Lịch sử vấn đề
Hoạt động đọc sách trong dạy học lịch sử đã được nghiên cứu từ lâu, đặc biệt là trong bối cảnh giáo dục Việt Nam Một trong những công trình tiêu biểu là cuốn "Công tác ngoại khóa môn lịch sử ở trường phổ thông cấp II, cấp III" của Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị, và Nguyễn Phan Quang (NXB Giáo dục 1968) Cuốn sách này nhấn mạnh vai trò quan trọng của hoạt động ngoại khóa trong việc đạt được mục tiêu giáo dục, đồng thời đề xuất các phương pháp tổ chức hoạt động đọc sách Đây được coi là nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về hình thức đọc sách trong hoạt động ngoại khóa lịch sử.
Trong "Phương pháp dạy học lịch sử, Tập 2" do Phan Ngọc Liên biên soạn, PGS TS Nguyễn Thị Côi đã nghiên cứu và trình bày một cách chi tiết về tổ chức hoạt động đọc sách trong dạy học lịch sử Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của hình thức đọc sách trong các hoạt động ngoại khóa, nhằm khai thác tối đa nội dung chương trình lịch sử.
Bài viết "Rèn luyện kĩ năng nghiệp vụ sư phạm môn lịch sử" do Nguyễn Thị Côi chủ biên, xuất bản năm 2009 bởi NXB Đại học sư phạm, đã nghiên cứu chi tiết về việc đọc sách Trong đó, GS.TS Nguyễn Thị Côi và ThS Nguyễn Thị Thế Bình đã tập trung vào hình thức đọc sách như một hoạt động ngoại khóa trong giảng dạy lịch sử.
Nghiên cứu về việc đọc sách cũng được đề cập trong các bài viết liên quan đến hoạt động ngoại khóa trên các tạp chí giáo dục Một ví dụ tiêu biểu là bài viết “Biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp cho học sinh THPT” của TS Nguyễn Thị Thành.
Trường THPT Dân Lập Bình Minh, Hà Tây, đã triển khai các biện pháp hiệu quả nhằm rèn luyện kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp cho học sinh Bài viết của tác giả Bùi Thị Diệp từ Viện Chiến lược và Chương trình Giáo dục nhấn mạnh tầm quan trọng của các hoạt động này trong việc phát triển toàn diện cho học sinh Các phương pháp được đề xuất không chỉ nâng cao kỹ năng tổ chức mà còn khuyến khích sự sáng tạo và chủ động trong học tập.
Trong bối cảnh nghiên cứu về hoạt động ngoại khóa, đặc biệt là hoạt động đọc sách trong dạy học lịch sử, hiện nay vẫn còn rất hạn chế, với ít công trình nghiên cứu áp dụng vào một khóa trình lịch sử cụ thể Các tài liệu hiện có chủ yếu chỉ đề cập đến ý nghĩa và hình thức của hoạt động đọc sách mà chưa đi sâu vào ứng dụng thực tiễn trong giảng dạy Do đó, trong khóa luận này, tôi sẽ tập trung vào việc tổ chức và áp dụng hoạt động đọc sách trong dạy học khóa trình lịch sử Việt Nam từ năm 1945.
1954 (Lịch sử 12- Ch-ơng trình chuẩn) để nâng cao hiệu quả bài học và góp phần nâng cao chất l-ợng giáo dục lịch sử.
Đối t-ợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối t-ợng nghiên cứu là quá trình dạy học lịch sử dân tộc ở tr-ờng THPT
Đề tài nghiên cứu tập trung vào hoạt động ngoại khóa, cụ thể là tổ chức đọc sách cho học sinh trong quá trình dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954 tại trường THPT.
Giả thuyết khoa học
Thiết kế nội dung và phương pháp tổ chức đọc sách cho học sinh trong hoạt động dạy học, đặc biệt là trong các hoạt động ngoại khóa về lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954 cho lớp 12, sẽ nâng cao hiệu quả giáo dục môn học này Đọc sách là hình thức phổ biến trong quá trình học tập, giúp phát triển tư duy, trí tuệ và năng lực của học sinh, đồng thời giáo dục đạo đức, tình cảm và tạo ra đam mê, hứng thú cho môn lịch sử.
Nhiệm vụ của khóa luận
Hoạt động ngoại khóa đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học, đặc biệt là trong môn Lịch sử tại trường THPT Việc khuyến khích học sinh đọc sách không chỉ giúp họ mở rộng kiến thức mà còn phát triển tư duy phản biện Thực trạng hiện nay cho thấy nhiều trường chưa thực sự chú trọng đến việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa liên quan đến sách, dẫn đến việc học sinh thiếu hứng thú và động lực trong việc nghiên cứu môn học này Do đó, cần có những giải pháp hiệu quả để tăng cường hoạt động đọc sách trong chương trình giáo dục Lịch sử, nhằm tạo ra môi trường học tập tích cực và phong phú hơn cho học sinh.
Hoạt động đọc sách đóng vai trò quan trọng trong việc dạy học lịch sử ở trường THPT, đặc biệt trong nội dung và phương pháp giảng dạy lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954 cho học sinh lớp 12 theo chương trình chuẩn Việc tổ chức đọc sách không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về các sự kiện lịch sử mà còn phát triển kỹ năng tư duy phản biện và khả năng phân tích Đánh giá kết quả cho thấy phương pháp này có tính khả thi cao, góp phần nâng cao chất lượng học tập và tạo động lực cho học sinh trong việc khám phá lịch sử dân tộc.
Nguồn tài liệu và ph-ơng pháp nghiên cứu
6.1 Nguồn tài liệu Để thực hiện đề tài này thì tôi đã tiến hành thu thập tài liệu từ hai h-ớng sau:
Tài liệu thành văn bao gồm các nghiên cứu của các nhà khoa học chuyên về phương pháp dạy học lịch sử và các công trình liên quan đến hoạt động ngoại khóa, đặc biệt là hoạt động đọc sách.
- Nguồn tài liệu thực tế từ quá trình điều tra thực trạng dạy học lịch sử ở các tr-ờng PTTH
6.2 Ph-ơng pháp nghiên cứu
- Ph-ơng pháp điều tra s- phạm: nhằm hiểu đ-ợc thực trạng của hoạt động tổ chức cho học sinh đọc sách trong dạy học bộ môn
- Ph-ơng pháp nghiên cứu lý thuyết nhằm sáng tỏ lí luận về việc tổ chức đọc sách cho học sinh trong dạy học lịch sử
Phương pháp thực nghiệm được sử dụng để khẳng định tính khả thi của việc tổ chức đọc sách cho học sinh trong dạy học lịch sử Nghiên cứu này cũng chỉ ra sự chuyển biến tích cực của học sinh khi áp dụng các hình thức đọc sách trong quá trình học tập bộ môn này.
- Sử dụng ph-ơng pháp toán học để xử lý số liệu về kết quả học tập của học sinh sau khi tham gia hoạt động đọc sách.
Bố cục của khoá luận
Cơ sở lý luận
1.1.1 Đặc điểm của môn học lịch sử
Dạy học lịch sử là một quá trình nhận thức đặc thù, trong đó giáo viên đóng vai trò tổ chức và hướng dẫn học sinh một cách có mục đích để các em nắm vững tri thức về lịch sử dân tộc và thế giới, cũng như phát triển các kỹ năng cơ bản Theo Bác Hồ, việc học lịch sử không chỉ dừng lại ở việc ghi nhớ các sự kiện quá khứ mà còn phải rút ra bài học kinh nghiệm cho hiện tại và dự đoán tương lai Điều này giúp học sinh hiểu rõ các quy luật phát triển và áp dụng chúng vào thực tiễn cuộc sống một cách sáng tạo và thiết thực.
Lịch sử là bản chất của cuộc sống, ghi nhận sự phát triển của xã hội qua các thời kỳ liên tiếp và có mối quan hệ chặt chẽ Nó phản ánh quá trình tiến hóa của nhân loại từ khi con người xuất hiện cho đến nay Mọi sự kiện và hiện tượng chúng ta thảo luận đều đã xảy ra trong quá khứ và không thể lặp lại Do đó, trong quá trình học lịch sử, học sinh không thể trực tiếp trải nghiệm quá khứ, mà phải tiếp nhận thông qua tài liệu và câu chuyện Nhận thức lịch sử và khoa học có những đặc điểm riêng, do quá trình dạy học lịch sử rất phức tạp với nhiều hình thức khác nhau Học sinh vừa là chủ thể vừa là khách thể trong quá trình nhận thức, và việc học lịch sử được thực hiện dưới sự hướng dẫn của giáo viên Chương trình lịch sử ở trường trung học phổ thông xây dựng cấu trúc sự kiện từ quá khứ đến hiện tại, giúp học sinh dễ dàng nhận thức và cảm thụ các sự kiện lịch sử phù hợp với tâm lý và khả năng học tập của họ.
Nội dung học tập môn lịch sử chủ yếu xoay quanh việc truyền đạt các kiến thức lịch sử thông qua các yếu tố như sự kiện, niên đại, địa danh và nhân vật lịch sử Việc cung cấp kiến thức lịch sử chính xác rất quan trọng trong quá trình dạy học, giúp học sinh học tập tích cực và hình thành tư tưởng, tình cảm cũng như phát triển năng lực nhận thức Ngược lại, nếu kiến thức không chính xác sẽ gây ra những tác hại trong giáo dục và hình thành tư tưởng Do đó, việc cung cấp kiến thức lịch sử là nhiệm vụ trung tâm trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông.
Việc nắm vững đặc điểm của môn lịch sử là yếu tố quan trọng giúp đổi mới phương pháp dạy học, từ đó nâng cao chất lượng bài học Điều này góp phần vào việc cải tiến phương pháp giảng dạy lịch sử, đặc biệt trong việc tổ chức hoạt động đọc sách cho học sinh, nhằm nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 - 1954.
1.1.2 Đặc tr-ng nhận thức của học sinh trong môn học
Theo các nhà giáo dục, quá trình dạy học là một quá trình nhận thức của học sinh, diễn ra dưới sự tổ chức và hướng dẫn của giáo viên Quá trình này tuân theo quy luật chung của nhận thức, như Lênin đã mô tả trong "Bút kí triết học": từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn Như vậy, quá trình nhận thức của học sinh không chỉ là khám phá mà còn là việc chiếm lĩnh tri thức và hình thành năng lực tư duy, giúp học sinh hiểu và ghi nhớ những trải nghiệm nhận thức Trong học tập nói chung và môn lịch sử nói riêng, quá trình nhận thức của học sinh mang ba đặc điểm chính: tính gián tiếp, được hướng dẫn, và tính giáo dục.
Trong quá trình học tập lịch sử, học sinh trải qua ba giai đoạn: cảm tính, lý tính và vận dụng Ở giai đoạn cảm tính, học sinh tiếp xúc với sách vở, tài liệu tham khảo và giáo viên để hình thành biểu tượng về sự kiện hoặc nhân vật lịch sử Theo Exipốp trong cuốn “Những cơ sở lý luận dạy học, Tập 2”, việc sử dụng nguồn tài liệu phong phú từ nhận thức cảm tính là cần thiết, giúp học sinh phát triển tư duy, phán đoán và hình thành khái niệm, quy luật trong lịch sử Biểu tượng trở thành cầu nối giữa nhận thức cảm tính và lý tính, dẫn đến giai đoạn lý tính của học sinh.
Biểu tượng là bước tiến quan trọng trong việc tiếp cận các khái niệm cơ bản, tạo nền tảng vững chắc cho học sinh để lĩnh hội tri thức lý luận khái quát Nó giúp học sinh hiểu sâu sắc bản chất của sự kiện, nêu ra quy luật, rút ra bài học lịch sử, đồng thời góp phần bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm và đạo đức cách mạng Qua đó, biểu tượng không chỉ hoàn thiện nhân cách mà còn phát triển năng lực tư duy lịch sử cho học sinh.
Nhận thức lịch sử bắt đầu từ các sự kiện lịch sử, được coi là nền tảng cho việc hình thành tri thức lịch sử Những sự kiện này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các giai đoạn khác nhau và nâng cao kiến thức cho học sinh Như Bêlinxki đã nói: "Lịch sử chỉ quý giá khi tư tưởng được ẩn náu trong sự kiện; các sự kiện không có tư tưởng chỉ là rác rưởi đối với đầu óc và tư duy."
Ngày nay, sự thay đổi trong hoàn cảnh sống đã tác động đến tâm sinh lý của học sinh, khiến cho việc tiếp thu kiến thức không còn chỉ dựa vào sự hướng dẫn của giáo viên như trước đây Học sinh hiện nay có nhu cầu khẳng định bản thân qua việc tự học và phát triển kỹ năng độc lập Do đó, tổ chức đọc sách cho học sinh trở thành một phương pháp dạy học thiết thực, giúp nâng cao khả năng tự học và tránh tình trạng thụ động Việc đổi mới phương pháp dạy học lịch sử là rất quan trọng, không chỉ để nâng cao kiến thức mà còn để phát triển tâm lý của người học Theo Đairi trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào”, việc dạy sử cần khêu gợi sự thông minh của học sinh thay vì chỉ yêu cầu ghi nhớ Giáo viên cần linh hoạt trong việc hướng dẫn học sinh nhận thức về lịch sử.
Trong dạy học lịch sử, bên cạnh việc giảng dạy trên lớp, việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa cũng rất quan trọng Các hoạt động này mang tính tự nguyện và không bắt buộc, được thực hiện trong nhiều tình huống khác nhau, giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách sinh động và hiệu quả hơn.
Hoạt động ngoại khóa theo 2 h-ớng chính sau :
Việc làm phong phú và sâu sắc thêm kiến thức lịch sử cho học sinh là rất quan trọng, đặc biệt là những vấn đề cơ bản trong chương trình học Những sự kiện lớn và tiêu biểu sẽ trở thành những kiến thức cốt lõi, giúp học sinh hiểu rõ hơn về cuộc đời và sự nghiệp của các nhân vật lịch sử quan trọng.
+ Tìm hiểu những vấn đề lịch sử địa ph-ơng và tiến hành công tác công ích xã hội ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa
Hoạt động ngoại khóa đóng vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng kiến thức và phát triển toàn diện cho học sinh Trong khi hoạt động nội khóa chủ yếu dựa vào sách giáo khoa và tài liệu tham khảo, hoạt động ngoại khóa lại mang đến sự đa dạng và linh hoạt hơn Thông qua các hoạt động này, giáo viên và học sinh có cơ hội rèn luyện khả năng độc lập trong việc làm việc với sách giáo khoa và tài liệu khác Học sinh có thể tự thu thập, lựa chọn và tổng hợp thông tin, từ đó đưa ra những nhận định và kết luận rõ ràng.
Hoạt động ngoại khóa đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển nhận thức tích cực và độc lập của học sinh, đồng thời khuyến khích năng khiếu trong việc tiếp nhận tri thức lịch sử Chương trình lịch sử cung cấp cho học sinh những sự kiện, niên đại, nhân vật và địa danh mà thời gian trên lớp không đủ để tìm hiểu sâu Thông qua các hoạt động ngoại khóa, học sinh có cơ hội mở rộng kiến thức và củng cố những gì đã học trong lớp dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Hoạt động ngoại khóa đóng vai trò quan trọng trong giáo dục học sinh, giúp các em thể hiện cá tính và phẩm chất của bản thân Những hoạt động này được thiết kế phù hợp với tâm lý và độ tuổi của học sinh, bao gồm nhiều hình thức phong phú như trò chơi, đóng vai trong các câu chuyện lịch sử Qua đó, học sinh có cơ hội tiếp xúc với tài liệu và hiện vật lịch sử, từ đó hình thành cái nhìn đúng đắn về thế giới xung quanh.
Hoạt động ngoại khóa đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng thực hành và tư duy của học sinh Khác với bài học nội khóa mang tính bắt buộc và tuân thủ quy định nghiêm ngặt, hoạt động ngoại khóa diễn ra một cách tự nguyện và linh hoạt Điều này không chỉ giúp học sinh phát huy khả năng nhận thức độc lập mà còn kích thích và phát triển hứng thú học tập của các em.
Cơ sở thực tiễn
1.2.1 Thực tiễn của việc dạy học lịch sử
Trong những năm gần đây, dạy học lịch sử ở THPT đã có nhiều tiến bộ, thể hiện qua nhận thức, nội dung và phương pháp giảng dạy tích cực Nhiều giáo viên, đặc biệt là những người có năng lực và tâm huyết, đã chủ động tìm tòi và đổi mới phương pháp dạy học, từ đó đạt được nhiều thành quả quan trọng Những nỗ lực này tạo nền tảng vững chắc cho các nhà giáo dục tiếp tục đổi mới, nhằm nâng cao hiệu quả trong việc tiếp nhận tri thức, đặc biệt là trong môn lịch sử.
Bên cạnh đó vẫn còn nhiều vấn đề yếu kém, những sai sót, tập trung trong các mặt sau :
Nhiều giáo viên đã nhận thức rằng việc đổi mới phương pháp dạy học cần phải thay đổi quan niệm lỗi thời, chuyển từ "thầy là trung tâm" sang "học sinh làm trung tâm" Giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, giúp học sinh phát triển năng lực nhận thức độc lập và tích cực học tập Tuy nhiên, hiện nay, biện pháp phát huy tính tích cực trong nhận thức của học sinh vẫn chưa hiệu quả, khi giáo viên thường chỉ tập trung vào việc đặt câu hỏi trong tiết học, dẫn đến giờ học trở nên căng thẳng và khô khan Ở những vùng nông thôn, việc cập nhật thông tin và nhận thức về tầm quan trọng của đổi mới phương pháp dạy học còn hạn chế, khiến học sinh thụ động và chỉ chép lại kiến thức từ giáo viên Mặc dù một số giáo viên nhận thức được sự quan trọng của đổi mới, nhưng họ vẫn dùng lý do học sinh yếu kém để không áp dụng các biện pháp đổi mới, dẫn đến việc nhồi nhét kiến thức mà không rèn luyện năng lực tự học cho học sinh Đây là nguyên nhân khiến học sinh không thích học lịch sử, tạo nên một thực trạng đáng buồn.
Hiện nay, sách giáo khoa lịch sử được biên soạn theo tinh thần đổi mới và đang được sử dụng rộng rãi, ngoại trừ cấp THPT vẫn đang thí điểm Tuy nhiên, thực tế cho thấy phương pháp dạy học của giáo viên chưa theo kịp sự đổi mới của nội dung sách Mặc dù bài viết trong sách được trình bày ngắn gọn và gợi mở, giáo viên vẫn chưa đủ kiến thức sâu sắc để hướng dẫn học sinh khám phá những kiến thức ẩn sâu, như nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của các sự kiện Kênh hình trong sách mới phong phú hơn nhiều so với sách cũ, giúp học sinh học tập nhẹ nhàng hơn, nhưng giáo viên vẫn chưa nắm vững nội dung và hiệu quả sử dụng chưa cao Nhiều giáo viên vẫn cho rằng việc đặt nhiều câu hỏi là đổi mới phương pháp dạy học, dẫn đến việc chủ yếu sử dụng câu hỏi mà chưa khai thác hết nguồn kiến thức khác.
Hiện nay, nhiều giáo viên ở các trường phổ thông chỉ tập trung vào giờ lên lớp mà không chú ý đến các hoạt động ngoài giờ, dẫn đến việc môn lịch sử bị coi nhẹ Thực trạng này ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng dạy và học môn lịch sử, khi học sinh thường hiểu biết nhiều về các trò chơi điện tử và phim viễn tưởng hơn là lịch sử Việt Nam Nguyên nhân một phần là do học sinh thường xem các bộ phim dài tập từ Trung Quốc, Hàn Quốc với nội dung hấp dẫn, trong khi các bộ phim về nhân vật lịch sử và sự kiện quan trọng của Việt Nam lại rất hiếm.
Chất lượng dạy học lịch sử đang giảm sút do phương pháp giảng dạy lạc hậu, thiếu tính tương tác và minh họa Cách dạy đơn điệu khiến học sinh khó nắm bắt bản chất sự kiện, dẫn đến sự chán ghét môn học Giáo viên cần tìm ra phương pháp mới phù hợp với tâm lý và trình độ học sinh, giúp các em yêu thích lịch sử hơn Việc đổi mới phương pháp dạy học yêu cầu giáo viên chuyển từ vai trò trung tâm sang hướng dẫn và tổ chức học tập cho học sinh Dù giảm tải công việc, vai trò của giáo viên vẫn quan trọng trong việc phát triển tư duy độc lập và khả năng giải quyết vấn đề cho học sinh.
Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, việc áp dụng các phương pháp dạy học đổi mới trong giảng dạy lịch sử đang trở nên cần thiết nhằm giảm thiểu sự chán nản và ngại học của học sinh Những phương pháp này không chỉ giúp học sinh tự khám phá và lĩnh hội kiến thức mà còn tạo ra sự hứng thú và đam mê trong quá trình học tập Sự thay đổi này là một bước đi tích cực và phù hợp trong chương trình giáo dục ở trường THPT, góp phần khơi dậy niềm yêu thích học lịch sử của học sinh.
1.2.2 Thực tiễn cuả việc đọc sách hiện nay đối với học sinh THPT
Mở đầu cuốn sách “Lịch sử nước ta”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích, nước nhà Việt Nam”
Trong bối cảnh hiện nay, học sinh THPT thường không chú trọng đến môn lịch sử, coi đây là môn phụ và chỉ học cho có lệ Nguyên nhân chủ yếu là do các em không nhận thức được tầm quan trọng của việc hiểu biết lịch sử dân tộc, dẫn đến việc thiếu kiến thức và nhầm lẫn giữa các sự kiện lịch sử Thực trạng này đã được phản ánh qua kết quả thi tốt nghiệp và đại học, gây lo ngại cho những người làm công tác giảng dạy Điều này đặt ra thách thức lớn trong việc khôi phục niềm yêu thích và hứng thú của học sinh đối với bộ môn lịch sử.
Nhiều học sinh học và đọc sách về lịch sử nhưng thiếu phương pháp và mục đích, dẫn đến chán nản và không nắm vững kiến thức cơ bản Trong giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954), họ chưa xác định được nội dung trọng tâm của cuộc kháng chiến, đó là "toàn dân, toàn diện, trường kỳ, tự lực cánh sinh và tranh thủ sự ủng hộ của quốc tế" Họ thường xem đây là một đường lối cao siêu mà không nhận ra sự chuẩn bị chu đáo và tài tình của Bác Hồ và Đảng trong bối cảnh chiến tranh giành độc lập Kết quả là các em không biết chọn sách phù hợp và học một cách tràn lan, dễ nhầm lẫn giữa các sự kiện trong giai đoạn này.
Khả năng tư duy và logic của học sinh hiện nay còn hạn chế, dẫn đến việc đánh giá sự kiện và hiện tượng lịch sử một cách mơ hồ Nhiều học sinh chưa thể khái quát các sự kiện lịch sử một cách hệ thống Nguyên nhân chính là do thiếu quan tâm đến lịch sử dân tộc; khi tiếp cận sách, các em chỉ thấy chữ và số liệu, gây cảm giác ngại ngùng và thiếu hứng thú Tâm lý không thoải mái trước sách vở đã ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng nhận thức và sự hiểu biết của học sinh trong việc hình thành tri thức Thay vì xem sách như một người bạn đồng hành, các em lại cảm thấy hoảng sợ trước chúng Như Ph.Golatcôp đã nói: “Sách chắp cánh cho con người”.
Học sinh thường mang tâm lý sợ hãi khi học lịch sử, coi giờ học là sự tra tấn do nội dung kiến thức dàn trải, thiếu điểm nhấn Điều này khiến học sinh chán ghét, không thích học và đọc sách lịch sử, dẫn đến việc xem nhẹ bộ môn này Để khắc phục tình trạng này, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các biên soạn viên cần chú trọng vào nội dung kiến thức, giúp học sinh yêu thích lịch sử hơn và khơi dậy niềm ham học hỏi Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của Đảng ta đã chứng minh rằng, với quyết tâm và đường lối chính trị đúng đắn, một dân tộc dù nhỏ bé vẫn có thể đánh bại mọi thế lực đế quốc.
Trong quá trình học tập về bộ môn lịch sử các em có đọc sách nh-ng hầu nh- không đọc theo sơ đồ Đairi
Sơ đồ Đairi giúp học sinh hiểu rõ nội dung bài giảng, từ đó nắm vững kiến thức cơ bản và phát triển niềm yêu thích với các cuốn sách liên quan Tuy nhiên, nhiều học sinh vẫn đọc sách theo sở thích cá nhân mà không chú ý đến mối liên hệ với bài học, dẫn đến việc không kết hợp hiệu quả giữa việc học và đọc sách.
Để nắm vững bài học về những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1950), học sinh nên tham khảo các tài liệu như "Chiến thắng Việt Bắc thu đông 1947", "Cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân Việt Nam", và "Tuổi trẻ Anh hùng Tập 2" Tuy nhiên, nhiều em chỉ đọc qua loa, không đi sâu vào nội dung, dẫn đến chất lượng và hiệu quả học tập môn lịch sử ngày càng giảm sút, khiến sự hiểu biết về các sự kiện và hiện tượng lịch sử trở nên mờ nhạt.
Một lý do quan trọng mà chúng ta cần chú ý là xu hướng học tập của học sinh hiện nay thường chạy theo các ngành nghề để đáp ứng nhu cầu cuộc sống trong tương lai Điều này thể hiện rõ khi hầu hết các em vào trường cấp 3 đều chọn học khối A, B, mặc dù chưa nắm vững kiến thức của các khối này Các em tin rằng khối A, B, D có nhiều cơ hội thi đại học và dễ tìm việc hơn so với khối C Hệ quả là sự yêu thích môn lịch sử giảm sút, và thời gian dành cho việc đọc sách về môn này ngày càng ít đi.
Nhiều học sinh THPT hiện nay mất đi niềm yêu thích với môn lịch sử do thiếu sự hấp dẫn trong phương pháp giảng dạy, nội dung khô khan và không gắn liền với thực tiễn Điều này dẫn đến việc các em không còn hứng thú tìm hiểu thêm kiến thức lịch sử, ảnh hưởng đến việc phát triển tư duy và nhận thức về quá khứ.
Bài giảng của giáo viên
Việc đọc sách đang trở nên xa rời, trong khi sách là kho tàng quý báu giúp học sinh bước vào cuộc sống Thiếu thốn việc đọc sách sẽ làm tâm hồn con người trở nên khô khan Vì vậy, cần tăng cường thói quen đọc sách, đặc biệt là cho học sinh lớp 12 Walt Disney đã nói: “Học bằng cách đọc là điều thú vị nhất”, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đọc để hiểu biết sâu sắc hơn về các vấn đề Trong thời đại thông tin bùng nổ, thời gian dành cho việc đọc sách ngày càng ít, nhưng sách vẫn là nguồn thông tin chính xác và quý giá Chúng ta cần tạo cảm giác ham học hỏi để nâng cao kiến thức, tránh tình trạng tâm hồn trống rỗng Đọc sách giúp học sinh nâng cao khả năng nhận thức và không cảm thấy thua thiệt khi giao lưu với bạn bè quốc tế Đặc biệt trong môn lịch sử, sách là nguồn tin cậy để hiểu rõ các sự kiện, như giai đoạn 1945-1954, giúp học sinh tự hào về truyền thống đấu tranh của dân tộc Các cuốn sách như “Tiếng sấm Điện Biên Phủ” không chỉ nâng cao hiểu biết mà còn ghi nhớ những chiến thắng lịch sử vĩ đại.
Ch-ơng 2: Một số nội dung cơ bản cần khai thác khi tổ chức cho học sinh đọc sách trong dạy học khóa trình lịch sử Việt Nam từ 1945-1954
Vị trí, ý nghĩa, nội dung của khoá trình lịch sử Việt Nam từ 1945-1954
Chương trình sách giáo khoa lịch sử lớp 12 theo chương trình chuẩn của Bộ Giáo dục và Đào tạo được chia thành hai phần: lịch sử thế giới (1945-2000) và lịch sử Việt Nam (1919-2000) Phần lịch sử Việt Nam được chia thành 5 chương và 16 bài, phản ánh quá trình liên tục của những sự kiện lớn Năm 1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, lãnh đạo nhân dân thực hiện Cách mạng Tháng Tám 1945, dẫn đến sự ra đời của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Từ 1945-1954, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp diễn ra với chiến thắng Điện Biên Phủ vang dội Sau năm 1954, Đảng tiếp tục dẫn dắt cách mạng Việt Nam đến thắng lợi của Đại thắng mùa Xuân 1975, thống nhất đất nước Kể từ đó, Việt Nam bước vào công cuộc đổi mới từ 1986, đạt nhiều thành tựu quan trọng Các sự kiện này được xem là mốc phát triển quan trọng trong lịch sử dân tộc, mỗi sự kiện là bản lề cho sự kiện tiếp theo Chương 3 của sách giáo khoa lớp 12 về lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954 gồm 4 bài học.
Bài 17: N-ớc Việt Nam Dân chủ Cộng hoà sau ngày 2-9-1945 đến tr-ớc ngày 19-12-1946
Bài 18: Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946-1950)
Bài 19: B-ớc phát triển của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1951-1953)
Bài 20: Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc (1953-1954)
Giai đoạn 1945-1954 trong lịch sử Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của đất nước, được nhấn mạnh trong chương trình giảng dạy lịch sử lớp 12 Thời kỳ này phản ánh sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, góp phần vào tiến trình phát triển dân tộc Sự kiện Cách mạng Tháng 8-1945 được xem là cột mốc quan trọng, mở ra một kỷ nguyên mới cho cách mạng Việt Nam, tiếp nối từ giai đoạn 1930-1945.
Khóa trình lịch sử Việt Nam 1945-1954 đánh dấu một giai đoạn hào hùng với chiến dịch Điện Biên Phủ, biểu tượng cho sự thất bại không thể tránh khỏi của các thế lực xâm lược Thời kỳ này cũng thể hiện sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Bác Hồ trong cuộc đấu tranh bảo vệ đất nước, góp phần vào sự trưởng thành và phát triển mạnh mẽ của dân tộc Những thành tựu này đã tạo nên chìa khóa vàng cho lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954-1975, culminated in Đại thắng mùa xuân 1975, thống nhất đất nước thành một khối liền mạch.
Khóa trình lịch sử Việt Nam từ 1945-1954 đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của dân tộc, được xem như một ánh đuốc dẫn đường cho tương lai Thời kỳ này không chỉ là tấm gương hành động mà còn là trường học lớn cho những ai mong muốn thoát khỏi áp bức và nô dịch Để nâng cao nhận thức cho học sinh, cần cung cấp thêm tài liệu và sách vở liên quan đến giai đoạn lịch sử này.
2.1.2 ý nghĩa của khoá trình lịch sử Việt Nam 1945-1954
Khoá trình lịch sử Việt Nam 1945-1954 đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp tri thức cho học sinh, thể hiện qua ba mặt của quá trình dạy học: giáo dục, giáo dưỡng và phát triển Thời kỳ này giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản về cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, thể hiện tinh thần đoàn kết và đồng lòng của nhân dân, từ đó mang lại nhiều thắng lợi lớn cho dân tộc Chương trình lịch sử lớp 12 cũng phản ánh rõ nét những nội dung này.
Khóa trình lịch sử Việt Nam từ 1945-1954 nhằm cung cấp, hình thành cho các em kiến thức cơ bản giúp cho học sinh nắm hiểu đ-ợc:
- Tình hình n-ớc ta sau cách mạng tháng 8-1945 có những thuận lợi và khó khăn gì? Cách giải quyết những khó khăn đó nh- thế nào?
Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược bùng nổ vào ngày 19-12-1946 do những nguyên nhân sâu xa về tình hình chính trị, xã hội và sự xâm lược của thực dân Đường lối kháng chiến của Đảng ta trong giai đoạn 1945-1954 tập trung vào việc xây dựng lực lượng, phát động quần chúng, kết hợp đấu tranh quân sự và chính trị, nhằm giành lại độc lập, tự do cho dân tộc.
Trong giai đoạn 1951-1953, cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp đạt được những bước phát triển quan trọng với nhiều chiến thắng tiêu biểu Quân và dân ta đã ghi dấu ấn mạnh mẽ trên các mặt trận quân sự, chính trị-ngoại giao, cũng như kinh tế-tài chính Những thành công này không chỉ củng cố niềm tin của nhân dân vào cuộc kháng chiến mà còn tạo ra bước ngoặt quan trọng trong tiến trình giành độc lập dân tộc.
- Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp kết thúc thắng lợi (1953-
Hiệp định Giơnevơ 1954 có ý nghĩa lịch sử quan trọng đối với dân tộc Việt Nam và thế giới, đánh dấu sự kết thúc chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất và tạo điều kiện cho việc lập lại hòa bình tại Việt Nam Nội dung của hiệp định bao gồm việc phân chia lãnh thổ, xác định đường biên giới tạm thời và quy định về việc tổ chức tổng tuyển cử Sự kiện này không chỉ ảnh hưởng đến tình hình chính trị trong nước mà còn tác động mạnh mẽ đến cục diện chiến lược toàn cầu trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh, thể hiện rõ sự phân chia giữa các khối tư bản và cộng sản.
Khoá trình lịch sử Việt Nam thời kỳ 1945-1954 lớp 12- ch-ơng trình chuẩn nhằm góp phần giáo dục cho học sinh nh- sau:
Bồi d-ỡng, hình thành cho học sinh lòng yêu n-ớc, căm thù giặc
Hình thành niềm tin và lòng tự hào về dân tộc Việt Nam thông qua truyền thống yêu nước mãnh liệt, tinh thần đấu tranh kiên cường và bất khuất của các thế hệ cha ông.
Hình thành cho học sinh những tình cảm, tình yêu quê h-ơng đất n-ớc và biết trân trọng gìn giữ những truyền thống quý báu của dân tộc
Trân trọng, biết ơn cha anh đã ngã xuống dành lại độc lập cho đát n-ớc, cho dân tộc và cho cuộc sống hạnh phúc mai này
Trong giai đoạn 1945-1954, lịch sử Việt Nam đã giúp học sinh phát triển các kỹ năng quan sát, phân tích và đánh giá chính xác các sự kiện và hiện tượng lịch sử.
Rèn luyện kỹ năng t- duy, lôgic cho học sinh
Rèn luyện kỹ năng sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học
2.1.3 Nội dung khoá trình lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954
Sau Cách mạng tháng Tám, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nỗ lực củng cố chính quyền dân chủ, xây dựng nền tảng cho chế độ mới Họ đã kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược và tiến hành đấu tranh ngoại giao, chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lâu dài.
Cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ do sự bội phản của thực dân Pháp, diễn ra trên tất cả các mặt trận quân sự, kinh tế, văn hoá và ngoại giao Thắng lợi của cuộc kháng chiến cũng mang tính toàn diện, thể hiện sự quyết tâm và đồng lòng của toàn dân.
Sau Cách mạng tháng Tám, Đảng và Chính phủ Việt Nam đã kiên quyết chống lại các thế lực thực dân đế quốc hiếu chiến, đồng thời chủ trương mở rộng quan hệ ngoại giao với các quốc gia trên toàn thế giới.
Từ đầu năm 1950, chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã nhận được sự công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao từ nhiều quốc gia, bắt đầu với Trung Quốc vào ngày 18 tháng 1 và Liên Xô vào ngày 31 tháng 1, cùng với sự ủng hộ từ các nước dân chủ nhân dân khác trong cuộc kháng chiến của nhân dân Việt Nam.
Nhân dân ba nước trên bán đảo Đông Dương đang củng cố tình đoàn kết để chiến đấu chống lại kẻ thù chung Hội nghị cấp cao của nhân dân ba nước diễn ra vào ngày 11-03-
Một số loại sách cần khai thác khi tổ chức cho học sinh đọc sách
2.2.1 Tài liệu văn kiện của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh viết về lịch sử d©n téc
Tài liệu văn kiện của Đảng là nguồn tư liệu quan trọng phản ánh đường lối hoạt động cách mạng qua các thời kỳ lịch sử khác nhau Những văn kiện này không chỉ thể hiện quan điểm chỉ đạo mà còn tổng kết kinh nghiệm và nâng cao lý luận Đặc biệt, các văn kiện do cấp Trung ương ban hành có ý nghĩa sâu rộng, ảnh hưởng lớn đến lịch sử dân tộc.
Việc sử dụng tài liệu của Đảng trong giai đoạn 1945 - 1954 giúp học sinh hiểu rõ về đường lối và chiến lược của Đảng, cũng như các sách lược cụ thể của thời kỳ này Sự sáng tạo của Đảng Mác-xít chân chính đã thể hiện khả năng vận dụng linh hoạt các nguyên lý của học thuyết Mác - Lênin vào thực tiễn đất nước Để học sinh nắm vững nội dung tài liệu văn kiện của Đảng, giáo viên cần tìm kiếm thông tin từ sách báo, tài liệu và tạp chí cộng sản để có kiến thức sâu rộng và chính xác.
Để tiết kiệm thời gian cho học sinh trong việc tìm kiếm tài liệu liên quan đến Đảng, giáo viên nên cung cấp danh sách các loại văn kiện của Đảng có liên quan mật thiết đến bài học.
- Văn kiện Đảng 1945 – 1954 Tập 1 và Tập 2 quyển I – Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Trung -ơng, 1979
- Văn kiện Đảng 1945 – 1954 Tập 1 và Tập 2 quyển II – Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Trung -ơng, 1979
- Văn kiện Đảng về cuộc kháng chiến chống Thực dân Pháp Tập 1
(1945 – 1950), Tập 2 (1951 – 1954), NXB Sự thật Hà Nội
- Một số văn kiện chỉ đạo chiến cuộc Đông – Xuân 1953 – 1954 và chiến dịch Điện Biên Phủ, NXB Quân đội nhân dân Hà Nội 2004
- Văn kiện Đảng toàn tập – Tập 8, NXB Chính Trị Quốc Gia Hà Nội
- Văn kiện đại hội III Tập 1 – Ban nghiên cứu Trung -ơng Đảng Lao động Việt Nam, 1960
Thông qua việc cung cấp tài liệu và văn kiện của Đảng, giáo viên giúp học sinh nắm bắt nội dung và sự vận dụng của Đảng trong thời kỳ hiện nay Bằng cách dẫn dắt và đưa ra ví dụ minh họa, giáo viên tạo điều kiện cho học sinh hiểu rõ hơn về các vấn đề quan trọng mà Đảng đang đối mặt.
Trong bối cảnh hiện đại, một dân tộc, dù nhỏ yếu, có thể giành chiến thắng trước mọi kẻ thù xâm lược nếu đoàn kết và kiên quyết đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Đảng Mác-Lênin Thắng lợi này khẳng định rằng chỉ có sự lãnh đạo đúng đắn của giai cấp công nhân, mà Đảng đại diện, cùng với đường lối cách mạng khoa học của chủ nghĩa Mác-Lênin, mới giúp nhân dân đánh bại quân thù và giành lại tự do, độc lập Đoạn trích này nhằm giúp học sinh hiểu rõ ý nghĩa sâu sắc của cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc ta.
Để giúp học sinh hiểu rõ chiến lược "hòa hoãn" của Đảng ta năm 1946, giáo viên nên sử dụng ví dụ cụ thể nhằm làm sinh động bài giảng Điều này giúp học sinh dễ nhớ và nhanh chóng nắm bắt các sự kiện, hiện tượng Như đã nói, "Vấn đề lúc này không phải là muốn hay không muốn đánh Vấn đề là biết mình, biết người, nhận một cách khách quan những điều kiện lời lãi trong nước và ngoài nước mà chủ trương cho đúng."
Chúng ta không chỉ liên tục chuẩn bị cho công việc kháng chiến mà còn tích cực thúc đẩy những công tác này, đồng thời không để việc đàm phán với Pháp làm giảm tinh thần quyết chiến của dân tộc.
Để giúp học sinh hiểu rõ hơn về giải pháp “hòa để tiến” mà Đảng ta đã lựa chọn vào năm 1946, giáo viên cần cung cấp tài liệu bổ sung nhằm làm sáng tỏ bản chất vấn đề Việc chỉ dựa vào sách giáo khoa không đủ để truyền đạt và giải thích đầy đủ các khía cạnh liên quan.
Chúng ta đã hòa với Pháp nhằm tránh tình huống bất lợi, khi phải đối mặt với nhiều lực lượng phản động như thực dân Pháp, Tàu trắng và bọn phản cách mạng trong nước Nếu không hợp tác, các lực lượng này sẽ kết hợp lại, trong khi đế quốc Anh và Mỹ sẽ hỗ trợ họ tấn công chúng ta Lúc này, các lực lượng hòa bình, tự do và tiến bộ trên thế giới như Liên Xô, phong trào cộng sản ở Trung Quốc và Pháp, cùng với các cuộc cách mạng thuộc địa, vẫn chưa thể giúp đỡ trực tiếp chúng ta.
Để bảo toàn thực lực và củng cố vị trí mới, cần giành thời gian nghỉ ngơi, chấn chỉnh đội ngũ cách mạng, bổ sung cán bộ và bồi dưỡng phong trào Tóm lại, việc chuẩn bị đầy đủ là cần thiết để tận dụng cơ hội tiến lên giai đoạn cách mạng mới.
Các đoạn trích trong tài liệu của Đảng nhằm giúp học sinh hiểu rõ các sự kiện lịch sử quan trọng Việc sử dụng các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong giảng dạy lịch sử là cần thiết, vì nó giúp học sinh nắm bắt sâu sắc hơn về lịch sử dân tộc Đặc biệt, trong giai đoạn 1945 - 1954, nhiều cuốn sách đã được xuất bản để hỗ trợ học sinh Giáo viên nên liệt kê cụ thể tên các cuốn sách để học sinh dễ dàng tìm hiểu và nghiên cứu.
- Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 4, NXB Chính trị Quốc gia, H 1995
- Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 5, NXB Chính trị Quốc gia, H 1995
- Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 6, NXB Chính trị Quốc gia, H 1995
- Hồ Chí Minh toàn tập - Tập 7, NXB Chính trị Quốc gia, 1996
- Về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp - Hồ Chí Minh, NXB Sự thật
- Chủ tịch Hồ Chí Minh với Đại hội Đảng, NXB Chính trị Quốc gia Hà Néi, 2010
- Hồ Chí Minh trả lời phỏng vấn báo chí, NXB Thanh niên
Giáo viên cần giới thiệu nội dung các tác phẩm của Hồ Chí Minh cho học sinh để giúp các em hiểu rõ tác dụng của những cuốn sách trong quá trình học tập Các tác phẩm này không chỉ mang tính giáo dục mà còn hình thành nhân cách, khơi dậy tình yêu quê hương đất nước và giúp học sinh có cái nhìn đúng đắn về lịch sử theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin Để thu hút học sinh tham gia đọc sách, giáo viên nên dẫn dắt và cung cấp những đoạn trích dẫn hay, hấp dẫn từ các cuốn sách Những tác phẩm của Hồ Chí Minh chứa đựng những chân lý sâu sắc và thực tiễn, rất cần được giới thiệu đến các em.
"Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu" [25; 8]
Hay "Một n-ớc độc lập mà dân không đ-ợc h-ởng hạnh phúc tự do thì độc lập chẳng có nghĩa lý gì?" [25; 56]
Tài liệu nghiên cứu bao gồm nhiều loại hình như sách giáo trình, sách tham khảo, các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, cùng với tài liệu liên quan đến khảo cổ học và lịch sử địa phương.
Tài liệu nghiên cứu bao gồm các hình thức văn bản như nói, viết và tranh ảnh, đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ thông tin và hỗ trợ quá trình nghiên cứu.
Tài liệu nghiên cứu được định nghĩa là văn bản lưu giữ thông tin phục vụ cho hoạt động nghiên cứu của con người Tài liệu nghiên cứu lịch sử giúp học sinh hiểu rõ hơn về sự tiến hóa và phát triển của lịch sử nhân loại qua các giai đoạn và thời kỳ khác nhau.
Tài liệu nghiên cứu mang những đặc điểm sau:
Hình thức
3.1.1 Cá nhân Đọc sách theo hình thức cá nhân tự học chính là sự tự giác của học sinh ở nhà Hình thức này áp dụng vào trong bài học nội khóa ít thực hiện do thời gian giảng dạy trên lớp ngắn chỉ có 45 phút/ 1 tiết mà nội dung bài học truyền thụ cho học sinh thì dài và nhiều Nhằm nâng cao chất l-ợng hiệu quả bài học lịch sử thì giáo viên nên tiến hành hình thức đọc cá nhân thông qua việc giới thiệu, cung cấp cho học sinh những nguồn t- liệu, những cuốn sách có liên quan trực tiếp đến bài học nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản sâu, kỹ và mở rộng tri thức Đọc sách theo hình thức cá nhân là một hình thức phổ biến, thuận lợi và mang kết quả cao góp phần nâng cao chất l-ợng môn lịch sử Với hình thức đọc sách cá nhân không bó hẹp về không gian, thời gian ở một chừng mực nào đó nên học sinh có thể đọc sách một cách thoải mái, tự do khi giáo viên đ-a ra một cuốn sách nào để yêu cầu các em đọc hay làm rõ vấn đề Đọc sách cá nhân thì học sinh có thể đọc bất kỳ nơi nào, lúc nào mà các em cho là rãnh rỗi, thích hợp đem lại hiệu quả cao chứ không phải là đọc theo kiểu c-ỡi ngựa xem hoa để góp phần vào việc nắm bắt các sự kiện, hiện t-ợng, khái niệm, quy luật lịch sử một cách cơ bản, điển hình, đặc sắc Hình thức đọc này không tạo ra áp lực đối với học sinh khi giáo viên yêu cầu các em đọc sách Trong quá trình dạy học lịch sử, nhu cầu đọc sách là cần thiết và quan trọng đôi với học sinh nếu học sinh chỉ theo sách giáo khoa thì kiến thức cung cấp cho học sinh là những cái sơ đẳng, không mở rộng đ-ợc khả năng tìm hiểu thêm Do đó mà chúng ta có thể tổ chức cho học sinh đọc sách theo hình thức cá nhân Trong dạy học khóa trình lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 - 1954 có rất nhiều thể loại sách viết về thời kỳ này, để giúp học sinh mở rộng thêm kiến thức và nâng cao trình độ năng lực nhận thức thì giáo viên nên cung cấp, giới thiệu cho học sinh những cuốn sách có liên quan bổ trợ cho nội dung của bài học Ví dụ: Giáo viên cung cấp cho học sinh cuốn "Đại c-ơng lịch sử Việt Nam tập III" thì giáo viên nên nói sơ qua nội dung của cuốn sách, xem phần nào trọng tâm thì yêu cầu học sinh đọc để tránh tình trạng lan man, mà lại không tạo ra hứng thú, đam mê Đọc sách theo hình thức cá nhân có tác dụng rất cao giúp học sinh tự khám đ-ợc những con số, những sự kiến, những hiện t-ợng, những quy luật, khái niệm Từ đây giúp học sinh tiếp nhận tri thức lịch sử nhanh và hiểu đ-ợc bản chất vấn đề, đồng thời hình thành văn hóa đọc cho học sinh đọc ngày càng nâng cao, góp phần giáo d-ỡng, giáo dục và phát triển
Việc tổ chức đọc sách cho học sinh trong môn lịch sử là rất cần thiết và bổ ích, giúp các em nắm vững kiến thức một cách bao quát Đọc sách không chỉ giới hạn trong sách giáo khoa mà còn bao gồm các tài liệu ngoài, nhằm nâng cao hiểu biết lịch sử Để đạt hiệu quả cao trong việc đọc, giáo viên cần giới thiệu những cuốn sách phù hợp với chương trình học và năng lực của học sinh Giáo viên cũng nên tóm tắt nội dung sách và đặt ra các câu hỏi thú vị để kích thích sự tò mò của học sinh Trong quá trình giảng dạy về lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954, giáo viên có thể khuyến khích học sinh tự đọc thêm sách để hiểu rõ hơn về các sự kiện lịch sử quan trọng Ví dụ, khi giảng bài về “Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1953-1954)”, giáo viên có thể yêu cầu học sinh tìm hiểu về “phương châm đánh chắc, tiến chắc” của Đảng qua các tài liệu cụ thể.
Giáo viên đã đặt ra câu hỏi về lý do Trung ương Đảng nhấn mạnh việc "phải phá tan cuộc tấn công mùa đông của giặc Pháp" Để giải đáp câu hỏi này, học sinh cần tham khảo cuốn sách tại trang [42;148] Qua việc đọc tài liệu này, học sinh sẽ hiểu rõ hơn về chiến lược tấn công của địch trong cuộc tấn công mùa đông và cách thức mà chúng thực hiện.
Đảng ta đã đưa ra phương châm và chiến lược để đối phó với thực dân Pháp trong những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc (1946-1950) Qua việc giáo viên yêu cầu học sinh đọc sách, học sinh sẽ nắm vững kiến thức về chiến dịch Việt Bắc thu-đông 1947 và âm mưu tấn công của Pháp Đồng thời, bài học cũng giúp học sinh hiểu rõ những chủ trương và định hướng mà Đảng ta đã đề ra trong bối cảnh kháng chiến.
Giáo viên đã đọc cho học sinh nghe một đoạn trích quan trọng từ Lời kêu gọi dân quốc đi bỏ phiếu của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhấn mạnh rằng ngày 6 tháng Giêng năm 1946 đánh dấu một bước ngoặt lịch sử cho dân tộc Việt Nam Đây là ngày Tổng tuyển cử đầu tiên, mang lại niềm vui và tự hào cho nhân dân, khi họ lần đầu tiên được thực thi quyền dân chủ của mình.
….Ngày mai mỗi người đều nên vui vẻ hưởng quyền lợi của một người dân độc lập tự do”.[3;145]
Ngày bầu cử Quốc hội được coi là ngày vui sướng của đồng bào ta, vì đây là dịp để người dân thể hiện quyền lực của mình thông qua việc bầu chọn những đại diện xứng đáng Sự kiện này không chỉ mang lại niềm vui mà còn thể hiện tinh thần dân chủ và sự tham gia tích cực của cộng đồng vào quá trình xây dựng đất nước.
Cuộc Tổng tuyển cử bầu Quốc hội toàn quốc vào ngày 6/1/1946 là một sự kiện quan trọng mà học sinh cần nắm vững để hiểu rõ ý nghĩa lịch sử của nó và tránh nhầm lẫn.
Nhiều tài liệu nghiên cứu đã được phát hành, đặc biệt là các cuốn sách liên quan đến chiến dịch Việt Bắc thu-đông 1947 Trong bài 18, giáo viên khuyến khích học sinh tự đọc các cuốn sách này để nắm vững kiến thức và thu thập thông tin quan trọng mà sách giáo khoa chưa đề cập, như câu hỏi: “Tại sao Việt Bắc lại là mồ chôn của thực dân Pháp?”.
Để giúp học sinh có cái nhìn đúng về mối quan hệ giữa Trung Quốc và Việt Nam trong hiệp định Giơnevơ, giáo viên đặt câu hỏi: “Theo em, chính sách của Trung Quốc đối với Việt Nam trong hiệp định là làm bạn hay làm thù?” Câu hỏi này kích thích tư duy và mong muốn tìm kiếm câu trả lời từ học sinh Để tránh những câu trả lời lệch lạc, giáo viên yêu cầu học sinh đọc phần Mối quan hệ giữa Trung Quốc và Pháp trong tài liệu [21;207].
Trong nghiên cứu, sách có nhiều loại, từ mỏng đến dày Khi giới thiệu tài liệu, giáo viên cần đọc trước để xác định những phần không cần học, đồng thời nhấn mạnh vào những nội dung quan trọng để học sinh có thể tìm đọc tại nhà Việc này giúp tránh lãng phí thời gian và công sức mà không đạt được hiệu quả Ví dụ, giáo viên có thể yêu cầu học sinh nêu hoàn cảnh, diễn biến, kết quả và ý nghĩa của chiến dịch Biên Giới thu-đông năm 1950, nhằm giúp học sinh trả lời một cách đầy đủ và chi tiết hơn.
Sử dụng tài liệu văn học trong các phương pháp đọc sách cá nhân sẽ giúp học sinh cảm nhận lịch sử một cách sinh động và hấp dẫn Giáo viên cần lồng ghép những đoạn thơ hoặc bài văn hay để tạo sự thu hút và khơi gợi hứng thú cho học sinh.
“ … Bát cơm chan đầy nước mắt
Bay còn giằng khỏi miệng ta
Đoạn thơ "Thằng giặc Tây thằng chúa đất, Đứa đè cổ, đứa lột da…" thể hiện rõ tội ác của thực dân Pháp, đồng thời giáo dục lòng yêu nước và sự căm hận đối với kẻ thù.
Khi dạy về Chiến dịch Điện Biên Phủ 1954, giáo viên không nên chỉ tường thuật sự kiện mà cần kết hợp nghệ thuật sư phạm để giúp học sinh dễ dàng tiếp thu Việc đọc cho học sinh nghe một đoạn thơ miêu tả về chiến dịch này sẽ giúp các em hiểu nhanh và ghi nhớ sâu hơn.
“Hoan hô Chiến sĩ Điện Biên,
Chiến sĩ anh hùng đầu nung lửa sắt năm sáu ngày đêm khoét núi ngủ hầm m-a dầm, cơm vắt, máu trộn bùn non, gan không núng, chí không bền
M-ờng Thanh, Hồng Cúm, Him Lam
Hoa mơ lại trắng, vườn xoan lại vàng” [35; 130]
Đoạn thơ trên giúp học sinh nhận thức sâu sắc về tinh thần chiến đấu kiên cường của quân và dân ta, đồng thời giáo dục các em lòng kính trọng và biết ơn đối với những anh bộ đội cụ Hồ Giáo viên có thể đọc cho học sinh nghe một đoạn văn ngắn, mô tả âm mưu của kẻ thù trong việc cướp nước ta, áp dụng vào bài giảng về chiến dịch Việt Bắc thu-đông 1947.
“ Âm mưu địch tấn công Việt Bắc là chúng muốn khủng bố nhân dân ta tiêu diệt chủ lực ta, phá tan cơ quan ta
Lực l-ợng địch tấn công Việt Bắc là chúng động viên 15000 binh sĩ tinh nhuệ trong hải quân, lục quân, không quân, của chúng vào cuộc tấn công này
Kế hoạch của địch: Chúng phóng một gọng kìm khổng lồ phía Nam từ
Hà Nội thẳng đến Phú Thọ, lên Tuyên Quang đến Chiêm Hóa
Một gọng kìm khổng lồ phía Bắc từ Lạng Sơn r-ợt thẳng lên Cao Bằng đến Bắc Cạn
Một mũi dìu khổng lồ từ Hà Nội chọc thẳng vào vùng Thái Nguyên, Bắc Cạn để chặt Việt Bắc ra làm hai miếng
Nhảy dù lung tung ở chợ Mới, chợ Đồn, chợ Chu, Đại Từ, Vũ Nhai và nhiều nơi khác
Một đại đội quân từ Bắc Giang, Bắc Ninh đánh tạt lên thế là bốn phía thắt chặt từ ngoài đánh vào, từ trong đánh ra
Thời gian của quân phiệt thực dân, chúng thực hiện các cuộc tấn công ồ ạt, chớp nhoáng và bất ngờ, gây ra sự hoang mang và hoảng hốt cho ta, khiến ta không kịp trở tay.
Chúng định trong một tháng thì đánh tan Việt Bắc rồi khoan thai lập chính phủ bù nhìn”.[19; 30]
Thực nghiệm s- phạm
Việc tìm hiểu cơ sở thực tiễn của đọc sách trong dạy học lịch sử cho thấy ý nghĩa quan trọng của nó đối với quá trình giảng dạy Chúng tôi đã đưa ra các phương pháp tổ chức và hướng dẫn cho học sinh nhằm khẳng định tính khả thi của những phương pháp này Qua thực nghiệm sư phạm, kết quả thu được chứng minh sự cần thiết của việc đọc sách, góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả trong quá trình dạy học.
3.3.2 Đối t-ợng thực nghiệm, địa bàn thực nghiệm
Thực nghiệm sư phạm được thực hiện tại trường THPT Lương Đắc Bằng, thị trấn Bút Sơn, huyện Hoằng Hoá, tỉnh Thanh Hoá Chúng tôi đã lựa chọn lớp 12A8 để tiến hành thực nghiệm và lớp 12A9 làm nhóm đối chứng.
Chúng tôi đã chọn hai lớp tại trường THPT L-ơng Đắc Bằng để thực nghiệm vì cả hai lớp có trình độ học tập tương đương và số lượng học sinh gần như bằng nhau Địa bàn thị trấn tạo điều kiện thuận lợi cho các em trong việc học tập, với sự đầu tư tương tự Đặc biệt, các em thể hiện tinh thần trách nhiệm cao, sự nhiệt tình và hăng say trong cả giờ học chính khóa lẫn ngoại khóa.
Trong quá trình thực nghiệm, chúng tôi nhận được sự hỗ trợ nhiệt tình và chu đáo từ các thầy cô giáo trong tổ bộ môn, điều này đã góp phần quan trọng vào việc đạt được kết quả thực nghiệm rất tốt.
3.3.3 Tiến hành th-c nghiệm s- phạm
Tôi tiến hành thực nghiệm và đối chứng về buổi tổ chức đọc sách cho học sinh về giai đoạn từ 1945 -1954
3.3.3.2 Giáo án thực nghiệm ở lớp đối chứng
Củng cố và nâng cao kiến thức cho học sinh về lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954 là rất quan trọng, giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về các sự kiện và bối cảnh lịch sử trong thời kỳ này Việc bổ sung kiến thức sẽ tạo nền tảng vững chắc cho học sinh, khuyến khích tư duy phản biện và khả năng phân tích các vấn đề lịch sử.
- Giáo dục lòng yêu n-ớc, tự hào dân tộc, căm thù giặc
- Phát triển kĩ năng đọc sách, năng lực t- duy, suy luận, tổng hợp kiến thức, đánh giá các sự kiện, hiện t-ợng lịch sử
Giáo viên chuẩn bị cho học sinh những cuốn sách bao gồm tên tác giả, nhà xuất bản và năm xuất bản, có nội dung liên quan đến bài học để các em có thể đọc tại nhà.
1 Công tác đảm bảo hậu cần cho mặt trận Điện Biên Phủ do ai phụ trách? Đáp án: Phó Thủ t-ớng Phạm Văn Đồng đ-ợc giao nhiệm vụ làm chủ tịch
Hội đồng cung cấp mặt trận, dưới sự chỉ đạo của đồng chí Trần Đăng Ninh, Chủ nhiệm Tổng cục cung cấp, đã được giao nhiệm vụ quản lý công tác đường sá và tiếp tế cho chiến dịch.
2 Trong trận Tà Lèng (phía đông Điện Biên Phủ), ai đã dùng l-ỡi lê diệt năm tên địch và được truy tặng danh hiệu “Dũng sĩ đâm lê”? Đáp án: Chiến sĩ Hoàng Văn Nô, Đại đoàn 316
3 Ai đã lấy thân mình lấp lỗ châu mai tạo điều kiện cho đồng đội tiến sâu vào sào huyệt của địch Đáp án: Chiến sĩ Phan Đình Giót Anh đã huy sinh anh dũng tại cứ điểm
Him Lam, ngày 13/3/1954, khi quân ta mở đợt tấn công lần thứ nhất vào căn cứ điểm vòng ngoài của địch ở phía bắc và đông bắc
4 Ngày 26/11/1953, khi trả lời phỏng vấn của một nhà báo Thụy Điển về giải quyết một cuộc chiến tranh, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định điều gì? Đáp án: Hồ Chí Minh đã khẳng định là:
Cuộc chiến tranh ở Việt Nam do Chính phủ Pháp khởi xướng, buộc nhân dân Việt Nam phải đứng lên kháng chiến suốt bảy, tám năm để bảo vệ độc lập và quyền sống hòa bình Hiện tại, nếu thực dân Pháp tiếp tục xâm lược, nhân dân Việt Nam quyết tâm kiên trì đấu tranh đến thắng lợi cuối cùng Tuy nhiên, nếu Chính phủ Pháp nhận ra bài học từ cuộc chiến và muốn đạt được hòa bình thông qua đàm phán, nhân dân và Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sẵn sàng tiếp nhận ý kiến đó.
… Cơ sở của việc đình chiến ở Việt Nam là Chính phủ Pháp thật thà tôn trọng nền độc lập thực sự của n-ớc Việt Nam
Các nước trung lập muốn thúc đẩy việc chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam thông qua thương lượng sẽ được hoan nghênh, tuy nhiên, việc thương lượng đình chiến chủ yếu là trách nhiệm giữa Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chính phủ Pháp.
5 Cứ điểm Him Lam đ-ợc gọi là gì? Đáp án: Đ-ợc gọi là quả đấm sắt
6 Chọn từ ngữ điền vào chỗ trống trong câu sau đây: “Một dân tộc là một dân tộc ” (Hồ Chí Minh) a) ít học, lạc hậu b) Dèt, yÕu c) Không thể học tập không thể làm chủ đất n-ớc mình d) Không học tập, không văn minh Đáp án: B
7 Ai là ng-ời đại diện cho Chính phủ Pháp kí Hiệp định Sơ bộ? a) Leclerc b) Sainteny c) Navarre d) De Gaulle Đáp án: B
8 Trong thời gian Bác Hồ đi dự hội nghị Fontainebleau tại Pháp, ai là ng-ời giữ chức Chủ tịch n-ớc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa? a) Huỳnh Thúc Kháng b) Tr-ờng Chinh c) Võ Nguyên Giáp d) Nguyễn Hải Thần Đáp án: A
