BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC VINH -----  ----- ĐỖ TRUNG LINH VẬN DỤNG DẠY HỌC HỢP TÁC THEO NHÓM NHỎ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC VINH – 2011 1 DANH M C CÁC CH VI T T TỤ Ữ Ế Ắ 1.PPDH: ph ng pháp d y h cươ ạ ọ 2.DHHT: d y h c h p tácạ ọ ợ 3.THPT: trung h c ph thôngọ ổ 4.GV: giáo viên 5.HS: h c sinhọ 6.TN: thí nghi mệ 7. C: đ i ch ngĐ ố ứ 8. TN 0 : th c nghi mự ệ 9.PTHH: ph ng trình hoá h cươ ọ 10. TNSP: th c nghi m s ph mự ệ ư ạ 2 LỜI CẢM ƠN Luận văn Thạc sĩ với đề tài “VẬN DỤNG MỘT SỐ CẤU TRÚC HỌC HỢP TÁC THEO NHÓM NHỎ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 9- THCS” được hoàn thành nhờ sự giúp đỡ tận tình của các quý Thầy Cô giáo tổ Bộ môn Lí luận và Phương pháp dạy học Hóa học – Khoa Hóa học – Trường Đại học Vinh, ĐHSP Hà Nội . Đặc biệt là PGS.TS Nguyễn Thị Sửu, người đã trực tiếp hướng dẫn đề tài từ khi tác giả có ý tưởng nghiên cứu, xây dựng đề cương chi tiết cho đến khi luận văn được hoàn thành. Trong quá trình hoàn thành luận văn, tác giả cũng đã nhận được những ý kiến đóng góp xây dựng quý báu của các quý Thầy giáo PGS.TS Nguyễn Xuân Trường, PGS.TS Lê Văn Năm, PGS.TS Cao Cự Giác cùng nhiều lời động viên giúp đỡ của các quý Thầy Cô giáo khác trong Khoa Hóa học – Trường Đại học Vinh và Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội. Tác giả xin cảm ơn Ban giám hiệu, tổ Bộ môn tự nhiên các trường THCS Xuân hòa, THCS Xuân Trường, THCS Lê Thánh Tông, Huyện Thọ Xuân, Tỉnh Thanh Hóa cùng với các Giáo viên Lê Thị Hồng, Nguyễn Minh Đức, Lê Thị Hằng, và các em học sinh đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tác giả trong quá trình thực nghiệm sư phạm tại trường. Nhân dịp này, tác giả chân thành cảm ơn gia đình, Ban Giám hiệu, Phòng Quản lí Khoa học, Khoa Sau Đại học, Ban chủ nhiệm Khoa Hóa học, các đồng nghiệp, các anh chị học viên cao học 15, 16 Trường Đại học Vinh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành luận văn này. Thanh hóa , ngày 22 tháng 11 năm 2011 Tác giả ĐỖ TRUNG LINH 3 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cảm ơn Danh mục các chữ viết tắt Mục lục PHẦN 1: MỞ ĐẦU 1 1. Lý do chọn đề tài 1 2. Mục đích đề tài .2 3. Nhiệm vụ đề tài 2 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .2 5. Giả thuyết khoa học .3 6. Phương pháp nghiên cứu .3 7. Những đóng góp của đề tài 3 PHẦN 2: NỘI DUNG .4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .4 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .4 1.1.1. Nhu cầu đổi mới PPDH hoá học .4 1.1.2. Phương hướng đổi mới PPDH .6 1.2. Cơ sở phương pháp luận cho việc đổi mới PPDH .7 1.2.1. Dạy học lấy HS làm trung tâm 7 1.2.2. Đổi mới PPDH theo hướng hoạt động hoá người học 9 1.2.3. Quan điểm kiến tạo trong dạy học hoá học .11 1.2.4. Quan điểm dạy học tương tác 13 1.3. Phương pháp dạy học tích cực 13 1.3.1. Khái niệm .13 1.3.2. Những dấu hiệu đặc trưng của PPDH tích cực .14 1.4. DHHT theo nhóm nhỏ - một PPDH tích cực .15 1.4.1. Khái niệm DHHT theo nhóm nhỏ .15 1.4.2. Cấu trúc của học hợp tác theo nhóm .16 1.4.3. Ưu – nhược điểm của học hợp tác theo nhóm nhỏ .18 1.4.4. Các trường phái nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động học tập hợp tác theo nhóm nhỏ 21 4 1.4.5. Quản lí – tổ chức hoạt động học hợp tác theo nhóm nhỏ .28 1.4.6. Đánh giá kết quả học tập trong học hợp tác 32 1.5. Thực trạng việc tổ chức học hợp tác theo nhóm trong dạy học hóa học ở một Số trường THCS thuộc tỉnh Thanh Hoá .33 1.5.1. Sơ lược về tình hình giáo dục và đổi mới PPDH hóa học ở một số trường THCS Tỉnh Thanh Hoá 33 1.5.2. Tình hình sử dụng phương pháp DHHT theo nhóm trong dạy học hóa học THPT Tỉnh Đồng Tháp 33 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 35 Chương 2: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC HỢP TÁC TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 9 THCS 36 2.1. Nội dung và cấu trúc chương trình hóa học lớp 9 THCS .36 2.1.1. Mục tiêu của chương trình hóa học lớp 9 THCS 2.1.2. Nội dung và cấu trúc chương trình hoá học lớp 9THCS 37 2.2. Tổ chức hoạt động học hợp tác theo nhóm trong bài dạy nghiên cứu về thuyết – định luật – hình thành khái niệm 39 2.2.1. Hệ thống bài dạy về thuyết – hình thành khái niệm 39 2.2.2. Nguyên tắc giảng dạy các bài về thuyết – định luật .40 2.2.3. Tổ chức hoạt động học tập theo nhóm trong bài dạy học thuyết 41 2.2.4. Xây dựng giáo án bài dạy sử dụng cấu trúc hoạt động nhóm .51 2.3. Tổ chức hoạt động học hợp tác theo nhóm trong bài dạy nghiên cứu nguyên tố và chất 56 2.3.1. Hệ thống bài dạy về nguyên tố và chất trong chương trình hóa học lớp 10 THPT nâng cao 56 2.3.2. Nguyên tắc giảng dạy các bài về nguyên tố - chất hóa học 56 2.3.3. Tổ chức hoạt động học hợp tác trong bài dạy nghiên cứu về nguyên tố - chất hóa học .56 2.3.4. Xây dựng giáo án bài dạy có sử dụng phương pháp DHHT theo nhóm 68 2.4. Tổ chức hoạt động học hợp tác theo nhóm trong bài dạy luyện tập – ôn tập .73 2.4.1. Hệ thống bài luyện tập – ôn tập trong chương trình hóa học lớp 10 THPT nâng cao .73 2.4.2. Tổ chức hoạt động học hợp tác trong giờ luyện tập – ôn tập .74 2.4.3. Xây dựng giáo án bài dạy có sử dụng phương pháp DHHT theo nhóm 85 2.5. Tổ chức hoạt động học hợp tác theo nhóm trong bài dạy thực hành hóa học .90 5 2.5.1. Hệ thống các bài thực hành trong chương trình hóa học 10 THPT nâng cao 90 2.5.2. Tổ chức hoạt động học hợp tác trong giờ thực hành 90 2.5.3. Xây dựng giáo án bài dạy có sử dụng phương pháp DHHT theo nhóm 96 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 99 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 100 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm 100 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm .100 3.3. Chuẩn bị thực nghiệm 100 3.4. Tiến hành thực nghiệm .101 3.5. Kết quả thực nghiệm 102 3.5.1. Kết quả điều tra GV .102 3.5.2. Kết quả điều tra HS 105 3.5.3. Kết quả 3 bài kiểm tra của 3 tiết dạy thực nghiệm .106 3.6. Xử lí kết quả thực nghiệm 106 3.7. Phân tích kết quả thực nghiệm 112 3.7.1. Tỷ lệ HS yếu kém, trung bình, khá và giỏi .112 3.7.2. Đồ thị các đường lũy tích 112 3.7.3. Giá trị các tham số đặc trưng .112 3.7.4. Kiểm tra kết quả thực nghiệm bằng phép thử Student 113 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 114 PHẦN 3: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .115 TÀI LIỆU THAM KHẢO .117 PHỤ LỤC 6 PH N M UẦ Ở ĐẦ 1. Lý do ch n đ tàiọ ề Th k XXI v i s phát tri n v t b c c a khoa h c công ngh ,ế ỷ ớ ự ể ượ ậ ủ ọ ệ s bùng n c a n n kinh t tri th c đòi h i con ng i ph i có m t sự ổ ủ ề ế ứ ỏ ườ ả ộ ố ph m ch t và n ng l c n i lên hàng đ u nh n ng l c h p tác làmẩ ấ ă ự ổ ầ ư ă ự ợ vi c nhóm, n ng l c ho t đ ng th c ti n và gi i quy t v n đ doệ ă ự ạ ộ ự ễ ả ế ấ ề cu c s ng đ t ra, n ng l c thích ng… Nh ng yêu c u trên đ t raộ ố ặ ă ự ứ ữ ầ ặ nhi m v cho ngành giáo d c ph i đ i m i toàn di n đ đáp ng t tệ ụ ụ ả ổ ớ ệ ể ứ ố h n nhu c u giáo d c c a xã h i và cá nhân, t ch đ đào t o,ơ ầ ụ ủ ộ ừ ế ộ ạ cách thi t k ch ng trình, tìm tòi nh ng ph ng pháp, cách th cế ế ươ ữ ươ ứ đào t o phù h p.ạ ợ i v i giáo d c b c ph thông, chúng ta đã có s đ i m i toĐố ớ ụ ở ậ ổ ự ổ ớ l n trong v ch ng trình đào t o đó chính là s ra đ i c a b sáchớ ề ươ ạ ự ờ ủ ộ giáo khoa m i v i n i dung và hình th c th hi n m i. Chính vì thớ ớ ộ ứ ể ệ ớ ế mà yêu c u đ i m i ph ng pháp d y h c c ng là m t v n đ c pầ ổ ớ ươ ạ ọ ũ ộ ấ ề ấ thi t c a ngành giáo d c. nh h ng d y h c tích c c là m t đ nhế ủ ụ Đị ướ ạ ọ ự ộ ị h ng quan tr ng đã đ c n c ta l a ch n cho vi c đ i m iướ ọ ượ ướ ự ọ ệ ổ ớ ph ng pháp d y h c, và đã đ c v n d ng trong vi c đ i m iươ ạ ọ ượ ậ ụ ệ ổ ớ nhi u ph ng pháp d y h c c th khác nhau.ề ươ ạ ọ ụ ể S thành công c a vi c d y h c ph thu c r t nhi u vào ph ngự ủ ệ ạ ọ ụ ộ ấ ề ươ pháp d y h c đ c giáo viên l a ch n. Cùng m t n i dung nh ng tuạ ọ ượ ự ọ ộ ộ ư ỳ thu c vào ph ng pháp d y h c c th trong d y h c thì k t qu sộ ươ ạ ọ ụ ể ạ ọ ế ả ẽ khác nhau v m c đ l nh h i các tri th c, s phát tri n c a trí tuề ứ ộ ĩ ộ ứ ự ể ủ ệ cùng các k n ng t duy, ph ng pháp nh n th c và giáo d c đ o đ cĩ ă ư ươ ậ ứ ụ ạ ứ và s chuy n bi n thái đ hành vi.ự ể ế ộ Trong xu th chung c a d y h c hi n nay, ng i ta coi d u hi uế ủ ạ ọ ệ ườ ấ ệ c b n c a ph ng pháp là: Tính ch t t ch c, ch đ o ho t đ ngơ ả ủ ươ ấ ổ ứ ỉ ạ ạ ộ nh n th c c a giáo viên đ i v i h c sinh. M i ph ng pháp đ mậ ứ ủ ố ớ ọ ỗ ươ ả nh n m t ch c n ng, xác đ nh đ i v i vi c t ch c ho t đ ng nh nậ ộ ứ ă ị ố ớ ệ ổ ứ ạ ộ ậ 7 th c c a h c sinh. H c sinh ti p nh n m t cách th đ ng các triứ ủ ọ ọ ế ậ ộ ụ ộ th c do giáo viên truy n th hay đ c l p tìm tòi nghiên c u đ l nhứ ề ụ ộ ậ ứ ể ĩ h i tri th c, đ c th hi n qua ho t đ ng giúp h c sinh đ nh h ngộ ứ ượ ể ệ ạ ộ ọ ị ướ v n và th c hi n trách nhi m c v n, giúp h c sinh tìm tòi gi iấ ự ệ ệ ố ấ ọ ả quy t v n đ c a giáo viên trong gi h c.ế ấ ề ủ ờ ọ Nh v y các ph ng pháp d y h c phát huy tính tích c c chư ậ ươ ạ ọ ự ủ đ ng, sáng t o c a h c sinh có s t ch c và h ng d n đúng m cộ ạ ủ ọ ự ổ ứ ướ ẫ ứ c a giáo viên trong vi c phát hi n và gi i quy t v n đ c a h c sinhủ ệ ệ ả ế ấ ề ủ ọ theo cá nhân ho c h c h p tác theo nhóm s góp ph n hình thànhặ ọ ợ ẽ ầ ph ng pháp và nhu c u t h c, h c l n nhau t đó t o đ c ni mươ ầ ự ọ ọ ẫ ừ ạ ượ ề vui và h ng thú trong h c t p c a h c sinh.ứ ọ ậ ủ ọ H c h p tác theo nhóm là m t ph ng pháp d y h c tích c c đãọ ợ ộ ươ ạ ọ ự đ c nghiên c u và áp d ng có hi u qu nh ng n c phát tri n …ượ ứ ụ ệ ả ở ữ ướ ể Ph ng pháp này Vi t Nam đã đ c chú tr ng nghiên c u ápươ ở ệ ượ ọ ứ d ng trong đ i m i ph ng pháp d y h c hi n nay. Tuy nhiên vi cụ ổ ớ ươ ạ ọ ệ ệ nghiên c u m i đ c th c hi n vi c áp d ng các c u trúc chungứ ớ ượ ự ệ ở ệ ụ ấ c a ho t đ ng h c h p tác.ủ ạ ộ ọ ợ V i đ c tr ng c a môn hóa h c là m t môn khoa h c k t h pớ ặ ư ủ ọ ộ ọ ế ợ gi a lý thuy t và th c nghi m h c sinh có th t tìm tòi khám pháữ ế ự ệ ọ ể ự ki n th c ho c làm vi c cùng nhau trong nhóm nh d i s đi uế ứ ạ ệ ỏ ướ ự ề khi n và h ng d n c a giáo viên thì vi c áp d ng ph ng phápể ướ ẫ ủ ệ ụ ươ d y h c theo nhóm nh b ng ho t đ ng h c t p h p tác s đem l iạ ọ ỏ ằ ạ ộ ọ ậ ợ ẽ ạ hi u qu cao trong các ti t h c, nh m nâng cao ch t l ng d y vàệ ả ế ọ ằ ấ ượ ạ h c ph thông trung h c. S áp d ng c u trúc STAD, Jigsaw, ‘riọ ở ổ ọ ự ụ ấ r m” c a các nhà lý lu n d y h c các n c phát tri n này s kh cầ ủ ậ ạ ọ ở ướ ể ẽ ắ ph c đ c nh ng nh c đi m c b n c a ph ng pháp h c t p theoụ ượ ữ ượ ể ơ ả ủ ươ ọ ậ nhóm và mang l i hi u qu cao.ạ ệ ả Vì v y tôi ch n đ tài: ậ ọ ề “ D y h c h p tác theo nhóm nhạ ọ ợ ỏ trong d y h c hóa h c l p 9 ph n vô c trung h c c s ”.ạ ọ ọ ớ ầ ơ ọ ơ ở 2. M c đích đ tàiụ ề 8 Nghiên c u v n d ng m t s c u trúc h c h p tác vào vi c tứ ậ ụ ộ ố ấ ọ ợ ệ ổ ch c ho t đ ng d y h c h p tác cho h c sinh trong d y h c ph nứ ạ ộ ạ ọ ợ ọ ạ ọ ầ hóa h c vô c l p 9 THCS, nh m góp ph n đ i m i ph ng phápọ ơ ớ ằ ầ ổ ớ ươ d y h c hóa h c theo h ng d y h c tích c c.ạ ọ ọ ướ ạ ọ ự 3. Nhi m v đ tàiệ ụ ề - Nghiên c u các v n đ lí lu n có liên quan đ n đ tài bao g m:ứ ấ ề ậ ế ề ồ + Ph ng h ng đ i m i PPDH hóa h c, các PPDH tích c c.ươ ướ ổ ớ ọ ự + Ph ng pháp d y h c h p tác theo nhóm nh .ươ ạ ọ ợ ỏ - Nghiên c u ch ng trình hóa h c THCS chú tr ng ch ng trìnhứ ươ ọ ọ ươ hóa vô c l p 9 .ơ ớ - Nghiên c u m t s c u trúc ho t đ ng h c h p tác theo nhómứ ộ ố ấ ạ ộ ọ ợ nh và nghiên c u kh n ng v n d ng các c u trúc này trong vi cỏ ứ ả ă ậ ụ ấ ệ t ch c ho t đ ng h c t p cho n i dung ch ng trình hóa h c vô cổ ứ ạ ộ ọ ậ ộ ươ ọ ơ l p 9 .ớ - xu t các c u trúc ho t đ ng h c h p tác theo nhóm v i cácĐề ấ ấ ạ ộ ọ ợ ớ n i dung bài d y trong ch ng trình hóa h c ph n vô c l p 9.ộ ạ ươ ọ ầ ơ ớ - Xây d ng giáo án bài d y có t ch c ho t đ ng h c h p tácự ạ ổ ứ ạ ộ ọ ợ theo nhóm cho các d ng bài.ạ - B c đ u th c nghi m s ph m đánh giá s phù h p c a cácướ ầ ự ệ ư ạ ự ợ ủ đ xu t.ề ấ 4. Khách th và đ i t ng nghiên c uể ố ượ ứ - Khách th nghiên c u: Quá trình d y h c môn Hóa h c ể ứ ạ ọ ọ ở tr ng THCSườ - i t ng nghiên c u: M t s c u trúc h c h p tác theo nhómĐố ượ ứ ộ ố ấ ọ ợ nh trong d y h c ph n hóa vô c l p 9 THCS.ỏ ạ ọ ầ ơ ớ 5. Gi thuy t khoa h cả ế ọ N u v n d ng h p lí m t s c u trúc h c h p tác k t h p v i cácế ậ ụ ợ ộ ố ấ ọ ợ ế ợ ớ PPDH tích c c khác trong t ch c ho t đ ng h c t p cho HS s làmự ổ ứ ạ ộ ọ ậ ẽ t ng h ng thú h c t p, phát tri n đ c n ng l c hành đ ng, n ngă ứ ọ ậ ể ượ ă ự ộ ă 9 l c h p tác h c t p c a h c sinh, góp ph n đ i m i PPDH và nângự ợ ọ ậ ủ ọ ầ ổ ớ cao ch t l ng d y và h c Hóa h c THCS.ấ ượ ạ ọ ọ 6. Ph ng pháp nghiên c uươ ứ - Ph ng pháp nghiên c u lý thuy t: Phân tích, t ng h p các cươ ứ ế ổ ợ ơ s lý lu n liên quan đ n đ tài nghiên c u.ở ậ ế ề ứ - Ph ng pháp nghiên c u th c ti nươ ứ ự ễ + Quan sát d gi ti t h c c a giáo viên có kinh nghi m có sự ờ ế ọ ủ ệ ử d ng PPDHHT trong m t bài d y hóa h c ph thông (ph n vô c l pụ ộ ạ ọ ổ ầ ơ ớ 9 THCS). + Th m dò l y ý ki n c a giáo viên, h c sinh v h c h p tácă ấ ế ủ ọ ề ọ ợ theo nhóm trong d y h c hóa h cạ ọ ọ + Th c nghi m s ph m: Ti n hành th c nghi m s ph m b cự ệ ư ạ ế ự ệ ư ạ ướ đ u ki m nghi m tính hi u qu , kh thi c a nh ng đ xu t.ầ ể ệ ệ ả ả ủ ữ ề ấ - Ph ng pháp x lý thông tin: X lý k t qu th c nghi m b ngươ ử ử ế ả ự ệ ằ ph ng pháp th ng kê toán h c.ươ ố ọ 7. Nh ng đóng góp c a đ tàiữ ủ ề - T ng quan c s lí lu n v h c h p tác và c u trúc h c h p tácổ ơ ở ậ ề ọ ợ ấ ọ ợ theo nhóm nh .ỏ - xu t ph ng pháp t ch c ho t đ ng h c h p tác theo c uĐề ấ ươ ổ ứ ạ ộ ọ ợ ấ trúc h c h p tác Jigsaw (c a Aronson), STAD (c a Slavin) trong d yọ ợ ủ ủ ạ h c ph n hóa vô c l p 9 THCS.ọ ầ ơ ớ - Thi t k m t s bài d y c th và th c nghi m s ph m đánhế ế ộ ố ạ ụ ể ự ệ ư ạ giá hi u qu c a ph ng pháp.ệ ả ủ ươ 10