TRƯỜNG ðẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ------          ------ BÙI THỊ HOÀNG LAN MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU TÁC ðỘNG CỦA MẠNG LƯỚI GIAO THÔNG ðƯỜNG BỘ ðẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ- Xà HỘI CỦA VÙNG KINH TẾ TRỌNG ðIỂM BẮC BỘ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2012 BỘ GIÁO DỤC ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ------          ------ BÙI THỊ HOÀNG LAN NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH TÁC ðỘNG CỦA MẠNG LƯỚI GIAO THÔNG ðƯỜNG BỘ ðẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ- Xà HỘI CỦA VÙNG KINH TẾ TRỌNG ðIỂM BẮC BỘ Chuyên ngành : Phân bố lực lượng sản xuất và phân vùng kinh tế Mã số : 62. 34. 01. 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS NGUYỄN HỒNG THÁI 2. TS. LÝ HUY TUẤN HÀ NỘI - 2012 i LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu ñược sử dụng trong luận án là trung thực, có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Những kết quả trình bày trong luận án chưa từng ñược công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả luận án Bùi Thị Hoàng Lan ii LỜI CẢM ƠN Toàn bộ nội dung trong luận án ñược thực hiện tại Trường ðại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội, luận án do tôi thực hiện, hoàn thành với tất cả sự hướng dẫn, giúp ñỡ, hợp tác, nguồn thông tin ñược chấp thuận sử dụng, tôi trân trọng cảm ơn tới Ban lãnh ñạo Viện ðào tạo sau ñại học GS. TS Hoàng Văn Cường - Viện trưởng; TS. ðinh Tiến Dũng - Phó Viện trưởng; TS Doãn Hoàng Minh - Trưởng ban ðào tạo tiến sỹ; ThS. ðỗ Tuyết Nhung ñã ñồng ý và tạo ñiều kiện toàn bộ thủ tục ñể luận án của tôi ñược trình bày; chân thành cảm ơn Ban lãnh ñạo Khoa Môi trường và ðô thị PGS.TS. Lê Thu Hoa - Trưởng khoa; TS. ðinh ðức Trường - Phó trưởng khoa, TS. Lê Hà Thanh - Trưởng bộ môn Kinh tế và Quản lý Môi trường, TS. Nguyễn Hữu ðoàn; TS. Nguyễn Kim Hoàng - Trưởng bộ môn Kinh tế và Quản lý ñô thị cùng toàn thể các ñồng nghiệp trong khoa ñã chia sẻ kiến thức, kinh nghiêm và tạo ñiều kiện ñể tôi thực hiện nghiêm túc, ñầy ñủ các nghiên cứu khoa học, chuyên ñề khoa học và bảo vệ luận án cấp cơ sở. Trong thời gian tiến hành nghiên cứu, sự giúp ñỡ và ñộng viên của các thầy cô, các bạn ñồng nghiệp trong Trường ðại học Kinh tế Quốc dân, các chuyên gia, các nhà khoa học ở Viện Chiến lược và Phát triển - Bộ Giao thông Vận tải, Ban ñiều phối các vùng kinh tế trọng ñiểm -Viện Chiến lược phát triển- Bộ Kế hoạch ðầu tư, Trường ðại học Giao thông Vận tải, Công ty ALMEX, TEDI, Viện Kinh tế Việt Nam…, ñã giúp tôi vượt qua những giai ñoạn khó khăn ñể hoàn thành luận án, tôi luôn ghi nhớ và trân trọng. Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Nguyễn Hồng Thái ñã chấp thuận hướng dẫn và chia sẻ kiến thức, tạo cho tôi niềm tin, ñộng lực cho quá trình thực hiện luận án. Các nội dung thảo luận về vấn ñề nghiên cứu với thầy, giúp tôi có những hướng ñi khoa học hơn trong thực hiện luận án. Kết quả luận án là những nỗ lực mà tôi mong muốn ñền ñáp công sức của thầy. Tôi may mắn ñược TS. Lý Huy Tuấn, với tư cách là người thầy, nhà quản lý cấp cao trong lĩnh vực kinh tế giao thông, ñã giúp tôi cách tiếp cận khoa học và iii nguồn thông tin phong phú. Thầy ñã thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, thiếu sót trong ñề cương, nội dung luận án, giúp tôi ñiều chỉnh, bổ sung và hoàn thiện. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn ñến sự ân cần, nhiệt tình của thầy. Sau cùng, tôi xin cảm ơn bố, mẹ hai bên, các anh, chị, ñặc biệt cảm ơn chồng và các con yêu quý ñã hỗ trợ và ñộng viên, ñể tôi ñi ñến cùng trong nghiên cứu luận án, ñánh dấu những kết quả bước ñầu và những nhận ñịnh, nghiên cứu khoa học tiếp theo có ý nghĩa thực tiễn hơn nữa cho xã hội . Một lần nữa, tôi xin cảm ơn tất cả mọi người về những ñiều ñã dành cho tôi! Hà nội 05/2012 Nghiên cứu sinh Bùi Thị Hoàng Lan iv MỤC LỤC LỜI CAM ðOAN .i LỜI CẢM ƠN ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT vii DANH MỤC BẢNG, BIỂU ðỒ, HÌNH, SƠ ðỒ, BẢN ðỒ .viii PHẦN MỞ ðẦU 1 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU TÁC ðỘNG CỦA MẠNG LƯỚI GIAO THÔNG ðƯỜNG BỘ ðẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ- Xà HỘI .16 1.1. Mạng lưới giao thông ñường bộ và tác ñộng của nó ñến phát triển kinh tế - xã hội . .16 1.1.1. Mạng lưới giao thông ñường bộ .17 1.1.2. Tác ñộng của mạng lưới giao thông ñường bộ ñến phát triển kinh tế - xã hội 25 1.2. Một số mô hình nghiên cứu tác ñộng của mạng lưới giao thông ñường bộ ñến phát triển kinh tế - xã hội 44 1.2.1. Mô hình tổng quát 44 1.2.2. Mô hình nghiên cứu tác ñộng .48 1.3. Kinh nghiệm của một số nước về mô hình nghiên cứu tác ñộng của mạng lưới giao thông ñường bộ ñến phát triển kinh tế- xã hội 57 1.3.1. Châu Âu .57 1.3.2. Mỹ 60 1.3.3. Nhật Bản .66 1.3.4. Nhận xét chung 67 1.3.5. Bài học rút ra cho Việt Nam 72 1.4. Tiểu kết chương 1 73 CHƯƠNG 2: TÌNH HÌNH SỬ DỤNG MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU TÁC ðỘNG CỦA MẠNG LƯỚI GIAO THÔNG ðƯỜNG BỘ ðẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ- Xà HỘI VÙNG KINH TẾ TRỌNG ðIỂM BẮC BỘ 75 v 2.1. Khái quát về Vùng kinh tế trọng ñiểm Bắc bộ .75 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Vùng kinh tế trọng ñiểm Bắc bộ 75 2.1.2. Vị trí và vai trò .77 2.1.3. Các lợi thế và bất lợi 81 2.1.4. Hiện trạng kinh tế -xã hội .87 2.2. Hiện trạng mạng lưới giao thông ñường bộ Vùng KTTðBB 94 2.2.1. Tổng quan phát triển mạng lưới giao thông ñường bộ Việt Nam .94 2.2.2. Mạng lưới giao thông ñường bộ Vùng kinh tế trọng ñiểm Bắc bộ .97 2.3. Tình hình sử dụng một số mô hình nghiên cứu tác ñộng của mạng lưới giao thông ñường bộ ñến phát triển kinh tế - xã hội Vùng KTTðBB .111 2.3.1. Một số mô hình nghiên cứu tác ñộng ñã sử dụng 111 2.3.2. Nhận xét về các mô hình nghiên cứu tác ñộng ñã sử dụng: 126 2.4. Tiểu kết chương 2 127 CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH ðỀ XUẤT NGHIÊN CỨU TÁC ðỘNG CỦA MẠNG LƯỚI GIAO THÔNG ðƯỜNG BỘ ðẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ- Xà HỘI VÙNG KINH TẾ TRỌNG ðIỂM BẮC BỘ 129 3.1. Phát triển mạng lưới giao thông ñường bộ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội Vùng KTTðBB 129 3.1.1. Quan ñiểm phát triển 129 3.1.2. Mục tiêu phát triển .130 3.2. Mô hình lựa chọn nghiên cứu tác ñộng của mạng lưới giao thông ñường bộ ñến phát triển kinh tế- xã hội Vùng KTTðBB .132 3.2.1. Căn cứ, nguyên tắc lựa chọn mô hình 132 3.2.2. Mô hình lựa chọn .135 3.3. Tính toán thử nghiệm một số tác ñộng của mạng lưới giao thông ñường bộ ñến phát triển kinh tế- xã hội Vùng KTTðBB .145 3.3.1. Sử dụng mô hình kinh tế lượng phân tích số liệu mảng 145 3.3.2. Sử dụng mô hình hồi quy tuyến tính 149 vi 3.3.3. Nhận xét về kết quả tính toán thử nghiệm .159 3.4. Nhận ñịnh một số tác ñộng chưa ñịnh lượng ñược của mô hình tính toán thử nghiệm 161 3.4.1. Tác ñộng ñến vận tải 161 3.4.2. Tác ñộng ñến Ngân sách nhà nước 162 3.4.3. Tác ñộng ñến ðầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) 163 3.4.4. Tác ñộng ñến quỹ ñất ñai .164 3.4.5. Tác ñộng ñến môi trường .165 3.5. Một số kiến nghị về mạng lưới giao thông ñường bộ hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của Vùng KTTðBB .171 3.6. Hướng nghiên cứu phát triển .172 3.7. Tiểu kết chương 3 173 KẾT LUẬN 174 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ðà ðƯỢC CÔNG BỐ 177 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .178 vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TT Viết tắt Viết ñầy ñủ tiếng Việt 1 BVMT Bảo vệ môi trường 2 Bộ KHðT Bộ Kế hoạch và ðầu tư 3 CNH, HðH Công nghiệp hoá, hiện ñại hoá 4 GTSX Giá trị sản xuất 5 KTTð Kinh tế trọng ñiểm 6 KTTðBB Kinh tế trọng ñiểm Bắc bộ 7 KTTðMT Kinh tế trọng ñiểm miền Trung 8 KTTðPN Kinh tế trọng ñiểm phía Nam 9 KT- XH Kinh tế - xã hội 10 PTBV Phát triển bền vững 11 QL Quốc lộ 12 VKTTð Vùng kinh tế trọng ñiểm 13 BGTVT Bộ Giao thông Vận tải 14 BOT Hợp ñồng xây dựng - chuyển giao - kinh doanh 15 BT Hợp ñồng xây dựng -chuyển giao 16 BTC Bộ Tài chính 17 GTVT Giao thông vận tải 18 NSNN Ngân sách Nhà nước 19 QLNN Quản lý nhà nước 20 TCðBVN Tổng cục ñường bộ Việt Nam 21 UBND Uỷ Ban nhân dân 22 VEC Công ty ðầu tư phát triển ñường cao tốc Việt Nam 23 TNGTðB Tai nạn Giao Thông ñường bộ 24 ATGT An toàn Giao Thông ñường bộ viii DANH MỤC BẢNG, BIỂU ðỒ, HÌNH, SƠ ðỒ, BẢN ðỒ BẢNG Bảng 1.1 Phân loại ñường bộ theo cấp quản lý .22 Bảng 1.2. Quy mô tác ñộng 31 Bảng 1.3. Tổng hợp các chỉ tiêu ñánh giá của một số mô hình nghiên cứu tác ñộng của mạng lưới giao thông ñường bộ ñến kinh tế - xã hội của một số nước 68 Bảng 1.4 : Tổng hợp các ưu nhược ñiểm của một số mô hình nghiên cứu tác ñộng của mạng lưới giao thông ñường bộ ñến kinh tế - xã hội của một số nước 69 Bảng 2.1: Các chỉ tiêu kinh tế - xã hội của Vùng kinh tế trọng ñiểm Bắc bộ .88 Bảng 2.2: Số khu công nghiệp theo qui hoạch ñến năm 2010 và số KCN thực tế ñến hết năm 2010 .93 Bảng 2.3: Mật ñộ vận tải một số tuyến ñường bộ Vùng kinh tế trọng ñiểm Bắc bộ .100 Bảng 2.4: Cơ cấu và chủng loại phương tiện vận tải Vùng kinh tế trọng ñiểm Bắc bộ năm 2010 102 Bảng 2.5: Tai nạn giao thông phân theo các loại hình giao thông năm 2009.104 Bảng 2.6 Tai nạn giao thông ñường bộ phân theo loại ñường bộ năm 2009 104 Bảng 2.7: Dự báo khối lượng vận tải hàng hóa, hành khách Vùng kinh tế trọng ñiểm Bắc bộ 114 Bảng 2.8. Dự báo tỷ lệ ñảm nhận vận tải hàng hóa của phương thức vận tải ñường bộ Vùng kinh tế trọng ñiểm Bắc bộ 115 Bảng 2.9. Dự báo tỷ lệ ñảm nhận vận tải hành khách của các phương thức vận tải ñường bộ Vùng kinh tế trọng ñiểm Bắc bộ 115 Bảng 2.10. ðánh giá về chuyến ñi của người dân 117 Bảng 2.11. Tổng nhu cầu ñi lại trong khu vực quy hoạch 1) 118