KHÁI QUÁT VỀ VĂN HÓA, ĐỜ I S ỐNG VĂN HÓA, ĐỜ I S ỐNG VĂN HÓA TINH THẦ N C ỦA NGƯỜ I NÔNG DÂN ĐÔNG YÊN
Quan ni ệ m v ề văn hóa, đờ i s ống văn hóa, đờ i s ống văn hóa
1.1.1 Quan niệm về văn hóa, đời sống văn hóa, đời sống văn hóa tinh thần
Văn hóa ra đời song song với quá trình lao động và sản xuất của con người, khẳng định sự tồn tại của nó từ thời cổ đại Trong thời kỳ cổ đại Trung Quốc, khái niệm "văn hóa" được hiểu là "văn trị", thể hiện sự phát triển và hoàn thiện dần theo thời gian.
"Giáo hóa" là quá trình sử dụng cái đẹp và cái hay để giáo dục và cảm hóa con người, giúp họ trở nên có đạo đức hơn Khái niệm này đã được phát triển từ thế kỷ IV trước Công nguyên bởi Khổng Tử, nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục trong việc hình thành nhân cách và giá trị đạo đức.
Tử đã định nghĩa "hóa" là sự cải biến và "văn" là những giá trị tốt đẹp trong cuộc sống và giao tiếp giữa con người Do đó, văn hóa được hiểu là quá trình bồi đắp và cải biến, hướng con người tới những giá trị tốt đẹp hơn.
Văn hóa là sự khác biệt và đa dạng, thể hiện hồn cốt của mỗi dân tộc Nó bao gồm tất cả các hoạt động lao động, sáng tạo và giá trị tinh thần được hình thành qua quá trình sản xuất vật chất và tinh thần trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước Với nội hàm rộng lớn, văn hóa có nhiều cách tiếp cận và liên quan đến mọi khía cạnh của đời sống vật chất và tinh thần của con người cũng như xã hội, do đó, khái niệm văn hóa được nhìn nhận từ nhiều góc độ và lĩnh vực khác nhau.
Trong tác phẩm Những cơ sở triết học của thời đại - cội nguồn của thế kỷ XX
Sapovalop đã nhận định rằng văn hóa là một khái niệm không thích hợp với những loại định nghĩa chỉ có một định nghĩa.
Tại Hội nghị liên chính phủ về chính sách văn hóa tại Venise năm 1970,
F Mayor nguyên tổng giám đốc UNESCO cho rằng: Văn hóa là “tổng thể sống động các hoạt động sáng tạo (của các cá nhân và các cộng đồng) trong quá khứ và hiện tại” [46, 798] Qua các thế kỉ, hoạt động sáng tạo ấy đã hình thành trên hệ thống các giá trị, các truyền thống và thị hiếu- những yếu tố xác định đặc tính riêng của mỗi dân tộc” Còn nhà dân tộc văn hóa Anh E Taylor cho rằng: “Văn hóa hoặc văn minh là một chỉnh thể phức hợp bao gồm trí thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, pháp luật, tập tục và bất kì năng lực thói quen nào khác mà con người cần có với tư cách là mọt thành viên của xã hội”[46, 798]
Chủ nghĩa Mác - Lênin nhấn mạnh rằng con người là chủ thể sáng tạo lịch sử và giá trị văn hóa, trong đó văn hóa bao gồm toàn bộ giá trị vật chất và tinh thần do con người tạo ra thông qua lao động và hoạt động thực tiễn Văn hóa được chia thành hai loại cơ bản: văn hóa vật chất, biểu hiện năng lực sáng tạo qua sản phẩm vật chất, và văn hóa tinh thần, là sản phẩm lao động trí óc trong quá trình phát triển lịch sử Văn hóa tinh thần phản ánh tư tưởng, lý luận, và các giá trị trong giáo dục, tôn giáo, lễ hội, cùng với mối quan hệ giữa con người và môi trường Tại Việt Nam, Đào Duy Anh là người đầu tiên đưa ra khái niệm văn hóa vào năm 1938, cho rằng văn hóa liên quan đến học thuật tư tưởng và khác biệt giữa các dân tộc xuất phát từ điều kiện tự nhiên và kinh tế, từ đó định hình cách sinh hoạt và nghiên cứu văn hóa lịch sử của mỗi dân tộc.
10, 11] Như vậy, tác giả Đào Duy Anh quan niệm dựa trên những điều kiện khác nhau sẽ tạo nên nền văn hóa không giống nhau
Trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn coi văn hóa là một trong ba mặt trận quan trọng, bên cạnh kinh tế và chính trị Năm 1943, Đảng đã xác định văn hóa trong Đề cương văn hóa Việt Nam, và đến Nghị quyết Trung ương 5, khóa VIII (1998), văn hóa được đề cập một cách toàn diện hơn Điều này không chỉ bao gồm văn học và nghệ thuật mà còn mở rộng ra môi trường văn hóa, tư tưởng đạo đức, lối sống, giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ, hệ thống thông tin đại chúng, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, văn hóa các dân tộc thiểu số, cũng như chính sách văn hóa đối với tôn giáo và việc hoàn thiện thể chế văn hóa.
Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định rằng văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, đồng thời là mục tiêu và động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội Quan điểm này nhấn mạnh tầm quan trọng của văn hóa trong việc tạo ra các giá trị sâu sắc Trong nhiều năm qua, Đảng, Nhà nước và nhân dân đã cùng nhau xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, mang đậm bản sắc dân tộc Đồng thời, việc xác định những nét đặc sắc trong văn hóa truyền thống và loại bỏ các yếu tố không phù hợp đã giúp đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh đổi mới của đất nước.
Văn hóa, với hàng trăm ngàn định nghĩa khác nhau, được xem là dấu ấn đặc trưng của xã hội loài người, khác biệt với tổ chức xã hội động vật Nó hình thành và phát triển từ các hoạt động lao động và sáng tạo của con người qua tiến trình lịch sử Văn hóa chỉ có ở con người, là quá trình sáng tạo độc đáo do con người và vì con người Văn hóa thường được chia thành hai dạng: văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần, với mối quan hệ biện chứng tác động qua lại Văn hóa vật chất không chỉ là hình thức tồn tại mà còn chứa đựng các giá trị văn hóa tinh thần và thẩm mỹ, phản ánh cá tính của người sáng tạo.
Dựa trên quan điểm của Hồ Chí Minh, văn hóa được định nghĩa là tổng hợp của các sáng tạo và phát minh của con người nhằm đáp ứng nhu cầu sinh tồn và mục đích sống Ông nhấn mạnh rằng văn hóa bao gồm ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học nghệ thuật, cùng với các công cụ sinh hoạt hàng ngày Quan niệm này thể hiện cái nhìn toàn diện về nguồn gốc và sự biểu hiện của văn hóa trong đời sống con người, cho thấy rằng văn hóa hình thành từ kinh nghiệm tích lũy qua hàng ngàn năm thích nghi với môi trường tự nhiên và xã hội Áp lực từ môi trường khắc nghiệt đã thúc đẩy con người sáng tạo và lao động để tạo ra những giá trị văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc.
Từ những năm 80, 90 của thế kỷ XX, cụm từ “Đời sống văn hóa” đã được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu văn hóa, tiền thân của nó là “Đời sống mới”, được giới thiệu trong bài viết của Tân Sinh, một bút danh của Chủ tịch Hồ Chí Minh vào năm 1947 Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, cuộc cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã thành công trong việc đánh đuổi thực dân Pháp và thiết lập chính quyền nhân dân, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Thời điểm này, “Đời sống mới” được đề cập trong các văn kiện đường lối của Đảng, với nhiệm vụ cấp bách là diệt giặc dốt, khuyến khích sản xuất, thực hành tiết kiệm, và xây dựng đạo đức cách mạng Những nhiệm vụ này được thực hiện lần đầu tiên dưới chính quyền non trẻ của nhân dân, đánh dấu một giai đoạn quan trọng trong lịch sử xây dựng “Đời sống mới”.
Trong bối cảnh dân trí thấp và hơn 90% người dân mù chữ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khéo léo sử dụng từ “mới” thay cho “văn hóa” để giúp người dân dễ hiểu hơn về việc xây dựng đời sống văn hóa.
Đời sống văn hóa đã được nhấn mạnh trong Văn kiện Đại hội Đảng IV (1976) với yêu cầu tổ chức tốt đời sống văn hóa ở các vùng kinh tế mới và các khu vực dân tộc Tại Đại hội V (1982), Đảng đã xác định rõ hơn nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa, đặc biệt ở cơ sở, coi đây là chiến lược quan trọng để đưa văn hóa vào cuộc sống hàng ngày của nhân dân Mỗi cá nhân có đời sống văn hóa riêng, nhưng khi cùng một xu hướng, sẽ hình thành đời sống văn hóa cộng đồng Sau Đại hội V, phong trào xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở đã phát triển sâu rộng, tác động trực tiếp đến tư tưởng, tình cảm, đạo đức và nhu cầu sáng tạo văn hóa của mọi tầng lớp nhân dân, từ đó khái niệm đời sống văn hóa ngày càng trở nên phổ biến và rõ ràng hơn.
Năm 1987, cuốn sách Đường lối văn hóa văn nghệ của Đảng Cộng sản
Việt Nam khẳng định rằng đời sống văn hóa phản ánh trình độ văn hóa thông qua các hành vi sống, bao gồm hoạt động xã hội, tập thể và cá nhân Mục tiêu của những hoạt động này là nhằm nâng cao văn hóa và hoàn thiện con người.
Năm 2000, cuốn Giáo trình Lý luận văn hoá và đường lối văn hoá của Đảng Cộng sản Việt Nam đã định nghĩa "đời sống văn hóa" là một phần của đời sống xã hội, bao gồm các yếu tố văn hóa tĩnh tại như sản phẩm văn hóa vật thể và các thiết chế văn hóa, cùng với các yếu tố văn hóa động thái liên quan đến con người và hoạt động văn hóa của họ Đến năm 2007, cuốn Lý luận văn hoá và đường lối văn hoá của Đảng đã mở rộng khái niệm này, xác định đời sống văn hóa gồm bốn yếu tố: văn hóa vật thể và phi vật thể, cảnh quan văn hóa, văn hóa cá nhân, và văn hóa của các "tế bào" trong mỗi cộng đồng.
Khái quát về điều kiện địa tự nhiên, kinh tế, xã hội và đời sống văn hóa tinh thầ n c ủa người nông dân xã Đông Yên
sống văn hóa tinh thần của người nông dân xã Đông Yên
1.2.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội Đông Yên là một xã thuộc phía Tây huyện Quốc Oai cách Thị trấn Quốc Oai 6 km, cách trung tâm thành phố Hà Nội 30km về phía Tây Hiện nay xã có bốn thôn Đông Hạ, Đông Thượng, Yên Thái, Việt Yên Địa hình xã Đông yên khá phức tạp nằm trong vùng bán sơn địa, đồng ruộng xen lẫn gò đồi Đây là vùng tiếp giáp giữa trung du và đồng bằng cho nên có sự chênh lệch độ cao rất lớn Cao độ giảm dần từ Tây ắc xuống Đông Nam Phía ắc Đông Yên giáp với xã Hòa Thạch cùng huyện Quốc Oai Phía Nam giáp với xã Thủy Xuân Tiên và thị trấn Xuân Mai thuộc huyện Chương Mỹ Phía Tây giáp với xã Hòa Sơn, huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa ình Phía Đông giáp với xã Cấn Hữu, cùng huyện Quốc Oai và xã Đông Sơn thuộc huyện Chương Mỹ. Đông Yên được bao bọc bởi hệ thống đường bộ và đường sông Phía nam là con đường quốc lộ 6A - con đường huyết mạch nối từ thủ đô Hà Nội lên các tỉnh tây bắc tổ quốc Phía Tây là quốc lộ21A con đường chạy từ Xuân
Đông Yên, nằm tại ngã ba Hòa Lạc và bên trong đường 21A, được bao quanh bởi rừng Ngang, núi Voi và núi Vua Phía Đông là hạ lưu sông Tích Giang, bắt nguồn từ Ba Vì, chảy qua Tân Trượng và nối với sông Bùi Vị trí địa lý chiến lược này đã biến Đông Yên thành một tuyến giao thông huyết mạch, có vai trò quan trọng trong công tác phòng thủ và chiến đấu trong các cuộc chiến bảo vệ Tổ quốc, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế-xã hội của Hà Nội và cả nước Nhờ đó, người dân nơi đây có nhiều cơ hội giao lưu về kinh tế, văn hóa và xã hội với các địa phương khác Điều kiện tự nhiên ưu đãi đã mang đến cho Đông Yên vẻ đẹp hài hòa giữa núi non và sông nước.
Diện tích xã Đông Yên hiện nay khoảng 10.787,8 km2 trong đó đất canh tác có 2.338 mẫu ắc ộ nằm ở 30 quả đồi khác nhau Kể từ khi thành lập xã
( 7-1948) bình quân diện tích đất canh tác gần 7 sào ắc ộ/ người Đến năm
2011, hiện trạng các loại đất của xã như sau:
+ Đất nông nghiệp: 790,24 ha (chiếm 70,63% tổng diện tích đất tự nhiên toàn xã)
+ Đất phi nông nghiệp (không bao gồm đất ở):325,77 ha (chiếm 29,12% diện tích đất tự nhiên)
+ Đất ở nông thôn: 209,95ha (chiếm 18,77% diện tích đất tự nhiên)
Dân số xã Đông Yên đã tăng từ 3.380 người vào năm 1948 lên 13.786 người vào năm 2018, với mật độ 918 người/km2, chủ yếu là dân tộc Kinh Cơ cấu việc làm tại đây rất đa dạng, trong đó 75% lao động làm trong nông lâm ngư nghiệp, 14% trong công nghiệp, và 11% trong thương mại-dịch vụ, hành chính sự nghiệp Tỷ lệ lao động qua đào tạo chiếm 30%, chủ yếu là đào tạo nghề ngắn hạn Đến năm 2018, xã còn 16 hộ nghèo, chiếm 0,43% tổng số hộ dân, và 205 hộ cận nghèo, tương đương 5,67%.
Cơ cấu việc làm của người nông dân xã Đông Yên đang dần chuyển dịch từ nông nghiệp sang các lĩnh vực công nghiệp, thủ công nghiệp và dịch vụ Hiện tại, cộng đồng nông dân tại đây được phân chia thành nhiều nhóm xã hội khác nhau.
+ Nhóm nông dân nhận ruộng khoán (ruộng, ao, đầm, ) và sản xuất nông nghiệp thuần túy
Nhóm nông dân nhận ruộng khoán bao gồm các loại đất như ruộng, ao, đầm, và kết hợp sản xuất nông nghiệp với các hình thức tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ, hoặc lao động làm thuê trong và ngoài địa phương.
Nhóm nông dân nhận ruộng khoán, bao gồm ruộng, ao, đầm, và thuê thêm ruộng khoán để phát triển sản xuất nông nghiệp Họ hoạt động dưới hình thức trang trại hoặc gia trại, sử dụng lao động gia đình hoặc thuê lao động bên ngoài để tối ưu hóa hiệu quả kinh doanh.
+ Nhóm nông dân chuyên làm dịch vụ,
Nhóm nông dân không có ruộng, do các lý do như cho thuê, cầm cố, bán đất hoặc các gia đình trẻ mới tách hộ, thường phải làm thuê trong lĩnh vực nông nghiệp hoặc tại các khu công nghiệp Họ có thể làm việc như người giúp việc ở đô thị, công nhân tại các cơ sở công nghiệp, hoặc trong các dịch vụ của các công ty nước ngoài tại huyện và tỉnh lân cận.
Trong xã Đông Yên, lực lượng nông dân đã phát triển đa dạng với những người lao động làm thuê, chủ sản xuất kinh doanh hộ gia đình, kinh tế tư nhân và hợp tác kiểu mới Các nhóm nông dân sản xuất hàng hóa nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, công nghiệp và dịch vụ ngày càng trở nên phổ biến, với sự hỗ trợ của máy móc và công nghệ Người nông dân không còn chỉ làm việc bằng sức lao động mà còn linh hoạt tham gia nhiều lĩnh vực khác nhau như nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ Tính linh hoạt và khả năng thích ứng nhanh chóng với điều kiện mới là điểm nổi bật trong tính cách của họ Đông Yên, thuộc tiểu Đồng bằng Bắc Bộ, có khí hậu nhiệt đới gió mùa với bốn mùa rõ rệt nhưng phân chia thành mùa mưa và mùa khô.
Mùa hè ở Đông Yên kéo dài từ tháng 4 đến tháng 10 với thời tiết nóng ẩm và mưa nhiều, trong khi mùa đông từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau lại lạnh và khô hanh Nhiệt độ trung bình năm khoảng 23℃, với mức cao nhất lên tới 38℃ - 40℃ vào tháng 5 - 6 và thấp nhất là 9℃ - 13℃ vào tháng 12 - 1 Lượng mưa hàng năm dao động từ 1500 - 1800mm, chủ yếu tập trung từ tháng 5 đến tháng 10, chiếm 60% - 70% tổng lượng mưa Điều này cung cấp nước tưới dồi dào cho nông nghiệp, nhưng cũng gây ngập úng trong mùa mưa bão và thiếu nước vào mùa đông Đông Yên chịu ảnh hưởng của gió Đông Bắc vào mùa lạnh và gió Đông Nam vào mùa nóng, tạo điều kiện cho nông dân canh tác 2 vụ mỗi năm: vụ đông xuân từ tháng 1 đến tháng 5 và vụ hè thu từ tháng 5 đến tháng 8.
Xã Đông Yên có điều kiện địa tự nhiên thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, chủ yếu là trồng trọt và chăn nuôi Người dân không chỉ trồng lúa nước mà còn nhiều loại cây hoa màu như lạc, sắn, ngô, khoai lang, khoai tây và rau sạch, nhằm cung cấp lương thực cho gia đình và vật nuôi Vườn đồi rộng lớn ở đây thích hợp cho cây ăn quả như mít, bưởi, và đặc biệt là chè Yên Thái, nổi tiếng với hương vị thơm ngon Bên cạnh đó, người con gái Đông La được biết đến với sự đảm đang, khéo léo trong gia đình Địa hình đa dạng của Đông Yên cũng tạo điều kiện cho việc chăn nuôi phong phú, với gà, trâu, bò, lợn, và nuôi trồng thủy sản nhờ vào hệ thống sông, ao, hồ phong phú cùng khí hậu thuận lợi cho các loài thủy sản phát triển.
Yên đang mở rộng quy mô chăn nuôi và trồng trọt, kết hợp mô hình kinh tế vườn – ao – chuồng để tận dụng tối đa lợi thế về địa lý, thảm thực vật và khí hậu địa phương Sự thay đổi tư duy trong sản xuất nông nghiệp của người nông dân đã góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của họ.
Trong những năm gần đây, hệ thống đường, trường, trạm trong xã đã được nâng cấp và cải thiện đáng kể, với một cơ sở y tế phục vụ khám chữa bệnh cho người dân ngày càng chuyên nghiệp và chu đáo Hằng năm, xã tổ chức tiêm vắc xin, phát vitamin A cho trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai, cùng với các đợt khám bệnh miễn phí cho người cao tuổi Ngoài ra, xã còn phối hợp với sở y tế và bệnh viện huyện để tổ chức khám chữa bệnh miễn phí cho cộng đồng Hiện tại, xã có 4 trường mẫu giáo, 4 trường tiểu học và 1 trường Trung học cơ sở, trong đó trường Trung học cơ sở Đông Yên đã được công nhận đạt chuẩn Quốc gia vào năm 2017 bởi Bộ Giáo dục và Đào tạo thành phố Hà Nội.
Quê hương Đông Yên nổi bật với truyền thống anh hùng và trượng nghĩa Tính đến năm 1995, xã Đông Yên có 2.361 người tham gia cách mạng, trong đó có 239 liệt sỹ, đặc biệt có 146 liệt sỹ dưới 25 tuổi.
Những hy sinh thầm lặng của ông cha nhắc nhở con cháu Đông Yên về đạo lý “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây” Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, Đông Yên đã đóng góp 10.000 tấn lương thực, 109.648 kg thịt lợn, 7.504 kg cá, 19.264 quả trứng, 10.324 kg rau xanh và 80.000 ngày công phục vụ bộ đội Đồng thời, người dân còn tham gia hàng ngàn ngày công để tu sửa và nâng cấp đường quân sự Đông Yên đã được xác định là căn cứ địa quan trọng của huyện Quốc Oai trong suốt những năm kháng chiến cứu quốc.
1997, Chủ tịch nước tặng thưởng nhân dân và cán bộĐông Yên Huân chương
Kháng chiến hạng Nhất, năm 1998, Đảng bộ, nhân dân và lực lượng vũ trang Đông Yên được vinh danh “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân” bởi Đảng và Nhà nước Trong cả thời chiến lẫn thời bình, nhân dân Đông Yên luôn đồng lòng cùng cả nước trên mọi mặt trận Nhờ những nỗ lực không ngừng của Đảng bộ và nhân dân, hiện tại cả bốn thôn thuộc xã Đông Yên đã được Ủy ban nhân dân Huyện Quốc Oai cấp giấy công nhận làng văn hóa.
1.2.2 Đặc điểm về đời sống văn hóa tinh thần của người nông dân ở xã Đông Yên
