Cơ sở hình thành tư tưở ng Nho giáo
1.1.1 Hoàn cảnh kinh tế, chính trị thời kỳ xuất hiện học thuyết Khổng Tử
Sự hình thành của một học thuyết mới thường gắn liền với các yếu tố hoàn cảnh và điều kiện lịch sử cụ thể Hoàn cảnh lịch sử không chỉ định hình mà còn tác động đến tư tưởng, dẫn đến sự ra đời của học thuyết mới Tư tưởng Khổng Tử cũng được hình thành trong bối cảnh lịch sử đầy biến động của Trung Hoa thời Xuân Thu - Chiến Quốc, từ đó Nho giáo ra đời như một sản phẩm phản ánh thực tại xã hội lúc bấy giờ.
Trước thời nhà Chu, mạng sống con người rất rẻ mạt, với tục lệ chôn sống phổ biến và quyền sinh sát nằm trong tay vua, theo nguyên tắc "Vương quyền chí thương" của nhà Thương Tuy nhiên, nhà Chu đã lật đổ nhà Thương, xóa bỏ các hủ tục vô nhân tính và dần hình thành nguyên lý trị đạo dựa trên dân, khác biệt so với nhà Thương và nhà Hạ.
Tư tưởng lấy dân làm gốc của nhà Chu đã được Khổng Tử phát triển thành lấy người làm gốc, nhấn mạnh giá trị tinh thần cao quý của con người Ông không coi bản tính tự nhiên là yếu tố quyết định, mà tập trung vào bản tính tinh thần, thể hiện sự tân tiến trong nhận thức của mình Quan điểm này phù hợp với lý thuyết của chủ nghĩa Mác về bản chất con người.
Sau một thời gian phát triển kinh tế, người dân đã sử dụng rộng rãi công cụ bằng sắt trong đời sống và nông nghiệp Sự phát triển của nông nghiệp kéo theo sự lớn mạnh của các ngành kinh tế khác như thủ công nghiệp và thương nghiệp Hoạt động thương nghiệp đã dẫn đến sự hình thành những thành phố lớn và sầm uất, đồng thời xuất hiện những người giàu có và thế lực mạnh mẽ.
7 không hoàn toàn chịu sựban phát đất đai của thiên tửmà đã chiếm đất, thôn tĩnh lẫn nhau để thành của riêng
Tình hình xã hội đang trải qua biến động và phân hóa sâu sắc, với sự gia tăng của tầng lớp giàu có Những người nghèo ngày càng phụ thuộc vào ruộng đất của giới địa chủ, trong khi đó, các địa chủ lại ngày càng tích lũy nhiều tài sản hơn Sự chênh lệch này không chỉ tạo ra sự phân hóa rõ rệt mà còn dẫn đến những hệ lụy xã hội nghiêm trọng.
Thời kỳ đầu của Nhà Chu chứng kiến sự phát triển và ổn định trong chính trị xã hội, nhưng từ thời Đông Chu, tình hình trở nên suy yếu và hỗn loạn do các cuộc tranh giành quyền lực và sự gia tăng mạnh mẽ của các nước chư hầu, đặc biệt là nhà Tần Những biến động lịch sử này đã tạo điều kiện cho sự xuất hiện của các tư tưởng gia vĩ đại như Khổng Tử và Mạnh Tử, những người đã thu hút hàng ngàn học trò, mở ra phong trào dạy học tư thục Phong trào này đã khuyến khích nhiều kẻ sĩ tìm kiếm mô hình xã hội lý tưởng và học thuyết phù hợp với bối cảnh thời đại.
1.1.2 Tư tưởng Nho giáo tác động đến Trung Hoa
Sự ra đời của Nho giáo và các tư tưởng học thuyết khác trong thời kỳ Xuân Thu – Chiến Quốc là kết quả của việc kế thừa những tư tưởng chính trị, đạo đức và lối sống từ thời nhà Chu Đạo Khổng Tử đã đưa ra những giải pháp cho các vấn đề xã hội thực tiễn của thời đại, với mục tiêu rõ ràng trong quan niệm của Nho giáo được thể hiện qua những đặc điểm nổi bật.
Xã hội ổn định, trật tựtheo đúng chuẩn mực của mối quan hệ
Nho giáo tập trung vào mối quan hệ Ngũ Luân, đặc biệt là ba mối quan hệ chính: vua – tôi, cha – con, và vợ - chồng Khổng Tử đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt về thái độ, trách nhiệm và đạo đức nhằm đạt được các mục tiêu chính trị Quy định “Chính danh” yêu cầu mọi người, từ vua đến dân thường, phải tự giác tuân thủ các chuẩn mực của Lễ để ngăn chặn sự "phạm thượng" Nho giáo coi trọng sự ổn định và trật tự trong xã hội, điều này được xem là vô cùng cần thiết.
Hiếu đễ được coi là phẩm chất quan trọng trong giáo dục con em, theo quan niệm của các nhà nho Họ tin rằng những người có hiếu, đễ sẽ không phạm thượng và luôn tuân thủ lệnh bề trên Trong đó, bề trên cao nhất chính là Vua, người mà mỗi cá nhân trong gia đình cần phải tôn trọng và nuôi dưỡng Từ đó, con cái sẽ hiểu rõ hơn về lễ nghĩa trong các mối quan hệ vợ chồng, cha mẹ và quan hệ vua - tôi.
Một xã hội với sự chuẩn mực đạo đức, đạo đức của mọi người là trên hết
Theo Khổng Tử, đạo đức là cốt lõi trong cuộc sống của mỗi người Vua cần quan tâm đến dân, coi dân là “gốc” để thể hiện sự khoan dung, độ lượng và trách nhiệm Chỉ khi đó, vua mới được xem là minh quân, xứng đáng với danh hiệu “cha mẹ của muôn dân” Để nâng cao đời sống nhân dân, vua nên giảm thuế, dạy dân kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi và chăm sóc người già.
Khổng Tử nhấn mạnh rằng việc học của người quân tử là điều cốt yếu để trở thành người có đức hạnh Điều này cho thấy rằng bất kỳ ai, miễn là có đạo đức, đều có thể trở thành quân tử và đủ khả năng quản lý nhà nước Tuy nhiên, thực tế cho thấy chỉ những con em của gia đình khá giả mới có cơ hội theo học, trong khi người dân bình thường chỉ lo làm lụng, khó lòng trở thành kẻ sỹ Người quân tử cần có “Trí”, “Dũng”, “Nghĩa” và sẵn sàng hy sinh vì nghĩa mà không màng lợi lộc Việc tu dưỡng đạo đức được Khổng Tử đặt lên hàng đầu với bốn bước quan trọng: “Tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”, đây là nền tảng của ba cương lĩnh trong Nho giáo.
Trong thời kỳ hiện nay, chỉ dựa vào giáo dục đạo đức là không đủ và thiếu tính thực tiễn Do đó, bên cạnh giáo dục đạo đức, pháp luật cũng cần được áp dụng để duy trì trật tự xã hội theo khuôn khổ của Nho giáo Khổng Tử nhấn mạnh tầm quan trọng của đạo đức, nhưng cũng không thể phủ nhận vai trò của pháp luật và hình phạt trong việc quản lý xã hội.
9 nhiên theo các nhà Nho thì không nên lạm dụng nó và về lâu dài thì phải sử dụng đạo đức mới được [8, tr.47-48]
Nho giáo của Khổng Tử tại Trung Quốc nhấn mạnh tầm quan trọng của đạo đức trong việc trị quốc, với mục tiêu xây dựng đời sống vật chất đầy đủ và duy trì ổn định xã hội Khổng Tử cho rằng "Đức" là yếu tố then chốt để lãnh đạo, nhưng cũng không phủ nhận vai trò của pháp luật khi cần thiết Việc giữ chữ Tín và lấy dân làm gốc là những nguyên tắc quan trọng trong tư tưởng của ông Lãnh đạo cần phải là những người có đạo đức và tài năng, biết chăm sóc và giáo dục nhân dân Tuy nhiên, những hạn chế của Nho giáo cũng rõ ràng, khi mô hình xã hội lý tưởng mà các nhà Nho đề xuất chưa phù hợp với thực tế kinh tế, chính trị và xã hội Mặc dù công nhận vai trò của pháp luật, Khổng Tử vẫn tuyệt đối hóa "Đức" mà chưa thể hiện đầy đủ vị trí cần thiết của luật pháp Hơn nữa, sự bất bình đẳng giới tính cũng thể hiện rõ trong các hình mẫu lý tưởng, khi vai trò của nam giới được đề cao còn nữ giới lại bị coi thường.
1.1.3 Tư tưởng Nho giáo tác động đến Việt Nam
Trong lịch sử hàng ngàn năm, dân tộc Việt Nam đã trải qua khoảng 12 cuộc tấn công của phong kiến Trung Hoa Mặc dù có những trận chiến giành thắng lợi vẻ vang, cũng có những thất bại nhất định, nhưng với tinh thần yêu nước và dòng máu Lạc Hồng, nhân dân ta đã đứng lên đánh bại ách đô hộ của các triều đại Trung Quốc Những bài học lịch sử này cần được khắc ghi sâu sắc trong tâm trí mỗi người dân Việt Nam, nhằm xây dựng và bảo vệ tổ quốc, xứng đáng với những hy sinh của cha ông vì độc lập tự do cho thế hệ con cháu đất Việt.
Trong thời kỳ Bắc thuộc, nhân dân Âu Lạc phải chịu đựng sự đô hộ và bóc lột từ kẻ thù, đồng thời các tư tưởng như Nho giáo cũng bắt đầu du nhập vào đất nước.
V ấn đề xây d ựng Nhà nướ c pháp quy ề n xã h ộ i ch ủ nghĩa ở Vi ệ t Nam hi ệ n
2.1 V ấn đề xây d ựng Nhà nướ c pháp quy ề n xã h ộ i ch ủ nghĩa ở Vi ệ t Nam hi ệ n nay Ở Việt Nam, khái niệm “nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa” lần đầu tiên được nêu ra tại Hội nghị lần 2 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá VII (ngày 29/11/1991) và tiếp tục được khẳng định tại Hội nghị toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII của Đảng (năm 1994) cũng như trong các văn kiện khác của Đảng và Nhà nước Tại Hiến pháp năm 2013, bản chất và đặc điểm của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta đã được thể chế hóa rõ hơn Nhà nước pháp chúng ta có thể hiểu ngắn gọn là nhà nước có hệ thống pháp luật tiêu biểu cho quyền lực của một nhà nước, một chế độ Hệ thống này phản ánh ý chí, nguyện vong, tâm tư của nhân dân, bảo đảm cho nhân dân quyền được làm chủ của mình
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam không chỉ sở hữu những đặc điểm chung của nhà nước pháp quyền, đặc biệt là sự tôn trọng Hiến pháp và pháp luật, mà còn thể hiện những đặc thù riêng của Việt Nam Điều này được nhấn mạnh qua ba điểm chính.
Cơ sở kinh tế của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Nền kinh tế này không phủ nhận các quy luật khách quan của thị trường, mà xác định sự khác biệt giữa kinh tế thị trường trong chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội Đặc tính của nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa tạo ra sự khác biệt giữa nhà nước pháp quyền tư sản và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đồng thời hình thành nét đặc trưng riêng của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Cơ sở xã hội của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tạo điều kiện cho việc tổ chức và phát huy dân chủ Mặc dù nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không thể loại bỏ hoàn toàn sự phân tầng xã hội, nhưng nó có khả năng xử lý công bằng xã hội hiệu quả hơn Các mâu thuẫn xã hội phát sinh trong quá trình phát triển được điều tiết qua pháp luật và chính sách, giúp giảm thiểu nguy cơ xung đột và chia rẽ Điều này góp phần đảm bảo ổn định chính trị và đoàn kết các lực lượng xã hội vì mục tiêu phát triển chung.
Ba là, tính nhất nguyên chính trị và sự lãnh đạo của Đảng duy nhất cầm quyền tạo ra sự đồng thuận xã hội và tăng cường hợp tác giữa các giai tầng, cộng đồng và dân tộc Điều này giúp nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ xã hội, phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân và khuyến khích sự sáng tạo trong việc nâng cao quyền làm chủ của nhân dân Tuy nhiên, thách thức từ việc thiếu cơ chế cạnh tranh và kiểm soát quyền lực của Đảng yêu cầu cần xác định rõ chức năng lãnh đạo và cầm quyền của Đảng đối với Nhà nước và hệ thống chính trị.
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, thể hiện những đặc điểm và tính ưu việt nổi bật Việc xây dựng nhà nước này là một lựa chọn tất yếu Theo văn kiện Đại hội biểu toàn quốc lần thứ XII, trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam, cần chú ý đến các yếu tố quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững và hiệu quả.
Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, và nhà nước có trách nhiệm phục vụ, tôn trọng nhân dân cũng như thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế.
Những điểm tích cực của tư tưởng Khổng tử đối với việc xây dựng Nhà nướ c pháp quy ề n xã h ộ i ch ủ nghĩa ở Vi ệ t Nam hi ệ n nay
Tư tưởng Nho giáo mang lại nhiều điểm tích cực cho việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay, với những đặc điểm nổi bật như tôn trọng đạo đức, đề cao giá trị nhân văn và khuyến khích sự gắn kết cộng đồng Những nguyên tắc này giúp củng cố nền tảng pháp lý và tăng cường trách nhiệm của công dân đối với xã hội Đồng thời, tư tưởng Nho giáo cũng thúc đẩy việc xây dựng một chính quyền minh bạch, công bằng và hiệu quả, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.
1 Tư tưởng tích cực trong việc giáo dục con người sống phải có đạo đức, có trách nhiệm với cộng đồng, phải xây dựng một trật tự xã hội ổn định
Giáo dục đạo đức trong đời sống con người, theo tư tưởng của Khổng Tử, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một xã hội ổn định và yên bình Để đạt được điều này, cần chú trọng đến đạo đức cá nhân từ giáo dục gia đình đến giáo dục cộng đồng, lấy "Đức" làm nền tảng vững bền Mặc dù không thể phủ nhận vai trò của luật pháp, nhưng sự phát triển bền vững của xã hội vẫn phụ thuộc vào giá trị đạo đức của mỗi cá nhân.
Nho giáo có những thiếu sót, nhưng đạo đức vẫn là yếu tố cần thiết trong mỗi cá nhân Trong một nhà nước pháp quyền, pháp luật đóng vai trò là chuẩn mực điều chỉnh hành vi xã hội và ngăn chặn các hành vi sai trái Tuy nhiên, con người không chỉ bị điều chỉnh bởi pháp luật mà còn bởi đạo đức, tôn giáo, tín ngưỡng và phong tục địa phương Điều này cho thấy pháp luật không thể bao quát tất cả và cần được Nhà nước thừa nhận trong khuôn khổ nhất định Tư tưởng Nho giáo của Khổng Tử nhấn mạnh tầm quan trọng của đạo đức và trách nhiệm cá nhân trong các mối quan hệ, và việc thiếu luật lệ hoặc coi thường nguyên tắc là trái ngược với tư tưởng này, do đó những hành vi đó luôn bị các nhà Nho lên án.
Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, kinh tế Việt Nam đã ghi nhận mức tăng trưởng 7,02% vào năm 2019, bất chấp tác động của dịch bệnh COVID-19 với mức tăng chỉ 2,91% Đây là thành tựu đáng khích lệ của Đảng và Nhà nước trong công cuộc xây dựng đất nước, góp phần nâng cao đời sống người dân Tuy nhiên, một vấn đề nghiêm trọng là đạo đức xã hội đang có dấu hiệu thụt lùi, với nhiều vụ việc gây chấn động dư luận Theo báo cáo của Ủy ban Tư pháp Quốc hội, cả nước ghi nhận 40.088 vụ phạm pháp, giảm 4,03% so với năm 2017, nhưng tính chất và mức độ bạo lực vẫn nghiêm trọng, với tình hình tội phạm ngày càng phức tạp và có xu hướng trẻ hóa.
Bạo hành và xâm phạm trẻ em, đặc biệt là hiếp dâm trẻ em, đang trở thành vấn đề nghiêm trọng tại nhiều địa phương Trong bối cảnh đó, Đại hội XII của Đảng đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận thức và xử lý triệt để tình trạng này.
Đạo đức xã hội và kinh tế ở Việt Nam hiện nay chưa phát triển song song, một phần do thiếu mục tiêu xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện trong chiến lược phát triển Đây là một thách thức mà Đảng và Nhà nước đã nhận diện và đang tìm cách giải quyết Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh rằng để xây dựng chủ nghĩa xã hội, cần có con người xã hội chủ nghĩa với bốn đức tính: cần, kiệm, liêm, chính Việc xây dựng con người có đạo đức và lối sống chuẩn mực là cần thiết, đồng thời cần áp dụng các giá trị đạo đức mới, phù hợp với bối cảnh hiện tại, nhằm phục vụ cho sự phát triển bền vững của đất nước.
2 Tư tưởng của Nho giáo có ảnh hưởng và nghĩa lớn trong việc xây dựng một chính quyền của dân do dân và vì dân
Tư tưởng trị quốc của Khổng Tử nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo người dân có cuộc sống vật chất đầy đủ, với yếu tố “dưỡng dân” là một trong những ưu tiên hàng đầu của nhà cầm quyền Điều này không chỉ góp phần tạo nên một đất nước thịnh trị theo tư tưởng Nho giáo mà còn nhấn mạnh vai trò của giáo dục trong việc nuôi dưỡng người dân Khổng Tử khuyến khích việc dạy học cho tất cả mọi người, không phân biệt tầng lớp, từ người nghèo đến người giàu, nhằm nâng cao tri thức và phẩm chất của xã hội.
Mọi người đều có quyền được học, điều này thể hiện một quan điểm tích cực và tiến bộ vượt thời đại Ngày nay, giáo dục vẫn là một vấn đề được các quốc gia trên thế giới đặc biệt chú trọng và quan tâm.
Bác Hồ kính yêu, vị cha già của dân tộc, luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học tập và rèn luyện đạo đức Theo quan niệm của Bác, chỉ có con đường học tập và tu dưỡng mới giúp dân tộc ta vững bền, độc lập và chủ quyền toàn vẹn Trong di chúc của mình, Bác đã khẳng định: “cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và văn hóa, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân”.
Tư tưởng và lời dạy của Bác Hồ về chăm lo đời sống vật chất và tinh thần có nhiều điểm tương đồng với chủ trương dưỡng giáo dân trong tư tưởng Khổng Tử, thể hiện tính thời đại sâu sắc Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII nhấn mạnh chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, khẳng định quan điểm của Đảng rằng việc phát huy nhân tố con người là yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng đã nhấn mạnh rằng con người là trung tâm của sự phát triển kinh tế xã hội, khẳng định rằng xã hội phải vì con người Con người được xem là tiềm năng trí tuệ, tinh thần và đạo đức, là yếu tố quyết định và là nguồn vốn quý giá nhất trong xây dựng chủ nghĩa xã hội Để thực hiện quan điểm này, chủ trương phát triển giáo dục và đào tạo được xác định là một động lực quan trọng, thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đồng thời phát huy nguồn lực con người, góp phần vào sự phát triển xã hội và tăng trưởng kinh tế bền vững.
Chúng ta cần học hỏi từ những điểm sáng và phát huy tích cực trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, với mục tiêu cao cả là “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” và tôn trọng pháp luật.
Xây dựng nhà nước vì dân, với người dân là trung tâm, là tư tưởng chủ đạo trong đường lối phát triển và xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Chủ tịch.
Hồ Chí Minh khẳng định rằng Đảng và nhân dân là nền tảng vững chắc của quốc gia, với quan điểm: “Chính phủ ta là một Chính phủ đầy tớ của nhân dân, một lòng, một dạ phục vụ nhân dân.” Điều này nhấn mạnh vai trò của chính quyền trong việc phục vụ lợi ích của người dân, thể hiện sự gắn bó chặt chẽ giữa Đảng, chính phủ và nhân dân trong công cuộc xây dựng đất nước.
3 Cán bộ, Công chức những người lãnh đạo, điều hành đất nước phải đủ đức đủ tài, phải có đủ phẩm chất năng lực phát triển đất nước
Nh ững điể m tiêu c ự c c ủa tư tưở ng Kh ổ ng t ử đố i v ớ i vi ệ c xây d ự ng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay
Do ảnh hưởng của bối cảnh lịch sử và thời đại, tư tưởng Nho giáo của Khổng Tử chứa đựng một số yếu tố tiêu cực và không phù hợp với việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay Cần thiết phải loại bỏ và giảm thiểu những yếu tố này để đảm bảo sự vững mạnh cho công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
1 Tâm lý coi thường thiếu tôn trọng pháp luật
Trong tư tưởng Nho giáo của Khổng Tử, vai trò đạo đức được đề cao một cách thái quá, dẫn đến việc áp dụng và tôn trọng pháp luật kém hiệu quả, gây ra tình trạng coi thường pháp luật Mặc dù Khổng Tử không hoàn toàn phủ nhận sự cần thiết của pháp luật, nhưng tư tưởng "Đức" trị nếu được tuyệt đối hóa có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến tình hình chính trị - xã hội, đặc biệt là trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
Sự phát triển của nền kinh tế thị trường đang làm gia tăng tình trạng xuống cấp đạo đức, điều này không chỉ đáng báo động mà còn cho thấy có sự lợi dụng đạo đức để can thiệp vào pháp luật.
Việc lợi dụng “đạo đức” giả để trục lợi đã làm giảm sút vai trò của pháp luật, với báo cáo của lực lượng Công an cho thấy tình hình tội phạm diễn biến phức tạp Trong năm năm thực hiện chỉ thị, đã ghi nhận 43.033 vụ phạm tội về trật tự xã hội, với 88.259 đối tượng, tăng 1,09% so với năm trước Một khảo sát năm 2015 cho biết lực lượng Công an đã triệt phá 44.000 vụ phạm pháp hình sự, 16.000 vụ phạm tội về kinh tế và hơn 26.000 đối tượng liên quan đến ma túy, cho thấy tỷ lệ tội phạm vẫn ở mức cao Nếu chúng ta áp dụng mù quáng tính đạo đức mà không tuân thủ pháp luật, sẽ khó có thể xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam vững mạnh về kinh tế, chính trị và xã hội.
2 Tư tưởng gia trưởng, không dân chủ, không coi trọng phụ nữ và sức mạnh của thế hệ trẻ
Trong xã hội Nho giáo của Khổng Tử, sự phân biệt và đối xử giữa bề trên và bề dưới rất rõ ràng, khi mà người dưới phải tuyệt đối tuân theo mệnh lệnh của bề trên, từ vua đến cha mẹ và chồng Điều này đã dẫn đến những ảnh hưởng tiêu cực trong suy nghĩ của người dân, đặc biệt là trong đội ngũ cán bộ, công chức, khiến họ lạm dụng quyền lực và trở nên hách dịch, nhũng nhiễu Hệ quả của tình trạng này là những vấn nạn như phong bì và quan liêu, làm cản trở sự phát triển của đất nước và quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, điều này cần phải được loại bỏ triệt để.
Tư tưởng Nho giáo chưa thực sự coi trọng vai trò của phụ nữ và thế hệ trẻ trong việc xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước Mặc dù nữ giới có thể thua kém nam giới ở một số khía cạnh, nhưng họ cũng sở hữu những điểm mạnh riêng mà nam giới không có, điều này vô hình chung làm giảm đi sức mạnh tổng thể.
Trong lịch sử, phụ nữ đã chứng minh khả năng cùng nam giới đấu tranh bảo vệ và xây dựng đất nước, điển hình như Hai Bà Trưng đã lãnh đạo cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Các nhân vật nổi bật như Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình, người duy nhất ký hiệp định Paris năm 1973, và GS, TS NGND Ngô Kiều Nhi, giải thưởng Kovalevskaia 2002, cùng Nguyễn Thị Minh Khai, nữ chiến sĩ cộng sản đầu tiên, đã đóng góp quan trọng cho sự nghiệp bảo vệ tổ quốc Vai trò của phụ nữ trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là vô cùng quan trọng; thiếu sự coi trọng phụ nữ đồng nghĩa với việc mất đi một nửa giá trị trong công cuộc xây dựng đất nước.
Thanh niên là thế hệ kế cận, quyết định tương lai của đất nước Một thế hệ trẻ có tri thức, sống tích cực và có đạo đức tốt sẽ góp phần tạo nên sự hùng cường và vững mạnh cho quốc gia Đảng ta đã nhận thức rõ vai trò quan trọng của thanh niên và đã có những chính sách thu hút nhân tài, chú trọng đào tạo kiến thức và đạo đức Những mục tiêu cụ thể trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII đã đề ra, như việc nâng tỷ lệ cán bộ chủ chốt dưới 45 tuổi lên 15-20% ở từng vị trí, thể hiện ưu việt trong đường lối xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, khác với những quan điểm lỗi thời trong việc đánh giá năng lực của phụ nữ và sức mạnh của lớp trẻ.
PHƯƠNG HƯỚ NG XÂY D ỰNG NHÀ NƯỚ C PHÁP QUY Ề N XÃ H Ộ I CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
XÃ H Ộ I CH Ủ NGHĨA Ở VI Ệ T NAM HI Ệ N NAY
3.1.1 Sựlãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam cùng những nguyên tắc cơ bản xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủnghĩa. Đề án “Chiến lượ c xây d ự ng và hoàn thi ện Nhà nướ c pháp quy ề n XHCN
Đến năm 2030, Việt Nam sẽ thực hiện nhiệm vụ quan trọng theo định hướng đến năm 2045, như đã đề ra trong Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII Đây là đề án mới nhất của Chính phủ nhằm xây dựng tầm nhìn dài hạn cho toàn hệ thống chính trị Qua 13 kỳ đại hội, nhiều đề án và chính sách về xây dựng nhà nước pháp quyền đã được thực hiện hiệu quả, củng cố pháp luật và cải cách bộ máy hành chính Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoạt động dựa trên Hiến pháp, với Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất, Chính phủ là cơ quan hành chính tối cao, và Tòa án nhân dân là cơ quan duy nhất có quyền xét xử Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục là nhân tố quyết định sự tồn tại của chế độ, đảm bảo lãnh đạo của Đảng trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền Đảng cần phát huy dân chủ trong việc xây dựng chính sách và pháp luật, đồng thời tổ chức và bố trí đội ngũ cán bộ hiệu quả.
Đảng Cộng sản Việt Nam tham gia bộ máy nhà nước với mục đích duy nhất là vì lợi ích của nhân dân Là đại diện cho nhân dân, Đảng phấn đấu vì sự phồn vinh của đất nước và hạnh phúc của người dân Cơ chế "Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ" được xác định từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V (1982) và VI (1986) là phương thức vận hành của hệ thống chính trị Việt Nam, phản ánh sự phát triển sáng tạo của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh Dưới sự lãnh đạo của Đảng, việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa cần đổi mới lập pháp, đảm bảo giám sát tối cao của Quốc hội và nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội, để họ thực sự đại diện cho nhân dân và thúc đẩy tự do, dân chủ trong nhà nước pháp quyền.
Các cơ quan Tư pháp cần kế thừa truyền thống đoàn kết, tâm huyết và trí tuệ của đội ngũ cán bộ, đồng thời khai thác tối đa các nguồn lực và phát huy thành tựu, kinh nghiệm để tham mưu cho Đảng và Nhà nước trong việc hoàn thiện thể chế, cơ chế và chính sách Mục tiêu là tạo ra môi trường pháp lý an toàn, thuận lợi cho phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và tăng cường hội nhập quốc tế Qua đó, xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, với tinh thần thượng tôn pháp luật và người dân sống theo Hiến pháp và Pháp luật.
3.1.2 Phát huy vận dụng những ưu điểm tích cực, hạn chế tiêu cực của tư tưởng Khổng tử với công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủnghĩa.
Trong tư tưởng của Khổng Tử, việc tiếp thu linh hoạt và áp dụng những quan điểm tiến bộ của Nho giáo là cần thiết trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam Sự tu dưỡng và phát triển tư tưởng này sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của đất nước.
Việc rèn luyện đạo đức cho người dân và phát triển nền kinh tế quốc dân là ưu tiên hàng đầu, nhằm xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam Đảng và Nhà nước luôn chú trọng phát huy năng lực của phụ nữ và sức trẻ, tận dụng mọi nguồn lực để người dân thực sự làm chủ vận mệnh quốc gia Người dân được sống trong một môi trường pháp lý bảo vệ, có cơ hội học tập và tu dưỡng đạo đức, lối sống lành mạnh để góp phần xây dựng quê hương.
Để xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiệu quả, chúng ta cần loại bỏ và hạn chế những tư tưởng tiêu cực ăn sâu từ Nho giáo như coi thường pháp luật, tư tưởng cổ hủ, bất bình đẳng giới và gia trưởng.
Một số giải pháp được đưa ra
3.2.1 Tiếp tục phát triển kinh tế thịtrường định hướng xã hội chủnghĩa trong đó cải tổ những quen điểm, tư tưởng lạc hậu của Khổng giáo
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa có mối quan hệ biện chứng, thúc đẩy lẫn nhau phát triển Để xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, một nền kinh tế ổn định và vững mạnh là điều cần thiết Tư tưởng Nho giáo, vốn hình thành trên nền kinh tế nông nghiệp nhỏ lẻ, hoàn toàn khác với nền kinh tế xã hội chủ nghĩa mà chúng ta xây dựng, dựa trên sản xuất công nông nghiệp hiện đại và lao động có kỹ thuật Để phát triển sản xuất, chúng ta đã chuẩn bị về quan hệ sản xuất, cơ sở vật chất, đào tạo đội ngũ khoa học kỹ thuật và công nhân lành nghề, đồng thời thực hiện giáo dục hướng nghiệp Tất cả đều tuân thủ các nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin và kinh nghiệm của các nước xã hội chủ nghĩa khác, trong khi tư tưởng Nho giáo không ảnh hưởng đến đường lối này Trong quá trình phát triển kinh tế xã hội chủ nghĩa, quan điểm coi nghĩa vụ trọng hơn lợi ích và đức hạnh cần được chú trọng.
Chủ nghĩa tình cảm và gia đình thường vượt trội hơn lý lẽ và kinh tế, dẫn đến những tình trạng lùng nhùng trong xã hội Những người lớn tuổi và thanh niên, giống như các nhà nho xưa, thiếu quyết đoán và khả năng hành động thực tế, mặc dù có thiện chí nhưng lại dễ rơi vào ảo tưởng, gây ra những tính toán sai lầm Ảnh hưởng của Nho giáo đã tạo ra khó khăn trong phát triển kinh tế do thiếu kinh nghiệm tổ chức và quản lý Hơn nữa, các phong tục tập quán lạc hậu đã dẫn đến việc coi thường pháp luật, điều này không phù hợp với nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam Cần loại bỏ những tập quán này để thay thế bằng những tư tưởng tiến bộ hơn của Khổng Tử, phù hợp với thực trạng hiện tại của đất nước.
3.2.2 Phát huy những yếu tố tích cực, hạn chế việc không tôn trọng pháp luật trong tư tưởng của Khổng Tử
Việc quá coi trọng đạo đức mà xem nhẹ pháp luật là nhược điểm lớn của Nho giáo Trong khi đó, nhà nước pháp quyền đặt tính thượng tôn pháp luật lên hàng đầu, trở thành tư tưởng chủ đạo xuyên suốt của đất nước ta.
Đạo đức và pháp luật có mối liên hệ chặt chẽ, cả hai đều điều chỉnh hành vi của con người trong xã hội Chúng tạo thành một mối quan hệ cộng sinh không thể tách rời, vì pháp luật được thiết lập nhằm điều chỉnh hành vi con người theo chuẩn mực đạo đức Việc sống có đạo đức và thực hiện những hành động không bị pháp luật cấm cho thấy sự tương hỗ giữa đạo đức và pháp luật, chứng tỏ rằng chúng không chỉ là ràng buộc mà còn hỗ trợ lẫn nhau trong việc duy trì trật tự xã hội.
Giáo dục đạo đức đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành những con người có phẩm chất tốt đẹp, từ đó góp phần xây dựng và điều hành một đất nước pháp quyền xã hội vững mạnh.
Chủ nghĩa Việt Nam cần những con người có phẩm chất tốt đẹp và năng lực, trong đó người dân cần hiểu rõ pháp luật để xây dựng và áp dụng vào đời sống Việc sử dụng pháp luật để giải quyết các vấn đề là cần thiết cho một công dân của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Tư tưởng Khổng Tử cũng đóng góp tích cực, khi nhấn mạnh đạo đức trong lối sống chính trị và quản lý nhà nước Sự kết hợp giữa pháp luật và đạo đức sẽ làm cho công cụ pháp luật hiệu quả hơn, giúp người dân tôn trọng và hiểu biết về pháp luật, đồng thời tu dưỡng bản thân theo hiến pháp Đây chính là nền tảng để xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam vinh quang và vĩ đại.
3.2.3 Xây dựng cán bộ, công chức trong sạch, không tham nhũng quan liêu, thượng tôn pháp luật và phát huy tư tưởng dân chủ Để xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam thì cần một đội ngũ nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao, bản lĩnh chính trị vững mạnh, đạo đức lối sống tốt Nhất là trong hoàn cảnh chúng ta đang trên đà hội nhập sâu rộng với thế giới, những bước chuyển mình to lớn của nhân loại đang và sẽ tác động đến đất nước chúng ta trong công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam Điều này càng đặt ra tầm quan trọng, ở tư tưởng Nho giáo của khổng tử thì yêu cầu về những người cầm quyền phải có những tiêu chuẩn rất cao, theo đó như nguyên tắc “chính danh” vị trí và nhiệm vụ của ai thì phải đúng bổn phận chức trách của người đó, không được lơ là trong nhiệm vụ, phải là bậc quân tử đại trượng phu để làm gương cho nhân dân loi theo Rõ ràng nếu loại bỏ những yếu tố tiêu cực của tư tưởng Nho giáo thì việc áp dụng các yếu tố tích cực trên vào việc xây dựng một đội ngũ cán bộ là vô cùng hợp lý, từ đó mà hinh thành nên phẩm chất của những người chiến sĩ cách mạng, một lòng vì nước vì dân phục vụ xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam giàu mạnh Từ những luận điểm trên các bước đầu vào khi tuyển trọn một người công chức nhà nước phải đảm bảo chọn đúng người có những phẩm chất đạo đức tốt, tư tưởng chính trị vững mạnh,
Việc phát triển đội ngũ cán bộ với trình độ năng lực chuyên môn cao là cần thiết trong bối cảnh đất nước đang phát triển nhanh chóng Đánh giá cán bộ cần được thực hiện một cách công tâm, tránh tình trạng cả nể và thiếu minh bạch, nhằm loại bỏ nhũng nhiễu và quan liêu Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể xây dựng một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam vững mạnh, với nền kinh tế phát triển và tinh thần thượng tôn pháp luật Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, người dân sẽ thực sự làm chủ đất nước, hướng tới một tương lai tươi sáng hơn.