M�t s� nét v� phân lo�i Trùng l� (Foraminifera)

Một phần của tài liệu hóa thạch trùng lỗ kainozoi thềm lục địa và các vùng lân cận ở việt nam (Trang 91 - 96)

Các di tích Trùng l�hoá th�ch �ã���c bi�t t�i t�Th�k�V tr��c Công nguyên, �ó là Trùng ti�n (Nummulites) trong �á vôi �� tam �� tam ���c dùng ��xây d�ng các kim t�tháp �Ai C�p c� ��i. Trong các th�i k�C�

��i và Ph�c h�ng, Nummulites cùng v�i các di tích sinh v�t hoá th�ch khác ���c coi nh� là các “ ch i c a t o hoá”. Nummulites và m�t s�

gi�ng khác có kích th��c v�t�ơng��i l�n (t�vài cm t�i g�n 10 cm) nên

���c x�p vào nhóm Trùng l�l�n (Larger Foraminifera), các Trùng l�còn l�i chi�m kh�i l��ng l�n gi�ng loài nh�ng có kích th��c v�nh�(trên d��i 1mm) nên ���c g�i là Trùng l�nh�(Smaller Foraminifera). Chúng ���c mô t� l�n ��u vào Th� k� XVIII (Beccarius, 1731; Plancus, 1739, 1760) và ���c coi nh�nh�ng��ng v�t thân m�m (Mollusca) tr�hay nh�. Trong b�ng“H th ng phân lo i t!nhiên”c�a mình, Linnaeus (1858) x�p Trùng l� vào nhóm ��ng v�t thân m�n chân ��u thu�c các gi�ng Nautilus Serpula. Quan �i�m này ���c các tác gi�c�a n�a cu�i Th� k� XVIII và

��u Th� k� XIX duy trì trong nhi�u chuyên kh�o c� �i�n n�i ti�ng (Batsch, 1791; Soldani, 1789-1798; Fichtel et Moll, 1798; Lamarck, 1801, 1822; Montfort, 1808; Orbigny, 1826, 1839, 1846; v.v…).

T�n�a xau c�a Th�k� XIX cho t�i nay, nhóm ��ng v�t Trùng l�(k�

c� hi�n ��i và hoá th�ch ���c nghiên c�u ngày càng chi ti�t v�m�i m�t (sinh h�c, sinh thái, vi c�u trúc t��ng v�, ti�n hoá, �ng d�ng th�c t�, v.v…). C�ng chính vì v�y mà v�n��phân lo�i c�a nhóm sinh v�t này có nhi�u ý ki�n khác nhau, quan �i�m khác nhau và có nhi�u h� th�ng phân lo�i khác nhau. Tuy nhiên, có th� x�p các ý ki�n nói trên vào 2 nhóm chính ��i di�n cho 2 h�th�ng phân lo�i ph�bi�n và ���c s�d�ng r�ng rãi nh�t hi�n nay (k� c�hi�n��i và hoá th�ch) trên Th� gi�i. �ó là h� th�ng phân lo�i c�a Liên Xô c�hi�n v�n���c gi�i C�sinh Nga s�d�ng và phát tri�n (Cơ s� C� sinh v�t h�c, 1959) và h� th�ng phân lo�i c�a M�

(Loeblich and Tappan, 1964, 1988). S� khác nhau cơ b�n gi�a hai h�

th�ng phân lo�i này là � h� th�ng phân lo�i th� nh�t c�p phân lo�i cao nh�t c�a Trùng l� là ph# l$p Foraminiferathu�c l$p Sarcodina, ngành Protozoaa, th�m chí là g�n �ây nó ���c nâng lên c�p ph# ngành

Foraminifera(Mikhalovitch V.I., 1980; Saidova Kh.M., 1981), còn � h�

th�ng phân lo�i th�hai thì c�p phân lo�i cao nh�t c�a nhóm sinh v�t này ch�là b+Foraminiferida.S�khác bi�t này do quan �i�m s�d�ng các d�u hi�u phân lo�i khác nhau gi�a các tác gi�. M�i h�th�ng phân lo�i này ��u có nh�ng�u�i�m và nh��c�i�m riêng, ��u có ch�h�p lý và ch�a h�p lý.

Vì nh�ng lý do khác nhau, trong ph�m vi công trình này không �i sâu vào phân lo�i, mà ch�s�d�ng h�th�ng phân lo�i th�hai trong ph�n mô t�

c� sinh do nó bao quát ���c nhi�u tài li�u th�c t� c�a các khu v�c khác nhau trên Th�gi�i (��c bi�t các Trùng l�nhi�t��i và c�n nhi�t��i), trong

�ó có m�t s� gi�ng r�t ph� bi�n � các vùng bi�n n��c ta mà � h� th�ng phân lo�i th�nh�t không ��c�p��n.

M�t s�tiêu chu�n phân lo�i c�a các taxon thu�c các c�p phân lo�i khác nhau ít nhi�u�ã���c��c�p t�i trong ph�n mô t�c�u t�o v�Trùng l� � ch�ơng 3 và �m�c 5.2 c�a ch�ơng này.

5.2- Các thu�t ng�s�d�ng trong mô t�hoá th�ch Trùng l�:

Trong ph�n mô t�hoá th�ch Trùng l�th�m l�c��a và các vùng lân c�n

�Vi�t Nam th��ng s�d�ng m�t s�thu�t ng�v�i các khái ni�m sau:

V� (test): khung x�ơng ngoài c�a sinh v�t có hình dáng khác nhau, th��ng là d�ng�ng, d�ng túi, v.v…ch�a��ng, bao b�c, che ch�và b�o v� cơth� sinh v�t (trong tr��ng h�p c� th� này là nguyên sinh ch�t) kh�i các tác ��ng c�a môi tr��ng xung quanh, trong �ó sinh v�t s�ng và phát tri�n. V� gi�i h�n xung quanh b�i t��ng v�. V�có c�u t�o và thành ph�n r�t khác nhau;

V� vôi: v� ���c c�u t�o ch� y�u b�ng ch�t vôi (cacbonat canxi) do màng nguyên sinh ch�t ti�t ra t�o nên (th��ng g�p �ph�n l�n các ��i bi�u c�a t�t c�các ph�b�tr�ph�b�Textulariina);

V� cát k�t: v� c�u t�o b�i các h�t cát ���c sinh v�t thu l��m� môi tr��ng xung quanh và g�n k�t chúng l�i b�ng xi m�ng có thành ph�n khác nhau (th��ng là ch�t vôi, silic); V�t li�u xi m�ng này do màng nguyên sinh ch�t ti�t ra (th��ng g�p�ph�b�Textulariina);

V� d�ng s�: v� có vi c�u trúc t��ng v� b�i các tinh th� canxit d�ng h�t, c�u t�o��c xít (không có l�h�ng) làm cho b�m�t v�ánh lên m�u c�a canxit nh� m�u c�a �� g�m b�ng s� (th��ng g�p � ph� b�

Miliolina);

V� c�u t�o ki�u chóp xo�n (xo�n �c): v� g�m các phòng phát tri�n s�p x�p thành vòng tròn theo ki�u xo�n �c hình chóp có ���ng kính c�a các vòng t�ng tr��ng t�ng d�n t� ph�n phát tri�n s�m ��n ph�n phát tri�n mu�n c�a v� (��nh nh�n, �áy r�ng). Các vòng t�ng tr��ng này quay xung quanh m�t���ng th�ng (t��ng t��ng) vuông góc v�i

�áy chóp g�i là tr�c xo�n (th��ng g�p�ph�b�Rotaliina);

V�c�u t�o ki�u cu�n len: các phòng t�o v�cu�n tròn theo ki�u cu�n len trong các m�t ph�ng giao c�t nhau v�i các góc nh�t ��nh (m�i phòng th��ng có chi�u dài là m�t n�a vòng tròn, m�i vòng tròn có 2 phòng). Thí d�, � gi�ng Quiqueloculina các m�t ph�ng này giao c�t nhau v�i các góc b�ng nhau là 720,�gi�ngTriloculina chúng c�t nhau v�i các góc b�ng nhau là 1200;�gi�ng Pyro (hay Biloculina) là 1800. V�c�u t�o ki�u xo�n ph�ng: v�g�m các phòng phát tri�n theo h��ng cu�n tròn thành nhi�u vòng trong cùng m�t m�t ph�ng (��c �i�m c�a gi�ng Spiroculina);

V�c�u t�o ki�u vòng ôm kín:�các v�c�u t�o ki�u xo�n ph�ng hay xo�n �c, n�u các phòng t�o v� c�a vòng t�ng tr��ng cu�i cùng phát tri�n ôm kín t�t c� các vòng t�ng tr��ng tr��c g�i là v� c�u t�o ki6u vòng ôm kín (th��ng g�p�các gi�ngElphidiella,Elphidium, v.v…);

V�c�u t�o ki�u vòng ôm h�:�các v�c�u t�o ki�u xo�n ph�ng hay xo�n�c, n�u các vòng t�ng tr��ng phát tri�n ch�ng lên nhau và t�t c�

các vòng t�ng tr��ng c�a v� ��u có th� th�y ���c t� m�t l�ng, m�t b�ng hay c� hai thì g�i là v� c�u t�o ki�uvòng ôm h=(th��ng g�p� gi�ng Spiroculina, Operculina, Heterostegina, Rotalia. v.v);

V�c�u t�o ki�u vòng ôm n�a kín hay n�a h�:�các v�c�u t�o ki�u xo�n ph�ng hay xo�n�c, n�u các phòng t�o v� c�a vòng t�ng tr��ng cu�i cùng phát tri�n ch�ôm (che kín) m�t ph�n các vòng t�ng tr��ng tr��c �ó thì g�i là v� c�u t o ki6u vòng ôm n@a kín hay n@a h=

(th��ng g�p�m�t s� ��i bi�u c�a gi�ng thu�c ph�b�Rotaliina);

�các v�c�u t�o ki�u chóp xo�n hay xo�n�c: Các m�t l�ng và m�t b�ng th��ng có c�u t�o khác nhau, trong �ó, m�t l�ng th��ng có c�u t�o ki�u vòng ôm h�và m�t b�ng th��ng có c�u t�o ki�u vòng ôm kín,

�ôi khi m�t trong chúng hay c�2 có c�u t�o ki�u n�a kín n�a h�.

Vòng t�ng trư�ng:�các v�có nhi�u phòng phát tri�n theo ki�u chóp xo�n hay xo�n ph�ng thì m�i vòng t�o v� là m�t vòng t�ng tr��ng.

M�i vòng t�ng tr��ng là m�t ph�n c�a v� g�m nhi�u phòng s�p x�p n�i ti�p nhau, �i�m cu�i c�a vòng cách �i�m��u c�a nó 3600. Trong nhi�u tr��ng h�p, s� l��ng phòng c�a vòng t�ng tr��ng cu�i cùng là d�u hi�u phân lo�i c�a taxon c�p loài.

M�t lưng:�các v� c�u t�o ki�u chóp xo�n, m�t l�ng là m�t trên �ó th�y rõ t�t c�hay ph�n l�n các vòng t�ng tr��ng c�a v�và các phòng t�o v�(t�c m�t ch�a hình chi�u c�a chóp xo�n n�u nhìn t� ��nh chóp).

M�t l�ng th��ng có c�u t�o ki�u vòng ôm h�,�ôi khi có c�u t�o ki�u n�a h�n�a kín;

M�t b�ng:�các v�c�u t�o ki�u chóp xo�n, m�t b�ng là m�t��i di�n v�i m�t l�ng. �m�t b�ng th��ng ch�th�y���c vòng t�ng tr��ng cu�i cùng c�a v�và các phòng t�o v�c�a vòng này vì nó th��ng có c�u t�o

ki�u vòng ôm kín, r�t hi�m tr��ng h�p có c�u t�o ki�u n�a kín n�a h�.

Ph�n sâu nh�t n�m�gi�a m�t b�ng g�i là r n vA.

R�n v�: là ph�n lõm sâu �gi�a m�t b�ng, t�ơng�ng v�i chi�u cao c�a chóp xo�n �m�t l�ng. Nó ���c thành t�o do rìa trong c�a các phòng c�a các vòng cu�n (vòng t�ng tr��ng) không n�i li�n v�i nhau. Do �ó, tu�thu�c vào m�c��che ph� vùng lõm này b�i rìa trong (các rìa này th��ng có c�u t�o d�ng t�m hay d�ng v�y) c�a các phòng mà r�n v�có

�� nông-sâu, r�ng-h�p và ��b�che ph� khác nhau. ��c �i�m c�u t�o c�a r�n v�trong nhi�u tr��ng h�p có th�là d�u hi�u phân lo�i c�a các taxon c�p gi�ng và loài.

Xo�n (cu�n) trái:�các v�c�u t�o ki�u chóp xo�n, nhìn t�m�t l�ng, n�u các vòng t�ng tr��ng phát tri�n theo h��ng ng��c chi�u kim ��ng h�thì v�có c�u t�o ki�u xo�n trái;

Xo�n (cu�n) ph�i:�các v�c�u t�o ki�u chóp xo�n, nhìn t�m�t l�ng, n�u các vòng t�ng tr��ng phát tri�n theo h��ng chuy�n��ng c�a kim

��ng h�thì v�có c�u t�o ki�u xo�n ph�i;

Phòng hay phòng t�o v�: V�Trùng l�th��ng có d�ng hình �ng���c chia ra thành nhi�u ph�n nh�n�i ti�p nhau b�i các vách ng�n, các ph�n nh� �y c�a v�g�i là phòng. Trên th�c t�, các phòng này phát tri�n n�i ti�p nhau trong quá trình phát tri�n c�a sinh v�t. Các phòng c�a v�

thông v�i nhau qua l� tròn c�a các vách ng�n g�i là l� h�ng (Foramen).

Vách ng�n: là m�t ph�n c�a t��ng v�ng�n cách gi�a 2 phòng li�n k�

nhau. Ph�n t��ng v�che kín phòng cu�i cùng � ��u cu�i c�a v�g�i là vách ngBn phòng cu i.

�ư�ng khâu: là ���ng ti�p xúc c�a vách ng�n gi�a các phòng v�i t��ng v�.���ng khâu th�hi�n rõ c� � m�t l�ng và m�t b�ng c�a v�.

Trên b� m�t t��ng v� ���ng khâu th��ng có c�u t�o, hình dáng và phân b�r�t khác nhau. Trong m�t s�tr��ng h�p,��c�i�m c�a���ng khâu là d�u hi�u phân lo�i c�a taxon c�p loài.

Mi�ng: là m�t, m�t s� hay nhi�u l� h�ng trên t��ng v�, qua�ó sinh v�t có th�ti�p xúc v�i môi tr��ng xung quanh �bên ngoài v�. M�i v�

có th� có m�t, ho�c m�t s� mi�ng (mi�ng chính và mi�ng ph�). C�u t�o và hình dáng c�a mi�ng r�t�a d�ng: có th�có r�ng ho�c không, có th� có môi ho�c không, có th� có c� ho�c không; hình dáng t� hình tròn, hình khe, d�ng rây, d�ng cây, d�ng vòm, d�ng chùm tia và có th�

có các hình dáng b�t k�khác; có th�n�m�các v�trí khác nhau c�a v�.

��c �i�m c�u t�o c�a mi�ng là d�u hi�u phân lo�i quan tr�ng c�a các taxon c�p loài, gi�ng và có th� là d�u hi�u phân lo�i��i v�i các c�p phân lo�i cao hơn.

Mi�ng chính: Tr��ng h�p v� có 2 hay nhi�u mi�ng thì mi�ng chính

bao gi� c�ng có kích th��c l�n nh�t, c�u t�o rõ ràng nh�t và th��ng n�m� ��u cu�i c�a v� (trên b�m�t vách ng�n phòng cu�i hay �ph�n trong c�a cơ s� vách ng�n phòng cu�i). Mi�ng chính có th� c�u t�o

�ơn gi�n hay ph�c t�p, có c� hay không có c�, hình dáng khác nhau � các gi�ng, loài c�th�khác nhau.

Mi�ng ph�: th��ng g�m nh��u l� h�ng nh� hình tròn, hình khe hay hình dáng b�t k�, n�m�các v�trí khác nhau c�a v� (d�c���ng khâu, trên b�m�t các phòng, vùng r�n v�, rìa ngoài c�a v�, v.v…). V�trí và c�u t�o c�a mi�ng ph� c�ng là d�u hi�u phân lo�i ph� tr� c�a các taxon c�p th�p.

Môi: là m�t ph�n v�t ch�t t�o v�hay rìa c�nh c�a các phòng d�ng d�i n�i cao hơn b� m�t t��ng v� t�o nên ���ng vi�n xung quanh mi�ng.

C�u t�o c�a môi trong m�t s� tr��ng h�p c�ng là d�u hi�u phân lo�i quan tr�ng c�a taxon c�p loài (thí d� ��i v�i các loài c�a gi�ng Globorotalia).

R�ng: Mi�ng v� Trùng l� có th� có r�ng hay không có r�ng. R�ng là nh�ng c�u t�o��c bi�t n�m trong mi�ng. R�ng có c�u t�o và hình dáng khá �a d�ng. Có th� �ơn gi�n �d�ng m�u nhô lên t�ph�n cơ s�c�a mi�ng, có th� phân nhánh ph�c t�p, d�ng hình t�m ho�c hình que, v.v…. ��c�i�m c�u t�o c�a r�ng là d�u hi�u phân lo�i quan tr�ng c�a Trùng l�thu�c nhóm Milioliina (th��ng là c�p gi�ng và c�p loài).

Ph�n rìa ngoài c�a v�: là ph�n v�n�m�phía ngoài xa tâm v�, g�m m�t ph�n c�a m�t l�ng và m�t ph�n c�a m�t b�ng n�i v�i nhau �rìa c�nh v�

t�o nên. C�u t�o ph�n rìa ngoài c�a v�có th�là hình tròn, góc c�nh r�ng h�p khác nhau, c�u t�o���ng kin, v.v… ��c�i�n c�u t�o ph�n rìa ngoài c�a v�là d�u hi�u phân lo�i quan tr�ng c�a các taxon c�p gi�ng và loài c�a m�t s�nhóm Trùng l�(��c bi�t��i v�i Trùng l�s�ng trôi n�i).

�ư�ng kin (keel, keeled): là c�u t�o d�ng g� d�t (ki�u d�ng x�ơng l��i hái � ng�c chim) rìa ngoài c�a v� t�o thành b�ng dài vi�n xung quanh v�. C�u t�o c�a���ng kin là d�u hi�u phân lo�i quan tr�ng c�a các taxon c�p loài, gi�ng và có th�cao hơn.

Tô �i�m: B� m�t ngoài c�a t��ng v� có th� nh�n bóng (không có tô

�i�m), có th�có các ki�u tô �i�m khác nhau t� �ơn gi�n��n ph�c t�p (các g� ngang, g� d�c, g� ��ng tâm, d�ng gai, d�ng m�u, d�ng m�t l��i, v.v...). ��c�i�m to �i�m m�t ngoài t��ng v� th��ng là d�u hi�u phân lo�i c�a các taxon c�p gi�ng và loài.

Tư�ng v�: là m�t ph�n c�a khung x�ơng ngoài, có ch�c n�ng ng�n cách ph�n trong c�a v�v�i môi tr��ng bên ngoài. T��ng v�có c�u t�o r�t�a d�ng: có th�có c�u t�o l�h�ng hay ��c xít, có thành ph�n là ch�t vôi ho�c silic hay cát k�t, có th�có c�u t�o phân l�p�ơn gi�n (1-2 l�p) hay ph�c t�p (nhi�u l�p), d�ng s�hay d�ng thu�tinh trong su�t, v.v…

Nh�ng chuyên t�hay thu�t ng�trình b�y�trên là nh�ng t�ph� bi�n, th��ng���c s�d�ng trong mô t� c� sinh. Trong mô t� c� sinh d��i�ây có th�còn có m�t s�chuyên t�hay thu�t ng�khác, trong các tr��ng h�p này s�có các chú thích riêng.

5.3- Mô t�hoá th�ch Trùng l�theo tr�t t�phân lo�i

Vì s�l��ng loài Trùng l�Kainozoi �th�m l�c��a Vi�t Nam t�ơng��i l�n, s�trang c�a công trình này có h�n, nên trong ph�n mô t�hoá th�ch �

�ây các tác gi�chú ý ch�y�u t�i các taxon c�p loài ph� bi�n, th��ng g�p

�� khai thác ý ngh�a và giá tr�c�a chúng ph�c v�công tác nghiên c�u��a t�ng và c� ��a lý, tr�m�t s�tr��ng h�p��c bi�t có th�m�r�ng t�i taxon c�p gi�ng n�u c�n thi�t.

Nh� �ã �� c�p t�i � trên, ph�n mô t� � �ây ���c trình b�y theo h�

th�ng phân lo�i c�a Loeblich, A.R. and Tappan, H., 1964, 1988.

M�t s�ch�vi�t t�t trong mô t�(k�c�trong thuy�t minh các b�n�nh):

- b. = b�n�nh;

- h. = hình;

- tr. = trang;

- t = t�p (tài li�u xu�t b�n);

- N20 = ký hi�u các ��i Trùng l� c�a thang ��a t�ng ��i c�a Blow (1969), trong �ó N = s�th�t� ��i, 20 = ��i 20.

�. Nguyên tDc thành lEp ng nghFa loài (synonym): ch� ��a vào ��ng ngh�a các tên loài trong các công trình nghiên c�u liên quan ��n hoá th�ch mô t�mà tác gi� �ã��c, tham kh�o và s�d�ng.

Một phần của tài liệu hóa thạch trùng lỗ kainozoi thềm lục địa và các vùng lân cận ở việt nam (Trang 91 - 96)

Tải bản đầy đủ (PDF)

(398 trang)