7. Bố cục của luận văn
1.1.5.2. Các mô hình CNH trong thế kỷ XX
Nếu như mô hình CNH kiểu cổ điển là loại hình mở đường dựa vào sức của nước mình là chính, thì các mô hình CNH trong thế kỷ XX sẽ là những mô hình mà ở đó chúng phát huy được lợi thế của nước đi sau thông qua việc ứng dụng khoa học – công nghệ – kỹ thuật hiện có của các nước trên thế giới. Cụ thể có 3 mô hình sau:
Mô hình CNH trong cơ chế kế hoạch hóa tập trung: Là ngay từ bước
đi đầu tiên, các ngành công nghiệp nặng đã được đặt lên vị trí ưu tiên hàng đầu. Nó thể hiện rất rõ tính chủ động của quá trình CNH với ý chí quyết tâm đẩy nhanh tiến trình, rút ngắn thời gian bằng phương châm nhảy vọt về trình độ khoa học – kỹ thuật – công nghệ. Nhưng mặt trái của nó là sẽ gây nên tình trạng mất cân đối khi tập trung cao độ cho sự phát triển công nghiệp nặng.
Mô hình CNH thay thế nhập khẩu: Là thay thế những mặt hàng trước
đây phải nhập khẩu sang tự sản xuất trong nước, mục đích là xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ và không bị phụ thuộc vào các cường quốc công nghiệp.
Mô hình CNH hướng về xuất khẩu: Mục tiêu là lấy thị trường nước
ngoài làm trọng tâm thay cho thị trường trong nước, xuất khẩu những sản phẩm mà thị trường thế giới cần thay cho những gì mình sẵn có. Đây là mô hình được xem là có triển vọng hơn so với mô hình CNH thay thế nhập khẩu, là khuynh hướng phát triển chủ yếu của hầu hết mọi quốc gia đang nỗ lực tìm kiếm các con đường hoàn tất quá trình CNH của mình.
Trong ba mô hình trên thì mô hình CNH trong cơ chế kế hoạch hóa tập trung đã không còn tồn tại, hai mô hình còn lại đang được triển khai rộng rãi ở các mức
độ khác nhau và thường là có sự pha trộn trong các chính sách ở những thời điểm khác nhau cho phù hợp với bối cảnh quốc tế có nhiều thay đổi và sự điều chỉnh của các nước lớn dưới tác động của toàn cầu hóa kinh tế.
Bảng 1.1: Các mô hình Công nghiệp hóa
Mô hình Thời gian Đặc điểm Nước áp dụng
Cổ điển
TK XVIII, đầu TK
XIX
Tiến hành tuần tự, chắc chắn từ thấp lên cao. Dựa vào sự tiến bộ khoa học công nghệ của
nước mình. Anh, Pháp Cổ điển rút ngắn Giữa đến cuối TK XIX
Tận dụng lợi thế của nước đi sau về công nghệ khoa học kỹ thuật để rút ngắn thời gian. Nhà nước đóng vai trò quan trọng.
Mỹ, Đức, Nhật, các nước Bắc Âu và Tây Âu Kế hoạch hóa tập trung Đầu TK XX
Ngành công nghiệp nặng đã được đặt lên vị trí ưu tiên hàng đầu.
70-80% tổng vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước. Bungari, Hungari, Rumani, Tiệp Khắc Thay thế nhập khẩu Giữa TK XX
Thay thế những mặt hàng trước đây phải nhập khẩu bằng việc tự sản xuất trong nước. Phát triển đồng thời các ngành công nghiệp
có liên quan. Các nước thuộc thế giới thứ ba Hướng về xuất khẩu Cuối TK XX
Lấy thị trường nước ngoài thay cho thị trường trong nước.
Xuất khẩu những thứ mà thị trường thế giới có nhu cầu thay cho những thứ mà mình sẵn có.
NIEs Đông Á (Hàn Quốc, Đài
Loan, Hồng Kông, Singapore) Nguồn: Tác giả tổng hợp.