Tính cấp thiết của đề tài 1 1.2 Mục tiêu của đề tài 2
Lạc là mặt hàng nông sản xuất khẩu mang lại giá trị kinh tế cao cho nhiều quốc gia, với diện tích trồng lạc không ngừng gia tăng Tại Việt Nam, cây lạc trở thành thế mạnh trong sản xuất nông nghiệp, đặc biệt ở khu vực duyên hải Bắc Trung Bộ, nơi lạc được coi là "thương hiệu" của vùng Trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu dự báo sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp, lạc được khuyến cáo là một trong những cây trồng tiềm năng cần phát triển.
Lạc (Arachis hypogaea L.) là cây công nghiệp ngắn ngày, với hạt có giá trị kinh tế cao nhờ chứa 40-57% dầu, 20-37,5% protein và 15,5% gluxit Hạt lạc cũng giàu khoáng chất, axít amin thiết yếu và vitamin B1, B2, B6, PP, E, làm cho nó trở thành thực phẩm quan trọng trong ngành công nghiệp thực phẩm Ngoài ra, cây lạc còn có khả năng cải tạo đất, tăng độ phì nhiêu và được sử dụng trong luân canh, xen canh với các cây trồng khác, đặc biệt là những cây cần nhiều đạm, nhờ bộ rễ chứa vi khuẩn Rhizobium có khả năng cố định đạm từ không khí.
Cây lạc, thuộc nhóm cây đậu đỗ, có khả năng chịu hạn kém và nhu cầu nước đặc biệt cao do rễ không có lông hút và quả hình thành dưới đất Tại Việt Nam, sản xuất lạc chiếm khoảng 40% tổng diện tích đất gieo trồng cây công nghiệp ngắn ngày, với 2/3 diện tích phụ thuộc vào nước trời và chỉ 1/3 diện tích có nguồn nước tưới chủ động Mặc dù cây lạc là cây trồng chính ở nhiều địa phương, nhưng đầu tư phát triển ngành sản xuất lạc vẫn chưa tương xứng với tiềm năng của nó.
Nghệ An là một tỉnh thuộc khu vực Bắc Trung Bộ, đây đƣợc xem là
Trong những năm gần đây, để nâng cao năng suất cây lạc, người dân đã áp dụng nhiều giống mới có năng suất cao và tiến bộ khoa học kỹ thuật Tuy nhiên, năng suất và chất lượng lạc giảm do điều kiện hạn hán kéo dài và nhiệt độ cao, gây rối loạn quá trình sinh lý trong cây Để cải thiện năng suất và chất lượng lạc trong những vụ trồng gặp khó khăn về thời tiết, nghiên cứu này nhằm đánh giá khả năng chịu hạn của một số giống lạc trong điều kiện vụ Xuân trên đất cát nội đồng tại trại thực nghiệm Nông học, Trường Đại Học Vinh, Nghệ An.
Đánh giá khoa học giúp lựa chọn giống lạc có khả năng chịu hạn tốt nhất, đảm bảo sự sinh trưởng và phát triển an toàn cho cây trồng trong điều kiện khô hạn bất thường, đặc biệt vào giai đoạn cuối vụ xuân và đầu vụ hè.
- Đảm bảo an toàn kế hoạch sản xuất lạc hàng năm trong điều kiện khô hạn bất thường và kéo dài diễn ra.
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 2 1 Ý nghĩa Khoa học 2
Ý nghĩa thực tiễn 3
Đánh giá khả năng chịu hạn của cây lạc ở các giai đoạn sinh trưởng giúp địa phương lựa chọn giống lạc có khả năng chịu hạn tốt, ổn định và năng suất cao trong điều kiện khô hạn hàng năm.
4 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4 1.1 Nguồn gốc và lịch sử phát triển của cây lạc 4 1.2 Vai trò và vị trí của cây lạc 5 1.2.1 Giá trị dinh dƣỡng của lạc 5 1.2.2 Giá trị cây lạc trong hệ thống nông nghiệp 5
Yêu cầu sinh thái của cây lạc 6 1 Nhiệt độ 6 2 Ánh sáng 8 3 Yêu cầu về nước 9
Sự phân bố của cây lạc trên toàn cầu chủ yếu bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khí hậu, đặc biệt là nhiệt độ và chế độ nước Những yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định quá trình sinh trưởng, phát triển và năng suất của cây lạc.
Nhiệt độ là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến thời gian sinh trưởng của cây lạc, đặc biệt là đối với các giống cây có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới Mỗi giống cây lạc có yêu cầu nhiệt độ khác nhau; cụ thể, giống Valencia cần tổng tích ôn hữu hiệu từ 3200 đến 3500 °C, trong khi giống Spanish có thời gian sinh trưởng ngắn hơn, yêu cầu từ 2800 đến 3200 °C.
Nhiệt độ là một trong hai yếu tố chính ảnh hưởng đến thời gian và tỷ lệ mọc mầm của hạt lạc (nhiệt độ, ẩm độ)
Thời kỳ mọc mầm cần tổng tích ôn từ 250 - 320 0 C nhiệt độ trung bình thích hợp ở thời kỳ này là 25 - 30 0 C, tốc độ mọc mầm nhanh nhất ở nhiệt độ
Nhiệt độ lý tưởng cho sự phát triển của hạt là từ 32 đến 34 độ C Nếu nhiệt độ vượt quá mức này, sức sống của hạt sẽ giảm, và chúng sẽ mất khả năng nảy mầm khi nhiệt độ đạt 54 độ C Nhiệt độ tối thiểu cho hạt nảy mầm là từ 12 đến 13 độ C; tuy nhiên, ở nhiệt độ thấp, thời gian nảy mầm sẽ kéo dài và tỷ lệ nảy mầm cũng sẽ kém.
Thời kỳ sinh trưởng sinh dưỡng của cây tổng tích ôn yêu cầu nhiệt độ từ 700 - 1000 độ C, với nhiệt độ tối ưu là 25 độ C Nếu nhiệt độ vượt quá 30 - 35 độ C, thời gian sinh trưởng sẽ bị rút ngắn, dẫn đến giảm số lượng hoa và chất khô tích lũy trên cây, từ đó làm giảm số quả và trọng lượng hạt.
Quá trình ra hoa của lạc cần nhiệt độ cao, với khoảng nhiệt độ lý tưởng từ 24-27°C để sinh trưởng sinh thực tối ưu Nhiệt độ không chỉ ảnh hưởng đến cường độ ra hoa mà còn quyết định thời gian hình thành và nở hoa đầu tiên Nếu nhiệt độ vượt quá 33°C trong thời gian dài, sức sống của hạt phấn sẽ bị ảnh hưởng (theo Nguyễn Thị Ngọc Lan).
Thời kỳ ra hoa kết quả của cây lạc yêu cầu nhiệt độ cao nhất, chiếm 1/3 chu kỳ sinh trưởng và cần tích ôn bằng 2/3 tổng tích ôn trong suốt đời sống của cây Nhiệt độ tối thiểu để hình thành các cơ quan sinh thực của lạc dao động từ 15 đến 20 độ C.
Nhiệt độ thấp có tác động tiêu cực đến quá trình ra hoa, trong khi biên độ nhiệt độ ngày đêm lớn cũng ảnh hưởng xấu đến sự sinh trưởng và thời gian xuất hiện hoa đầu tiên Hệ số hoa có ích cao nhất đạt 21% khi nhiệt độ ban ngày là 29°C và ban đêm là 23°C (theo Lê Song Dự, 1979) Tốc độ hình thành quả gia tăng trong khoảng nhiệt độ từ 19 - 23°C, với nhiệt độ tối ưu cho sự phát triển của quả nằm trong khoảng 30 - 34°C (theo Nguyễn Thị Ngọc Lan) Nhiệt độ quá cao có thể khiến hạt lạc bị teo và nhỏ lại.
Thời kỳ chín cần nhiệt độ thấp hơn giai đoạn trước, với mức lý tưởng từ 25 - 28 độ C Sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm khoảng 8 - 10 độ C rất có lợi cho quá trình vận chuyển chất dinh dưỡng vào hạt.
Cây lạc là loại cây trồng C3, trong đó ánh sáng đóng vai trò quan trọng trong quá trình quang hợp và hô hấp Sự sinh trưởng và phát triển của cây lạc chịu ảnh hưởng bởi cường độ và thời gian chiếu sáng trong ngày.
Cây lạc có phản ứng quang chu kỳ yếu và thường trung tính với quang chu kỳ Khi trồng trong điều kiện ngày ngắn, cây lạc ra hoa chậm và nở ít hoa hơn so với khi trồng trong điều kiện ngày dài.
Cường độ ánh sáng yếu trong giai đoạn sinh trưởng làm tăng chiều cao cây nhưng giảm số lượng lá và hoa Sự ra hoa của lạc rất nhạy cảm với cường độ ánh sáng; nếu ánh sáng giảm trước thời kỳ ra hoa, sẽ dẫn đến rụng hoa Thêm vào đó, nhiệt độ thấp trong thời kỳ đâm tia cũng làm giảm số lượng và khối lượng quả một cách có ý nghĩa.
Theo Forestier (1957), quá trình ra hoa không bị ảnh hưởng bởi quang chu kỳ, nhưng sự phân hóa mầm hoa và số lượng hoa hình thành quả lại phụ thuộc nhiều vào ánh sáng.
Số giờ nắng hàng ngày ảnh hưởng lớn đến sự sinh trưởng và phát dục của cây lạc, đặc biệt là quá trình nở hoa khi đạt khoảng 200 giờ/tháng Ở các tỉnh phía Bắc, trong vụ xuân, cần bố trí thời vụ để cây lạc ra hoa vào tháng 2 Nếu ra hoa sớm hơn, số giờ nắng thấp sẽ làm giảm số hoa nở mỗi ngày, kéo dài thời gian ra hoa và giảm tỷ lệ hoa hữu hiệu Trồng lạc trong thời vụ thích hợp sẽ tạo mối tương quan thuận với tỷ lệ hoa hữu hiệu, từ đó tăng số quả/cây và năng suất lạc.
Nước đóng vai trò quan trọng trong sinh trưởng và phát triển của cây lạc, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất Mặc dù lạc là cây trồng chịu hạn, nhưng chỉ ở một số giai đoạn nhất định Cây lạc không thể chịu được đông giá và úng nước, do đó, việc thiếu nước trong các giai đoạn quan trọng như ra hoa, đâm tia, và hình thành quả sẽ gây ảnh hưởng tiêu cực đến năng suất.
Tổng nhu cầu nước của cây lạc trong suốt quá trình sinh trưởng dao động từ 450 đến 700mm, tùy thuộc vào giống cây và từng giai đoạn phát triển khác nhau.
