Tính cấp thiết của đề tài
Môi trường đóng vai trò thiết yếu trong sự sống của con người và sinh vật, cung cấp không gian sống, tài nguyên cần thiết và giảm thiểu tác động tiêu cực từ thiên nhiên Tuy nhiên, hiện nay, chất lượng không khí, nguồn nước và tài nguyên đang ở mức báo động, với ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu trở thành mối quan tâm toàn cầu Nguyên nhân chính dẫn đến sự thay đổi này phần lớn xuất phát từ hoạt động của con người, điều mà chúng ta có thể thay đổi Để khắc phục tình trạng này, cần kết hợp tuyên truyền giáo dục và các biện pháp pháp lý nhằm điều chỉnh hành vi con người và nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường.
Tình trạng vi phạm về môi trường vẫn diễn ra phổ biến, với công tác xử lý chưa triệt để Trong những năm gần đây, tội phạm môi trường có diễn biến phức tạp, với các vi phạm pháp luật bảo vệ môi trường ngày càng tinh vi, ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển kinh tế Việc xử lý hình sự trong lĩnh vực này còn hạn chế, dẫn đến ô nhiễm môi trường gia tăng, trở thành mối bức xúc không chỉ của chính quyền mà còn của người dân.
Song việc phát hiện, xử lý vi phạm pháp luật và tội phạm về môi trường còn gặp nhiều khó khăn
Nguyên nhân chính của tình trạng tội phạm môi trường ngày càng gia tăng là do thủ đoạn của chúng ngày càng tinh vi, khiến các cơ quan chức năng gặp nhiều khó khăn trong việc xử lý Để đối phó, lực lượng công an cần áp dụng đồng bộ nhiều biện pháp nghiệp vụ, huy động đủ lực lượng và phương tiện, đồng thời tổ chức theo dõi trong thời gian dài Hơn nữa, việc xử lý vi phạm pháp luật về môi trường hiện nay còn thiếu sự đồng đều và nghiêm minh, với quan điểm xử lý giữa các địa phương và bộ, ngành vẫn chưa thống nhất.
Bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế hiện nay cần phải song hành với yêu cầu phát triển xã hội Tình trạng tội phạm môi trường gia tăng đang đe dọa sự sống của con người, trong khi công tác phòng chống tội phạm này gặp nhiều khó khăn do đội ngũ bảo vệ môi trường còn mỏng Hầu hết các vụ việc về môi trường thường được phát hiện bởi người dân, và các cơ quan chức năng chỉ vào cuộc xử lý sau đó Các quy định về bảo vệ môi trường chủ yếu tồn tại trong các văn bản pháp luật liên quan đến tài nguyên, trong khi các lĩnh vực khác chỉ đề cập một cách chung chung Mức hình phạt cho tội phạm môi trường hiện tại vẫn còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe Do đó, nâng cao nhận thức và kịp thời xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường là rất cần thiết Luật Bảo vệ môi trường năm 2014, được Quốc hội thông qua, thể hiện nỗ lực và quyết tâm của Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng các cơ quan liên quan trong việc xây dựng khung pháp lý cho công tác bảo vệ môi trường.
2014 là sự thể chế hóa quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 24-NQ/TW (3/6/2013) của Ban Chấp hành Trung ương khóa
Luật Bảo vệ Môi trường năm 2014 thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, nâng cao quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường Quy định này không chỉ cụ thể hóa các mục tiêu phát triển bền vững mà còn nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc bảo vệ môi trường trong quá trình phát triển kinh tế xã hội.
Hiến pháp năm 2013 khẳng định quyền của mọi người được sống trong môi trường trong lành, đồng thời khắc phục những hạn chế của Luật Bảo vệ môi trường (BVMT) năm 2005 Luật BVMT 2014 bổ sung nội dung mới như tăng trưởng xanh, biến đổi khí hậu và an ninh môi trường, hài hòa với các cam kết quốc tế mà Việt Nam đã tham gia Luật cũng chú trọng đến việc phòng ngừa và mối liên kết giữa các yếu tố môi trường, không bị chia cắt theo địa giới hành chính Mặc dù Luật BVMT 2014 là bước tiến quan trọng trong công tác bảo vệ môi trường, việc triển khai và áp dụng vẫn gặp khó khăn do còn mới và chưa có nghị định hướng dẫn kịp thời, buộc phải dựa vào nghị định của Luật BVMT 2005.
Trước nhu cầu thực tiễn và nhằm hoàn thiện chế định pháp luật về xử lý vi phạm trong lĩnh vực môi trường, tôi lựa chọn đề tài “Pháp luật về xử lý vi phạm pháp luật bảo vệ môi trường và thực tiễn áp dụng tại thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An” cho khóa luận của mình.
Tình hình nghiên cứu đề tài
Vấn đề xử lý vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường (BVMT) còn mới mẻ và được đề cập từ nhiều góc độ khác nhau, bao gồm ý kiến của chuyên gia, bài báo uy tín và luận văn nghiên cứu Tuy nhiên, nghiên cứu chủ yếu tập trung vào Luật BVMT 2005 và Luật BVMT có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2015, dẫn đến số lượng nghiên cứu của các nhà luật học còn hạn chế Khoá luận này sẽ làm rõ việc xử lý vi phạm pháp luật BVMT dựa trên tinh thần của Luật BVMT 2014, cùng với một số luận văn nghiên cứu liên quan.
Luận văn Thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường ở các khu công nghiệp tỉnh Hải Dương của Nguyễn Lý Ngọc, khóa luận tốt nghiệp năm 2010
Thực hiện pháp Luật BVMT ở tỉnh Nam Định, Nguyễn Thu Hường, luận văn thạc sỹ luật học năm 2008
3 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Bài khóa luận này tập trung vào việc nghiên cứu các quy định pháp luật Việt Nam liên quan đến xử lý vi phạm môi trường, đồng thời khảo sát thực tiễn thi hành tại thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An thông qua các số liệu thống kê.
Đề tài nghiên cứu tập trung vào việc phân tích các đặc điểm của vi phạm pháp luật về môi trường, bao gồm các hình thức xử lý vi phạm như vi phạm kỷ luật, dân sự, hành chính và hình sự Trong đó, trọng tâm chính là vi phạm hành chính và hình sự, cũng như các biện pháp xử lý liên quan đến những vi phạm này trong hoạt động bảo vệ môi trường.
4 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
Mặc dù các quy định pháp luật về xử lý vi phạm trong lĩnh vực môi trường đã được xây dựng, nhưng việc áp dụng vào thực tế vẫn chưa hiệu quả, thể hiện qua những bất cập trong xử phạt vi phạm hành chính Nhiều văn bản pháp luật còn mang tính chung chung và thiếu tính thống nhất, dẫn đến sự khác biệt trong cách giải thích và giải quyết của các cơ quan nhà nước, tạo ra khe hở trong quy phạm pháp luật Điều này đã dẫn đến hành vi lẩn tránh, luồn lách pháp luật, gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường Bài khóa luận sẽ làm rõ các quy định pháp luật về xử phạt và chỉ ra những điểm chưa hợp lý, đồng thời đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm đảm bảo thực hiện hiệu quả pháp luật về bảo vệ môi trường.
5 Phương pháp nghiên cứu đề tài Đề tài sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lê Nin và tư tưởng
Khóa luận tập trung vào quan điểm và chủ trương của Đảng, nhà nước và pháp luật Việt Nam, đặc biệt là trong bối cảnh đổi mới Nghiên cứu này áp dụng các phương pháp khoa học như tổng hợp và phân tích, thống kê, so sánh luật học, logic và lịch sử, cũng như phân tích các vụ án thực tế Trong đó, phương pháp tổng hợp và phân tích là phương pháp chủ yếu được sử dụng để hoàn thiện đề tài.
6 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
Bài viết trình bày hệ thống cơ sở lý luận và nội dung các quy định pháp luật về môi trường và xử lý vi phạm Luật Bảo vệ Môi trường Qua đó, nhấn mạnh tầm quan trọng của các biện pháp nhằm giải quyết những vướng mắc giữa quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng.
Đề tài này cung cấp giá trị tham khảo cho những ai quan tâm, đồng thời hỗ trợ cơ quan nhà nước trong việc xây dựng các văn bản luật phù hợp với thực tiễn, từ đó góp phần bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển bền vững.
7 Cơ cấu của khóa luận
- Chương 1: Một số vấn đề lý luận về môi trường và xử lý vi phạm môi trường
- Chương 2: Thực trạng về xử lý vi phạm môi trường trên địa bàn thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An
- Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động xử lý vi phạm môi trường
CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VI PHẠM PHÁP LUẬT
MÔI TRƯỜNG VÀ XỬ LÝ VI PHẠM MÔI TRƯỜNG
1.1 Khái niệm vi phạm pháp luật môi trường
1.1.1 Khái niệm vi phạm pháp luật môi trường
Khi thảo luận về pháp luật xử lý vi phạm môi trường, một trong những vấn đề quan trọng nhất là xác định cơ sở pháp lý cho việc xử lý các hành vi vi phạm.
Cơ sở của việc xử lý vi phạm môi trường nằm ở hành vi vi phạm được quy định bởi pháp luật Nghiên cứu khái niệm này không chỉ có ý nghĩa lý luận quan trọng mà còn mang tính thực tiễn sâu sắc Việc định nghĩa chính xác hành vi vi phạm môi trường giúp xác định cụ thể các vi phạm trong thực tế Khi xác định đúng hành vi vi phạm, chúng ta có thể xác định cơ sở xử phạt, từ đó đảm bảo việc xử lý các vi phạm này được thực hiện chính xác, hiệu quả và đạt được mục đích của việc xử phạt môi trường.
Nhận thức được tầm quan trọng của môi trường đối với cuộc sống con người, nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp luật để điều chỉnh hành vi trong lĩnh vực môi trường Tuy nhiên, việc thực hiện các quy định này vẫn chưa nghiêm túc, dẫn đến nhiều tổ chức và cá nhân vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường vì lợi ích cá nhân, gây ra những thiệt hại nghiêm trọng cho môi trường Những hành vi này được gọi là vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường.
Vi phạm pháp luật là hành vi trái pháp luật, có lỗi, do chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiện, xâm hại hoặc đe dọa xâm hại đến các quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ Hành vi vi phạm pháp luật bảo vệ môi trường (BVMT) cũng có 4 dấu hiệu cơ bản: đó là hành vi xác định của con người, trái pháp luật BVMT, có lỗi của chủ thể vi phạm, và chủ thể phải có năng lực trách nhiệm pháp lý Điều này có nghĩa là họ phải chịu trách nhiệm pháp lý cho những hành vi tác động xấu đến môi trường, theo các quy định và chế tài của pháp luật BVMT.
Để xác định hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường (BVMT), cần xem xét bốn dấu hiệu cơ bản, bao gồm tính trái pháp luật và tính có lỗi Mọi hành vi vi phạm pháp luật BVMT đều là hành vi trái pháp luật, nhưng không phải mọi hành vi trái pháp luật đều vi phạm nếu không đủ bốn dấu hiệu cần thiết Yếu tố lỗi, phản ánh tâm lý của chủ thể đối với hành vi của mình và hậu quả gây ra, là yếu tố quan trọng Ngoài ra, cần xác định xem hành vi đó có phải do con người thực hiện và có đủ năng lực trách nhiệm pháp lý hay không Chỉ khi đủ các yếu tố trên, mới có thể kết luận một hành vi trái pháp luật BVMT là vi phạm pháp luật BVMT.
1.1.2 Các yếu tố cấu thành vi phạm pháp Luật BVMT
Để áp dụng chế tài của nhà nước đối với một chủ thể, cần xác định rõ ràng hành vi vi phạm pháp luật có xảy ra hay không Việc áp dụng chế tài đồng nghĩa với việc truy cứu trách nhiệm pháp lý, điều này dẫn đến những hậu quả bất lợi mà chủ thể vi phạm phải gánh chịu Do đó, việc truy cứu trách nhiệm pháp lý không thể thực hiện một cách tùy tiện, và cũng không thể quy kết hành vi vi phạm pháp luật một cách bừa bãi Đặc biệt, trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, cần xác định cấu thành của hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường để đảm bảo tính chính xác và công bằng trong việc xử lý.
Vi phạm pháp luật được cấu thành từ bốn yếu tố chính: mặt khách quan, mặt chủ quan, khách thể và chủ thể Những yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tính chất và mức độ của vi phạm.
Là một hành vi vi phạm pháp luật, do đó, vi phạm pháp Luật BVMT cũng được cấu thành từ 4 yếu tố trên
1.1.2.1 Mặt khách quan của vi phạm pháp Luật BVMT
Mặt khách quan của vi phạm pháp luật bảo vệ môi trường (BVMT) là những biểu hiện dễ nhận thấy mà con người có thể quan sát trực tiếp Những biểu hiện này bao gồm các hành vi vi phạm rõ ràng, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sống và sức khỏe cộng đồng.