TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN CHUNG VỀ PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TRONG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Đề tài hoàn thiện công tác phân tích tài chính khách hàng doanh nghiệp trong hoạt động tín dụng luôn thu hút sự quan tâm từ nhiều tác giả ở các cấp độ khác nhau, từ khóa luận tốt nghiệp đến luận án tiến sĩ Sự chú trọng này xuất phát từ tầm quan trọng của ngành tài chính - ngân hàng, đặc biệt là các ngân hàng thương mại, trong việc thúc đẩy nền kinh tế thông qua lợi nhuận từ hoạt động tín dụng Nghiên cứu và hoàn thiện công tác phân tích tài chính khách hàng doanh nghiệp là cần thiết để nâng cao chất lượng tín dụng và tăng lợi nhuận cho các chi nhánh ngân hàng Hàng năm, có hàng trăm công trình nghiên cứu về vấn đề này, trong đó có khóa luận "Hoàn thiện phân tích tài chính doanh nghiệp trong hoạt động tín dụng tại Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam - chi nhánh Hà Nội" của tác giả Đào.
Tác giả đã kế thừa và phát huy những cơ sở lý luận từ các nghiên cứu trước, kết hợp với tìm hiểu thực tế để đưa ra số liệu phản ánh tình hình hoạt động của ngân hàng Mặc dù đề tài chuyên sâu về phân tích tài chính doanh nghiệp trong hoạt động tín dụng, nhưng tác giả chưa cung cấp đa dạng số liệu về tình hình tín dụng, cũng như sự biến động lợi nhuận qua các năm và nguyên nhân của sự thay đổi đó Phân tích chi tiết tình hình hoạt động tín dụng của chi nhánh sẽ giúp đánh giá hiệu quả của công tác phân tích tài chính doanh nghiệp và sự cải thiện theo từng năm.
Để nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng và đạt được lợi nhuận theo kế hoạch, cần triển khai các biện pháp hoàn thiện Khóa luận của tác giả Hà Thị Hồng Hạnh (2018) tập trung vào việc cải thiện công tác phân tích tài chính doanh nghiệp trong hoạt động tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín - chi nhánh Long Biên.
Mặc dù bài viết của tác giả Trần Thị Thanh Thủy (2016) về "Phân tích báo cáo tài chính khách hàng doanh nghiệp trong hoạt động cho vay tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn - chi nhánh Ninh Bình" đã đạt được một số thành công trong việc xây dựng cơ sở lý luận và nghiên cứu thực tế, nhưng vẫn còn một số hạn chế đáng lưu ý Thứ nhất, thông tin trong phân tích tài chính doanh nghiệp chưa đầy đủ, khi tác giả chủ yếu tập trung vào các báo cáo tài chính mà không xem xét các yếu tố phi tài chính Thứ hai, phần đánh giá kết quả tại chi nhánh chưa sâu sắc, thiếu sự tập trung vào các khía cạnh quan trọng của phân tích tài chính như tổ chức công tác, nội dung và quy trình phân tích, dẫn đến việc không hoàn toàn bám sát vào vấn đề chính của đề tài.
Bài viết nghiên cứu cơ sở lý luận về phân tích báo cáo tài chính (BCTC), nhấn mạnh tầm quan trọng và quy trình thực hiện trên cả hai khía cạnh doanh nghiệp và ngân hàng Đối với doanh nghiệp, yếu tố trung thực và loại hình doanh nghiệp, lĩnh vực kinh doanh, quy mô hoạt động, thời hạn khoản vay, hình thức đảm bảo khoản vay là rất quan trọng Ngược lại, ngân hàng chú trọng đến ý thức và trình độ chuyên viên tín dụng cùng với công tác kiểm soát sau xét duyệt khoản vay Tác giả cũng phân tích quy trình thực tế tại ngân hàng, đánh giá điểm mạnh và hạn chế, đồng thời đề xuất giải pháp nhằm cải thiện công tác phân tích BCTC trong hoạt động tín dụng Tuy nhiên, bài viết chưa đề cập đến các tiêu chí cụ thể để giải quyết các vấn đề cấp thiết của các ngân hàng thương mại trong việc hoàn thiện và phát triển phân tích tình hình tài chính doanh nghiệp hiện nay.
Bài viết này trình bày các vấn đề lý luận liên quan đến phân tích báo cáo tài chính (BCTC) trong hoạt động cho vay, cùng với các tiêu chí đánh giá kết quả cho vay và thực trạng tín dụng tại ngân hàng Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân tích tình hình tài chính của khách hàng doanh nghiệp (KHDN) để áp dụng các chính sách tín dụng phù hợp, từ đó củng cố mối quan hệ hợp tác lâu dài và nâng cao chất lượng tín dụng Bài viết cũng đề xuất các kiến nghị và giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình phân tích BCTC trong cho vay, tuy nhiên, một số giải pháp đưa ra chưa thực sự hiệu quả và cần có những biện pháp dễ áp dụng hơn để cải thiện chất lượng hoạt động tín dụng tại ngân hàng.
Kết quả từ các nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận, tạo tiền đề cho việc phân tích tài chính doanh nghiệp tại các ngân hàng thương mại (NHTM) Tác giả sẽ đưa ra các biện pháp và kiến nghị cụ thể dựa trên định hướng phát triển của từng chi nhánh ngân hàng Mặc dù đề tài này đã quen thuộc, mỗi tác giả mang đến những góc nhìn khác nhau từ không gian và thời gian nghiên cứu, tạo nên giá trị riêng cho từng bài nghiên cứu Tác giả chọn đề tài này do tính cấp thiết của nó đối với sự phát triển của hệ thống ngân hàng và nền kinh tế Việt Nam Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam - chi nhánh Nam Hải Phòng mới chỉ được thành lập và phát triển.
Trong bốn năm qua, chưa có nghiên cứu nào đánh giá đầy đủ về điểm mạnh và hạn chế của công tác phân tích tài chính khách hàng doanh nghiệp tại Chi nhánh, đặc biệt trong giai đoạn 2017 - 2019 Tác giả mong muốn kế thừa và phát huy những thành công, đồng thời rút kinh nghiệm từ những hạn chế nhỏ trong các nghiên cứu trước đây Bài viết này hứa hẹn mang đến một góc nhìn mới, cùng với các giải pháp thiết thực và có tính ứng dụng cao, nhằm nâng cao chất lượng phân tích tài chính khách hàng doanh nghiệp trong hoạt động tín dụng tại Chi nhánh.
Cơ sở lý luận về phân tích tài chính khách hàng doanh nghiệp trong hoạt động tín dụng tại các ngân hàng thương mại
1.2.1 Phân tích tài chính và tầm quan trọng của phân tích tài chính khách hàng doanh nghiệp trong hoạt động tín dụng tại các ngân hàng thương mại
1.2.1.1 Khái niệm phân tích tài chính doanh nghiệp
Phân tích tài chính doanh nghiệp là quá trình xem xét các số liệu tài chính hiện tại và quá khứ để đánh giá tình hình tài chính, dự đoán rủi ro và tiềm năng tương lai của doanh nghiệp Qua đó, nhà phân tích có thể đưa ra các quyết định tài chính phù hợp nhằm bảo vệ lợi ích của họ trong doanh nghiệp.
Phân tích tài chính doanh nghiệp chủ yếu dựa vào số liệu từ báo cáo tài chính kết hợp với thông tin bổ sung từ nhiều nguồn khác Qua đó, quá trình này giúp làm rõ tình hình tài chính trong quá khứ, chỉ ra các thay đổi và xu hướng chính, đồng thời tính toán các nhân tố và nguyên nhân của sự thay đổi trong hoạt động tài chính Điều này cũng giúp phát hiện các quy luật trong hoạt động tài chính, từ đó làm cơ sở cho các quyết định hiện tại và dự báo tương lai.
1.2.1.2 Tầm quan trọng của phân tích tài chính khách hàng doanh nghiệp trong hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại.
- Phân tích tài chính KHDN giúp NHTM đưa ra quyết định cho vay đúng đắn
Hệ thống Tài chính doanh nghiệp, theo Vũ Văn Ninh và Bùi Văn Vần (2013), là các luồng dịch chuyển giá trị và nguồn tài chính trong quá trình tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ nhằm đạt mục tiêu doanh lợi hợp pháp Tình hình tài chính của doanh nghiệp được thể hiện qua báo cáo tài chính thường niên và các chỉ tiêu tài chính tiêu biểu, do đó, việc phân tích báo cáo tài chính là cần thiết để đánh giá thực trạng hoạt động của doanh nghiệp, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác, xác định quy mô khoản vay có thể tài trợ và khả năng thu hồi vốn trong tương lai.
Ngân hàng thương mại (NHTM) là một loại hình doanh nghiệp chuyên kinh doanh tiền tệ, tiềm ẩn nhiều rủi ro Do đó, mục tiêu hàng đầu của NHTM là giảm thiểu rủi ro tối đa, bảo toàn vốn vay và đảm bảo lợi nhuận Việc phân tích kỹ lưỡng tình hình tài chính của doanh nghiệp là cần thiết để NHTM đưa ra hai quyết định quan trọng: có nên đầu tư hay không và nếu có, thì đầu tư như thế nào để đạt hiệu quả tối ưu.
Khách hàng doanh nghiệp có tiền sử nợ xấu hoặc tình hình kinh doanh không ổn định sẽ không đủ điều kiện trở thành đối tác tín dụng của ngân hàng Ngược lại, những doanh nghiệp có tài chính minh bạch, lợi nhuận cao và kế hoạch vay vốn khả thi sẽ là khách hàng tiềm năng Sau khi quyết định cho vay, ngân hàng thương mại sẽ phân tích các chỉ tiêu tài chính để xác định quy mô cho vay, thời hạn, lãi suất và kỳ hạn trả nợ phù hợp cho doanh nghiệp.
- Phân tích tài chính KHDN giúp NHTM xác định khả năng thanh toán của doanh nghiệp
Khả năng thanh toán của doanh nghiệp, phản ánh qua hoạt động sản xuất kinh doanh, ảnh hưởng trực tiếp đến việc thu hồi vốn và lợi nhuận của ngân hàng Doanh nghiệp có lợi nhuận cao thường có khả năng hoàn trả vốn và lãi lớn hơn Ngân hàng thương mại (NHTM) chú trọng đến hai yếu tố chính: thanh toán đúng hạn và thanh toán đủ Dù doanh nghiệp có lợi nhuận cao, nhưng nếu báo cáo lưu chuyển tiền tệ cho thấy thời điểm âm, khả năng thanh toán đúng hạn có thể bị ảnh hưởng Việc xác định khả năng thanh toán là rất quan trọng trong tín dụng, vì vậy NHTM luôn xem xét tiêu chí này khi phân tích báo cáo tài chính của doanh nghiệp Qua phân tích các chỉ tiêu tài chính, mỗi doanh nghiệp sẽ được yêu cầu thời hạn hoàn trả phù hợp nhất.
- Phân tích tài chính KHDN làm tiền đề cho công tác đánh giá xếp loại tín dụng, từ đó có biện pháp dự phòng rủi ro hợp lý
Trong kinh doanh, ngân hàng phải đối mặt với nhiều rủi ro do các yếu tố khách quan và chủ quan Để giảm thiểu tổn thất, ngân hàng cần chuẩn bị các phương án dự phòng sau khi khoản vay được xét duyệt và giải ngân Việc phân tích báo cáo tài chính của doanh nghiệp giúp ngân hàng theo dõi, đánh giá và xếp loại các khoản vay, từ đó áp dụng các biện pháp phòng ngừa rủi ro hợp lý Để xử lý nợ xấu, ngân hàng thường trích lập quỹ dự phòng rủi ro từ lợi nhuận ròng giữ lại, hoạt động này hoàn toàn hợp pháp theo quy định của ngân hàng nhà nước Việt Nam, nhằm tối ưu hóa quản lý rủi ro tín dụng.
Phân tích tài chính của khách hàng doanh nghiệp (KHDN) là yếu tố then chốt giúp ngân hàng xác định tiềm năng quan hệ trong tương lai, từ đó giảm thiểu rủi ro cho hệ thống tín dụng Các ngân hàng thương mại (NHTM) ưu tiên xây dựng mối quan hệ đối tác dựa trên niềm tin và tìm kiếm khách hàng có uy tín cao Đối với những doanh nghiệp lần đầu hợp tác, năng lực tài chính lành mạnh, thể hiện qua các chỉ tiêu tài chính, là yếu tố quan trọng để tạo dựng niềm tin Để duy trì mối quan hệ bền chặt với khách hàng tiềm năng, ngân hàng cần đổi mới chiến lược kinh doanh và truyền thông thương hiệu, nhằm thu hút và tạo niềm tin với các doanh nghiệp lớn Hơn nữa, ngân hàng cũng cần có các chính sách đặc biệt cho những khách hàng doanh nghiệp có tiềm năng, thể hiện thiện chí duy trì hợp tác lâu dài Việc này không chỉ giúp phát triển bền vững trong hoạt động tín dụng mà còn giảm chi phí tiếp cận và giao dịch với khách hàng mới Do đó, phân tích tình hình tài chính KHDN là tiền đề quan trọng để ngân hàng phân loại uy tín khách hàng, đánh giá năng lực tài chính và từ đó xây dựng các chiến lược cụ thể cho mối quan hệ phát triển lâu dài.
1.2.2 Tài liệu sử dụng trong phân tích tài chính khách hàng doanh nghiệp trong hoạt động tín dụng tại các ngân hàng thương mại
Cán bộ phân tích tài chính khai thác dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau để đánh giá và giải thích tình hình tài chính của doanh nghiệp, hỗ trợ quá trình ra quyết định tài chính Các nguồn dữ liệu này bao gồm tài liệu nội bộ của doanh nghiệp và thông tin phi tài chính từ bên ngoài.
Hệ thống báo cáo tài chính của doanh nghiệp
Trong phân tích tài chính doanh nghiệp, NHTM cần thu thập và sử dụng mọi nguồn thông tin, bao gồm thông tin nội bộ và bên ngoài, cũng như thông tin định lượng và định tính, để đưa ra nhận xét và kết luận chính xác Thông tin tài chính nội bộ là nguồn quan trọng giúp đánh giá tình hình tài chính cơ bản của doanh nghiệp Kế toán cung cấp thông tin hệ thống, đồng nhất và phong phú cho phân tích tài chính Các báo cáo tài chính (BCTC) như Bảng cân đối kế toán, Báo cáo kết quả kinh doanh, và Báo cáo lưu chuyển tiền tệ phản ánh đầy đủ tình hình tài sản, nguồn vốn và kết quả kinh doanh, từ đó giúp người quan tâm, bao gồm cả ngân hàng, hiểu rõ khả năng sinh lời và thực trạng tài chính của doanh nghiệp.
* Bảng cân đối kế toán (BCĐKT)
Bảng cân đối kế toán là một báo cáo tài chính tổng hợp, thể hiện một cách tổng quát toàn bộ tài sản hiện có và nguồn gốc hình thành các tài sản này tại một thời điểm cụ thể.
Báo cáo cân đối kế toán (BCĐKT) là một báo cáo tài chính thiết yếu cho việc phân tích tài chính Các chỉ tiêu trong báo cáo được trình bày một cách tổng quát và có hệ thống, giúp người dùng dễ dàng nắm bắt thông tin và thực hiện phân tích nhanh chóng BCĐKT cho phép đánh giá tổng quan về tình hình sử dụng vốn và nguồn vốn của doanh nghiệp, khả năng thanh toán ngắn hạn, cơ cấu tài chính, mức rủi ro tài chính và hiệu quả sử dụng vốn.
Bảng cân đối kế toán (BCĐKT) được tổ chức dưới dạng bảng, thể hiện số dư của các tài khoản kế toán và sắp xếp các chỉ tiêu theo yêu cầu quản lý BCĐKT bao gồm hai phần chính: phần tài sản và phần nguồn vốn.
Phần “Tài sản” của doanh nghiệp thể hiện toàn bộ giá trị tài sản hiện có tại thời điểm kết thúc kỳ kế toán, bao gồm các hình thái và giai đoạn khác nhau trong quá trình kinh doanh Các chỉ tiêu trong phần tài sản được phân loại theo nội dung kinh tế của từng loại tài sản trong quá trình tái sản xuất.
Phần "Nguồn vốn" cung cấp cái nhìn tổng quan về nguồn hình thành tài sản của doanh nghiệp đến cuối kỳ hạch toán Các chỉ tiêu trong phần này được phân loại theo từng nguồn hình thành tài sản, bao gồm vốn chủ sở hữu, vốn vay và vốn chiếm dụng Tỷ lệ và cấu trúc của từng nguồn vốn trong tổng nguồn vốn hiện có sẽ phản ánh tính chất hoạt động và tình hình tài chính của doanh nghiệp.
* Báo cáo kết quả kinh doanh (BCKQKD)