Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH. KHOA ĐỊA LÝ. -------00------- TRẦN THỊ TÚ NGỌC HƯỚNG DẪN HỌC SINH HỢP TÁC THEO NHÓM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 11-CCGD. KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP NGÀNH SƯ PHẠM ĐỊA LÝ Vinh -2006. TrÇn ThÞ Tó Ngäc - 43A §Þa Khoá luận tốt nghiệp Đại học Lời cảm ơn Khoỏ lun tt nghip Hng dn hc sinh hp tỏc theo nhúm trong dy hc a lớ 11- CCGD chớnh l kt qu nghiờn cu u tiờn ca tụi sau nhng chng c hc tp ti khoa a lớ Trng i hc Vinh. Trc ht, cho phộp tụi c gi li cm n sõu sc nht ti thy giỏo Mai Vn Quyt, ngi thy ó tn tỡnh hng dn tụi trong ton b quỏ trỡnh thc hin ti ny. Tụi cng xin c cm n cỏc thy giỏo, cụ giỏo trong khoa a lớ ó luụn to mi iu kin thun li cho tụi hon thnh ti. Cm n tp th lp 43A a luụn luụn ng h tụi trong sut thi gian qua. ng thi, tụi xin c gi ti nhng giỏo viờn, hc sinh, bn bố, ng nghip Trng THPT Lờ Hu Trỏc I ó quan tõm giỳp tụi trong cụng vic nghiờn cu lớ thuyt, tỡm hiu thc tin v thc nghim ti li cm n chõn thnh nht. L mt sinh viờn bc u lm quen vi cụng tỏc nghiờn cu khoa hc, tụi khụng th trỏnh khi nhng hn ch v thiu sút. Rt mong nhn c s gúp ý t cỏc thy cụ giỏo v cỏc bn. Tụi xin chõn thnh cm n. Vinh, thỏng 5 nm 2006 Sinh viờn: Trn Th Tỳ Ngc A. M U Trần Thị Tú Ngọc - 43A Địa 2 Khoá luận tốt nghiệp Đại học 1. Lớ do chn ti Chỳng ta ang sng trong mt thi i m cỏch mng khoa hc cụng ngh lm bin i sõu sc mi mt i sng xó hi. Khi lng tri thc m loi ngi tớch lu c tng cng ngy cng nhanh v cú tớnh t bin theo quy lut hm s m thỡ c mi nm thỡ s lng ú li tng lờn gp ụi. Chớnh vỡ vy nu trc kia ch cn hc mt ln dựng cho c i thỡ ngy nay tn ti v thớch ng chỳng ta phi hc tp sut i. ỳng nh UNESCO ó tng núi con ng tt nht sng cũn ú l hc chung sng vi nhng ngi khỏc, hc cỏch lng nghe iu ngi khỏc núi, hc tp l mt c trng mi ca cuc sng. õy cng chớnh l thụng ip m UNESCO gi n cho mi cụng dõn v mi quc gia trờn th gii. Khi xỏc nh 4 tr ct cho giỏo dc trong th k XXI l: 1. Hc bit sng chung. 2. Hc hiu. 3. Hc lm. 4. Hc tn ti. t c mc tiờu chung ú giỏo dc cn phi hng ti vic phỏt huy ti a tớnh tớch cc ch ng sỏng to ca ngi hc cn phi a ngi hc vo v trớ trung tõm ca quỏ trỡnh giỏo dc. õy l mt nh hng ln ũi hi s i mi ton din c v mc tiờu ni dung phng phỏp dy hc. Trong ú phng phỏp dy hc cn c c bit chỳ trng. Bi vỡ phng phỏp chớnh l con ng l cỏch thc giỳp con ngi t c mc ớch ca hot ng nc ta c s soi sỏng ca ngh quyt Trung ng khoỏ IV s nghip i mi giỏo dc o to ó t c nhng kt qu bc u kh quan, mc tiờu giỏo dc tim cn dn vi yờu cu xó hi nhm to ra nhhng con ngi lao ng t ch nng ng v sỏng to cú nng lc gii quyt nhng vn do thc tin t ra t lo liu c vic lm, lp nghip v thng tin trong cuc sng, qua ú gúp phn xõy dng t nc giu mnh, xó hi cụng bng dõn ch, vn minh. Ni dung o to cng c hin i hoỏ cho phự hp vi yờu cu mi ca thi i, ng thi mm hoỏ phự hp vi c im, iu kin ca tng hc sinh. Phng phỏp dy hc theo hng tớch cc hoỏ hot ng ca ngi hc c c bit chỳ trng bi vỡ mun o to c con ngi khi vo i l con ngi t ch, nng ng v sỏng to thỡ phng phỏp giỏo dc cng phi hng vo lnh vc khi dy, rốn luyn v phỏt trin kh nng ngh v lm mt Trần Thị Tú Ngọc - 43A Địa 3 Khoá luận tốt nghiệp Đại học cỏch t ch, nng ng v sỏng to ngay trong lao ng, hc tp nh trng (Trn Hng Quõn- Tp chớ nghiờn cu giỏo dc thỏng 9- 1993). Thi gian qua lý lun dy hc a lớ ó cú nhng bc tin rừ rt trong vic nghiờn cu v ng dng phng phỏp trong vic dy hc a lớ trung hc ph thụng. Bờn cnh nhng phng phỏp cú tớch cht chung nh cỏc b mụn khỏc nh phng phỏp gii quyt vn , phng phỏp dy hc chng trỡnh hoỏ vv . chỳng ta cng cú nhng phng phỏp c thự ca a lớ nh phng phỏp hng dn hc sinh t khai thỏc tri thc t bn , phng phỏp s dng s liu thng kờ vv .c bit gn õy phng phỏp hng dn hc sinh hp tỏc trong nhúm ó c a vo dy hc a lý nhiu trng ph thụng v thu c kt qu ỏng khớch l. iu ú thỳc y chỳng ta cn phi cú nhng nghiờn cu sõu hn v phng phỏp ny mt mt ng dng cú hiu qu vo dy hc v mt khỏc tỡm ra cỏc kt hp ti u vi cỏc phng phỏp hin ang c s dng. T ú gúp phn nõng cao cht lng dy hc a lý, ỏp ng mc tiờu giỏo dc m nh trng t ra da trờ yờu cu ca xó hi. Chng trỡnh a lý lp 11- ci cỏch giỏo dc l chng trỡnh a lớ kinh t xó hi th gii vi ni dung kin thc cú tm bao quỏt ln, h thng k nng cú yờu cu khỏ cao. ng thi, la tui hc sinh lp 11 cng l la tui ó cú s trng thnh nht nh v mt nng lc nhn thc, trỡnh t duy v kh nng giao tip xó hi. Cỏc em ang tin dn n gn cỏnh ca ca s la chn ngh nghip, nh hng cho tng lai. Chớnh vỡ th tụi ó chn ti Hng dn hc sinh hp tỏc theo nhúm trong dy a lớ 11 - ci cỏch giỏo dc. Da trờn c s nhng yờu cu ang t ra cho chng trỡnh hc ny cng nhng da trờn c im ca tõm sinh lý, nhu cu v hng thỳ ca bn thõn hc sinh. õy l mt phng phỏp cú u im rt ln trong vic khuyn khớch hc sinh tỡm tũi, trao i v hp tỏc vi ngi khỏc, bit lng nghe, chia s v gii quyt cỏc vn chung, ch ng v tớch cc khi i din vi cỏc yờu cu ca thc tin. Phng phỏp ny s phỏt huy vai trũ tớch cc trong dy hc cỏc vn kinh t- xó hi c th trờn th gii v trong tng quc gia nờu nh chung ta bit vn dng mt cỏch ỳng n v sỏng to. 2. Mc ớch v nhim v ca ti 2.1. Mc ớch nghiờn cu Nm vng c s lý lun v c s thc tin ca phng phỏp hng dn hc sinh hp tỏc trong nhúm tin hnh vic vn dng phng phỏp ny vo Trần Thị Tú Ngọc - 43A Địa 4 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc dạy học địa lí 11- CCGD. Từ đó góp phần đổi mới phương pháp và nâng cao hiệu quả dạy học của bộ môn địa lí. Thông qua việc thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi của phương pháp hướng dẫn học sinh hợp tác trong nhóm. Tìm ra các giải pháp nhằm phát huy những ưu điểm và khắc phục những hạn chế của phương pháp khi vận dụng vào thực tiễn dạy học địa lí 11- CCGD. Đề xuất những định hướng đổi mới phương pháp dạy học địa lí trung học phổ thông phù hợp với yêu cầu của giai đoạn hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ của đề tài Nghiên cứu lý luận để nắm khái quát khái niệm, đặc điểm, ưu nhược điểm của các phương pháp dạy học nói chung và nắm vững phương pháp học sinh hướng dẫn hợp tác trong nhóm nói riêng. Nghiên cứu chương trình địa lí 11- CCGD để vận dụng phương pháp hướng dẫn học sinh hợp tác trong nhóm vào dạy học. Thực nghiệm sư phạm nhằm chứng minh tính khả thi của phương pháp. Rút ra các kết luận cần thiết đề xuất khả năng ứng dụng vào thực tiễn. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của phương pháp hướng dẫn học sinh hợp tác theo nhóm. Hoạt động học tập và qúa trình nhận thức của học sinh lớp 11 Trường THPT Lê Hữu Trác I Hà Tĩnh trong môn địa lí kinh tế- xã hội 11-CCGD. 4. Giới hạn nghiên cứu đề tài Trong qúa trình dạy học địa lí, người giáo viên luôn phải nắm vững và vận dụng linh hoạt nhiều phương pháp khác nhau trong đó có những phương pháp có hiệu quả hơn và nó sẽ đóng vai trò chủ đạo hay còn gọi là phương pháp “ trội”. Với phạm vi của đề tài này tôi chỉ xin đề cập đến một phương pháp dạy học cụ thể đó là phương pháp hướng dẫn học sinh hợp tác trong nhóm. Đồng thời vận dụng phương pháp này vào dạy học địa lí 11–CCGD với tư cách là một phương pháp “trội”. 5. Giả thuyết khoa học Kết quả nghiên cứu của đề tài vận dụng phương pháp học sinh hợp tác trong nhóm sẽ nâng cao hiệu quả dạy học môn địa lí 11- CCGD. 6. Lịch sử nghiên cứu đề tài TrÇn ThÞ Tó Ngäc - 43A §Þa 5 Kho¸ luËn tèt nghiÖp §¹i häc Vấn đề tăng cường hoạt động trao đổi, hợp tác giữa học sinh trong quá trình lĩnh hội tri thức là một vấn đề được quan tâm rất lớn trong lịch sử giáo dục. Ngay từ trước công nguyên, Khổng Tử ( 550- 479) đã viết trong luận ngữ: “Tam nhân đồng hành, tất hữu ngã sư yên. Trạch kỳ thiện dã nhi tòng chi, kỹ bất thiện dã nhi cải chi” ( Ba người cùng đi tất có người là thầy, lựa cái hay của người này mà học, xét cái quấy của người kia mà tự sửa mình). Trong lý thuyết cũng như thực tiễn dạy học Khổng Tử rất quan tâm đến phương pháp trao đổi lẫn nhau giữa các môn sinh ( đàm đạo). Ở phương Tây sau thời kỳ phục hưng việc xây dựng nhà trường mới tích cực đã để lại nhiều công trình nghiên cứu quan trọng về dạy học hợp tác. Đầu thế kỷ XVII J.A Kômexki trong tác phẩm nổi tiếng “ Lý luận dạy học” lần đầu tiên đã xây dựng những cơ sở cho phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính chủ động của học sinh, mà một trong những hướng cơ bản là tăng cường hoạt động của chủ thể lĩnh hội tri thức. Cuối thế kỷ XIX đầu thể kỷ XX, Jonh Deway là người đã đưa ra quan điểm dạy học hợp tác theo nhóm dựa trên cơ sở triết học thực dụng, J. Deway đã xây dựng một khoa học sư phạm rất tích cực về sự làm việc chung của học sinh. Ông đã chỉ ra rằng, thông qua việc tạo dựng cho trẻ môi trường làm việc chung, trẻ sẽ có thói quen trao đổi kinh nghiệm thực hành, có cơ hội phát triển lý luận và những khả năng trừu tượng hóa. Đồng thời, học tập theo nhóm chính là sự tập dượt cho trẻ làm quen và thích ứng với phong cách làm việc hợp tác trong đời sống xã hội ngày nay. Trên tư tưởng đó, J. Deway đã tổ chức các nhóm học tập cho học sinh trong nhà trường. Sau này Kers chensteiner đã nối tiếp J. Deway trong việc tổ chức dạy học theo nhóm. Theo ông hoạt động chung chẳng những khơi dậy tinh thần trách nhiệm cá nhân trong lương tâm của mỗi con người mà còn loại bỏ được những hành động gây ra bởi động cơ có tích ích kỷ cá nhân. Tuy nhiên những công trình của J. Deway và Kers chensteiner về dạy học theo nhóm chủ yếu nhìn nhận vấn đề này theo phương diện là hình tổ chức dạy học. Chính vì vậy khi áp dụng vào thực tiễn đã gặp phải những hạn chế nhất định. Đến những năm 20 của thế kỷ XX Causinet là người đã có những nghiên cứu về dạy học theo nhóm với tư cách là một phương pháp nhằm thoả mãn nhu cầu hoạt động, nhu cầu xã hội của trẻ em. Tiếp theo đó là những công trình của Guy Pakmade, Joho kodeh đã bổ sung phát triển phương pháp dạy học theo TrÇn ThÞ Tó Ngäc - 43A §Þa 6 Khoá luận tốt nghiệp Đại học nhúm theo hng ngy cng phỏt huy tớnh tớch cc nhn thc ca hc sinh. Chớnh vỡ vy ngy nay phng phỏp ny c ng dng trong nhiu trng hc trờn th gii. Vit Nam bờn cnh vic cao truyn thng tụn s trng o, khụng thy my lm nờn cha ụng ta cng nhc nh hc thy khụng ty hc bn iu ny cú ngha l ngay t rt sm chỳng ta ó nhn thc sõu sc vn hc bn, hp tỏc vi bn cú ý ngha ht sc quan trng trong giỏo dc. Trong lnh vc lý lun dy hc a lý, nhng nghiờn cu v dy hc hp tỏc theo nhúm ch yu i sõu vo hỡnh thc tho lun nhúm. Nm 1998 Trong lý lun dy hc a lớ phn i cng ng tỏc gi Nguyn Dc- Nguyn Trng Phỳc ó cp khỏ chi tit phng phỏp tho lun nhúm v xp nú vo phng phỏp dy hc ly hc sinh lm trung tõm. n nm 2003, tỏc gi ng Vn c- Nguyn Thu Hng ó xõy dng mt s phng phỏp tớch cc trong ú s dng hp tỏc nhúm hc sinh nh phng phỏp tho lun, phng phỏp dy hc hp tỏc, phng phỏp bỏo cỏo, phng phỏp trao i.vv . Nhng vn ny c cp trong cun Phng phỏp dy hc a lý theo hng tớch cc nh xut bn i hc s phm 2003. Ngoi ra phng phỏp dy hc theo nhúm cũn c cp khớa cnh tớch cc hay khớa cnh khỏc trong mt s ti liu, khoỏ lun tt nghip, chuyờn i mi phng phỏp.vv . Song nhỡn chung cha cú mt cụng trỡnh no nghiờn cu mt cỏch ton din, y v c bit l cha kt hp c vi cỏc phng phỏp khỏc mang c thự a lớ. Chớnh vỡ vy nờn ti ny s i sõu vo vic nghiờn cu v vn dng phng phỏp hng dn hc sinh hp tỏc theo nhúm trong mt mụn hc c th vi mt chng trỡnh c th. ú l chng trỡnh a lớ kinh t - xó hi lp 11- CCGD. ng thi, xem xột phng phỏp ny trong mi quan h cỏc phng phỏp dy hc khỏc, bi vỡ chỳng ta bit rng khụng cú mt phng phỏp no l ti u cng nh khụng cú con ng no l duy nht. 7. Phng phỏp nghiờn cu 7.1. Nhúm phng phỏp nghiờn cu lý thuyt Phng phỏp thu thp ti liu: Tỡm hiu v la chn nhng ti liu cn thit v tõm lý hc, giỏo dc hc, lý lun dy hc a lý, i mi phng phỏp dy hc.vv . Phng phỏp x lý ti liu: Bao gm c, phõn tớch, tng hp, so sỏnh h thng hoỏ nhng vn liờn quan. Trần Thị Tú Ngọc - 43A Địa 7 Khoá luận tốt nghiệp Đại học 7.2. Nhúm phng phỏp nghiờn cu thc tin iu tra s phm: Tip xỳc v ly ý kin giỏo viờn, hc sinh trng THPT. D cỏc gi dy a lớ c 3 khi lp 10, 11, 12, (tp trung nht lp 11) Thc nghim s phm: Chn lp thc nghim v lp i chng lp 11. Xõy dng cỏc giỏo ỏn vn dng phng phỏp hng dn hc sinh hp tỏc theo nhúm dy mụn a lớ lp thc nghim. Sau ú kim tra ỏnh giỏ kt qu so sỏnh vi kt qu lp i chng rỳt ra kt lun. 8. K hoch thc hin ti Giai on 1: Thỏng 9- 2005 n thỏng 11- 2005: chn ti v thu thp ti liu. Giai on 2: Thỏng 12- 2005 n thỏng 2- 2006: x lý ti liu xõy dng cng. Giai on 3: Thỏng 2- 2006 n thỏng 4-2006 thc nghim s phm. Giai on 4: Thỏng 4- 2006 n thỏng 5- 2006: Hon chnh v bo v ti. 9. B cc khoỏ lun A. M u. B. Ni dung - Chng I: Nhng c s khoa hc ca phng phỏp hng dn hc sinh hp tỏc theo nhúm trong dy hc a lý 11-CCGD. - Chng II: Vn dng phng phỏp hng dn hc sinh hp tỏc theo nhúm vo dy hc a lớ lp 11- CCGD. - Chng III : Thc nghim s phm. C. Kt lun D. Ti liu tham kho B. Phần Nội dung Trần Thị Tú Ngọc - 43A Địa 8 Khoá luận tốt nghiệp Đại học Ch ơng I Những cơ sở khoa học của phơng pháp hớng dẫn học sinh hợp tác theo nhóm trong dạy học địa lí 11- CCGD 1. C s lý lun 1.1. Khỏi nim v phng phỏp dy hc 1.1.1 Khỏi nim Theo quan im trit hc phng phỏp l cỏch thc con ng, phng tin, l t hp cỏc bc m trớ tu phi i tỡm ra v chng minh chõn lý. Trong tỏc phm Bỳt ký trit hc V.I Lờnin ó nờu lờn nh ngha phng phỏp ca Hờghen: Phng phỏp l ý thc v hỡnh thc ca s t vn ng bờn trong ca ni dung . Phng phỏp dy hc l mt trong nhng vn c bn ca lý lun dy hc. õy l mt vn cũn tn ti rt nhiu quan im khỏc nhau. I la Bene ( 1981) cho rng phng phỏp dy hc l mt h thng hnh ng cú mc ớch ca giỏo viờn nhm t chc hot ng nhn thc v thc hnh ca hc sinh m bo cho hc sinh lnh hi ni dung hc vn. IUK Baranxki ( 1983) nh ngha phg phỏp dy hc l cỏch thc tng tỏc gia thy v trũ nhm gii quyt cỏc nhim v giỏo dng, giỏo dc v phỏt trin trong quỏ trỡnh dy hc. I.D Dverev ( 1980) nh ngha phng phỏp dy hc l cỏch thc hot ng tng h gia thy v trũ nhm t c mc ớch dy hc. Hot ng ny c th hin trong vic s dung cỏc ngun nhn thc, cỏc thut ng logic, cỏc hot ng c lp ca hc sinh v cỏch thc iu khin qua quỏ trỡnh nhn thc ca thy giỏo. Ngoi ra cũn cú rt nhiu quan im khỏch nhau v phng phỏp dy hc. Song tu chung li ta cú th cú mt nh ngha khỏi quỏt nh sau: Phng phỏp dy hc l t hp cỏc cỏch thc hot ng ca thy v trũ trong qỳa trỡnh dy hc di s ch o ca thy nhm thc hin tt nhim v dy hc. 1.1.2 Tớnh cht: Phng phỏp dy hc cú 4 tớnh cht c bn sau: Trần Thị Tú Ngọc - 43A Địa 9 Khoá luận tốt nghiệp Đại học - Tớnh mc ớch: õy l tớnh cht c bn nht ca phng phỏp dy hc. Bi vỡ mi phng phỏp u mun vch ra con ng ti u t n mc tiờu. Phng phỏp dy hc trc ht phi phc v cho mc tiờu o to ca nh trng, o to nhng th h hc sinh lm ch c hot ng nhn thc, tr thnh ngi lao ng cú hc vn, cú o c, nng ng, sỏng to, giu lũng nhõn ỏi, yờu nc, yờu ch ngha xó hi. t c mc tiờu ny trong thi gian gn õy cỏc nh lý lun dy hc ó ra nhiu khuynh hng dy hc mi nhm phỏt huy tớnh tớch cc ca hc sinh: Dy hc gii quyt vn ; dy hc chng trỡnh hoỏ; dy hc hp tỏc nhúm v.v chớnh l biu hin c th ca khuynh hung i mi ny. - Tớnh ni dung: Phng phỏp dy hc bao gi cng l phung phỏp dy hc nhng tri thc nht nh v gn lin vi mt hoc nhiu phng tin dy hc nht nh. Phng phỏp dy hc a lớ s cú nhng nột c thự khỏc vi b mụn dy hc lch s,v trong b mụn a lớ t nhiờn s cú nhng nột c thự khỏc vi b mụn dy hc a lớ linh t xó hi. Hn na khi ni dung thay i nú cũn ũi hi phng phỏp phi thay i cho phự hp. S phỏt trin khụng ngng ca khi lng tri thc m loi ngi tớch lu c trong thi i ngy nay ang lm bin i sõu sc h thng phng phỏp dy hc. - Tớnh hiu qu: Cỏc phng phỏp dy hc chu s chi phi mnh m ca cỏc c im la tui hc sinh v hiu qu ca chỳng tu thuc vo kh nng vn dng ca ngi giỏo viờn trong nhng iu kin c th ca lp hc v ca tng hc sinh. Vớ d nh phng phỏp tho lun nhúm, gii quyt vn . phự hp vi hc sinh cui cp vỡ trỡnh v nng lc ca cỏc em ó t c n mc trng thnh nht nh. Cũn phng phỏp s dng phng tin trc quan, quan sỏt, k chuyn s gõy c hng thỳ hc sinh nh tui. - Tớnh h thng: Cỏc phng phỏp dy hc c vn dng trong tng khõu ca quỏ trỡnh dy hc nờn phi to thnh mt h thng c la chn, cõn nhc mt cỏch khoa hc. Hn na mi phng phỏp dy hc cng phi l mụt h thng thao tỏc bin phỏp tng xng vi lụgic ca hot ng din ra trong lỳc phng phỏp dy hc ú c vn dng. 1.2. Phng phỏp hng dn hc sinh hp tỏc theo nhúm 1.2.1. Khỏi nim Cỏc Mỏc tng núi rng Trong tớnh hin thc ca nú bn cht ca con ngi l tng ho cỏc mi quan h xó hi. Nhng quan h y th hin trong Trần Thị Tú Ngọc - 43A Địa 10 . 43A Địa 8 Khoá luận tốt nghiệp Đại học Ch ơng I Những cơ sở khoa học của phơng pháp hớng dẫn học sinh hợp tác theo nhóm trong dạy học địa lí 11- CCGD. phương pháp dạy học cụ thể đó là phương pháp hướng dẫn học sinh hợp tác trong nhóm. Đồng thời vận dụng phương pháp này vào dạy học địa lí 11 CCGD với tư