lệ nợ xấu CV theo dự án đầu tư = -
Tổng dư nợ CV DAĐT
Nợ xấu là những khoản nợ khó thu hồi, có nguy cơ mất vốn cao, được phân loại từ nhóm 3 đến nhóm 5 theo quy định của các tổ chức tín dụng tại Việt Nam Tỷ lệ nợ xấu trong các khoản vay cho dự án đầu tư càng cao, chứng tỏ chất lượng thẩm định dự án càng kém, dẫn đến khả năng thu hồi vốn từ các khoản đầu tư ngân hàng càng thấp.
* Chỉ tiêu về lợi nhuận
Lợi nhuận thu được từ tín dụng trung và dài hạn + Tỷ suất lợi nhuận = -
Tổng dư nợ trung và dài hạn bình quân
Hoạt động cho vay theo dự án đầu tư là hình thức cho vay trung dài hạn, do đó tỷ suất lợi nhuận là chỉ tiêu quan trọng phản ánh khả năng sinh lời của tín dụng Chỉ tiêu này càng cao cho thấy các dự án đầu tư mang lại lợi nhuận tốt, đồng thời cho thấy công tác thẩm định dự án được thực hiện một cách kỹ lưỡng và hiệu quả.
1.3.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thẩm định dự án đầu tư
