CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
Cơ sở lý luận
TheoTổchứcYtếThếgiới,“Đáitháođườnglàmộthộichứng cóđặc tínhbiểuhiệnbằng sựtăngđường máudohậuquảcủaviệcmấthoàntoàn Insulin hoặclàdocóliênquanđếnsựsuyyếutrongbàitiếthoặchoạtđộng củainsulin"[4].
Bệnh đái tháo đường là một rối loạn chuyển hóa phức tạp, đặc trưng bởi tình trạng tăng glucose huyết do thiếu hụt insulin hoặc sự kháng insulin Tình trạng tăng glucose kéo dài có thể dẫn đến rối loạn chuyển hóa carbohydrate, protide, lipide, gây tổn thương cho nhiều cơ quan, đặc biệt là tim, mạch máu, thận, mắt và hệ thần kinh.
1.1.1.2 Phân loại đái tháo đường:
Năm 2011, theo Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA), ĐTĐ được chia làm
4 loại: ĐTĐ type 1, ĐTĐ type 2, ĐTĐ thai kỳ và các type đặc biệt khác [17]. Đái tháo đường type 1 (Đái tháo đường phụ thuộc insulin):
Đái tháo đường (ĐTĐ) thường xảy ra ở trẻ em và người trẻ tuổi, với yếu tố tự miễn là phổ biến Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc ĐTĐ type 1 chiếm khoảng 7-8% tổng số người bệnh ĐTĐ ĐTĐ type 2, chủ yếu ở người lớn, đặc trưng bởi tình trạng kháng insulin và thiếu hụt tiết insulin tương đối Ban đầu, bệnh nhân không cần insulin, nhưng theo thời gian, nhu cầu insulin tăng lên để duy trì mức đường huyết Đái tháo đường thai kỳ, xảy ra ở 1-2% phụ nữ mang thai, liên quan đến tình trạng tăng đường huyết và thường mất đi sau khi sinh, nhưng có thể làm tăng nguy cơ phát triển ĐTĐ thực sự sau này.
Bệnh tiểu đường (ĐTĐ) chủ yếu do khiếm khuyết chức năng tế bào, gây ra bởi các yếu tố di truyền và giảm hoạt tính của insulin Ngoài ra, bệnh lý của tụy ngoại tiết và các bệnh nội tiết khác cũng góp phần làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh ĐTĐ.
1.1.1.3 Nguyên nhân [4] [2] Đặc điểm quan trọng nhất trong sinh lý bệnh của ĐTĐ type 2 là có sự tươngtác giữa yếu tố gen và yếu tố môi trường.
Di truyền được coi là một trong những nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường (ĐTĐ) Để hiểu rõ hơn về vai trò của yếu tố di truyền trong bệnh ĐTĐ, cần nghiên cứu tác động của nó đối với cả hai loại ĐTĐ, bao gồm ĐTĐ type 1 và ĐTĐ type 2.
Yếu tố di truyền trong bệnh tiểu đường type 1 (ĐTĐ type 1) liên quan đến sự gia tăng kháng nguyên HLA, với các kháng nguyên HLA ưu thế như B8, B14, B15, B18, CW3, DR3 và DR4 phổ biến ở bệnh nhân ĐTĐ thuộc chủng tộc da trắng Đặc biệt, HLA DR3 và DR4 cũng có liên quan đến ĐTĐ type 1 ở châu Á, châu Phi và châu Mỹ Latinh, với nghiên cứu cho thấy 95% bệnh nhân ĐTĐ type 1 trong các nhóm này mang kháng nguyên HLA DR3 hoặc DR4, so với chỉ 45-50% ở nhóm chứng da trắng.
Các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến bệnh tiểu đường type 2 bao gồm lối sống, chế độ ăn uống và các vấn đề tâm lý Những yếu tố này có thể được áp dụng để can thiệp và giảm thiểu tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường type 2.
Sự thay đổi lối sống là yếu tố quan trọng trong việc phòng ngừa và điều trị bệnh đái tháo đường type 2 Các khuyến nghị bao gồm tăng cường hoạt động thể lực, điều chỉnh chế độ ăn uống để giảm tinh bột và chất xơ dư thừa, hạn chế sử dụng rượu bia và không hút thuốc lá.
Chất lượng thực phẩm và chỉ số đường huyết là yếu tố quan trọng trong chế độ ăn cho bệnh nhân ĐTĐ type 2 Việc tiêu thụ nhiều carbohydrate hấp thu nhanh như đường tinh chất, bánh ngọt và kẹo có thể gây hại và tăng nguy cơ mắc bệnh Hơn nữa, thực phẩm giàu chất béo bão hòa và phủ tạng động vật cũng không có lợi cho sức khỏe của người bệnh.
Các yếu tố về sinh lý, miễn dịch khác:
Tuổi thọ ngày càng cao đồng nghĩa với nguy cơ mắc bệnh cũng gia tăng, đặc biệt là bệnh tiểu đường type 2 Nghiên cứu chỉ ra rằng chế độ ăn uống và mức độ hoạt động thể lực có ảnh hưởng lớn đến tỷ lệ mắc bệnh này, và nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2 tăng theo độ tuổi.
Các bệnh lý liên quan đến tụy được xác định là nguyên nhân gia tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2, bao gồm khiếm khuyết chức năng tế bào beta, giảm hoạt tính insulin do gen, và bệnh lý tụy ngoại tiết Ngoài ra, các rối loạn nội tiết, nhiễm độc do thuốc hoặc hóa chất, cùng với các nguyên nhân nhiễm trùng cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường Những đối tượng có yếu tố nguy cơ cần đặc biệt lưu ý đến bệnh tiểu đường type 2.
Nhóm đối tượng ở đô ̣tuổi trên 45 tuổi.
Người mắc béo phì.Huyết áp ≥ 140/85 mmHg.
Trong gia đình có người mắc bệnh tiểu đường loại 2, đặc biệt là ở thế hệ gần gũi như bố, mẹ, anh chị em ruột hoặc con ruột, nguy cơ mắc bệnh tiểu đường sẽ cao hơn Ngoài ra, tiền sử mắc hội chứng chuyển hóa và tiền tiểu đường cũng là những yếu tố nguy cơ quan trọng cần được chú ý.
Phụ nữ có tiền sử thai sản đặc biệt (ĐTĐ thai kỳ, sinh con to-nặng trên 4.000gam, sẩy thai tự nhiên nhiều lần, thai chết lưu…)
Người có rối loạn lipid máu; đặc biệt khi HDL-c dưới 0,9 mmol/l và Triglycrid trên 2,2 mmol/l.
1.1.2 Tuân thủ chế độ dinh dưỡng của người bệnh Đái tháo đườngtype 2 1.1.2.1 Nguyên tắc điều trị ĐTĐ type 2
Theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị ĐTĐ type 2 của Bộ Y tế [6] nguyên tắc điều trị ĐTĐ gồm:
-Kiểm soát lượng glucose máu đến mức gần giới hạn bình thường.
-Ngăn ngừa các biến chứng.
-Góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống. Để đạt mục đích này cần dựa vào 4 loại hình quản lý đái tháo đường:
-Quản lý dinh dưỡng bằng chế độ ăn hợp lý.
- Tăng cường hoạt động thể lực thích hơp.
-Điều trị bằng thuốc khi cần thiết theo chỉ dẫn của bác sỹ.
-Người bệnh tự theo dõi đường huyết và đi khám định kỳ.
1.1.2.2.Áp dụng Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh Đái tháo đường type 2
Nguyên tắc dinh dưỡng cho người bệnh ĐTĐ[7],[9],[13]:
Dinh dưỡng đóng vai trò quyết định trong việc điều trị và kiểm soát đường huyết ở bệnh nhân ĐTĐ Theo hướng dẫn của Bộ Y tế và Viện Dinh dưỡng, để đạt được mục tiêu dinh dưỡng cho người bệnh ĐTĐ, chế độ ăn uống cần tuân thủ các nguyên tắc cơ bản.
Người bệnh tiểu đường cần duy trì các hoạt động sinh lý, sinh hoạt và lao động hàng ngày Do đó, khẩu phần ăn cần đảm bảo cung cấp đầy đủ dinh dưỡng phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sinh lý, mức độ lao động và tình trạng bệnh tật của từng người.
Kiểm soát ổn định đường huyết là mục tiêu quan trọng trong các phác đồ điều trị, bao gồm chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân ĐTĐ Chế độ ăn cần đảm bảo không làm tăng đường máu sau ăn và không giảm đường máu quá mức giữa các bữa ăn Nguyên tắc này giúp cán bộ y tế và tư vấn viên dinh dưỡng hướng dẫn bệnh nhân ĐTĐ về việc chia nhỏ bữa ăn và lựa chọn số lượng bữa ăn chính, phụ phù hợp với tình trạng bệnh và các điều kiện cá nhân.
Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các bệnh rối loạn chuyển hóa và bệnh không truyền nhiễm, đặc biệt là đối với người bệnh ĐTĐ Để giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh như rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp và suy thận, chế độ ăn uống cần được thiết kế phù hợp Thực phẩm không chỉ liên quan đến sức khỏe mà còn gắn liền với văn hóa và thói quen ẩm thực của từng vùng miền Do đó, các khuyến nghị về chế độ ăn cho người bệnh ĐTĐ cần phải xem xét đến tập quán ăn uống của địa phương và dân tộc để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.
Cơ sở thực tiễn
1.2.1.Một số nghiên cứu về tuân thủ chế độ dinh dưỡng của người bệnh Đái tháo đường type 2 trên thế giới
Nhiều nghiên cứu toàn cầu đã chỉ ra mối liên quan giữa chế độ ăn uống và hiệu quả điều trị bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) Các nghiên cứu này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kiểm soát chế độ ăn, cân bằng dinh dưỡng và đánh giá hiệu quả điều trị thông qua sự ổn định đường huyết, hàm lượng HbA1C, cũng như hạn chế các biến chứng ở bệnh nhân ĐTĐ Dưới đây là một số nghiên cứu điển hình về vai trò của việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng trong việc cải thiện hiệu quả điều trị cho người bệnh ĐTĐ.
Nghiên cứu từ chương trình phòng chống ĐTĐ (DPP) cho thấy hàng triệu người có thể giảm nguy cơ bệnh ĐTĐ type 2 thông qua việc thay đổi lối sống và kiểm soát chế độ ăn Những người bị tiền ĐTĐ có thể giảm nguy cơ phát triển bệnh bằng cách giảm cân thông qua hoạt động thể chất thường xuyên và chế độ ăn ít chất béo, calo Việc không tuân thủ dinh dưỡng có thể dẫn đến nhiều biến chứng chuyển hóa như rối loạn lipid và bệnh tim mạch.
Nghiên cứu của Fernanda S Marinho và các cộng sự tại Bệnh viện Đại học Clementino Fraga Filho, Brazil (2018) cho thấy tỷ lệ tuân thủ điều trị ở bệnh nhân Đái tháo đường type 2 là 93,5% đối với việc sử dụng thuốc, 59,3% cho chăm sóc bàn chân, 29,2% cho chế độ dinh dưỡng và 22,5% cho hoạt động thể lực Những bệnh nhân tuân thủ điều trị tốt có chỉ số BMI thấp hơn và lipid huyết thanh tốt hơn so với những người không tuân thủ Tương tự, nghiên cứu của Carlos Albuquerque và các cộng sự (2015) cũng chỉ ra rằng bệnh nhân tuân thủ theo dõi đường huyết tại nhà và chế độ ăn có chỉ số HbA1C tốt hơn, cho thấy việc kiểm soát chỉ số HbA1C đồng nghĩa với việc kiểm soát đường huyết hiệu quả hơn.
Nghiên cứu của Peter J Schulz và Anna Carrara (2016) nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục truyền thông trong việc nâng cao sự tuân thủ chế độ dinh dưỡng của bệnh nhân ĐTĐ type 2 Thêm vào đó, một số nghiên cứu khác cũng cho thấy rằng mối quan hệ giữa bệnh nhân và cán bộ y tế, cùng với hiệu quả của việc truyền thông từ cán bộ y tế, là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng của người bệnh.
1.2.2 Một số nghiên cứu về tuân thủ chế độ dinh dưỡng của người bệnh Đái tháo đường type 2 tại Việt Nam
Nghiên cứu của Nguyễn Mạnh Dũng năm 2007 tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Nam Định cho thấy hơn 150 bệnh nhân có hiểu biết cao về chế độ ăn uống và hoạt động thể lực, như việc ăn nhiều rau thay cơm, hạn chế rượu bia và duy trì thời gian ăn trong ngày Tuy nhiên, vẫn có 54% bệnh nhân cho rằng có thể ăn thực phẩm chế biến nhiều mỡ, 20% đồng ý rằng khi đường huyết bình thường thì có thể ăn thoải mái, và gần 50% tin rằng họ có thể tự xây dựng chế độ hoạt động thể lực, tập luyện nhiều hơn và hoạt động khi đường máu cao Nghiên cứu cũng chỉ ra mối liên quan giữa hiểu biết về tuân thủ điều trị và giới tính, nhưng không thấy mối liên hệ giữa hiểu biết với trình độ học vấn, nơi ở và gia đình có người mắc bệnh.
Nghiên cứu của Bùi Khánh Thuận (2009) trên bệnh nhân ĐTĐ type 2 cho thấy chỉ 62% người bệnh trả lời đúng hơn 52% câu hỏi về kiến thức bệnh Mặc dù hơn 90% bệnh nhân nhận thức được tầm quan trọng của chế độ ăn và hoạt động thể lực, chỉ 72% thực hiện hoạt động thể lực và một số ít không tuân thủ chế độ ăn uống Kết quả cũng chỉ ra có mối liên quan giữa thái độ và kiến thức (p < 0,05) cùng với kiến thức và hành vi (p < 0,05), trong khi không có mối liên quan giữa thái độ và hành vi (p > 0,05).
Năm 2013, nghiên cứu của Lê Thị Hương Giang và Hà Văn Như trên 210 bệnh nhân ĐTĐ type 2 trong 6 tháng cho thấy 79% người bệnh tuân thủ chế độ dinh dưỡng Cụ thể, 30% luôn chọn thực phẩm ít béo, 38.1% hạn chế đường Tỷ lệ sử dụng các chất dinh dưỡng trong khẩu phần ăn đạt 85% với chất bột, 87.1% với rau và 88.1% với chất đạm; 8.1% tuân thủ khẩu phần sữa hàng ngày và 20% đảm bảo khoảng cách giữa các bữa ăn từ 4-5 giờ.
Năm 2013, Đỗ Quang Tuyển và cộng sự đã nghiên cứu về kiến thức và thực hành dinh dưỡng ở bệnh nhân ĐTĐ type 2 tại Bệnh viện Lão khoa Trung ương Kết quả cho thấy 98,8% bệnh nhân có kiến thức đúng về việc ăn rau, nhưng 44,8% trong số đó thực hành không đúng, chỉ tiêu thụ dưới 400g rau mỗi ngày Điều này cho thấy cần tăng cường tư vấn về chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân ĐTĐ type 2.
THỰC TRẠNG TUÂN THỦ CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG CỦA NGƯỜI BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYPE II ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠIBỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH SƠN LA
Giới thiệu về Bệnh viện đa khoa tỉnh Sơn La
Bệnh viện đa khoa tỉnh Sơn La, được thành lập vào ngày 01 tháng 07 năm 1954 với tên gọi ban đầu là Bệnh viện khu Tây Bắc, đã trải qua 63 năm phát triển và trưởng thành Trong suốt thời gian này, bệnh viện đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ khám chữa bệnh, chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cho người dân cũng như cán bộ chiến sĩ các dân tộc trong tỉnh, đồng thời thực hiện trách nhiệm quốc tế đối với nước bạn Lào.
Bệnh viện đa khoa tỉnh Sơn La, hạng I trực thuộc Sở Y tế Sơn La, có quy mô 500 giường bệnh, với đội ngũ cán bộ viên chức nhiệt huyết và đoàn kết Họ luôn tuân thủ các quan điểm, đường lối của Đảng và chính sách pháp luật của nhà nước, khắc phục khó khăn để nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị Bệnh viện tích cực tham gia các phong trào thi đua, góp phần chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân các dân tộc trong tỉnh.
Bệnh viện được tổ chức với Ban giám đốc bao gồm Giám đốc và 3 Phó Giám đốc, cùng với 31 khoa, phòng Cụ thể, có 17 khoa Lâm sàng, 6 khoa Cận lâm sàng, 7 phòng Chức năng, và 1 Trung Chấn thương chỉnh hình cùng Tổ cấp cứu vận chuyển ngoại viện.
Bệnh viện hiện có 400 cán bộ công chức, viên chức, bao gồm 109 bác sỹ, trong đó 58 bác sỹ có trình độ sau đại học, chiếm 53,2% Đội ngũ còn lại gồm 162 điều dưỡng, trong đó có 35 cử nhân điều dưỡng, 57 kỹ thuật viên và nữ hộ sinh, 17 dược sỹ, cùng 55 cán bộ khác.
Bệnh viện đa khoa tỉnh Sơn La là đơn vị đầu ngành của tỉnh, thực hiện đầy đủ 7 chức năng nhiệm vụ như khám, chữa bệnh, phòng bệnh, hợp tác quốc tế, quản lý kinh tế, đào tạo, nghiên cứu khoa học và chỉ đạo tuyến Bệnh viện đã triển khai các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng khám chữa bệnh cho người dân trong tỉnh và vùng lân cận Trong 6 tháng đầu năm 2019, bệnh viện tiếp nhận 82.187 lượt bệnh nhân khám bệnh, hơn 35.000 lượt điều trị ngoại trú và 13.368 lượt điều trị nội trú Bệnh viện quản lý một số bệnh mạn tính như tăng huyết áp, đái tháo đường, hen, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và viêm gan B Công suất sử dụng giường bệnh đạt 92%, với tổng số ca phẫu thuật là 3.437 ca, 335.195 tiêu bản xét nghiệm, 21.653 ca chụp XQ, 1.221 ca chụp cộng hưởng từ, 5.576 ca chụp cắt lớp vi tính, 27.041 ca siêu âm và 4.478 ca nội soi.
Bệnh viện không chỉ chú trọng đến việc chăm sóc và điều trị cho bệnh nhân mà còn đặc biệt quan tâm đến giáo dục sức khỏe cho bệnh nhân và người nhà Mỗi tháng, tất cả các khoa phòng đều tổ chức ít nhất một buổi tuyên truyền giáo dục sức khỏe, đồng thời hướng dẫn nội quy và các thủ tục hành chính cần thiết cho bệnh nhân.
Khoa Khám bệnh hiện có 16 nhân viên, bao gồm 3 bác sĩ và 13 điều dưỡng, chuyên thực hiện khám chữa bệnh nội trú và ngoại trú ở các chuyên khoa như tiêu hóa, hô hấp, huyết học và cơ xương khớp Đây cũng là cơ sở thực hành cho sinh viên của trường Cao đẳng Y tế Sơn.
Khoa Khám bệnh tích cực tham gia chỉ đạo tuyến và nghiên cứu khoa học, với nhiều đề tài cấp ngành và cơ sở được thực hiện, góp phần nâng cao chất lượng điều trị cho bệnh nhân Phòng khám Mạn tính hiện có 1 bác sĩ chuyên khoa I và 1 điều dưỡng, quản lý hơn 700 bệnh nhân Đái tháo đường, chủ yếu là bệnh nhân đái tháo đường type 2 Đội ngũ bác sĩ và điều dưỡng luôn tận tâm trong công tác khám, chữa bệnh và tư vấn sức khỏe, nhận được sự tin tưởng từ người bệnh Năm 2018, khoa Khám bệnh vinh dự nhận Bằng khen từ Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh về công tác quản lý và khám chữa bệnh.
Thực trạng tuân thủ chế độ dinh dưỡng của người bệnh Đái tháo đường type
Nghiên cứu nhằm tìm hiểu sự tuân thủ chế độ dinh dưỡng của 100 bệnh nhân Đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Sơn La từ tháng 01 đến tháng 6 năm 2019 Đối tượng khảo sát là những bệnh nhân cư trú tại Thành phố Sơn La, được chẩn đoán và điều trị tại Phòng khám Mạn tính Dữ liệu được thu thập thông qua bảng câu hỏi và phỏng vấn, sau đó xử lý bằng phần mềm SPSS 16.0 Nghiên cứu đã được sự chấp thuận của bệnh viện và tất cả các đối tượng tham gia đều đồng ý trước khi phỏng vấn Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp thông tin quan trọng về việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng của bệnh nhân.
2.2.1 Đặc điểm của người bệnh Đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Sơn La
Phân bố theo độ tuổi
Biểu đồ 2.1:Tỷ lệ mắc phân bố theo tuổi
Trong khảo sát về tỷ lệ người bệnh Đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú, nhóm tuổi cao nhất là 87 tuổi và thấp nhất là 37 tuổi, với độ tuổi trung bình là 57.11 Tỷ lệ người bệnh dưới 40 tuổi chiếm 2%, trong khi nhóm tuổi từ 40 đến 60 tuổi có số lượng lớn hơn.
62 người chiếm cao nhất 62%, trên 60 tuổi có 36người chiếm 36%.
Biểu đồ 2.2: Tỷ lệ mắc phân bố theo giới
Tỷ lệ nam 55 người chiếm 55%, nữ 45 người chiếm 45%.
Phân bố theo dân tộc:
Phân bố theo dân tộc
Dân tộc kinh Dân tộc Thái
Biểu đồ 2.3: Phân bố theo dân tộc:
Tỷ lệ người bệnh là dân tộc Kinh chiếm 68%, người bệnh là dân tộc Thái chiếm 32%.
Biểu đồ 2.4: Trình độ học vấn của người bệnh
Trong số những người bệnh tham gia phỏng vấn, tỷ lệ người có trình độ trung cấp trở lên chiếm 46%, trong khi đó, 34% người bệnh có trình độ trung học phổ thông, 10% có trình độ trung học cơ sở, và 9% có trình độ tiểu học Đặc biệt, có 1% người bệnh không biết chữ.
Nông dân Buôn bán Công nhân Hưu trí viên chức
Trong số những người bệnh, tỷ lệ hưu trí chiếm cao nhất với 38%, tiếp theo là công nhân viên chức 23%, buôn bán 12%, nông dân 7%, nội trợ thấp nhất 4%, và những người làm nghề nghiệp khác chiếm 16% Điều này cho thấy sự đa dạng trong nghề nghiệp của người bệnh, đồng thời phản ánh điều kiện sống và hoàn cảnh kinh tế gia đình của họ.
Bảng 2.1: Đặc điểm về điều kiện sống, hoàn cảnh kinh tế gia đình:
Trong một cuộc khảo sát với 100 bệnh nhân, 91% đã kết hôn, 8% là góa vợ hoặc chồng, và chỉ có 1% là độc thân.
Hầu hết người bệnh, chiếm 96%, sống cùng người thân như bố, mẹ, vợ/chồng, con, hoặc anh, chị, em, trong khi chỉ có 4% sống một mình Đặc biệt, 93% người bệnh có mức sống không nghèo, trong khi 7% còn lại có mức sống nghèo.
Bảng 2.2:Đặc điểm về tiền sử mắc bệnh:
Có người thân trong gia đình mắc bệnh ĐTĐ type 2
Theo Bảng 2.2, trong số những người bệnh tham gia phỏng vấn, 64% mắc bệnh dưới 5 năm, trong khi 36% mắc bệnh trên 5 năm Bên cạnh đó, 68% người bệnh có các bệnh kèm theo, còn 32% không có Về tiền sử gia đình, chỉ có 7% người bệnh có người thân mắc bệnh đái tháo đường type 2, trong khi 93% không có người thân nào mắc bệnh này.
2.2.2.Thực trạng tuân thủ chế độ dinh dưỡng của người bệnh Đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Sơn La
Tuân thủ về chế độ bữa ăn:
Bảng 2.3: Đặc điểm về số bữa ăn trong ngày của người bệnh:
Số bữa ăn chính/ ngày
Số bữa ăn phụ/ ngày
Theo bảng 2.3, tất cả người bệnh đều ăn đủ 3 bữa chính mỗi ngày Đáng chú ý, 88% người bệnh tiêu thụ từ 1 đến 3 bữa phụ hàng ngày, trong khi 9% không ăn bữa phụ và 3% ăn hơn 3 bữa phụ mỗi ngày.
Tuân thủ của người bệnh về sử dụng các thực phẩm nên dùng và không nên dùng:
Bảng 2.4: Tỷ lệ sử dụng các thực phẩm nên dùng
Số ngày/tuần ăn đủ trái cây, rau quả theo hướng dẫn của Bộ Y tế
Số ngày/tuần ăn thực phẩm có lượng đường thấp: ngô, khoai, các loại đậu
Số ngày/tuần ăn thực phẩm nhiều
Số ngày/tuần ăn cá, thực phẩm chứa nhiều Omega -3
Số ngày/tuần ăn dầu Oliu, dầu đậu nành
Theo Bảng 2.4, trong số những người bệnh tham gia phỏng vấn, 70% tuân thủ chế độ ăn uống theo hướng dẫn của Bộ Y tế bằng cách ăn đủ trái cây và rau quả, trong khi 30% chỉ tiêu thụ 0-3 ngày/tuần Tỷ lệ người bệnh tiêu thụ thực phẩm có lượng đường thấp như ngô, khoai và các loại đậu thường xuyên (4-7 ngày/tuần) chỉ đạt 31%, còn 69% không sử dụng thường xuyên Số người bệnh ăn thực phẩm giàu chất xơ như gạo lứt và bánh mì đen 4-7 ngày/tuần rất thấp, chỉ 6%, trong khi 94% sử dụng 0-3 ngày/tuần Đối với cá hoặc thực phẩm chứa Omega-3, 33% người bệnh sử dụng thường xuyên, còn 67% không thường xuyên Cuối cùng, 91% người bệnh sử dụng dầu Oliu và dầu đậu nành 4-7 ngày/tuần, chỉ có 19% sử dụng không thường xuyên.
Bảng 2.5: Tỷ lệ sử dụng các thực phẩm không nên dùng:
Số ngày/tuần ăn thực phẩm có lượng đường cao như: bánh ngọt, kẹo, bánh quy…
Số ngày/tuần ăn thực phẩm có lượng chất béo cao như: thịt mỡ, thực phẩm chiên/ rán
Chỉ có 9% người tham gia sử dụng rượu, bia với tần suất từ 4-7 ngày mỗi tuần Trong khi đó, tỷ lệ người tiêu dùng thực phẩm chứa nhiều chất béo như thịt mỡ và thực phẩm chiên/rán ở tần suất tương tự là đáng kể hơn.
6%; Đa số người bệnh trong nhóm khảo sát không sử dụng thuốc lá (91%); có 30% người bệnh có sử dụng rượu, bia.
Tuân thủ chế độ ăn lành mạnh
Tuân thủ tốt Chưa tuân thủ tốt
Biểu đồ 2.6: Tỷ lệ người bệnh tuân thủ chế độ ăn lành mạnh theo hướng dẫn của Bộ
Trong số những người bệnh tham gia phỏng vấn, 55% chưa tuân thủ tốt chế độ ăn lành mạnh, trong khi chỉ có 45% người bệnh thực hiện đúng theo hướng dẫn.
Bảng 2.6: Các yếu tố ảnh hưởng tới tuân thủ chế độ dinh dưỡng của người bệnh Đái tháo đường type 2
Có được cán bộ y tế hướng dẫn về chế độ ăn uống cho người bệnh ĐTĐ type 2 không?
Ngoài thông tin từ cán bộ y tế, có tìm hiểu thêm về chế độ ăn cho người bệnh ĐTĐ
Có uống thuốc theo hướng dẫn của cán bộ y tế không?
Có tập luyện thể dục, thể thao hàng ngày không?
Có đi khám bệnh thường xuyên theo lịch hẹn của cán bộ y tế không?
Trong nhóm phỏng vấn, 100% người bệnh Đái tháo đường type 2 được cán bộ y tế hướng dẫn về chế độ ăn uống, trong khi 77% tìm hiểu thêm thông tin từ các nguồn như truyền hình, sách báo, và internet Tỷ lệ người bệnh tuân thủ uống thuốc theo hướng dẫn là 94%, với 6% không tuân thủ Về thể dục thể thao, 57% người bệnh thực hiện tập luyện, trong khi 43% không Cuối cùng, 85% người bệnh đi khám định kỳ theo lịch hẹn, còn 15% không thường xuyên thực hiện điều này.
Một số ưu, nhược điểm
Tại phòng khám Mạn tính thuộc Bệnh viện đa khoa tỉnh Sơn La, người bệnh Đái tháo đường type 2 được điều trị và theo dõi chặt chẽ Hàng tháng, bệnh nhân đến khám theo lịch hẹn và nhận được tư vấn về chế độ dinh dưỡng, sử dụng thuốc, hoạt động thể lực, cũng như cách theo dõi đường huyết tại nhà Kết quả khảo sát cho thấy 100% trong số 100 bệnh nhân tham gia phỏng vấn đã được giáo dục sức khỏe về chế độ dinh dưỡng theo hướng dẫn của Bộ Y tế.
Nhờ sự tận tâm của bác sĩ và điều dưỡng, cùng với sự tin tưởng từ người bệnh, 88% người bệnh đã tuân thủ chế độ bữa ăn theo hướng dẫn của cán bộ y tế Tỷ lệ người bệnh hạn chế sử dụng thực phẩm không nên dùng rất cao, với 94% không hoặc hạn chế thực phẩm chứa lượng đường cao và 91% hạn chế thực phẩm có lượng chất béo Hơn nữa, 91% người bệnh thường xuyên sử dụng dầu oliu và dầu đậu nành Ngoài việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng, 94% người bệnh cũng tuân thủ tốt việc dùng thuốc, 57% tham gia hoạt động thể lực và 85% đi tái khám theo lịch hẹn.
Trong một cuộc phỏng vấn với 77 người bệnh Đái tháo đường type 2, 77% trong số họ đã tìm kiếm thông tin về chế độ ăn uống từ nhiều nguồn khác nhau Chủ yếu, họ tìm hiểu qua internet, các chương trình trên tivi và đài phát thanh Một số người cũng tham khảo sách, báo, tạp chí, diễn đàn về bệnh Đái tháo đường type 2, hoặc nhận thông tin từ người thân và bạn bè.
Bệnh viện đã đầu tư trang thiết bị như máy tính, tivi màn hình rộng và pano để nâng cao công tác giáo dục sức khỏe cho bệnh nhân trong thời gian chờ khám Người bệnh có thể xem các thông tin hữu ích về bệnh và cách tự chăm sóc tại nhà Đội ngũ y tế cung cấp tư vấn và giáo dục dinh dưỡng, giúp bệnh nhân Đái tháo đường type 2 nâng cao kiến thức và thực hành tuân thủ chế độ dinh dưỡng, kết hợp với việc dùng thuốc, hoạt động thể lực và tái khám định kỳ, từ đó kiểm soát đường huyết và ngăn ngừa biến chứng.
Trong một cuộc khảo sát với 100 bệnh nhân, tỷ lệ tuân thủ chế độ ăn uống lành mạnh vẫn còn thấp Cụ thể, chỉ 6% người bệnh thường xuyên sử dụng gạo lứt, 31% thường xuyên tiêu thụ thực phẩm ít đường như ngô, khoai và các loại đậu Bên cạnh đó, 33% bệnh nhân thường xuyên ăn cá và thực phẩm giàu Omega-3, trong khi 30% vẫn sử dụng rượu bia.
Phòng khám Mạn tính chỉ có một bác sĩ và một điều dưỡng, dẫn đến tình trạng quá tải cho nhân viên y tế Thiếu nhân lực và thời gian đã ảnh hưởng đến chất lượng tư vấn và giáo dục sức khỏe cho bệnh nhân Cán bộ y tế chưa kiên trì lắng nghe bệnh nhân, thường chỉ truyền đạt thông tin một chiều mà chưa đánh giá hiệu quả giáo dục sức khỏe Họ cũng chưa dành đủ thời gian cần thiết để tư vấn và giáo dục sức khỏe cho người bệnh.
Nhiều cán bộ y tế hiện nay chưa được đào tạo chuyên sâu về kỹ năng hướng dẫn và giáo dục sức khỏe, đặc biệt trong việc tư vấn và chăm sóc cho bệnh nhân Đái tháo đường type 2, dẫn đến hiệu quả giáo dục sức khỏe chưa đạt yêu cầu Thêm vào đó, một số ít cán bộ y tế còn thiếu kỹ năng giao tiếp và ứng xử, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ chăm sóc bệnh nhân.
Bệnh viện chưa phát hành tài liệu hướng dẫn chế độ ăn cho bệnh nhân Đái tháo đường type 2, dẫn đến nhiều người không nắm rõ thông tin cần thiết Mặc dù cán bộ y tế đã cung cấp hướng dẫn, nhưng do thiếu tài liệu, bệnh nhân khó nhớ và hiểu đúng về chế độ dinh dưỡng Điều này gây ra sự thiếu kiến thức và ý thức về tầm quan trọng của việc tuân thủ chế độ ăn uống cho người bệnh Đái tháo đường type 2.
Nhiều bệnh nhân Đái tháo đường type 2 vẫn chưa chú trọng đến tình trạng sức khỏe của mình do hoàn cảnh kinh tế khó khăn hoặc sự chủ quan Họ chưa tìm hiểu đầy đủ về chế độ dinh dưỡng hợp lý, dẫn đến việc không nắm rõ lợi ích của việc tuân thủ chế độ ăn uống theo hướng dẫn của Bộ Y tế Điều này ảnh hưởng đến khả năng tuân thủ chế độ dinh dưỡng cần thiết cho sức khỏe của người bệnh.
Nguyên nhân của các việc đã làm được và chưa làm được
Đảng ủy và Ban giám đốc bệnh viện đã đầu tư trang thiết bị cho khoa khám bệnh như máy tính, tivi màn hình lớn, pano và áp phích nhằm nâng cao công tác giáo dục sức khỏe cho bệnh nhân Mặc dù nhân lực y tế còn thiếu, nhưng với tâm huyết và sự tận tình, các bác sĩ và điều dưỡng đã dành thời gian tư vấn về chế độ dinh dưỡng, sử dụng thuốc, hoạt động thể lực và cách chăm sóc tại nhà cho bệnh nhân Đái tháo đường type 2 cũng như các bệnh nhân khác.
Công tác giáo dục sức khỏe của cán bộ y tế đã có những bước tiến, mặc dù vẫn chưa hoàn toàn đáp ứng yêu cầu Dưới sự chỉ đạo của Ban giám đốc và sự giám sát của Tổ công tác xã hội, phòng Điều dưỡng và lãnh đạo khoa, hoạt động này đã dần đi vào nề nếp Thực hiện nội dung "Đổi mới phong cách, thái độ phục vụ của cán bộ y tế hướng tới sự hài lòng của người bệnh gắn với cơ sở y tế Xanh, Sạch, Đẹp" do Bộ Y tế phát động, cán bộ y tế đã nâng cao kỹ năng giao tiếp, giúp người bệnh cảm thấy tin tưởng và dễ dàng thực hiện theo hướng dẫn tư vấn.
Nguyên nhân của những việc chưa làm được:
Tỷ lệ người bệnh Đái tháo đường type 2 tuân thủ chế độ ăn uống hợp lý còn thấp, chủ yếu do thói quen sử dụng gạo trắng trong bữa ăn của người Việt Chỉ có 6% bệnh nhân thường xuyên thay thế gạo trắng bằng gạo lứt hoặc bánh mì đen Đặc biệt, tại thành phố Sơn La, tỷ lệ dân tộc thiểu số cao cũng ảnh hưởng đến thói quen ăn uống của người bệnh.
Người dân tộc Thái, với 32 đại diện, có đặc trưng văn hóa ưa chuộng gạo nếp, dẫn đến việc sử dụng các thực phẩm như gạo lứt và bánh mì đen ở mức thấp.
Nhiều bệnh nhân gặp khó khăn trong việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng hợp lý do hoàn cảnh kinh tế gia đình khó khăn và trình độ dân trí thấp Họ thường thiếu thông tin từ các phương tiện truyền thông, không nhận thức được tầm quan trọng của dinh dưỡng Thêm vào đó, một số bệnh nhân không sống cùng người thân, không nhận được sự quan tâm và nhắc nhở, hoặc có tâm lý chủ quan về sức khỏe, dẫn đến việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng kém.
Bệnh viện đa khoa tỉnh Sơn La, với 500 giường bệnh và 400 nhân viên, đang đối mặt với tình trạng thiếu nhân lực do lưu lượng bệnh nhân đông Phòng khám mãn tính chỉ có 1 bác sĩ và 1 điều dưỡng, dẫn đến việc giáo dục sức khỏe cho bệnh nhân chưa được thực hiện hiệu quả Cán bộ y tế thường không kiên trì lắng nghe bệnh nhân, chỉ cung cấp thông tin một chiều mà chưa đánh giá kết quả giáo dục sức khỏe Hơn nữa, nhân viên y tế chưa được đào tạo chuyên sâu về kỹ năng tư vấn giáo dục sức khỏe, làm giảm hiệu quả trong công tác này.
ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO SỰ TUÂN THỦ CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG CỦA NGƯỜI BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYPE 2 ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH SƠN LA
Cơ sở để xây dựng giải pháp
Theo Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị Đái tháo đường type 2, dinh dưỡng hợp lý là biện pháp điều trị không dùng thuốc quan trọng Việc tuân thủ chế độ dinh dưỡng hợp lý giúp ổn định đường huyết, giảm liều thuốc cần thiết, ngăn chặn hoặc làm chậm xuất hiện biến chứng và kéo dài tuổi thọ cho người bệnh.
Khảo sát 100 bệnh nhân Đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Sơn La trong 6 tháng đầu năm 2019 cho thấy tỷ lệ tuân thủ chế độ dinh dưỡng hợp lý còn thấp Chỉ có 45% bệnh nhân thực hiện chế độ ăn lành mạnh theo hướng dẫn của Bộ Y tế Đặc biệt, chỉ 6% bệnh nhân sử dụng gạo lứt, 31% thường xuyên tiêu thụ thực phẩm ít đường như ngô, khoai, và đậu; 33% sử dụng cá và thực phẩm giàu Omega-3 Đáng lưu ý, 30% bệnh nhân vẫn tiếp tục sử dụng rượu bia Do đó, cần có các giải pháp hiệu quả để nâng cao sự tuân thủ chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân Đái tháo đường type 2 trong điều trị ngoại trú tại bệnh viện.
Các giải pháp
Dựa trên kết quả thống kê và phân tích các ưu điểm, tồn tại cùng nguyên nhân đã nêu, tôi xin đề xuất một số giải pháp để phát huy những điểm mạnh và khắc phục những vấn đề còn tồn tại, cụ thể như sau:
3.2.1 Các giải pháp đối với bệnh viện, khoa và cán bộ y tế:
Các giải pháp về quản lý:
Bệnh viện cần xây dựng kế hoạch điều chỉnh và bổ sung nguồn nhân lực cho phòng khám Mạn tính, đặc biệt ưu tiên tuyển dụng nhân sự có trình độ chuyên môn cao và kỹ năng tư vấn giáo dục sức khỏe tốt.
Khoa Khám bệnh cung cấp trung tâm chăm sóc khách hàng để lưu trữ số điện thoại và địa chỉ của bệnh nhân Điều này giúp nhắc nhở bệnh nhân đến khám và kiểm tra sức khỏe định kỳ, đồng thời tư vấn các biện pháp tự chăm sóc và phòng bệnh hiệu quả.
Khoa Dinh dưỡng của bệnh viện cần triển khai chế độ ăn bệnh lý, đặc biệt là cho người bệnh đái tháo đường type 2, nhằm cung cấp thực đơn hợp lý Việc xây dựng thực đơn hàng tuần sẽ giúp bệnh nhân ngoại trú dễ dàng áp dụng tại nhà.
Tăng cường hơn nữa công tác chỉ đạo, kiểm tra, giám sát của Ban giám đốc,
Tổ Công tác xã hội cùng với phòng Điều dưỡng và lãnh đạo khoa đã thực hiện các quy trình, quy định và phác đồ điều trị, chăm sóc người bệnh Điều này đảm bảo rằng cán bộ y tế thực hiện đúng chức năng và nhiệm vụ trong công tác khám chữa bệnh, nâng cao chất lượng dịch vụ y tế.
Các giải pháp về cơ sở hạ tầng:
Xây dựng một phòng chuyên biệt cho giáo dục sức khỏe bệnh nhân, trang bị tài liệu cập nhật và đầy đủ về Đái tháo đường type 2, bao gồm tờ rơi và băng đĩa Đa dạng hóa hoạt động giáo dục sức khỏe bằng cách lồng ghép các cuộc họp Hội đồng người bệnh tại khoa và bệnh viện Thực hiện giáo dục sức khỏe cả trực tiếp và gián tiếp thông qua hệ thống loa đài, băng đĩa và tờ rơi về Đái tháo đường type 2.
Các giải pháp về chuyên môn kỹ thuật:
Tổ chức các đợt tập huấn chuyên môn và kỹ năng tư vấn giáo dục sức khỏe cho cán bộ y tế là rất cần thiết Cán bộ y tế cần trang bị kỹ năng giáo dục sức khỏe tốt, kết hợp với sự nhiệt tình và hướng dẫn tỉ mỉ, ân cần Chỉ khi đó, người bệnh mới có thể nhận thức và thay đổi hành vi sức khỏe của mình một cách hiệu quả.
Cán bộ y tế cần thường xuyên cập nhật kiến thức chuyên môn và điều dưỡng được tập huấn kỹ năng giáo dục sức khỏe theo Thông tư 07/2011 của Bộ Y tế, nhằm cải thiện công tác chăm sóc người bệnh trong bệnh viện Kỹ năng giao tiếp và ứng xử được đổi mới để nâng cao phong cách phục vụ, hướng tới sự hài lòng của người bệnh, đồng thời gắn liền với tiêu chí cơ sở y tế Xanh, Sạch, Đẹp.
Cần tăng cường tuyên truyền và giáo dục trong cộng đồng, cũng như trên các phương tiện thông tin đại chúng, để người bệnh Đái tháo đường có thể ngăn ngừa sự tiến triển của bệnh và hạn chế các biến chứng Việc tự chăm sóc, sử dụng thuốc đúng cách, kết hợp với chế độ dinh dưỡng hợp lý và hoạt động thể lực đều đặn, cùng với việc tái khám định kỳ, sẽ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống và kéo dài tuổi thọ cho người bệnh.
3.2.2 Các giải pháp liên quan đến người bệnh
Tổ chức hội thảo nhóm giữa cán bộ y tế và bệnh nhân nhằm truyền thông và hướng dẫn về dinh dưỡng, sử dụng thuốc, hoạt động thể lực, theo dõi kiểm soát đường huyết tại nhà, và lịch tái khám định kỳ cho bệnh nhân Đái tháo đường type 2 đang điều trị ngoại trú.
Thành lập Câu lạc bộ Đái tháo đường tại bệnh viện để người bệnh Đái tháo đường có thể giao lưu, học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm.
