CHƯƠNG 3 ÐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÐÀO TẠO HỆ TCCN Ở TRƯỜNG CAO ÐẲNG NGHỀ KINH TẾ - KỸ THUẬT VINATEX
3.2. Giải pháp 2: Xây dựng mục tiêu, kế hoạch, đổi mới nội dung chương trình và phương pháp dạy học phù hợp thực tiễn
3.2.1. Xây dựng mục tiêu, kế hoạch và đổi mới nội dung, chương trình đào tạo 3.2.1.1. Cơ sở khoa học của giải pháp
Mục tiêu đào tạo là những kiến thức, kỹ năng và thái độ mà người học phải đạt được với những chuẩn mực quy định để hành nghề khi kết thúc chương trình đào tạo. Do vậy mục tiêu đào tạo phải được xây dựng rõ ràng sao cho có thể định lượng được và dùng nó làm tiêu chí để đánh giá hiệu quả của quá trình dạy học.
Dựa vào mục tiêu dạy học trong chương trình, người thực hiện chương trình có thể đề ra nội dung kiến thức, phương pháp giảng dạy cần thực hiện để đạt mục tiêu đề ra và phương pháp đánh giá thích hợp theo các mục tiêu dạy học. Mục tiêu cũng là chuẩn để đánh giá kết quả học tập. Chương trình dạy học đề ra phải đảm bảo 5 yếu tố cơ bản:
- Mục tiêu dạy học của chương trình - Nội dung dạy học
- Hình thức tổ chức và phương pháp dạy học - Quy trình kế hoạch triển khai
- Đánh giá kết quả
Luận văn cao học QTKD Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội
Từ biểu đồ xương cá được tác giả phân tích ở chương 2 cho thấy mục tiêu đào tạo hệ TCCN của nhà trường vẫn mang định hướng chung từ trước đến nay mà các trường vẫn có như:
- Phẩm chất đạo đức - Chuyên môn
- Thể chất, quốc phòng
Với đặc thù riêng của nhà trường là đào tạo hệ TCCN trong trường Cao đẳng nghề, Phòng đào tạo cần xây dựng mục tiêu cụ thể bám sát với thị trường sức lao động với nguyên tắc chung là đào tạo những gì thị trường cần chứ không chỉ đào tạo những gì nhà trường đang có. Với các tiếp cận này khi xác định mục tiêu chuẩn chương trình và nội dung đào tạo cần có sự tham gia của các doanh nghiệp sản xuất để nội dung chương trình thường xuyên được cập nhật, hiện đại hóa, phù hợp với thực tiễn sản xuất kinh doanh nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo của nhà trường .
3.2.1.2. Nội dung biện pháp
* Xây dựng mục tiêu đào tạo hệ TCCN
- Đào tạo học sinh trở thành người lao động có sức khỏe, có kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp ở trình độ Trung cấp, có đạo đức, lương tâm nghề nghiệp, có ý thức kỷ luật, tác phong công nghiệp, có khả năng tự tìm việc làm, đáp ứng yêu cầu phát triển Kinh tế - Xã hội trong điều kiện của nền kinh tế thị trường và hội nhập Quốctế.
- Đào tạo lao động kỹ thuật có phẩm chất đạo đức tốt, năng lực chuyên môn vững vàng với kỹ năng thực hành trên thực tế thành thạo đủ năng lực đáp ứng yêu cầu công việc, năng động thích ứng nhanh với thị trường lao động.
- Đẩy mạnh hợp tác giữa nhà trường với doanh nghiệp áp dụng phương thức đào tạo luân phiên giữa học tập tại trường và thực tập tại doanh nghiệp, từng bước tư vấn hỗ trợ việc làm sau tốt nghiệp.
Luận văn cao học QTKD Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội
- Học sinh nắm được những kiến thức cơ bản cần thiết, tương đối có hệ thống về quản lý Kinh tế Xã hội, Khoa học Kỹ thuật, hiểu biết lý luận và có khả năng vận dụng vào thực tiễn.
- Học sinh được trang bị những kiến thức cơ bản về chuyên môn ngành đào tạo cùng với những kỹ năng thực hành để giải quyết những vấn đề thông thường thuộc nghề nghiệp chuyên môn được đào tạo.
- Học xong hệ TCCN học sinh có thể làm việc tại các doanh nghiệp, các tổ chức xã hội, các cơ quan nhà nước...
- Chương trình đảm bảo liên thông với chương trình đào tạo cử nhân cùng chuyên ngành.
* Đổi mới nội dung chương trình và kế hoạch đào tạo:
Nhận thức tầm quan trọng của kiến thức về công nghệ hiện đại phục vụ công tác giảng dạy, nhà trường cần:
- Xây dựng chương trình phù hợp với nhu cầu thực tế, nâng cao khả năng ứng dụng trong bối cảnh bùng nổ thông tin, CNH-HĐH và hội nhập quốc tế.
- Đối với từng môn học cần giảm thời gian giảng dạy lý thuyết, tăng thời lượng nghiên cứu thực hành, ứng dụng trong phân bổ thời gian giữa môn học lý thuyết và môn học ứng dụng theo hướng tích hợp.
- Triển khai viết và hoàn chỉnh các bài giảng, giáo trình nội bộ cho các môn học theo nội dung kiến thức mới trên cơ sở các thiết bị thực hành kèm theo và phân công cho phòng NCKH tổ chức thực hiện và nghiệm thu.
- Tổ chức giảng dạy theo nội dung bài giảng các môn học. Thường xuyên cập nhật những kiến thức mới để bổ xung, chỉnh sửa nội dung bài giảng, giáo trình và phải có hội đồng đánh giá nghiệm thu.
- Có kế hoạch đào tạo toàn khóa của các ngành học trong nhà trường.
Luận văn cao học QTKD Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội
- Có kế hoạch tiến độ học tập cho từng năm học, từng học kỳ cho các lớp trong trường và các đơn vị liên kết có thời khóa biểu dự kiến kèm theo:
+ Nhà trường để cho giáo viên, giảng viên góp ý về việc xây dựng thời khoá biểu sau mỗi học kỳ.
+ Phòng đào tạo nên gặp mặt cán bộ lớp và giáo viên chủ nhiệm để nghe phản ánh về việc bố trí các môn học và kế hoạch thi trong kỳ.
+ Cán bộ lập thời khóa biểu phải nắm chắc thứ tự các môn học, môn nào học trước, môn nào học sau và giáo viên nào có khả năng giảng dạy có hiệu quả.
- Đội ngũ giáo viên chuẩn hóa về trình độ, đồng bộ về cơ cấu, đủ kiến thức năng lực giảng dạy, tiếp thu kiến thức mới và không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn.
- Các giáo viên lên lớp phải có đầy đủ giáo án, đề cương giảng dạy các tiết học cho từng lớp học.
- Tăng cường trang thiết bị tiên tiến, ứng dụng tin học trong dạy học.
- Tăng cường đầu sách tham khảo tại thư viện cho học sinh.
- Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng kiến thức ngoại ngữ, tin học và kỹ năng cho sinh viên hệ TCCN như mở các lớp ngắn hạn, các buổi thảo luận theo chủ đề.
3.2.2. Đổi mới về phương pháp dạy học 3.2.2.1. Cơ sở khoa học của giải pháp
Phương pháp dạy học (PPDH) là một trong 6 thành tố của quá trình dạy học (nội dung, phương pháp, phương tiện, tổ chức và đánh giá) .
Các thành tố này tương tác với nhau quyết định chất lượng giáo dục đào tạo.
Trong đó mối quan hệ giữ mục tiêu, nội dung và phương pháp là cơ bản nhất tạo thành "tam giác sư phạm". Trong đó đổi mới PPDH đóng vai trò quan trọng tác động trực tiếp việc nâng cao chất lượng đào tạo nghề.
Luận văn cao học QTKD Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội
Vấn đề đổi mới PPDH không hạn chế ở loại trường, lớp nào. Đặc biệt, chất lượng đào tạo hệ TCCN của trường – nơi đào tạo nguồn nhân lực cung cấp cho sự phát triển sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước, phụ thuộc phần lớn vào vấn đề này.
- Về chất lượng đội ngũ giáo viên:
+ Yếu tố bất cập trong nghiệp vụ sư phạm (do một số GV không được đào tạo bài bản tại các trường Sư phạm kỹ thuật), thể hiện qua các kỹ năng phân tích, lựa chọn kiến thức cơ bản và trọng tâm; các kỹ năng xác định, lựa chọn và sử dụng PPDH bộ môn; kỹ năng hướng dẫn cách thức cho học sinh học tập; kỹ năng kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng đổi mới …
+ Trở ngại do lối mòn tư duy và phương pháp dạy học (đối với GV thâm niên giảng dạy) vì đổi mới giáo dục chẳng những đòi hỏi người giáo viên phải từ bỏ hàng loạt những thói quen tư duy và thói quen dạy học đã ăn sâu thành nếp qua nhiều năm học mà còn phải “lao tâm khổ tứ”, vất vả tìm hiểu từ những tinh thần đổi mới của ngành, của bộ môn mình đảm nhiệm nói chung đến những bài dạy, tiết dạy cụ thể. Đây là bước chuyển từ nhận thức tư tưởng tới hành động thực tiễn, từ đổi mới trên lý luận tới đổi mới trên những công việc giáo dục, giảng dạy thực tiễn hàng ngày. Đây là quá trình hoàn toàn không dễ dàng gì.
- Về nội dung chương trình:
+ Tình trạng quá tải về kiến thức do cấu trúc chương trình còn nặng (do xây dựng trên cơ sở hạ chuẩn chương trình đào tạo của bậc cao đẳng, đại học), vẫn có xu hướng trình bày kiến thức với liều lượng nhiều mà nhẹ về hướng dẫn phương pháp và tổ chức cho học sinh làm việc. Điều này dẫn đến tình trạng: giáo viên chỉ lo
“chạy” cho hết bài, kịp thời gian tiết học mà không có điều kiện tổ chức các phương án học tập để học sinh theo đó khai thác kiến thức và thực hành luyện tập, qua đó mà học cách học.
+ Giáo trình chuyên môn bất cập, thiếu chuẩn mực đánh giá, kiểm tra: cách trình bày mang nặng tính “thông báo kiến thức”; tính định hướng PPDH còn mờ
Luận văn cao học QTKD Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội
nhạt; việc hướng dẫn học sinh học tập và dạy cách học cho họ chưa được quan tâm thể hiện trong đó. Tài liệu tham khảo, tài liệu ôn tập do các GV tự biên soạn, theo kiểu giải sẵn nhiều hơn tài liệu hệ thống hoá kiến thức và hướng dẫn cách học.
- Về phương tiện dạy học, xưởng thực hành và trang thiết bị thực tập:
+ Nhà trường vẫn thiếu các phương tiện dạy học thông thường cũng như hiện đại. Điều này dẫn đến tình trạng buộc người giáo viên vẫn phải thiết kế và tiến hành dạy học theo lối thuyết trình hoặc hỏi-đáp là chủ yếu mà không đủ điều kiện để thực hành các PPDH mới. HS cũng chủ yếu theo đó mà nghe và ghi, ít được thực hành, nghiên cứu trên những công cụ, phương tiện vật thật, nên không phát huy hứng thú, óc tò mò và tư duy khoa học.
+ Việc đầu tư các xưởng thực hành và trang thiết bị thực tập hệ TCCN chưa được chuẩn hóa (cơ bản, nâng cao và mở rộng). Đây cũng chính là nguyên nhân khiến chất lượng đào tạo hệ TCCN của trường chưa đáp ứng yêu cầu của xã hội.
- Về kiểm tra, đánh giá chất lượng dạy học:
+ Các kỳ thi và kiểm tra chủ yếu nhằm tái hiện, học thuộc lòng; tham về trình bày kiến thức; hình thức bài làm đơn điệu, dẫn đến tình trạng học sinh học theo bài mẫu, triệt tiêu sự sáng tạo.
+ Kiến thức của sách, của thầy làm chuẩn khi đánh giá bài thi, bài kiểm tra, giáo viên ít tôn trọng cá tính sáng tạo của học sinh.
3.2.2.2. Nội dung của giải pháp
• Nâng cao nhận thức cho đội ngũ GV trong nhà trường về vấn đề đổi mới PPDH
Làm cho giáo viên và cán bộ trong trường nhận thức rõ:
- Tính cấp thiết của đổi mới PPDH: một mặt, làm cho tập thể sư phạm cần thống nhất nhận thức: đây là yêu cầu của sự nghiệp đổi mới giáo dục, là hạt nhân của việc thực hiện chương trình, sách giáo khoa mới, là điều kiện trực tiếp để nâng
Luận văn cao học QTKD Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội
cao chất lượng giáo dục; mặt khác, cần coi đây là thách thức đội ngũ mà đội ngũ cần phải đáp ứng, nhưng cũng là cơ hội phát triển của mỗi giáo viên và của mỗi nhà trường.
- Những định hướng cơ bản của đổi mới PPDH hiện nay:
+ Phát huy tính tích cực tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh;
+ Bồi dưỡng phương pháp tự học;
+ Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn;
+ Tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS.
- Những đặc trưng cơ bản của phương pháp tích cực:
+ Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động của học sinh;
+ Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học cho học sinh;
+ Tăng cường tổ chức các hoạt động học tập cá thể, phối hợp với hoạt động học tập hợp tác;
+ Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò.
* Về hình thức tổ chức:
- Tổ chức cho giáo viên đi học các lớp bồi dưỡng hè do Sở, Bộ tổ chức;
- Tổ chức học tập, nghiên cứu các tài liệu lý luận nghiệp vụ tại tổ, trường;
- Tăng cường nghiên cứu, trao đổi, thảo luận trong nhóm, tổ chuyên môn và vận dụng giải quyết từng vấn đề theo yêu cầu ĐMPPDH.
- Tổ chức các đợt học tập xen kẽ, lồng ghép vào các sinh hoạt chuyên môn, rèn luyện tay nghề hàng tuần, hàng tháng trong tổ chuyên môn hoặc các kỳ hội giảng, thi giáo viên giỏi các cấp.
• Tổ chức, chỉ đạo thường xuyên các hoạt động thực hành đổi mới phương pháp dạy học trong năm học
- Đổi mới cách xác định mục tiêu bài học
Luận văn cao học QTKD Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội
Việc xác định mục tiêu bài học cần đảm bảo 2 yêu cầu cơ bản:
+ Định lượng được mức độ, chuẩn mực kiến thức, kỹ năng và thái độ học sinh phải đạt được sau bài học để thực hiện, đồng thời lấy đó làm căn cứ đánh giá kết quả bài học một cách khách quan, tránh tình trạng đánh giá cảm tính đối với một bài học.
+ Chú trọng mục tiêu xây dựng phương pháp học tập, đặc biệt là phương pháp tự học qua mỗi giờ học, bài học;
- Đổi mới cách soạn giáo án Trên cơ sở 4 định hướng sau:
+ Chuyển trọng tâm từ thiết kế các hoạt động của thầy sang hoạt động của trò;
+ Giáo án phải thực sự là một bản kế hoạch lên lớp trong đó mọi hoạt động đều được tính đếm theo một quy trình hợp lý và có sự phối kết hợp rất chặt chẽ các nguồn lực: người dạy, người học, giáo trình, thiết bị dạy học…;
+ Cần dự tính các phương án và cách thức có thể tiến hành để kiểm soát chất lượng làm việc của học sinh
+ Xây dựng giáo án điện tử theo hướng kịch bản, sưu tầm hình ảnh phong phú, sinh động, các kĩ năng thực hành.
- Tăng cường tổ chức cho học sinh hoạt động Với hai hình thức:
+ Hoặc làm việc độc lập theo nhịp độ phân hoá cá nhân;
+ Hoặc làm việc theo nhóm; sử dụng triệt để các phiếu hoạt động học tập;
tăng cường giao tiếp thầy – trò kết hợp mở rộng giao tiếp trò – trò.
- Nâng cao chất lượng các câu hỏi trong tiết học và đề kiểm tra Theo hướng:
Luận văn cao học QTKD Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội
+ Giảm số câu hỏi tái hiện sự kiện,
+ Tăng tỷ lệ các câu hỏi yêu cầu tư duy tích cực sáng tạo, + Chú trọng nhận xét sửa chữa các câu trả lời cho học sinh.
* Tổ chức thực hiện:
- Chỉ đạo tổ nhóm chuyên môn chú trọng tất cả các khâu trong quy trình hoạt động: xác định những yêu cầu đổi mới, xây dựng thiết kế giáo án mẫu theo hướng đổi mới, lần lượt cử giáo viên dạy thử nghiệm và tập thể dự giờ, trao đổi, rút kinh nghiệm, so sánh với bài dạy trước đó để thấy mặt tiến bộ và hạn chế.
- Chỉ đạo điểm những giờ dạy học sinh phương pháp học tập, chú trọng hướng dẫn học sinh tự học trên lớp và ở nhà dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
+ Tổ chức học tập, nghiên cứu, cải tiến cách thức kiểm tra kết quả học tập của học sinh theo định hướng đổi mới: sử dụng hợp lý hai hình thức kiểm tra: tự luận và trắc nghiệm.
+ Đổi mới hoạt động của Thư viện nhà trường và Thiết bị dạy học, chú trọng chỉ đạo việc làm và sử dụng đồ dùng dạy học, phục vụ có hiệu quả cho quá trình đổi mới phương pháp dạy học.
+ Tổ chức các đợt thao giảng, hội thi giáo viên giỏi các cấp theo tinh thần đổi mới phương pháp, thường xuyên mời các giáo viên giỏi trong cụm hoặc các chuyên gia về dự giờ, trao đổi.
+ Tổ chức cho giáo viên tham quan, học tập các đơn vị tổ, trường có phong trào và chất lượng dạy học tốt ở trong và ngoài địa phương.
+ Thường xuyên tổ chức Hội thi sản phẩm của HSSV ở các khoa, phù hợp trình độ qua đó tạo khí thế, động viên tính chủ động, hăng say học tập đồng thời xây dựng thái độ nghiêm túc, lòng ham thích ngành theo học.
• Kiểm tra, đánh giá các hoạt động đổi mới PPDH
Luận văn cao học QTKD Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội
- Ban Giám hiệu, Phòng Thanh tra – Khảo thí – Kiểm định chất lượng nhà trường thường xuyên phân công tham gia, theo dõi và điều chỉnh các hoạt động đổi mới nói trên thông qua vai trò của Trưởng khoa, Tổ trưởng, nhóm trưởng chuyên môn, đặc biệt thông qua việc tăng cường hoạt động của Thanh tra chuyên môn nhà trường.
- Công tác kiểm tra, thanh tra chuyên môn cần được đổi mới theo hướng coi trọng chức năng phát hiện để phòng ngừa, điều chỉnh, tư vấn cho giáo viên hơn là chỉ tập trung truy tìm sai sót.
- Cần kết hợp giữa đánh giá của cá nhân với đánh giá của tổ chuyên môn và của ban giám hiệu để xác định những vấn đề chung cần giải quyết trong tình hình thực hiện đổi mới PPDH trong tập thể tổ nhóm và mỗi giáo viên; mặt khác, đổi mới việc kiểm tra chuyên môn, thay lối kiểm tra hành chính thủ tục bằng coi trong kiểm tra hoạt động dạy học trên lớp của GV và HS;
- Cải tiến công tác thi đua trong nhà trường trên cơ sở đánh giá đúng và có chế độ khuyến khích, động viên kịp thời các hoạt động đổi mới PPDH có hiệu quả.
• Tăng cường xây dựng hệ điều kiện cho quá trình đổi mới PPDH
* Đa dạng hoá, tích cực hoá hoạt động bồi dưỡng giáo viên
Giáo viên là người hiện thực hoá các PPDH khi tiến hành các hoạt động dạy học ở trên lớp, đồng thời cũng là lực lượng quyết định sự thành bại của quá trình đổi mới PPDH. Bởi vậy, cần đẩy mạnh các hoạt động bồi dưỡng giáo viên ngay tại nhà trường.
Cách làm có hiệu quả nhất là thông qua các hoạt động học tập, rèn luyện ở tổ nhóm, nhất là hoạt động thực hành các kỹ năng sư phạm theo hướng đổi mới trong giờ lên lớp hàng ngày là vấn đề cần được quan tâm tổ chức thường xuyên.
Để các vấn đề trên có tính khả thi, trường căn cứ Điều lệ trường TCCN để chỉ đạo các Trưởng Khoa, Tổ trưởng bộ môn quy hoạch và kế hoạch hóa hoạt động của giáo viên tại trường theo giờ hành hành chính. Tránh tình trạng chỉ quản lý giáo