Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
Qua quá trình nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy có nhiều công trình nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là thảo luận nhóm, không còn là vấn đề mới tại các nước phát triển Nhiều tác giả và nhà nghiên cứu giáo dục đã đề cập đến các khía cạnh khác nhau liên quan đến đề tài này.
Trong thời kỳ cổ đại, Quanh-li-liêng (142-118 TCN), một nhà giáo người Roma, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc làm cho trẻ em vui vẻ trong quá trình học tập, nhằm phát triển tính tích cực và chủ động của các em Cùng lúc đó, Khổng Tử (511-497 TCN) ở phương Đông cũng thể hiện sự quan tâm đến việc giáo dục tích cực, cho rằng việc dạy học trò mà không khơi dậy niềm đam mê học hỏi chỉ là một hành động vô nghĩa, giống như "đập búa lên sắt nguội".
Trong thời kỳ trung đại và giai đoạn phục hưng, nhiều nhà giáo dục tiến bộ đã chú trọng đến việc phát huy tính tích cực và độc lập của học sinh.
Trong thời cận đại, G Có-men-xki (1592 – 1670) nhấn mạnh rằng người thầy cần tạo ra sự hứng thú cho học sinh trong việc học tập, đồng thời khuyến khích các em nỗ lực tiếp thu tri thức Ông thường nói rằng: “Tôi bồi dưỡng cho học sinh tinh thần độc lập trong quan sát, đàm thoại và ứng dụng vào thực tiễn.” Ông cũng cho rằng giáo dục nên đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán đúng đắn và phát triển nhân cách, đồng thời tìm ra phương pháp giúp giáo viên dạy ít hơn nhưng học sinh lại học nhiều hơn.
Vào thế kỷ XVIII, châu Âu đã bắt đầu áp dụng phương pháp dạy học theo nhóm, với những tiêu biểu như phương pháp của linh mục A Bel và nhà giáo Đ Lancaste Năm 1789, Girard đã đề xuất sáng kiến dạy học tương trợ, trong đó học sinh được chia thành các nhóm nhỏ để hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình học tập.
Hình thức học theo sự tương đương về trình độ giúp giải quyết tình trạng lớp học đông đúc, khi giáo viên hướng dẫn học sinh lớp trên, và sau đó các em sẽ dạy lại cho học sinh lớp dưới Vào đầu thế kỷ XX, hai nhà giáo dục người Anh, Ben và Lancanxto, đã phát triển phương pháp dạy kèm cặp, trong đó học sinh lớn tuổi sẽ được thầy dạy trước và sau đó kèm cặp cho các bạn nhỏ hơn Đây có thể coi là hình thức học nhóm sơ khai nhất.
Askial- một nhà giáo lỗi lạc Ba Lan đã viết cuốn “Học tập theo nhóm ở trường” nhằm giới thiệu một số hình thức học nhóm có hiệu quả
Tại Liên Xô cũ và các nước Đông Âu, nhiều nghiên cứu về học nhóm đã được thực hiện, trong đó Ko-tôp đã phát triển một quy trình kỹ thuật hoàn chỉnh cho dạy học nhóm, bao gồm các thao tác cần thiết cho giáo viên và học sinh trong mỗi tiết học Ở Ba Lan, giữa thế kỷ XX, nhiều công trình nghiên cứu của Bozdanxki, G-rot đã được công bố, cho thấy rằng việc tổ chức hoạt động nhóm phụ thuộc vào mục đích môn học, tiết học và kỹ năng sư phạm của giáo viên Đức đã thành công trong việc tổ chức dạy học theo nhóm và đã rút ra một số bước quan trọng trong quá trình này.
Bước 1: Giáo viên sẽ tạo động cơ, đưa ra vấn đề trước lớp để học sinh thảo luận
Bước 2: Lớp sẽ được chia thành nhiều nhóm, mỗi nhóm sẽ được phân công nhiệm vụ Bước 3: Các nhóm sẽ trao đổi, thảo luận và thống nhất kết quả
Bước 4: Nhóm cử đại diện lên trình bày kết quả, giáo viên đánh giá và rút ra kết luận
Vào năm 2007, nhà xuất bản M.Graw-Hill đã phát hành cuốn sách "Managing Teams" của tác giả Lawrence Holpp, và cuốn sách này đã được dịch và xuất bản bởi nhà xuất bản Lao động Xã hội "Managing Teams" cung cấp cái nhìn tổng quan về các kỹ năng cần thiết để xây dựng và quản lý nhóm hiệu quả, bao gồm việc xác định mục tiêu và phát triển văn hóa làm việc trong nhóm.
Trong cuốn sách “Tiến tới một sư phạm tương tác” của Jean-Marc Denmmé và Madeleine Roy, các tác giả đã trình bày nhiều khía cạnh quan trọng về phương pháp sư phạm tương tác, nhấn mạnh vai trò của sự tương tác trong quá trình giảng dạy và học tập Phương pháp này không chỉ giúp tăng cường sự tham gia của học sinh mà còn thúc đẩy sự phát triển tư duy phản biện và khả năng hợp tác.
16 trong đó có tương tác nhóm, tương tác giữa các thành viên trong nhóm trong khi thực hiện nhiệm vụ giáo viên giao
Tổ chức dạy học theo nhóm đã tồn tại từ lâu và được công nhận là phương pháp hiệu quả trên toàn thế giới Do đó, dạy học theo nhóm được áp dụng thường xuyên ở các quốc gia phát triển Việt Nam cũng cần áp dụng phương pháp này để nâng cao chất lượng giáo dục.
Do đặc thù nước ta còn kém phát triển với dân số đông và diện tích lớp học hạn chế, việc tổ chức dạy nhóm cần được nghiên cứu kỹ lưỡng Cơ sở vật chất không thể so sánh với các nước phát triển, do đó tránh việc dạy nhóm một cách máy móc là rất quan trọng để nâng cao hiệu quả giờ học Vấn đề này không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn mang lại giá trị thực tiễn cho việc dạy học môn lịch sử.
Tình hình nghiên cứu trong nước
Sau cách mạng tháng Tám 1945, Việt Nam đã phát động phong trào học tập dân chủ, tổ chức học theo nhóm và khuyến khích phong trào đôi bạn chuyên cần Tuy nhiên, phương pháp này vẫn chưa thực sự khai thác được tối đa tính tích cực của người học.
Trong cuốn sách "Phương pháp dạy học truyền thống và hiện đại", tác giả Thái Duy Tuyên đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tổ chức dạy học theo phương pháp hợp tác nhóm và phát triển các kỹ năng hợp tác cho học sinh.
Các nhà giáo dục lịch sử trong nước đang chú trọng đến việc tổ chức dạy học nhóm trong bộ môn lịch sử tại các trường phổ thông, nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và khuyến khích sự tương tác giữa học sinh.
Trong cuốn sách "Phương pháp dạy học lịch sử" do GS Phan Ngọc Liên chủ biên, các tác giả đã trình bày những yêu cầu và biện pháp cần thiết để nâng cao hiệu quả giảng dạy môn lịch sử Đặc biệt, một trong những phương pháp được nhấn mạnh là hình thức tổ chức dạy học theo nhóm, giúp tạo điều kiện cho học sinh tương tác và hợp tác trong quá trình học tập.
GS Nguyễn Thị Côi trong bài viết “Các con đường biện pháp nâng cao hiệu quả bài học lịch sử” đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp các hình thức hoạt động học tập để phát huy tính tích cực của học sinh Bà đề xuất cần kết hợp hoạt động nhóm với hoạt động cá nhân và giữa các nhóm với toàn lớp nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử trong trường phổ thông.
Trong cuốn sách "Làm việc theo nhóm", Th.s Nguyễn Thị Oanh nhấn mạnh rằng trong thảo luận nhóm, điều cốt yếu không phải là việc cung cấp thông tin từ trên xuống, mà là khuyến khích sự tham gia tích cực và chủ động của các thành viên Sự chủ động trong học tập giúp học sinh hiểu và nhớ bài học tốt hơn, đồng thời cũng thúc đẩy việc làm sáng tỏ vấn đề và đóng góp ý kiến cho các quyết định.
Trong tài liệu về phương pháp dạy học hiện đại của dự án Việt Bỉ, có đề cập đến các phương pháp như dạy học theo hợp đồng và dạy học dự án Tuy nhiên, những phương pháp này chủ yếu đều xuất phát từ việc tổ chức hoạt động hợp tác nhóm.
Phương pháp tổ chức dạy học theo nhóm đang trong giai đoạn nghiên cứu lý luận và bước đầu được áp dụng tại các trường phổ thông ở Việt Nam Do đó, việc nghiên cứu và áp dụng tổ chức hoạt động học tập theo nhóm trong dạy học lịch sử ở trường THCS là một công việc mới mẻ và có ý nghĩa thực tiễn.
Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Cơ sở phương pháp luận
Phương pháp nghiên cứu được xây dựng dựa trên các quan điểm lý luận của chủ nghĩa Mác-Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng với các chính sách và đường lối của Đảng và Nhà nước về giáo dục Nghiên cứu tập trung vào lý luận dạy học và các tài liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu.
Phương pháp nghiên cứu
Chủ yếu vận dụng những phương pháp nghiên cứu của khoa học giáo dục, bao gồm:
Phương pháp nghiên cứu tài liệu bao gồm việc đọc và phân tích các loại tài liệu liên quan đến Tâm lý học, lý luận dạy học, lý luận dạy học lịch sử, cùng với chương trình, sách giáo khoa (SGK) và sách giáo viên (SGV) lịch sử lớp 8 THCS Mục tiêu của việc này là tìm hiểu và phát huy tính tích cực của học sinh, đặc biệt là trong hoạt động nhóm.
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn trong việc tổ chức hoạt động dạy học lịch sử ở trường THCS bao gồm nhiều hình thức như dự giờ, quan sát, điều tra, khảo sát, phỏng vấn, và trao đổi với giáo viên, học sinh, cũng như các cán bộ chuyên gia Mục tiêu là thu thập số liệu về nhận thức và thực hiện các hoạt động này trong quá trình giảng dạy.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm được áp dụng để đánh giá hiệu quả của hình thức dạy học theo nhóm trong việc giảng dạy phần lịch sử Việt Nam cho học sinh lớp 8 tại trường THCS Dựa trên các kết quả thu được từ thực nghiệm, chúng tôi sẽ rút ra kết luận về tính khả thi của luận văn này.
Phương pháp thống kê toán học là công cụ quan trọng trong việc xử lý số liệu thu thập từ điều tra và thực nghiệm Bằng cách lập bảng tính các tham số đặc trưng, chúng ta có thể so sánh các giá trị giữa các lớp thực nghiệm và lớp đối chứng Qua đó, đánh giá hiệu quả của hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử tại trường THCS trở nên chính xác và rõ ràng hơn.
Các phương pháp trên được phối hợp chặt chẽ trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Giả thuyết khoa học
Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, việc thiết kế và áp dụng hiệu quả các biện pháp được đề xuất trong luận văn sẽ giúp tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử một cách hiệu quả, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy môn học cho học sinh.
Đóng góp của luận văn
- Khẳng định được vai trò ý nghĩa của hoạt động nhóm trong bộ môn lịch sử
- Điều tra được thực tiễn, nêu những nét chính của quá trình tổ chức dạy học theo nhóm trong giờ học lịch sử
Đề xuất các hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động nhóm trong phần lịch sử Việt Nam lớp 8 tại trường THCS nhằm phát huy tính tích cực của học sinh Các hoạt động này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu về lịch sử, mà còn khuyến khích sự hợp tác và giao tiếp giữa các em Việc áp dụng phương pháp học tập tích cực sẽ tạo điều kiện cho học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện và khả năng làm việc nhóm hiệu quả.
Tài liệu này không chỉ là nguồn tham khảo quý giá cho bản thân và đồng nghiệp mà còn làm phong phú thêm ý nghĩa khoa học và thực tiễn, từ đó góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy.
Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận văn được bố cục thành 2 chương:
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THCS
Quan niệm về tổ chức HĐN trong dạy học lịch sử ở trường THCS
Theo Từ điển tiếng Việt, “nhóm” là: “tập hợp một số ít người hoặc sự vật được hình thành theo những nguyên tắc và tiêu chí nhất định” [64, tr.153]
Trong tác phẩm "Dạy học lấy học sinh làm trung tâm," Trần Bá Hoành định nghĩa "nhóm" (đội, ekip) là một tập thể nhỏ được hình thành nhằm thực hiện một nhiệm vụ cụ thể trong một khoảng thời gian nhất định.
Nhóm học tập là một tập hợp nhỏ các cá nhân được thành lập với mục tiêu chung là tiếp nhận và giải quyết các nhiệm vụ trong quá trình học tập.
Nhóm học tập đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao các hoạt động dạy học từ giáo viên đến học sinh Đây không chỉ là môi trường học tập tích cực, nơi học sinh hợp tác để giải quyết nhiệm vụ, mà còn là không gian để giao tiếp, chia sẻ và thể hiện bản thân Đồng thời, nhóm học tập giúp học sinh phát triển kỹ năng xã hội, học cách tổ chức và lập kế hoạch, cũng như giải quyết các mối quan hệ trong nhóm.
Từ trước đến nay các nhà nghiên cứu về lý luận dạy học đã nêu lên những định nghĩa về HĐN trong dạy học như sau:
Trong giáo trình Hoạt động dạy học ở trường THCS, tác giả Nguyễn Ngọc Bảo,
Hà Thị Đức cho rằng dạy học theo nhóm là phương pháp giáo dục phân chia học sinh thành các nhóm nhỏ, với sự đa dạng về giới tính và trình độ Trong mô hình này, học sinh sẽ cùng thảo luận và trao đổi ý tưởng, dựa trên sự tham gia tích cực của từng cá nhân.
Mỗi thành viên trong nhóm không chỉ cần hoàn thành nhiệm vụ học tập cá nhân mà còn có trách nhiệm hỗ trợ việc học của các thành viên khác Học sinh cần hợp tác chặt chẽ để đạt được những mục tiêu chung đã được đề ra.
Dạy học nhóm là một phương pháp giáo dục xã hội, trong đó học sinh được chia thành các nhóm nhỏ trong một khoảng thời gian nhất định Mỗi nhóm sẽ tự lực hoàn thành nhiệm vụ học tập dựa trên sự phân công và hợp tác Kết quả của các nhóm sẽ được trình bày và đánh giá trước toàn lớp.
PGS.TS Trần Ngọc Giao: “hoạt động dạy học theo nhóm là hoạt động trong đó
GV tổ chức cho HS hoạt động và hợp tác với nhau trong các nhóm nhằm đạt được mục tiêu học tập” [3, tr 90]
Dạy học theo nhóm là phương pháp giáo dục trong đó học sinh được chia thành các nhóm nhỏ, cùng nhau hợp tác để đạt được các mục tiêu học tập Bản chất của hoạt động này là khai thác các mối quan hệ tương tác, trực tiếp và đa chiều giữa các thành viên, nhằm tổ chức quá trình dạy học hiệu quả hơn.
Nhóm học tập của học sinh là một tổ chức linh hoạt, luôn thay đổi và phát triển dựa trên mục tiêu và nội dung học tập Quá trình này bao gồm sự hình thành, diễn biến và kết thúc, phản ánh sự vận động liên tục của nhóm.
Nhóm học tập được hình thành bởi các yếu tố sau:
Tương tác giữa các thành viên trong nhóm diễn ra qua lời nói và ngôn ngữ cơ thể, với những yếu tố như cách ăn mặc, dáng đứng, nét mặt và cử chỉ mang ý nghĩa sâu sắc hơn lời nói Giao tiếp hiệu quả yêu cầu sự phản hồi từ người nhận thông điệp, và tương tác cần có tính chất hai chiều Sự tham gia tích cực của từng cá nhân không chỉ tạo ra sự thỏa mãn mà còn tăng cường mối gắn bó trong nhóm.
Một nhóm chỉ thực sự tồn tại khi các thành viên chia sẻ những mục tiêu chung Những mục tiêu này có thể đa dạng, từ những điều lớn lao đến những hoạt động đơn giản như gặp gỡ để thư giãn và trò chuyện trong lớp học.
Học mục tiêu chung trong một tập thể giúp mọi người cùng nhau phát triển và học hỏi Khi các thành viên không chia sẻ những mục tiêu giống nhau, sẽ dẫn đến sự phân hóa và chia rẽ trong nhóm Việc thiết lập mục tiêu chung là cần thiết để tạo sự gắn kết và thúc đẩy tinh thần hợp tác giữa các thành viên.
Mục tiêu chính là động lực và kim chỉ nam cho hoạt động của nhóm, giúp giải quyết mâu thuẫn và đánh giá hiệu quả làm việc Để nhóm hoạt động lâu dài và hiệu quả, mục tiêu đặt ra cần phải khả thi.
Mục tiêu cần phải liên kết chặt chẽ với nhu cầu và quyền lợi của các thành viên, đồng thời phải thách thức và thực tiễn Sự tham gia vào mục tiêu chung sẽ kích thích sự hứng thú của các thành viên, và một nhóm trưởng xuất sắc là người có khả năng tạo ra sự hài hòa giữa các mục tiêu chung và mục tiêu cá nhân.
Hệ thống quy tắc là những luật lệ hướng dẫn hành vi mà nhóm đặt ra, có thể được thông báo chính thức hoặc chấp nhận một cách ngầm Việc tuân thủ các quy tắc này sẽ giúp nhóm hoạt động hiệu quả hơn Các quy tắc có thể đến từ bên ngoài như nội quy của trường hoặc Bộ GD và ĐT, hoặc từ nội bộ nhóm như quy định về đồng phục và tên gọi nhóm.
Vai trò trong nhóm là khuôn mẫu các hành vi mà cá nhân phát triển để phục vụ cho tập thể, được hình thành dựa trên đặc điểm nhân cách và nhu cầu của từng thành viên, đồng thời phản ánh nhu cầu và đặc điểm của nhóm Những vai trò này luôn thay đổi linh hoạt tùy thuộc vào từng tình huống, và một cá nhân có thể đảm nhận nhiều vai trò khác nhau Trong một nhóm, thường xuất hiện những vai trò nổi bật như lãnh đạo, người hỗ trợ, và người tổ chức.
-Vai trò liên quan đến công tác phải hoàn thành
-Vai trò liên quan đến củng cố và duy trì nhóm
-Vai trò liên quan đến nhu cầu cá nhân của nhóm viên
Thứ năm, hành vi trong nhóm: khi nhóm thực hiện nhiệm vụ có 3 loại hành vi mà thành viên thường có:
-Hành vi hướng về công tác
-Hành vi củng cố nhóm
1.1.1.2 Quan niệm về nhóm trong dạy học lịch sử ở trường THCS
Các cách tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử
1.1.2.1 Quy trình tổ chức dạy học theo nhóm Để tiến hành tổ chức HĐN, có rất nhiều cách Tuy nhiên, theo TS.Trần Quốc Tuấn: “thông thường một hoạt động học tập theo nhóm được tiến hành theo các bước với những công việc sau đây:
- Làm việc chung cả lớp
- Tổng kết trước lớp” [60, tr 33]
Còn Nguyễn Trọng Sửu cũng cho rằng: “ HĐN chia thành 3 giai đoạn cơ bản:
- Nhập đề và giao nhiệm vụ
- Trình bày kết quả và đánh giá” [56, tr 21]…
Sau khi tham khảo, xem xét, đánh giá, theo chúng tôi nghĩ HĐN muốn có hiệu quả thì cần phải đảm bảo đầy đủ những công việc sau:
1 Xác định nhiệm vụ hoạt động, tổ chức nhóm, dự kiến thời gian
3 Trình bày kết quả thảo luận trước lớp
4 Thảo luận chung toàn lớp
Tùy thuộc vào hình thức tổ chức hợp đồng, quy trình thực hiện các bước cần linh hoạt và sáng tạo, không nên cứng nhắc và rập khuôn Dưới đây là bảng quy trình tổ chức hợp đồng mà chúng tôi đề xuất.
Giáo viên nêu vấn đề bằng câu hỏi “lớn”
Bảng 1.2 Quy trình tổ chức dạy học theo nhóm
Tùy thuộc vào từng bài học và vấn đề, giáo viên có thể thiết kế các câu hỏi và bài tập nhóm phù hợp, chia nhóm một cách hợp lý Các nhóm có thể cùng thi đua giải quyết một câu hỏi chung hoặc mỗi nhóm được giao một câu hỏi riêng biệt Sự phân hóa này phụ thuộc vào cách tổ chức của giáo viên Trong khóa trình lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1918, có nhiều nội dung kiến thức mới và khó, thích hợp cho học sinh nghiên cứu qua hoạt động nhóm.
1.1.2.2 Các hình thức tổ chức nhóm trong dạy học lịch sử:
Trong quá trình dạy học lịch sử, giáo viên có thể tổ chức các hình thức học tập theo nhóm khác nhau, tùy thuộc vào nội dung và thời gian của bài học Theo các tài liệu, có thể phân chia nhóm học tập thành các hình thức cơ bản như sau:
1.1.2.2.1 Nhóm 2 học sinh (Nhóm rì rầm)
Câu hỏi “nhỏ” cho hoạt động nhóm học sinh Đại diện các nhóm học sinh trả lời
Học sinh tiếp tục trao đổi, thảo luận
Giáo viên tiếp tục nêu câu hỏi gợi mở
Giáo viên khẳng định, góp ý kiến
Kết luận của giáo viên, vấn đề được giải quyết
Tổ chức thành các nhóm học sinh để thảo luận
Hình thức chia lớp thành những nhóm nhỏ 2-3 người giúp học sinh trao đổi và giải quyết tình huống lịch sử do giáo viên đưa ra Qua việc thảo luận, học sinh tích cực tiếp thu kiến thức và thống nhất ý kiến để trả lời câu hỏi hoặc giải quyết vấn đề Để nhóm hoạt động hiệu quả, giáo viên cần cung cấp đầy đủ thông tin và yêu cầu rõ ràng, giúp các thành viên tập trung vào nhiệm vụ Phương pháp này không chỉ khắc phục tình trạng người ngoài cuộc mà còn nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm.
Nhóm học tập thường được sử dụng khi giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh chấm và sửa bài cho nhau thông qua phiếu học tập hoặc bài tập trong sách giáo khoa Học sinh cần huy động kinh nghiệm cá nhân để suy nghĩ và trao đổi nhằm giải quyết tình huống đã đặt ra Hình thức tổ chức này có ưu điểm là tiết kiệm thời gian, không làm xáo trộn chỗ ngồi, đồng thời khuyến khích tất cả các thành viên tham gia, tránh hiện tượng có người không tham gia vào hoạt động nhóm.
Hình 1.3: Mô hình nhóm 2 học sinh
1.1.2.2.2 Nhóm nhỏ thông thường (theo nhóm nhiều học sinh)
Giáo viên tổ chức lớp học thành nhiều nhóm nhỏ để thảo luận về các bài tập và câu hỏi tình huống lịch sử Các bài tập được chia thành hai loại: một là bài tập dành cho hoạt động trao đổi, và hai là bài tập phục vụ cho hoạt động so sánh.
Trong hoạt động trao đổi, mỗi nhóm sẽ giải quyết một vấn đề lịch sử riêng biệt nhưng thuộc cùng một chủ đề Sau khi hoàn thành, các nhóm sẽ tiến hành trao đổi thông tin và thảo luận để giải quyết vấn đề của nhóm khác.
Trong hoạt động so sánh, các nhóm cùng giải quyết một vấn đề lịch sử và sau đó so sánh những cách giải quyết khác nhau Hoạt động trao đổi thường áp dụng cho những bài học có nhiều vấn đề cần giải quyết trong thời gian ngắn, trong khi hoạt động so sánh thường được sử dụng cho những bài học có dung lượng nhỏ.
Hình 1.4: Mô hình nhóm theo dãy bàn hoặc tổ
Hình thức mở rộng của nhóm rì rầm cho phép học sinh thảo luận và tổng hợp ý kiến về một vấn đề lịch sử Đầu tiên, giáo viên đưa ra một vấn đề để học sinh làm việc độc lập Sau đó, các học sinh sẽ ghép thành cặp để chia sẻ ý kiến, rồi kết hợp thành nhóm lớn hơn từ 4-6 người Cuối cùng, lớp sẽ tổng hợp các ý kiến và đưa ra giải pháp tốt nhất cho vấn đề đã thảo luận Phương pháp này giúp ý kiến cá nhân được xây dựng dựa trên sự đồng thuận của tập thể.
Hình thức học tập này thể hiện tính dân chủ và dựa trên nguyên tắc tương hỗ, rất phù hợp cho các giờ ôn tập Nó giúp học sinh nhớ lại các sự kiện, khái niệm và quy luật đã học trong một chương.
Hình 1.5: Mô hình nhóm kim tự tháp
1.1.2.2.4 Nhóm đồng tâm (nhóm bể cá): Đây là hình thức tổ chức lớp học thành 4 - 5 nhóm nhỏ, trong đó chọn ngẫu nhiên một nhóm chính và nhiều nhóm phụ
Nhóm chính thường gồm 6-10 người, có nhiệm vụ thảo luận và trình bày vấn đề Giáo viên giao cho nhóm này nhiệm vụ tổ chức hoạt động nhóm để giải quyết một vấn đề lịch sử, và nhóm sẽ được bố trí ngồi ở giữa lớp.
Các thành viên trong nhóm quan sát sẽ ngồi xung quanh lớp, có nhiệm vụ theo dõi và học hỏi từ cách tổ chức hoạt động của nhóm chính Họ sẽ cung cấp ý kiến, bổ sung thông tin và rút ra kinh nghiệm cho bản thân từ quá trình này.
Hình thức nhóm này khuyến khích việc hoán vị cho nhau, giúp tăng cường ý thức trách nhiệm cá nhân trong tập thể và tạo động lực cho những người ngại chia sẻ ý tưởng của mình.
1.1.2.2.5 Nhóm khép kín và nhóm mở
Nhóm khép kín nhỏ là nhóm có các thành viên làm việc cùng nhau trong một khoảng thời gian dài để hoàn thành một hoạt động học tập từ đầu đến cuối Ưu điểm của hình thức này là tạo điều kiện cho các thành viên tham gia đầy đủ vào một hoạt động sáng tạo, từ đó giúp họ phát triển và hoàn thiện hệ thống kỹ năng một cách toàn diện Tuy nhiên, nhược điểm của nhóm khép kín là các thành viên khó có thể lựa chọn giai đoạn phù hợp với bản thân, và việc thực hiện các giai đoạn này thường tốn nhiều công sức và thời gian.
Vai trò ý nghĩa của việc dạy học theo nhóm trong dạy học lịch sử ở trường THCS…………………………………………………………………… 29 1.2 Cơ sở thực tiễn
Khi giáo viên tổ chức hoạt động nhận thức (HĐN), học sinh sẽ có cơ hội định hướng cho quá trình học tập, từ đó nắm vững kiến thức cơ bản của bài học Vì vậy, khả năng định hướng hoạt động của học sinh được xem là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển tính tích cực và sáng tạo trong việc học.
Dạy học theo nhóm khuyến khích sự sáng tạo của từng cá nhân, tạo ra sản phẩm học tập phong phú và đa dạng Qua việc thảo luận dân chủ, học sinh có cơ hội bảo vệ quan điểm của mình, từ đó lựa chọn những phương pháp tối ưu nhất Khi mọi thành viên đồng thuận với kết luận cuối cùng, đó chính là thành phẩm chung của cả nhóm.
Môi trường nhóm trong quá trình thảo luận không chỉ thúc đẩy sự tích cực học tập của từng cá nhân mà còn tạo ra sự đoàn kết trong tập thể Các thành viên sẽ phát triển khả năng giải quyết xung đột, thuyết phục người khác và tinh thần học hỏi, từ đó nâng cao hiệu quả làm việc nhóm.
43 khả năng lắng nghe người khác cũng là điều mà học sinh sẽ có được khi tham gia hoạt động nhóm
Thảo luận nhóm mang lại cơ hội quý báu cho các thành viên học hỏi lẫn nhau, là một hình thức dạy học đa dạng và hiệu quả Phương pháp này đặc biệt phù hợp với việc phát triển tri thức, tư duy và khả năng diễn đạt của học sinh, giúp các em học tập một cách tự giác và chủ động hơn so với phương pháp dạy học truyền thống.
Học tập theo nhóm giúp các thành viên thể hiện quan điểm cá nhân, đồng thời tạo cơ hội rèn luyện kỹ năng diễn đạt và trình bày ý tưởng Điều này đặc biệt hữu ích cho những học sinh nhút nhát, những người thường ít phát biểu trong lớp.
Việc học tập theo nhóm không chỉ giúp giáo viên thu thập thông tin phản hồi về khả năng tiếp thu và vận dụng kiến thức của học sinh, mà còn cho phép họ điều chỉnh phương pháp giảng dạy cho phù hợp Đồng thời, giáo viên có thể tiếp nhận tri thức và kinh nghiệm từ những phát biểu, suy nghĩ và sáng tạo của học sinh Đặc biệt, trong quá trình này, những ý kiến hay và biện pháp giải quyết thông minh sẽ được hình thành, từ đó làm cho vốn kiến thức lịch sử của học sinh trở nên bền vững và sâu sắc hơn.
Thảo luận nhóm là một phương pháp học tập tích cực, cung cấp thông tin phản hồi quý giá từ các thành viên Qua việc nêu ra thắc mắc và khó khăn, cũng như triển khai thêm ý kiến, phương pháp này giúp giáo viên điều chỉnh cách giảng dạy và cho nhóm trưởng điều chỉnh quy trình làm việc Mục tiêu là tối ưu hóa sự hài lòng của người học về lượng kiến thức tiếp thu.
Thảo luận nhóm thỏa mãn nhu cầu tâm lý xã hội của mỗi cá nhân khi được tham gia đóng góp vào công việc chung Việc này không chỉ giúp học sinh trở nên chủ động và tích cực hơn trong công việc, mà còn nâng cao tinh thần trách nhiệm của họ.
Trong quá trình hoạt động nhóm, học sinh phát triển nhiều thói quen tích cực như tính chủ động, độc lập trong suy nghĩ, và khả năng so sánh, đối chiếu với bạn bè, từ đó tự hoàn thiện bản thân.
Ngoài ra hoạt động nhóm còn giúp HS thân thiện, đoàn kết với nhau hơn, biết chia sẻ, học hỏi lẫn nhau để nâng cao trình độ nhận thức
Học sinh có thể phát triển sự tự tin và khả năng thuyết trình trong quá trình hoạt động nhóm, điều này giúp họ mạnh dạn bảo vệ ý kiến của mình trước tập thể Đây là một điểm yếu mà nhiều học sinh gặp phải trong quá khứ.
Sử dụng phương pháp thảo luận và hoạt động nhóm trong môn lịch sử giúp học sinh hiểu sâu về quá khứ và cảm nhận được những nỗ lực của cha ông trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước Nhờ đó, kiến thức lịch sử trở nên gần gũi và dễ ghi nhớ hơn.
Một lợi ích quan trọng của hoạt động nhóm là giúp học sinh phát triển khả năng phân công lao động Các em cần nhận diện điểm mạnh và điểm yếu của bản thân cũng như của bạn bè, từ đó có sự phân công công việc hợp lý Kỹ năng này sẽ hỗ trợ các em trong việc hòa nhập tốt hơn vào tập thể khi trưởng thành.
Huy động sự tham gia của quần chúng và kế hoạch hóa từ dưới lên là xu thế hiện đại, phù hợp với nguyên lý làm chủ tập thể, dân chủ, tự quản mà xã hội đang hướng tới Kỹ năng hoạt động nhóm là yếu tố quan trọng mà giáo viên cần trang bị cho học sinh từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, giúp các em phát triển bản thân khi trưởng thành.
Hoạt động nhóm là phương pháp dạy học phù hợp với tiêu chí đổi mới của ngành giáo dục Việt Nam, giúp học sinh tham gia hiệu quả vào các hoạt động xã hội hiện đại, từ lao động sản xuất đến giáo dục và giải trí Phương pháp này còn góp phần hoàn thiện các kỹ năng mới, đáp ứng nhu cầu xây dựng con người hiện đại trong tương lai.
Điều tra khảo sát thực tiễn tổ chức dạy học nhóm trong dạy học lịch sử hiện nay ở trường THCS
1.2.1.1 Mục tiêu, nguyên tắc, nhiệm vụ khảo sát
Có được số liệu, thông tin chính xác cụ thể về thực tế tổ chức dạy học nhóm trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông THCS
Để nâng cao hiệu quả giảng dạy môn lịch sử ở trường THCS, việc thu thập số liệu và thông tin chính xác về trình độ, năng lực và mức độ tổ chức dạy học nhóm của giáo viên là rất quan trọng Điều này giúp đánh giá khả năng giảng dạy và cải thiện phương pháp học tập, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục trong môn học này.
Kết quả khảo sát đóng vai trò quan trọng trong việc đề xuất giải pháp xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực tổ chức dạy học nhóm cho giáo viên ở trường THCS Qua đó, cần đưa ra các biện pháp hỗ trợ nhằm áp dụng hiệu quả hình thức dạy học nhóm trong giảng dạy lịch sử, đồng thời xác định những thành công và thách thức trong việc tổ chức dạy học nhóm tại trường THCS.
Để đảm bảo tính nghiêm túc và khoa học trong thống kê, cần tuân thủ các điều kiện và tiêu chuẩn trong quá trình điều tra và xử lý số liệu Phương pháp chọn mẫu phải đảm bảo tính đại diện và khách quan, đồng thời cần giữ tính độc lập để tránh ảnh hưởng từ cá nhân đến địa bàn và đối tượng điều tra Cuối cùng, cần đảm bảo độ tin cậy cao cho kết quả điều tra.
Xây dựng tiêu chí đánh giá hiệu quả của việc tổ chức dạy học nhóm
Khảo sát và phân tích hiệu quả của việc tổ chức dạy học nhóm trong môn Lịch sử lớp 8 cấp THCS là cần thiết để cải thiện chất lượng giáo dục Bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học nhóm, từ đó giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng làm việc nhóm trong môn Lịch sử Việc áp dụng các phương pháp giảng dạy sáng tạo sẽ tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích sự tham gia của học sinh.
Phát phiếu điều tra, xác suất thống kê
Phân tích số liệu, tổng hợp báo cáo
1.2.1.3 Quy mô và đối tƣợng khảo sát:
Tiến hành khảo sát một số trường THCS thuộc địa bàn TPHCM Đối tượng: - Chuyên viên bộ môn lịch sử của quận 11
- Một số GV dạy bộ môn lịch sử ở một số trường THCS
- Học sinh một số trường THCS
- Xây dựng bộ công cụ khảo sát gồm bảng thống kê, phiếu hỏi, phiếu dự giờ
- Khảo sát thử nghiệm tại trường THCS Lê Quý Đôn Q11
- Rút kinh nghiệm nội dung, kế hoạch khảo sát.
