4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
4.1 Thực trạng phỏt triển bền vững chăn nuụi bũ bản ủịa tại huyện ðồng Văn, tỉnh Hà Giang
4.1.1 Chủ trương, chính sách phát triển chăn nuôi
Nước ta vốn là một nước nông nghiệp nên cần nhiều sự quan tâm cho việc phỏt triển nụng nghiệp, ủặc biệt là phỏt triển chăn nuụi – ngành sản xuất mang lại nhiều lợi nhuận cho người nụng dõn. Do ủú, ðảng và Nhà nước ủó ban hành cỏc chớnh sỏch nhằm ủịnh hướng phỏt triển bền vững chăn nuụi. Dưới ủõy là một số chớnh sỏch cú tỏc dụng lớn ủến phỏt triển chăn nuụi ủó ủược nhà nước ban hành.
* Các chủ trương, chính sách của ðảng và Nhà nước
- Quyết ủịnh số 225/1999/Qð-TTg, ngày 10/12/1999 của Thủ tướng Chớnh phủ, Phê duyệt chương trình giống cây trồng, giống vật nuôi và giống cây lâm nghiệp thời kỳ 2000 - 2005 nhằm ủảm bảo ủủ giống cú chất lượng tốt ủể cung cấp cho nhu cầu phát triển sản xuất, trước hết là các ngành sản xuất quan trọng liên quan tới thu nhập của ủụng ủảo nụng dõn và cú kim ngạch xuất khẩu lớn như lỳa gạo, cà phờ, cao su, chố, ủiều, hồ tiờu, rau và cõy ăn quả, cõy cú dầu, mớa ủường, cây thức ăn chăn nuôi, lợn, bò thịt, bò sữa, gia cầm, các loại cây lâm nghiệp quan trọng phục vụ nhu cầu sản xuất giấy và sản xuất gỗ,... ủược cỏc Bộ, ngành, UBND các tỉnh, thành thực hiện.
- ðề ỏn ứng dụng khoa học cụng nghệ trong phỏt triển cỏc cõy, con ủặc sản;
cỏc sản phẩm chủ yếu cho vựng trung du, miền nỳi Bắc bộ ủến năm 2015 (ban hành kốm theo Quyết ủịnh số 3698/Qð - BNN - KHCN, ngày 29/12/2009 của Bộ Nụng nghiệp và Phát triển nông thôn). Bộ NN&PTNT - Hà Nội,2009.
- Quyết ủịnh số 10/2008/Qð-TTg ngày 16 thỏng 01 năm 2008 của Thủ tướng Chớnh phủ, về việc phờ duyệt chiến lược phỏt triển chăn nuụi ủến năm 2020. Tổ chức lại sản xuất ngành chăn nuụi theo hướng gắn sản xuất với thị trường, bảo ủảm an toàn dịch bệnh, vệ sinh thỳ y, bảo vệ mụi trường và cải thiện ủiều kiện an sinh xó hội, nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và vệ sinh an toàn thực phẩm.
Tập trung phát triển sản phẩm chăn nuôi có lợi thế và khả năng cạnh tranh như lợn, gia cầm, bũ; ủồng thời phỏt triển sản phẩm chăn nuụi ủặc sản của vựng, ủịa phương.
Khuyến khớch cỏc tổ chức và cỏ nhõn ủầu tư phỏt triển chăn nuụi theo hướng trang trại, cụng nghiệp; ủồng thời hỗ trợ, tạo ủiều kiện cho hộ chăn nuụi theo phương thức truyền thống chuyển dần sang phương thức chăn nuôi trang trại, công nghiệp.
- Nghị quyết số 03/2000/NQ-CP ngày 02/02/2000 của Thủ tướng Chính phủ, về việc thực hiện ủường lối ủổi mới của ðảng và Nhà nước, kinh tế hộ nụng dõn ủó phát huy tác dụng to lớn, tạo sức mạnh mới trong sự nghiệp phát triển nông nghiệp và kinh tế nụng thụn. Trờn nền tảng kinh tế tự chủ của hộ nụng dõn ủó hỡnh thành cỏc trang trại ủược ủầu tư vốn, lao ủộng với trỡnh ủộ cụng nghệ và quản lý cao hơn, nhằm mở rộng quy mô sản xuất hàng hoá và nâng cao năng suất, hiệu quả và sức cạnh tranh trong cơ chế thị trường.
- Căn cứ bỏo cỏo ủỏnh giỏ về giỏ trị khoa học và kinh tế của nguồn gen vật nuụi bản ủịa quớ hiếm “Bộ khoa học cụng nghệ và Mụi trường - Bộ nụng nghiệp và phỏt triển nụng thụn” -VIỆN CHĂN NUễI; Bỏo cỏo thực hiện ủề ỏn:
BẢO TỒN NGUỒN GEN VẬT NUễI VIỆT NAM – 1999; Hà Nội 12/1999, ủó kết luận bũ H’Mụng (bũ bản ủịa) tỉnh Hà Giang là nguồn gen giống vật nuụi bản ủịa quớ hiếm, là nguyờn liệu cú giỏ trị khoa học và kinh tế cần ủược bảo tồn ủể phụ vụ công tác nghiên cứu, khai thác và phát triển bền vững.
- Căn cứ chuyờn ủề “Bảo tồn nguồn gen vật nuụi Ở Việt Nam”. Bộ khoa học công nghệ môi trường, Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn - Viện chăn nuụi; Nhà xuất bản nụng nghiệp/Hà nội – 1999. Bũ bản ủịa, trang 119 – 125. GS.
Lê Viết Ly.
* Chủ trương, chớnh sỏch phỏt triển chăn nuụi bũ bản ủịa của ủịa phương
- Thực hiện Nghị Quyết số 47/2012/NQ-HðND ngày 14 tháng 7 năm 2012 của Hội ủồng nhõn dõn tỉnh về việc ban hành quy ủịnh một số chớnh sỏch khuyến khớch phỏt triển kinh tế - xó hội trờn ủịa bàn tỉnh Hà Giang. Theo ủú, cỏc tổ chức, cỏ nhõn ủầu tư cho phỏt triển chăn nuụi trõu, bũ thịt trờn ủịa bàn tỉnh Hà Giang ủược hưởng các chính sách hiện hành của Nhà nước. ðối với các chính sách chưa có trong cỏc chương trỡnh mục tiờu quốc gia thỡ ủược hỗ trợ từ nguồn ngõn sỏch của
tỉnh và cỏc chương trỡnh mục tiờu khỏc, như sau: Hỗ trợ cải tạo ủàn trõu bũ; hỗ trợ phát triển chăn nuôi bò như hỗ trợ vốn vay; hỗ trợ xây dựng chuồng trại; hỗ trợ về công tác thú y; hỗ trợ trồng cỏ; hỗ trợ về công tác khuyến nông.
Quyết ủịnh số 1052/Qð – UBND ngày 27/5/2011 của UBND tỉnh Hà Giang về ban hành chính sách hỗ trợ sản xuất nông lâm nghiệp thủy sản theo cơ chế chính sách của Nghị quyết 30a trờn ủịa bàn huyện ðồng Văn và quyết ủịnh 934/Qð - UBND ngày 21/5/2012 của UBND tỉnh Hà Giang về sửa ủổi bổ sung một số ủiều trong quyết ủịnh số 1052. Trong ủú cú chớnh sỏch hỗ trợ bũ giống và vận chuyển giống cho cỏc hộ chăn nuôi, hỗ trợ một lần cho hộ nghèo xây dựng chuồng trại, hỗ trợ người chăn nuụi bũ là hộ nghốo mua giống cỏ thõm canh ủể nuụi bũ, hỗ trợ vacxin tiờm phũng và hỗ trợ lãi vay cho hộ phát triển chăn nuôi. Như vậy, chương trình hỗ trợ phát triển chăn nuụi cho nụng dõn ủó và ủang ủạt hiệu quả cần phỏt huy và mở rộng trờn cỏc ủịa phương khác.
Tổng quan các chính sách chủ yếu ở trên cho thấy các cấp, các ngành từ Trung ương ủến ủịa phương ủó cú sự quan tõm, chỉ ủạo, triển khai thực hiện cỏc chủ trương, chính sách cho phát triển chăn nuôi gia súc, phát triển bền vững chăn nuôi bũ bản ủịa ðồng Văn và ủó ủạt ủược những kết quả ủỏng khớch lệ.
4.1.2 Quy hoạch và quản lý quy hoạch phỏt triển bền vững chăn nuụi bũ bản ủịa tại ðồng Văn
Do ủiều kiện ủịa hỡnh, ủịa chất, ủịa mạo và cỏc ủiều kiện tự nhiờn khắc nghiệt của vựng cao nỳi ủỏ núi chung và huyện ðồng Văn núi riờng. ðất canh tỏc ớt, chủ yếu tập chung cho trồng cõy lương thực thực phẩm nhằm ủảm bảo an ninh lương thực tại chỗ, phục vụ ủời sống.
ðể vực nền kinh tế nghèo nàn của huyện trong sản xuất nông nghiệp phát triển thành hàng hoá hướng làm giàu khả thi là phát triển chăn nuôi gia súc, gia cầm. Khẳng ủịnh chăn nuụi là thế mạnh của huyện, ủịnh hướng tập trung chăn nuôi các loại gia súc như: Bò, Dê, Lợn... ðại hội ðảng bộ lần thứ 19 nhiệm kỳ 2011 - 2015 ủó xỏc ủịnh "Phỏt triển chăn nuụi mạnh mẽ hơn nữa, trọng tõm là chăn nuụi trõu bũ, dờ, lợn ủen ủịa phương, ủầu tư cải tạo giống, tăng cường cụng tác thú y, chú trọng xây dựng các cơ sở chế biến thức ăn cho chăn nuôi. Gắn phát
triển chăn nuụi với kinh tế vườn rừng, tăng cường chuyển ủổi diện tớch ủất, kể cả diện tớch ủất canh tỏc cõy lương thực sang trồng cỏ, bỡnh quõn hàng năm trồng mới trờn 200 ha cỏ, ủến năm 2015 diện tớch cú trồng cú trờn 1.500 ha. Phấn ủấu hàng năm tổng ủàn gia sỳc tăng bỡnh quõn 5 - 7%, ủến năm 2015 tổng ủàn gia sỳc cú trờn 80.000 con, trong ủú ủàn bũ trờn 23.000 con. Thu nhập từ chăn nuụi chiếm trờn 50% trong cơ cấu nụng nghiệp. Quan tõm phỏt triển ủàn gia sỳc trờn ủịa bàn, ủặc biệt là giống bũ bản ủịa. Người dõn vựng cao nỳi ủỏ ðồng Văn ủó có sẵn tập quán và kinh nghiệm chăn nuôi bò theo phương thức bán công nghiệp trong chuồng trại hộ gia ủỡnh, ủến năm 2015 cỏc hộ chăn nuụi gia sỳc ủều cú chuồng từ bán kiên cố trở lên.
Trong những năm qua Chính phủ, Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Giang ủó cú chủ trương và triển khai thực hiện dự ỏn trồng cỏ kết hợp chăn nuụi, cú chớnh sỏch hỗ trợ vốn cho cỏc hộ gia ủỡnh cú nhu cầu chăn nuụi ủể làm chuồng trại và mua giống bò, và các chính sách phát triển chăn nuôi khác... Nghị Quyết số 30a/2008/NQ-CP ngày 27/12/2008 của Chính phủ và Thông tư số 08/2009/TT- BNN của Bộ Nông nghiệp và PTNT, hướng dẫn thực hiện một số chính sách theo Nghị Quyết 30a/2008/NQ-CP; UBND tỉnh cú ban hành Quyết ủịnh số 1052/2011/Qð-UBND ngày 27/5/2011 của UBND tỉnh và Quyết ủịnh 934/2013/Qð-UBND, ngày 21/5/2013 của UBND tỉnh Hà Giang ,quy ủịnh chi tiết chính sách hỗ trợ sản xuất nông lâm nghiệp theo Nghị quyết 30a của Chính phủ trên ủịa bàn tỉnh Hà Giang. Là ủiều kiện thuận lợi cho việc phỏt triển chăn nuụi, phỏt triển kinh tế hộ gia ủỡnh trong giai ủoạn trước mắt và lõu dài.
Căn cứ vào quan ủiểm chung về phỏt triển chăn nuụi của tỉnh và thực trạng tỡnh hỡnh chăn nuụi tại ủịa phương, huyện ủó ủưa ra chủ trương phỏt triển chăn nuụi giai ủoạn 2012 - 2015, tầm nhỡn tới năm 2020 như sau: Vận ủộng nhõn dõn mỗi năm trồng mới 200 ha cỏ, ủảm bao nguồn thức ăn cho ủàn gia sỳc và tiến tới phỏt triển chăn nuôi bền vững. Khuyến khích phát triển các loại gia súc, gia cầm sản suất hàng hoá theo hướng chăn nuôi tập chung, nuôi công nghiệp. Phát triển chăn nuôi gia sỳc, gia cầm cú chất lượng cao. ðảm bảo an toàn dịch bệnh. Phỏt triển ủàn gia sỳc nhốt chuồng, gắn với phỏt triển trồng cỏ ủể năng suất cao, thịt ngon, ủỏp ứng
nhu cầu thực phẩm tại chỗ là hàng hoá. Tăng cường hơn nữa khuyến nông, khuyến lõm ủến cỏc thụn, bản giỳp ủỡ nụng dõn cỏch làm.
Qua phõn tớch chỉ tiờu cơ bản trong quy hoạch liờn quan ủến phỏt triển bền vững chăn nuụi bũ bản ủịa trờn ủịa bàn, về quy hoạch của huyện ủó ủạt ủược nhiều thành tựu: cơ sở vật chất, kết cấu hạ tầng KT-XH ủược cải thiện qua từng năm;
cụng tỏc vệ sinh mụi trường, xử lý rỏc thải cú nhiều cố gắng. Nhưng bờn cạnh ủú cũng cho thấy còn nhiều tồn tại, hạn chế trong quá trình lập và thực hiện kế hoạch phỏt triển kinh tế - xó hội núi chung và phỏt triển chăn nuụi gia sỳc núi riờng, ủú là:
mục tiờu ủầu tư phỏt triển chăn nuụi gia sỳc cũn mang tớnh nhỏ lẻ, tự phỏt trờn toàn ủịa bàn; người dõn chỉ nuụi với quy mụ hộ gia ủỡnh nhằm thu nhập thờm cho cuộc sống và tận dụng các phụ phẩm nông nghiệp; chưa có chiến lược cụ thể, lâu dài cho cỏc hộ chăn nuụi gia sỳc trờn ủịa bàn mà tựy thuộc vào người dõn; chưa quy hoạch khu chăn nuụi tập trung nờn ụ nhiễm mụi trường do chất thải chăn nuụi ủang là vấn ủề bất cập; một số chỉ tiờu ủề ra nhưng khụng ủạt kế hoạch... Những hạn chế này nếu khụng sớm ủược khắc phục sẽ tỏc ủộng ủến phỏt triển bền vững chăn nuụi bũ bản ủịa ở ðồng Văn.
4.1.3 ðầu tư cho phỏt triển bền vững chăn nuụi bũ bản ủịa tại ðồng Văn
Cơ sở hạ tầng nông thôn, kết cấu hạ tầng cơ sở nông nghiệp là yếu tố quan trọng tỏc ủộng ủến sự phỏt triển chăn nuụi gia sỳc theo hướng bền vững. Sự yếu kém của cơ sở hạ tầng sẽ cản trở sự phát triển của chăn nuôi gia súc trên các phương diện như: sự cung ứng cỏc yếu tố ủầu vào bị hạn chế, việc mua bỏn, tiờu thụ sản phẩm khó khăn, hạn chế việc tiếp cận thông tin và thị trường của các hộ gia ủỡnh,…
Hiện nay trờn ủịa bàn huyện ðồng Văn, hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ cho chăn nuụi núi chung và phỏt triển bền vững chăn nuụi bũ bản ủịa núi riờng ủang từng bước ủược hoàn thiện. Hệ thống giao thụng ủường xó ủó ủược nõng cấp tạo ủiều kiện thuận lợi cho quỏ trỡnh vận chuyển lưu thụng sản phẩm chăn nuụi. Nhưng bờn cạnh ủú hệ thống ủiện vẫn cũn hạn chế, ủiện chủ yếu ủể sinh hoạt khụng chỳ ý ủầu tư cho phỏt triển chăn nuụi. Mặt khỏc việc phỏt triển một cỏch tự phỏt thiếu quy hoạch của một số hộ trong chăn nuụi như chăn thả tự do trờn nương, trờn lũng ủó
gõy trở ngại tới quỏ trỡnh phỏt triển chăn nuụi ủàn bũ lờn hỡnh thức cao hơn và gõy ảnh hưởng tới kết quả của ngành chăn nuụi trờn ủịa bàn huyện.
Là huyện vựng cao ủặc biệt khú khăn, cơ sở hạ tầng cũn thiếu thốn, cho nờn ủầu tư cho cơ sở hạ tầng trong chăn nuụi cũn rất hạn chế. Theo ủỏnh giỏ của cỏc hộ gia ủỡnh thỡ hệ thống cơ sở hạ tầng cũn nhiều yếu kộm, chưa ủồng bộ, hạn chế sự phỏt triển kinh tế của ủịa phương như: giao thụng ủi lại khú khăn, hệ thống ủiện cũn thiếu, hệ thống thụng tin liờn lạc ủó ủược cải thiện nhưng vẫn cũn nhiều bất cập, hệ thống thủy lợi cũn yếu…. Vỡ vậy, cần cú chớnh sỏch ủầu tư phỏt triển cơ sở hạ tầng hợp lý ủồng thời chớnh quyền xó cần kết hợp với cỏc hộ chăn nuụi gia sỳc trờn ủịa bàn ủể tỡm ra hướng ủầu tư cơ sở hạ tầng phự hợp với ủiều kiện thực tế.
Theo ủiều tra, ủầu tư cho chăn nuụi của cỏc hộ chủ yếu là chi phớ sản xuất như: con giống, thức ăn, thỳ y và chuồng trại…Trong ủú 100% số hộ chăn nuụi bũ ủều cú chuồng chăn nuụi bũ, với nhiều mức giỏ trị và giỏ trị sử dụng cú thể phõn loại chuông nuôi thành 2 loại chuồng như sau:
- Chuụng nuụi kiờn cố: ủược dựng từ những vật liệu chắc chắn với ủộ bền cao, cú giỏ trị trờn 10 triệu ủồng và thời gian sử dụng trờn 20 năm.
- Chuụng nuụi bỏn kiờn cố: ủược dựng lờn từ cỏc vật liệu ủơn giản hơn, cú giỏ trị từ 5 - 10 triệu ủồng, thời gian sử dụng từ 5 ủến 20 năm.
Trong 90 hộ nuụi bũ ủược khảo sỏt thỡ cú 14% cỏc hộ gia ủỡnh ủầu tư xõy dựng chuồng kiên cố, còn lại 80% xây chuồng bán kiên cố và 6% xây chuồng tạm.
Cỏc hộ gia ủỡnh chỉ sử dụng một phần nhỏ diện tớch ủất thổ cư cho chăn nuụi, diện tớch chuồng trại của cỏc hộ gia ủỡnh nhỏ hẹp, chủ yếu là tạm bợ khoảng 37,26 m2 phần diện tớch ủất thổ cư cũn lại cỏc hộ gia ủỡnh dựng ủể trồng cỏc loại cõy ăn quả như lờ, mận, ủào, chuối, nuụi ong… nờn hiệu quả kinh tế khụng cao.
4.1.4 Tỡnh hỡnh phỏt triển chăn nuụi bũ bản ủịa tại ðồng Văn 4.1.4.1 Tỡnh hỡnh phỏt triển chăn nuụi bũ bản ủịa tại huyện ðồng Văn
Phỏt triển nụng nghiệp núi chung ở Hà Giang cần ủặc biệt chỳ trọng tới cỏc yếu tố ảnh hưởng tới ủiều kiện sản xuất: ủịa hỡnh, ủất ủai, khớ hậu thời tiết, nguồn nước,... ðồng Văn là một huyện thuộc vựng cao nguyờn nỳi ủỏ ủược phõn bố ở cực Bắc tỉnh Hà Giang, do vậy tài nguyờn ủất thớch hợp cho sản xuất nụng nghiệp trờn
ủịa bàn huyện cũn gặp nhiều hạn chế cả về quy mụ diện tớch lẫn chất lượng; huyện cũng chịu ảnh hưởng của chế ủộ khớ hậu nhiệt ủới giú mựa, ủồng thời huyện cũng chịu tỏc ủộng bởi chế ủộ khớ hậu cao nguyờn với nền nhiệt trung bỡnh thấp và cú mựa ủụng lạnh làm ảnh hưởng và hạn chế tới quỏ trỡnh sinh trưởng cõy trồng, vật nuụi trong năm. Do ủặc ủiểm ủịa hỡnh nờn huyện cũng gặp những hạn chế ủỏng kể cả về nước mặt lẫn nước ngầm, ảnh hưởng tới hoạt ủộng sản xuất cũng như ủời sống của nhân dân trong huyện.
Mặc dù phát triển nông nghiệp nói chung ở huyện ðồng Văn gặp khó khăn, hạn chế, nhưng vị trớ ủịa lý, ủiều kiện tự nhiờn của huyện phự hợp với việc phỏt triển chăn nuụi ủộng vật bản ủịa núi chung và phỏt triển chăn nuụi bũ núi riờng.
Việc ủẩy mạnh phỏt triển chăn nuụi, ủặc biệt chăn nuụi bũ cú tầm quan trọng trong sản xuất nụng nghiệp của tỉnh Hà Giang cũng như của huyện ðồng Văn; ủồng thời phỏt triển chăn nuụi bũ bản ủịa gúp phần ủem lại thu nhập cho người dõn, giải quyết việc làm cho lao ủộng dụi thừa và lao ủộng thời vụ nhàn rỗi ở nụng thụn; gúp phần xúa ủúi giảm nghốo...
Giống bũ bản ủịa ủược người dõn chăn nuụi là giống bũ Mụng cú ưu thế thớch nghi cao với ủiều kiện sinh thỏi khụ lạnh của vựng cao, cũng như với cỏc ủiều kiện chăm súc, nuụi dưỡng theo tập quỏn của cư dõn ủịa phương; chớnh những ủiều này ủó mang lại ưu thế cạnh tranh lớn cho giống bũ Mụng trờn vựng cao nỳi ủỏ Hà Giang.
Qua bảng ta thấy, ủàn bũ cú xu hướng tăng trưởng cao và ổn ủịnh cả về quy mụ và sản lượng thịt. Sự phỏp triển của ủàn bũ trong vựng ủó phản ỏnh ủược quỏ trỡnh chuyển ủổi tập quỏn từ sản xuất tự tỳc tự cấp sang hướng mạnh tới sản xuất hàng húa, quy mụ ủàn bũ của huyện tới nay ủó chiếm tới 17% tương ủương 1/6 tổng ủàn bũ trờn toàn tỉnh, gúp phần ủưa thương hiệu thịt bũ Mụng xuất hiện tại cỏc thị trường lớn như Hà Nội…, ủặc biệt ủó cú mặt tại cỏc siờu thị và cỏc cửa hàng thực phẩm sạch và bước ủầu thu hỳt ủược sự ưa chuộng của thị trường ủược ủỏnh giỏ là khú tớnh hàng ủầu trong cả nước. ðõy là một tớn hiệu ủỏng mừng, hứa hẹn một triển vọng phỏt triển giàu tớnh hiệu quả ủối với chăn nuụi bũ thịt vựng cao núi chung và vựng cao nguyờn ủỏ núi riờng.