1.4. N 0I DUNG VA TINH CHAT CUA CAC QUAN Hfi KINH
1.4.1. Khai niem va noi dung
Quan he kinh te quoc te la tong the cdc quan he ve vat chat vd tdi chinh, cdc quan he dien ra khong nhung trong tinh vuc kinh te md cd trong linh vuc khoa hoc - cdng nghe co lien quan den tat cd cdc giai doan cua qua trinh tdi san xua't, chung dien ra giua cdc quoc gia vcri nhau cung nhu giua cdc quoc gia vai cdc to chuc kinh te quoc te.
Chu the cua cac quan h6 kinh te quoc te la cac qud'c gia cung vai cac td chuc kinh te co tu cach phap nhan trong cac quoc gia do cung nhu cac td chuc kinh te quoc te. Cac cong ty da quoc gia va cong ty xuyen quoc gia la nhung chu the co vi tri quan trong trong viec hinh thanh va phat iriin cac quan he kinh te quoc te. Pham vi van dong cua cac quan he kinh te quoc te thucmg vuat ra ngoai bien giai mot quoc gia.
Cac quan he kinh te quoc te cua mot qudc gia vai cac quoc gia khac va cac td churc kinh te quoc te tao thanh ITnh virc kinh te doi ngoai cua quoc gia do.
Noi dung cua cac quan he kinh te quoc te rat rong va da dang, truac het phai ke den cac hoat dong sau day:
* Thuang mai qudc te
Thuang mai quoc te la viec trao doi hang hoa va dich vu giua cac chu the kinh te co quoc tich khac nhau (trong do doi tucflig trao doi thuang la vum ra ngoai pham vi dia ly cua m ot qudc gia) thong qua hoaUdong mua ban, liy tien t6 lam moi giai. Hoat dong thucmg mai quoc te ra dcri sdm n h it trong cac quan he kinh te qudc te va ngav nay no vfin giu vi tri trung t&m trong cac quan he kinh te quoc te. Sa di thuang mai qudc te co vai tro quan trong nhu v&y bdi vi ket qua cua cac quan he kinh te qudc t€ khac cuoi cung duac the
TRaONG DAI HOC KINH TE QUOC DAN111 !liiiiii
hien tap trung trong thucmg mai quoc te va quan he hang hoa - tien te van la quan he phd bien nhat trong cac quan he kinh te quoc te.
Tliucmg mai qudc te bao gom nhieu hoat ddng khac nhau. Tren giac <35 m dt qudc gia do chm h la hoat ddng ngoai thucmg. Ndi dung cua thuang mai qudc te bao gdm:
- Xuat va nhap khau hang hoa huu hinh (nguyen vat lieu, may moc thiet bi, luong thuc thuc pham, cac loai hang tieu dung...). Day la b6 phan chu yeu va giQ vai tro quan trong trong su phat trien kinh tg cua mdi qudc gia.
- Xua't va nhap khau hang hoa vd hinh (cac bf quyet cdng nghe, bang sang che phat minh, phan mem may tinh, cac bang thiet ke ky thuat, cac dich vu lap rap thiet bi may moc, dich vu du lich va nhieu loai hinh djch vu khac...). Day la bo phan co ty trong ngay cang gia tang phu hop vdi su bung nd cua cach mang khoa hoc - cdng nghe va viec ph at trien cac nganh dich vu trong nen kinh te qudc dan.
- Gia cdng thue cho nude ngoai vd thue nuac ngoai gia cdng.
Gia c6ng qudc te la m dt hinh thuc can thi6t trong dieu kien phat trien cua phan cdng lao ddng qudc te va do su khac biet ve dieu kidn tai san xua't giua cac qud'c gia. N o duoc phan chia thanh hai loai hinh chu yeu tiiy theo vai trd cua bdn dat hang va ben nhan gia cdng. Khi trinh dd phat trien cua m dt qud'c gia con tha'p, thieu vdn, thifi'u cdng nghd, thifi'u thi trucmg thi cic doanh nghidp thudng 6 vao vi tri nhan gia cdng thud cho nude ngoai. Nhung khi trinh do phat trien ngay cang cao thi n6n chuyen qua hinh thirc thud nude ngoai gia cdng cho minh. H oat ddng gia cdng mang tinh chat cdng nghifep nhung chu ky gia cdng thucmg rat ngan, dSu vao va d£u ra cua no gan lidn vdi thi trudng nude ngoai nen nd duoc coi la mot bd phan cua hoat ddng ngoai thucmg.
- Tdi xuat khau vd chuyen khau. Trong hoat ddng tai xua't khau ngudi ' a tid'n hanh nhap kh£u tam thdi hang hda tir ben ngoai vao, sau do lai tid'n hanh xua't khau sang mdt nude thU ba. N hu vay, d
g iAo t r in h k in h t£ 'q u6c t
day co ca hanh dong mua va hanh dong ban nen muc rui ro co thd’
Ion va lgi nhu&n co the cao. Con trong hoat ddng chuydn khAu khdng co hanh vi mua ban ma 6 day chi thuc hien cac dich vu nhu
van l a i qua canh, luu kho iuu bai, bao quan...
- Xua't khau tai chd: Trong trucmg hgp nay, hang hda va dich vu co the chua vugt ra ngoai bien giai quoc gia nhung y nghla kinh te cua no tucmg tir nhu hoat dong xuat khau. Do la viec cung cap hang hoa va dich vu cho cac ngoai giao doan, cho khach du lich quoc te... Hoat dong xuat khau tai chd co the dat dugc hieu qua. cao do guiin bat chi phi bao bi dong goi, chi phi bao quan, chi phf van tai, thai gian thu hoi von nhanh, trong khi vSn co the’ thu dugc ni’oai te.o • ♦
* Dau tu quoc te
Dau tu quoc te la mot qua trinh kinh doanh trong do von d£u tu dirge di chuydn tu quoc gia nay sang quoc gia khac vai muc dich sinh lai.
Trong dau tu quoc te thuang co hai hoac nhidu ben co quoc rich khac nhau cung phoi hgp vdi nhau de trien khai mdt d u an dau tu nharn clem lai lgi ich cho tat ca cac hen. Khac vdi hoat dong thucmg mai quoc te co the chi didn ra theo tung vu viec, dau tu qudc te la mot qua trinh dugc keo dai, co trudng hgp den 30 nam, 50 nam hoac lau han nua. Vdn dau tu quoc te cd the dugc bieu hien dudi nhidu hinh thuc khac nhau, nhu M n g cac loai tien mat hoac giay td cd gia tri, may moc thiet bi, nguyen vat lieu, quyen sir dung dat dai, cac sang che, phat minh, bi quyet cdng nghe, nhan hieu hang hoa,v.v... Lgi ich do hoat ddng dau tu mang lai thudng la lai fch kinh te, dong thdi con cd ca lgi ich chmh tri, lgi ich van hda - xa hoi, lgi ich vd bao ve mdi trudng sinh thai...
Vdn dau tu quoc te' cd hai dong chmh: ddu tir cua tu nh£n va Hd trg phat trien chmh thurc (ODA) cua cac chinh phu, cac td chuc quoc te.
34 : TRU6NG 6*1 HpC KINDTS' QUtfC OAW
a, P a n tit cua tu nhan:
Dau tu cua tu nhan dugc thuc hien dudi 3 hinh thirc:
* Dau tu tn/c tiep: chu dau tu nude ngoai toan bo hay phan ldn von dau tu vao cac du an nh&m gianh quy6n dieu hanh hoac tham gia dieu hanh cac doanh nghiep san x u it hoac kinh doanh dich vu, thucmg m a i ...
* Dau tu gian tiep: chu dau tu nude ngoai mua cd phan cua cac co ig ty d nude sd tai (d muc nhat dinh) de thu lgi nhuan ma khong tham gia di£u hanh true tiep doi tugng ma ho bd von dau tu.
* Tin dung thuang mai: cho vay vdn va thu lgi nhuan qua lai suat tidn vay.
b, H S tra phat trien chinh thuc (PD A).
Hd trg phat trien chinh thuc ODA la tat ca cac khoan vien trg khong hoan lai (cho vay dai han vdi mot so thdi gian an han va lai suat thap) cua Chmh phu, cac he thdng cua 1 6 chuc Lien hiep qudc, cac t6 chuc phi chinh phu, cac to churc tai chinh qudc te (nhu Ngan hang The gidi WB, Ngan hang phat tridn Ch&u A - ADB, Quy ti6n te qudc te - IM F ...) danh cho chinh phu va nhan dan nude nhan vien trg. Cac co quan va td chuc hd trg phat tridn tren dugc goi chung a ddi tac vidn trg nude ngoai.
* H ap tdc quoc te ve kinh te vd khoa hoc - cong nghe
Bao g6m vide chuyen m 6n hda va hgp tac hda d t£m qudc te giua cac 1 6 churc kinh te thuoc cac qudc gia khac nhau trong viec san xuii't m ot loai san pham nao dd, hgp tac qudc te trong nghien curu, saag chd', thiet ke, thu nghidm , trong dao tao can bo...
a, Viec chuyen mon hoa vd hap tdc hoa quoc te trong san xuat.
Vide chuydn mdn hda cd thd didn ra theo cac nganh, trong ndi bo timg nganh (theo timg san pham ), theo chi tid't san pham va theo quy trinh cong nghd. Chuyen m dn hda theo cac nganh didn ra khi
llSjfe®
!li||!:i!f iiilji TRUONG D^HQCKIN i l i a c o a w I 8 i i i ô 8 ô
co sir khac biet lorn v6 dieu kien tir nhien, sir chenh lech dang ke v6 trinh do c6ng nghe, trong do m6i qu6c gia se t&p trung vao nhung nganh ma ban than ho co dieu ki£n san x u it thu&n lcri va dat dugc hieu qua cao. Viec chuydn m 6n hoa theo chi tift't san pham va theo quy trinh cong nghe doi hoi sir tucmg dong ve trinh d6 c6ng ngh£, trong do m6i ben chiu trach nhiem che tao mot so chi tiftt san pham nhat dinh hoac tung giai doan nh£t djnh trong qua trinh tao n6n san phSm cuoi cung. Day la viec chuyen m on hoa co tinh c h it chieu sau va no phat huy dugc the m anh cong nghe cua tung quoc gia.
Viec chuyen mon hoa thucmg g in lien vcri viec hgp tac hoa vi day la hai mat cua mot van de: Viec chuyen mon hoa doi hoi viec hgp tac hoa va viec hgp tac hoa phai tren c a sa chuyen mon hoa.
Qua trinh chuyen m on hoa va hgp tac hoa trong san xua't g in lien vdi sir phat trien cua cach m ang khoa hoc - cong nghe va qua trinh phat trien cua cac cong ty xuyen quoc gia. Nhung cong ty lan co chi nhanh a hang chuc quoc gia co kha nang thirc hien qua trinh chuyen mon hoa va hgp tac hoa m ot cach an khap tren nhung pham vi rong lan. Dac biet, sir ra dai cua cac khoi lien ket kinh te da tao dieu kien thu&n lgi cho qua trinh phat trien cua viec chuyen mon hoa va viec hgp tac hoa quoc te trong linh vuc san xuat.
b, Su hap tdc va trao doi qud'c t eve khoa hoc - cdng nghe
* Su hop tdc qudc t e v e nghien cihi khoa hoc - cdng nghe
Day la mot loai hinh hoat dong bao gom cac hinh thurc phoi hgp giua cac nuac.de cung nhau tien hanh nghien curu, sang che, thiet ke, thu nghiem, trao doi cac ket qua nghien curu, thong tin ve khoa hoc - cong nghe, ap dung cac thanh tuu khoa hoc - cong nghe mai vao thirc ti6n san xu£t. Su hgp tac quoc te ve nghien curu khoa hoc - cong nghe la m 6t doi hoi khach quan trong thai dai ngay nay, khong mot quoc gia nao co kha nang tu minh giai quy€t m oi v£n de khoa hoc - cong nghe ma thuc titn dat ra. Khoa hoc - cong nghe ngay cang tra thanh luc lugng san x u it true tiep va nhung thanh tuu
khoa hoc - cong ngh6 phai tro thanh tai san chung cua nhan loai.
Di£u co khong loai tru tinh hinh thuc te la vSn co viec giu bf mat nhung ket qua nghien curu va nhi6u khi no con la phuong tien de khong che lan nhau.
* Viec chuyen giao cdng nghe
Hoat ddng chuyen giao cong ngh£ khong chi la mdt hoat dong mua ban dcm thudn vi hang hoa cong nghe co nhung dac diim rieng.
Qua tr nh chuy6n giao cong nghe phai giai quyet cac khfa canh kinh te, ky i huat va phap ly thi mdi bao dam cho viec chuyen giao dat ket qua mong muon. Viec chuyen giao cong nghe khong chi dcm thuan la viec m ua ban may moc, thiet bi. Do mdi chi la "phan cung" cua cong nghe da duoc vat ch it hoa, co gia ca xac dinh va duoc mua ban theo md'i quan he thucmg mai thong thudng. Cong nghe con co uphan mem" bao gom cac kien thuc khoa hoc, cac cdng thuc va bi quyet ky thuat... D o la hang hoa "vd hinh" va khdng co gia ca xac dinh. Cac dang khac nhau cua cdng nghe va quydn su dung chung vao san xua't duoc phan anh bang cac khai niem "kidu dang cdng nghiep", "nhan hieu h.ing hoa", "sang che", "bi quyet ky thuat", "bang bao ho sang che", gia'y phep su dung”, v.v...
* Cdc dich vu thu ngoai te
G ic dich vu thu ngoai te bao gom cac hoat ddng kinh te quoc te dudi dang cac dich vu qudc td' nhu du lich qud'c te, giao thdng van tai qudc te, thdng tin lien lac qud'c tft', bao hiim quoc te, thanh toan va tin dung qudc te, xua't va nhap khau sure lao dong, v.v...
Yeu to qudc td' d day the hidn d pham vi hoat ddng hoac chu thi san xua't va doi tucmg tieu dung thudc cac qud'c tich khac nhau. Di thuan tien, ngudi ta quy udfc tinh qud'c t& cua cac dich vu nay d6ng nha't vdi hinh thirc thanh toan la vide thu dugc ngoai tt. Cac djch vu thu ngoai 11 co quy m d ngay c&ng ldn, ndi dung ngay cang phong phu va hinh thurc ngay c&ng trd ndn da dang.
N hu vay, quan hd kinh td' qud'c td' co ndi dung rdng ldn hem nhieu so vdi thucmg m ai qud'c td' (theo nghla thdng thucmg). Theo
nghla rong, ngudi ta co the dung khai ni£m thuang mai qud'c t£ de’
chi toan bo cac quan he kinh te qud'c te noi chung, bdi vi hinh thifc bieu hien pho bien hien nay trong c a t quan he kinh te quoc te la thdng qua buon ban hang hoa va dich vu.
1.4.2. T inh ch at cua q u a n he kin h te quoc te
Noi mot cach cu the' hon, kinh te hoc quoc te nghien cuu cac hoc thuyet \'& thuang mai quoc te, chinh sach thuang mai quoc te* hoc thuyet ve dau tu quoc te, chinh sach dau tu quoc te, thi truang ngoai hoi va he thong tien te qudc te, ty gia hoi doai va can can thanh toan quoc te. Tren giac do tdng quat, kinh te hoc quoc te nghidn cuu nhung van de noi tren m ot cach chung nhat, nhung de tha'y ro tac ddng cua cac nhan to den phuc lgi cua mot quoc gia, n tn kinh te the giai th u an g dugc phan chia ra thanh hai bo phan: m ot ben la tung qud'c gia va m dt ben la phan con lai cua the giai. Thdng thudng, mot quoc gia chi dong mot vai tro nhat dinh, noi chung la tuang ddi nho, trong nen kinh te the giai. Khi ay, tac dong cua cac quan he kinh te qudc te giua quoc gia nay vai phan con lai cua the giai khdng lam thay ddi mat bang chung ve gia ca hang hoa va dich vu, ty gia hoi doai cung nhu cac chi so kinh te quoc te khac. N gugc lai, chinh mat bang chung ve cac chi sd kinh te quoc te se gay anh hudng lan den cac chi sd kinh te trong tung qudc gia.
Tuy nhien, trong thirc te cung co mot so qudc gia ldn, chung dong vai tro quan trong trong n6n kinh te the gidi cung nhu gay anh hudng ldn den cac quan he kinh te quoc te. Trong trudng hgp nay, tac dong cua cac quan he kinh te quoc te giua qudc gia iy vdi phan con lai cua the gidi se g£y ra nhurng thay doi dang ke den mat bang chung cua cac chi sd' kinh te qudc te. Bdi vay, khi phan tich tac dong cua cac quan h t kinh te qudc te, ngudi ta thudng chia ra trudng hgp cua nude nho va trudng hgp cua nude ldn, bai vi trong mdi trudng hgp chidu hudng tac ddng se khac nhau.
mm 38 : TRirdiN G B ^IK Q C KINH T i QU6C.OAN>. ;l iiijsii
asstta Trong cuon giao trinh nay, de nang cao tmh thirc tidn, viec phan i ich cac tac dong cua cac quan he kinh te qudc te chu yeu dung tren giac dd cua cac qu<5c gia nho, vi no phu hop vai dieu kien cu the cua Viet Nam. Bai vay, trong timg chuang, ngoai phan ly luan chung con de cap den thuc tien phat trien cac hoat dong kinh te doi ngoai cua V iet Nam.
N hu vay, doi tugng nghien curu cua m on hoc “ K inh te quoc te” la tinh quy luat cua cac qua trinh kinh te didn ra trong mdi quan he giua cac quoc gia vai nhau va giua cac quoc gia vdi cac td chirc kinh te quoc td trong do dac biet chu y xem xet su phan phoi vd m at lgi fch giua cac chu the’ kinh te quoc te. Chiing m ang tinh khach quan va trai rong trdn quy mo toan cau.