Sử dụng phương pháp dạy học trò chơi trong môn địa lý 10 trường trung học phổ thông thủ đức, thành phố hồ chí minh

Sử dụng phương pháp dạy học trò chơi trong môn địa lý 10 trường trung học phổ thông thủ đức, thành phố hồ chí minh Sử dụng phương pháp dạy học trò chơi trong môn địa lý 10 trường trung học phổ thông thủ đức, thành phố hồ chí minh Sử dụng phương pháp dạy học trò chơi trong môn địa lý 10 trường trung học phổ thông thủ đức, thành phố hồ chí minh

PHẦN MỞ ĐẦU 1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu này tập trung vào việc nâng cao điểm số học tập môn Địa lí tại trường THPT Thủ Đức, TP.HCM thông qua việc áp dụng trò chơi trong quá trình giảng dạy Việc sử dụng trò chơi không chỉ tạo ra môi trường học tập thú vị mà còn giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả hơn.

NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

Nhiệm vụ 1 : Nghiên cứu cơ sở lý luận về trò chơi trong dạy học ở trường THPT

Nhiệm vụ 2 : Khảo sát thực trạng phương pháp dạy học môn Địa lí 10 ở trường

THPT Thủ Đức – TP.HCM

Nhiệm vụ 3 : Triển khai trò chơi trong dạy học môn Địa lí 10 ở trường THPT

Nhiệm vụ 4 tập trung vào thực nghiệm sư phạm và đánh giá hiệu quả của việc sử dụng trò chơi trong giảng dạy môn Địa lí lớp 10 tại trường THPT Thủ Đức, TP.HCM Mục tiêu là cải thiện phương pháp dạy học và nâng cao sự hứng thú của học sinh thông qua các hoạt động học tập tích cực Việc áp dụng trò chơi sẽ được phân tích để xác định ảnh hưởng của nó đến kết quả học tập và khả năng tiếp thu kiến thức của học sinh.

ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Trò chơi trong dạy học môn Địa lí 10.

KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU

Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học môn Địa lí 10.

GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU

Hiện nay, việc áp dụng trò chơi trong giảng dạy môn Địa lý lớp 10 tại trường THPT Thủ Đức – TP.HCM vẫn còn hạn chế do phương pháp này còn mới mẻ Tuy nhiên, việc tích cực sử dụng trò chơi trong dạy học có thể giúp nâng cao điểm số và cải thiện hiệu quả học tập của học sinh trong môn Địa lý.

PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Triển khai trò chơi vào dạy học môn Địa lí 10 tại trường THPT Thủ Đức – TP.HCM

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Để đạt được mục tiêu dạy học và hình thành các nhiệm vụ đã nêu, người nghiên cứu sẽ áp dụng các phương pháp nghiên cứu phù hợp.

8.1 Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết

 Phương pháp phân tích tài liệu:

Nguồn tài liệu phân tích bao gồm sách, báo, tác phẩm khoa học, giáo trình, các văn kiện của Đảng và Nhà nước (giải quyết nhiệm vụ 1)

Phân tích các tài liệu lý thuyết là cần thiết để nhận diện xu hướng, nguồn gốc phát sinh, phát triển và biến hóa của đối tượng, từ đó giúp khám phá bản chất và quy luật của đối tượng cũng như đặc điểm tâm lý của học sinh lớp 10 Việc này đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các nhiệm vụ liên quan đến việc hiểu rõ tâm lý lứa tuổi học sinh.

 Phương pháp phân loại hệ thống hóa lý thuyết :

Sắp xếp các tài liệu đã thu thập được thành một hệ thống logic chặt chẽ theo từng mặt, từng đơn vị kiến thức (giải quyết nhiệm vụ 1)

8.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

 Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi (giải quyết nhiệm vụ 2 và 3)

Khảo sát bằng bảng hỏi đối với HS để tìm hiểu thực trạng dạy học môn Địa lý lớp 10

Khảo sát tính khả thi của các trò chơi dùng trong dạy học môn Địa lý lớp 10 Khảo sát kết quả thực nghiệm sư phạm

 Phương pháp phỏng vấn (giải quyết nhiệm vụ 2 và 3)

Phỏng vấn, trao đổi với các GV giảng dạy bộ môn Địa lí tại trường THPT Thủ Đức để tìm hiểu thực trạng dạy học môn Địa lý lớp 10

 Phương pháp quan sát sư phạm (giải quyết nhiệm vụ 2 và 3)

Quan sát hoạt động dạy - học môn Địa lý lớp 10 của GV và HS thông qua dự giờ để thu thập các số liệu về thực trạng bộ môn

Quan sát hoạt động dạy – học của GV và HS khi tiến hành thực nghiệm sư phạm đối với trò chơi trong dạy học môn Địa lý lớp 10

 Phương pháp thực nghiệm sư phạm (giải quyết nhiệm vụ 3)

Trong bài viết này, chúng tôi trình bày thực nghiệm tiết học sử dụng trò chơi đã được thiết kế cho môn Địa lý lớp 10 tại trường THPT Thủ Đức Mục tiêu của thực nghiệm là chứng minh tính đúng đắn của giả thuyết khoa học liên quan đến phương pháp giảng dạy.

 Phương pháp phân tích và tổng kết kinh nghiệm (giải quyết nhiệm vụ 4)

8.3 Nhóm các phương pháp nghiên cứu khác

 Phương pháp thống kê toán học (giải quyết nhiệm vụ 2 và 3)

Sử dụng các công thức thống kê toán học để phân tích kết quả khảo sát thực trạng dạy học môn Địa lý lớp 10, đánh giá tính khả thi của các trò chơi giáo dục và kết quả từ các thực nghiệm sư phạm.

 Phương pháp chuyên gia (giải quyết nhiệm vụ 4)

Trao đổi với các giáo viên có kinh nghiệm dạy môn Địa lý lớp 10 tại trường THPT Thủ Đức nhằm đánh giá tính khả thi của các trò chơi trong giảng dạy môn học này.

PHÂN TÍCH CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN

Sử dụng trò chơi vào giảng dạy không còn xa lạ với các nước trên thế giới và các công trình nghiên cứu ở Việt Nam Cụ thể:

Luận văn thạc sĩ Khoa học giáo dục của Phạm Hoàng Thanh Ngọc (2012) tại Trường ĐH Sư Phạm Kỹ Thuật tập trung vào việc thiết kế trò chơi trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội cho học sinh các lớp đầu cấp tiểu học tại huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai Nghiên cứu này nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và tạo hứng thú cho học sinh thông qua các phương pháp học tập tích cực.

Tại TP.HCM, tác giả đã áp dụng phương pháp dạy học trò chơi trong giảng dạy, nhằm nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh tiểu học môn Tự nhiên và Xã hội Qua khảo sát giáo viên về phương pháp và kỹ thuật dạy học, tác giả đã thiết kế các trò chơi phù hợp với đối tượng học sinh và điều kiện giảng dạy thực tế Đề tài khoa học của Thạc sĩ Nguyễn Kim Chuyên tại trường đại học Đồng Tháp (2012) cũng đã điều tra và phân tích thực trạng dạy học, xây dựng hệ thống trò chơi dạy học trong môn Giáo dục học, từ đó đề xuất các biện pháp sử dụng trò chơi để phát huy tính tích cực học tập cho sinh viên sư phạm, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy.

Luận văn thạc sĩ Khoa học giáo dục “Using role play to enhance english speaking skills for the 10 th Graders at NGHI LOC IV high school” của Trương

Thị Thu Hằng từ Trường đại học Vinh đã nghiên cứu việc sử dụng trò chơi đóng vai trong dạy học môn tiếng Anh nhằm nâng cao kỹ năng nói cho học sinh cấp THPT Nghiên cứu này không chỉ phân tích cơ sở lý luận mà còn khảo sát thực trạng kỹ năng nói của học sinh tại trường Từ những kết quả thu được, tác giả đề xuất các giải pháp cải tiến phương pháp dạy tiếng Anh, tập trung vào việc tổ chức trò chơi đóng vai để tăng cường phản xạ ngôn ngữ của học sinh, đồng thời thực hiện cải cách trong giảng dạy môn học này tại các trường phổ thông.

KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU

5 Viết chương 1: Cơ sở lý luận x

8 Thiết kế, triển khai dạy thực nghiệm x x

9 Xử lý kết quả Thực nghiệm x

CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ TRÒ CHƠI TRONG DẠY HỌC

1.1 TỔNG QUAN VỀ TRÒ CHƠI TRONG DẠY HỌC TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM

Vào những năm 1840, các nhà khoa học Nga như P.A Bexonova, O.P Seina, V.I Đalia và E.A Pokrovxki đã nhận thức rõ vai trò quan trọng của giáo dục và sức hấp dẫn của trò chơi dân gian Nga đối với trẻ mẫu giáo E.A Pokrovxki trong lời đề tựa của tuyển tập “Trò chơi của trẻ em Nga” đã nhấn mạnh nguồn gốc, giá trị đặc biệt và sức hấp dẫn độc đáo của những trò chơi này Ngoài kho tàng trò chơi dân gian, còn có nhiều hệ thống trò chơi dạy học khác được xây dựng bởi các nhà giáo dục nổi tiếng.

I.B.Bazedov cho rằng, trò chơi là phương tiện dạy học Theo ông, nếu trên tiết học, giáo viên sử dụng các phương pháp, biện pháp chơi hoặc tiến hành tiết học dưới hình thức chơi thì sẽ đáp ứng được nhu cầu và phù hợp với đặc điểm của người học và tất nhiên hiệu quả tiết học sẽ cao hơn Ông đã đưa ra hệ thống trò chơi học tập dùng lời như: trò chơi gọi tên, trò chơi phát triển kỹ năng khái quát tên gọi của cá thể, trò chơi đoán từ trái nghĩa, điền những từ còn thiếu Theo ông, những trò chơi này mang lại cho người học niềm vui và phát triển năng lực trí tuệ của chúng [25] Đại diện cho khuynh hướng sử dụng trò chơi dạy học làm phương tiện phát triển toàn diện cho trẻ phải kể đến:

Nhà sư phạm nổi tiếng người Tiệp Khắc I.A Komenxki (1592-1670) đã khẳng định rằng trò chơi là hoạt động cần thiết, phù hợp với bản chất và xu hướng của trẻ em Ông coi trò chơi dạy học là một hình thức hoạt động trí tuệ nghiêm túc, giúp phát triển và mở rộng mọi khả năng của trẻ, đồng thời làm phong phú thêm vốn hiểu biết của các em.

I.A.Komenxki nhấn mạnh rằng trò chơi không chỉ mang lại niềm vui cho trẻ em mà còn là công cụ quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện Do đó, người lớn cần chú trọng đến việc giáo dục thông qua trò chơi và hướng dẫn trẻ một cách đúng đắn trong quá trình chơi.

Nhà sư phạm người Đức Ph Phroebel (1782-1852) đã đề xuất ý tưởng kết hợp dạy học với trò chơi trong hệ thống giáo dục của mình, thể hiện quan điểm rằng trò chơi là phương tiện quan trọng giúp trẻ nhận thức về thế giới và bản thân Ông cho rằng trẻ em thông qua trò chơi có thể nhận biết sự tồn tại của các quy luật tự nhiên và sáng tạo Tuy nhiên, Phroebel phủ nhận tính sáng tạo và tích cực của trẻ trong quá trình chơi, cho rằng vai trò của nhà giáo dục là phát triển những gì đã có sẵn trong trẻ Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của trò chơi trong việc phát triển thể chất, ngôn ngữ và tư duy của trẻ.

Tính tích cực trong trò chơi dạy học đã được nhiều nhà khoa học như B.P.Exipov, A.M.Machiuskin, Okon, Skinner, Bruner, Xavier và Roegiers nghiên cứu từ nhiều khía cạnh khác nhau Đầu tiên, các nghiên cứu về mối quan hệ giữa nhận thức và tình cảm, ý chí đã giúp giáo dục phát triển tính tích cực nhận thức của người học Thứ hai, việc khám phá bản chất và cấu trúc của tính tích cực nhận thức ở người lớn và trẻ em nhấn mạnh vai trò chủ động trong quá trình nhận thức Các tác giả như B.P.Êxipop và Jean-Marc Denomme cho rằng tính tích cực nhận thức là thái độ của người học đối với đối tượng nhận thức, thông qua việc huy động các chức năng tâm lý để giải quyết vấn đề nhận thức.

Vào những năm 30, 40 và 60 của thế kỷ XX, R.I Giucovxkaia đã nghiên cứu và phản ánh về việc sử dụng trò chơi dạy học trong tiết học.

VR.Bexpalova, E.I.Udalsova, và R.I.Giucovxkaia đã nâng cao vai trò của việc dạy học thông qua trò chơi, nhấn mạnh tiềm năng và lợi ích của hình thức học tập này Họ xem trò chơi học tập như một phương pháp giảng dạy hiệu quả, giúp người học tiếp thu tri thức mới một cách sáng tạo Bên cạnh đó, họ đã thiết kế một số tiết học dưới dạng trò chơi và đưa ra các yêu cầu cần thiết khi xây dựng chúng.

1.1.2 Ở Việt Nam Ở Việt Nam, có nhiều tác giả nghiên cứu về việc thiết kế và sử dụng trò chơi dạy học dưới các góc độ và nhiều bộ môn khác nhau Những hệ thống trò chơi và trò chơi học tập được các tác giả đề cập đến chủ yếu nhằm củng cố kiến thức Các tác giả đặc biệt quan tâm đến ý nghĩa phát triển của trò chơi học tập, không chỉ phát triển ở các giác quan mà phát triển các chức năng tâm lý chung của người học Tuy nhiên, trong các nghiên cứu này cũng chưa đi sâu nghiên cứu việc xây dựng và sử dụng trò chơi dạy học dành cho quá trình nhận thức của người học

Gần đây, nhiều luận văn và nghiên cứu đã nhấn mạnh vai trò của trò chơi dạy học trong việc kích thích tính tích cực của người học Mỗi tác giả lại tập trung vào các môn học khác nhau; ví dụ, Trương Thị Xuân Huệ nghiên cứu việc xây dựng trò chơi nhằm hình thành biểu tượng toán học cho trẻ 5-6 tuổi, trong khi Hứa Thị Hạnh tập trung vào thiết kế trò chơi học tập để phát triển trí tuệ cho trẻ mẫu giáo nhỡ (4-5 tuổi) Ngoài ra, cuốn sách “Tổ chức hoạt động vui chơi ở tiểu học nhằm phát triển tâm lực, trí tuệ, thế lực cho học sinh” cũng giới thiệu nhiều phương pháp tương tự.

Hà Nhật Thăng và các tác giả như Bùi Sĩ Tụng, Trần Quang Đức đã đề cập rõ vai trò của trò chơi trong giáo dục, nhưng chưa áp dụng sâu vào các môn học cụ thể Mặc dù có nhiều tài liệu về trò chơi dạy học cho các môn như tiếng Anh, văn học, và toán học, nhưng môn Địa lí vẫn chưa được chú ý đúng mức Một số nghiên cứu đã nhắc đến trò chơi trong môn Địa lí cho bậc tiểu học và THCS, nhưng ở cấp học lớn hơn, đặc biệt là lớp 10, chưa có ai khai thác phương pháp dạy học bằng trò chơi Do đó, nghiên cứu này được thực hiện nhằm áp dụng trò chơi vào chương trình dạy học Địa lí phổ thông, góp phần nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh.

1.2 ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN TÂM LÍ LỨA TUỔI HỌC SINH LỚP 10

Khi chuyển từ cấp THCS sang THPT, học sinh lớp 10 vẫn có nhu cầu vui chơi lớn, mặc dù học tập là ưu tiên hàng đầu Việc tổ chức học tập kết hợp với yếu tố vui chơi hợp lý là cần thiết để tạo điều kiện cho học sinh học tập một cách nhẹ nhàng, hứng thú và phát triển tư duy sáng tạo Hiểu biết về đặc điểm tâm lý lứa tuổi mới lớn và hoạt động học của các em là cơ sở khoa học giúp giáo viên áp dụng phương pháp dạy học hiệu quả Tâm lý học Mác-xít nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nghiên cứu toàn diện về tuổi thanh thiếu niên, kết hợp quan điểm tâm lý học xã hội với các quy luật phát triển bên trong.

Cơ chế của quá trình học tập: Học tập là sự thay đổi hành vi [9, trang 25]

Mô hình học tập theo thuyết hành vi: R - S Trong đó: R: hành vi - tác động; S: kích thích - hệ quả của hành vi

Theo thuyết hành vi tạo tác của B.F Skinner, dạy học chương trình hóa là phương pháp trong đó giáo viên tổ chức và điều khiển hoạt động học tập của học sinh thông qua một chương trình học tập đã được cấu trúc trước Khi học sinh thực hiện đúng một chuỗi hành động, họ sẽ đạt được mục tiêu dạy học Ở lứa tuổi mới lớn, hoạt động học tập có ảnh hưởng đặc biệt đến sự hình thành và phát triển nhân cách, do đó nhu cầu tìm hiểu và học tập của các em rất cao.

Nội dung học tập được chia thành các đơn vị kiến thức nhỏ và được cấu trúc theo logic, trong đó mỗi đơn vị kiến thức là điều kiện để tiếp tục học tập Mỗi đơn vị đều có những kích thích khiến người học hành động, với một số kích thích dẫn đến hành động đúng và một số khác dẫn đến hành động sai Kết quả của phản ứng cần được thể hiện ngay để người học xác định đúng sai dựa trên nguyên tắc "kết quả đúng được củng cố, hành động sai không được củng cố." Trong trò chơi học tập, nếu học sinh tham gia tích cực và thực hiện đúng theo sự hướng dẫn của giáo viên, họ sẽ tiếp thu và lĩnh hội kiến thức một cách hiệu quả.

Hành động đúng đắn sẽ phản ánh qua tình cảm đạo đức và sự gắn bó với bạn bè, tập thể, đặc biệt trong quá trình học tập Ảnh hưởng từ bạn bè và thầy cô, thông qua lời nói và cách giảng dạy, có tác động trực tiếp đến tính cách của học sinh Vì vậy, việc tổ chức hiệu quả các hoạt động học tập và tập thể cho học sinh lớp 10 là yếu tố quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách của các em.

PHẦN NỘI DUNG Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ SỬ DỤNG TRÒ CHƠI TRONG DẠY HỌC

KHẢO SÁT THỰC TRẠNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÝ LỚP 10 - TRƯỜNG THPT THỦ ĐỨC

TRIỂN KHAI TRÒ CHƠI VÀO DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÝ LỚP 10 – TRƯỜNG THPT THỦ ĐỨC