1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài. Chất lượng giáo dục và đào tạo phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Một trong những yếu tố quyết định là chất lượng hoạt động chuyên môn ở các trường học. Để hoạt động chuyên môn được thực hiện có hiệu quả và mang tính khả thi cao cần phải tăng cường công tác quản lý của Hiệu trưởng trong hoạt động dạy học của nhà trường. Khi nhận định về xu thế phát triển của thế giới, các nhà khoa học đều thống nhất cho rằng, đặc trưng của xã hội hiện đại được xây dựng trên nền tảng của hệ thống tri thức khoa học phát triển nhanh, biến đổi mạnh và sự thông tin toàn cầu, đồng thời họ cũng lưu ý, nền giáo dục trong thế kỉ XXI sẽ hoàn toàn khác với nền giáo dục truyền thống, mà một trong những đặc trưng của nó là sự lạc hậu nhanh chóng của tri thức, sự biến động mạnh mẽ của nền sản xuất xã hội. Những thay đổi của nền giáo dục hiện nay sẽ kéo theo những thay đổi cần thiết trong công tác dạy học của người giáo viên và công tác quản lý hoạt động dạy học của nhà quản lý giáo dục. Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần X khẳng định: “Giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Đối với vấn đề quản lý giáo dục, văn kiện Đại hội X của Đảng nêu rõ: “Đổi mới và nâng cao năng lực quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo”. Như vậy, để có thể hội nhập với xu thế phát triển chung trong bối cảnh toàn cầu hóa, công tác giáo dục và đào tạo phải được đặt ở vị trí then chốt nhằm tạo ra nguồn nhân lực để thực hiện thắng lợi các về mục tiêu kinh tế - xã hội. Trong lĩnh vực giáo dục, đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục các cấp là lực lượng nòng cốt, giữ vai trò quyết định nhằm chuyển biến mục tiêu giáo dục thành hiện thực, quyết định hiệu quả và chất lượng giáo dục. 2 Muốn nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường một trong những khâu then chốt là phải nâng cao chất lượng quản lý hoạt động dạy học của cán bộ quản lý. Chất lượng và hiệu quả của hoạt động dạy học là thành tố quan trọng cấu thành chất lượng và hiệu quả giáo dục. Thực trạng giáo dục Việt Nam chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước, để khắc phục thực trạng trên, ngành giáo dục cần có sự đánh giá và những giải pháp đúng về nhiều mặt, trong đó không thể bỏ qua một vấn đề quan trọng là công tác quản lý hoạt động dạy học ở nhà trường. Trong hệ thống giáo dục quốc dân giáo dục tiểu học có một vai trò hết sức quan trọng. Đó là cấp học nền tảng có nhiệm vụ xây dựng và phát triển tình cảm, đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ, thể chất cho trẻ em nhằm hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển toàn diện nhân cách con người. Một trong những mục tiêu giáo dục và đào tạo đến năm 2020 được Đảng ta xác định là: “Nâng cao chất lượng toàn diện bậc tiểu học”. Năm học 2010 - 2011 ngành Giáo dục - Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh xác định chủ đề là : “Năm học tiếp tục đổi mới công tác quản lý và nâng cao chất lượng giáo dục”. Xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn, Sở Giáo dục - Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh rất quan tâm việc nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học ở nhà trường. Thực tiễn, giáo dục tiểu học tại địa bàn quận 8 thành phố Hồ Chí Minh trong những năm qua đã đạt được kết quả khả quan, tiến bộ hơn thời gian trước. Tuy nhiên, so với các quận khác trong thành phố thì chất lượng giáo dục tiểu học quận 8 còn kém hơn và còn bộc lộ sự chênh lệch về chất lượng không chỉ giữa các trường mà còn ở giữa các lớp trong cùng một trường. Tình hình đó có nhiều nguyên nhân mà quan trọng là công tác quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học chưa có hiệu quả cao, chưa có nhiều công trình nghiên cứu khoa học về vấn đề này ở quận 8. 3 Đó là lý do để chúng tôi chọn đề tài “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học quận 8, thành phố Hồ Chí Minh”. 2. Mục đích nghiên cứu. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. 4. Giả thuyết khoa học. Nếu đề xuất và thực hiện được một số giải pháp quản lý hoạt động dạy học có cơ sở khoa học và có tính khả thi thì sẽ góp phần cải thiện, nâng cao chất lượng hoạt động dạy học ở các trường tiểu học quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. 5. Nhiệm vụ 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu lý luận Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận liên quan đến đề tài. 5.2. Nhiệm vụ nghiên cứu thực trạng Khảo sát làm rõ thực trạng về công tác quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. 5.3. Đề xuất và thăm dò tính khả thi một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. 6. Phương pháp nghiên cứu. 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận. Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các tài liệu liên quan để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn. 6.2.1. Phương pháp quan sát: Quan sát hoạt động quản lý hoạt động dạy học của các Hiệu trưởng trường Tiểu học. 6.2.2. Phương pháp điều tra 4 - Sử dụng hệ thống bảng câu hỏi, phiếu thăm dò ý kiến để thu thập thông tin, số liệu để xác định thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. - Trao đổi trực tiếp với các cán bộ quản lý, giáo viên và các chuyên gia để tìm ra các kết luận trong việc đánh giá thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học và từ đó có cơ sở đề xuất giải pháp giúp công tác quản lý hoạt động dạy học ngày càng đạt hiệu quả hơn. - Sử dụng các phiếu điều tra để thăm dò tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất. 6.2.3. Nhóm phương pháp toán thống kê Để xử lý các dữ liệu thu được về định lượng. 7. Những đóng góp chính của luận văn. 7.1 Góp phần hệ thống hóa lý luận về vấn đề quản lý hoạt động dạy học ở trường Tiểu học. 7.2 Phát hiện thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học Quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. 7.3 Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học. 8. Cấu trúc của luận văn. Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo. Luận văn gồm 3 chương. Chương 1: Cơ sở lý luận của đề tài. Chương 2: Cơ sở thực tiễn của đề tài. Chương 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. 5 6 CHƯƠNG 1 Cơ sở lý luận của đề tài 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu. 1.1.1. Thế giới. Qua các thời kỳ lịch sử, ở các nền văn hóa khác nhau, các tư tưởng quan điểm giáo dục đã xuất hiện rất phong phú và đa dạng. Ở phương Đông, Khổng Tử (551 – 479 trước CN), triết gia nổi tiếng, nhà giáo dục lỗi lạc của Trung Quốc cho rằng: đất nước muốn phồn vinh, yên bình thì người quản lý cần chú trọng đến 3 yếu tố: Thứ (dân đông); Phú (dân giàu); Giáo (dân được giáo dục). Ông cho rằng giáo dục là cần thiết (hữu giáo vô loại) và ông quan niệm phương pháp dạy học là dùng cách gợi mở, đi từ gần đến xa, từ đơn giản đến phức tạp nhưng vẫn đòi hỏi người học phải tích cực suy nghĩ, phải hình thành nề nếp thói quen trong học tập. Ông là nhà sư phạm kiệt xuất, nhạy cảm với năng lực và cảnh ngộ người học. Tùy từng trường hợp cụ thể, Ông xử lý tình huống sư phạm một cách uyển chuyển, dễ hiểu. Ở phương Tây, từ trước Công nguyên, Xô - Crat (469 - 339) quan niệm giáo dục phải giúp con người tìm thấy và tự khẳng định chính bản thân mình. Ông cho rằng : “ Để nâng cao hiệu quả dạy học cần có phương pháp giúp thế hệ trẻ từng bước tự khẳng định, tự phát hiện tri thức mới mẻ, phù hợp với chân lý”. Theo KômenXki (1592 – 1670), các nguyên tắc dạy học như: nguyên tắc trực quan, nguyên tắc nhất quán, nguyên tắc đảm bảo tính khoa học và tính hệ thống. Ông đã khẳng định: “ Hiệu quả dạy học có liên quan đến chất lượng người dạy thông qua việc vận dụng có hiệu quả các nguyên tắc dạy học”. Vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, khoa học giáo dục có nhiều sự biến đổi. Nhiều nhà nghiên cứu giáo dục đã đi sâu nghiên cứu về vai trò, trách nhiệm của đội ngũ cán bộ quản lý trong việc quản lý hoạt động dạy học trong nhà trường. 7 Các nhà nghiên cứu giáo dục Nga khẳng định rằng kết quả toàn bộ hoạt động quản lý của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý các hoạt động dạy học của đội ngũ giáo viên. 1.1.2. Việt Nam. Từ xa xưa, cha ông ta đã khẳng định vai trò của việc học: “Nên thợ nên thầy nhờ có học” và rất coi trọng, đề cao chữ thánh hiền: “Một chữ ông Thánh bằng một gánh vàng”. Lịch sử giáo dục Việt Nam thời phong kiến được gắn liền với tên tuổi các nhà giáo dục lớn như Chu Văn An, Hồ Quý Ly, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh khiêm, Lê Quý Đôn… với những quan điểm, phương pháp giáo dục làm nền tảng cho sự phát triển xã hội thời bấy giờ. Từ khi Cách mạng tháng Tám thành công, Việt Nam đã xây dựng một nền giáo dục hoàn toàn mới theo quan điểm, tư tưởng của Đảng và Nhà nước dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, đã có nhiều nhà khoa học, nhà giáo dục Việt Nam nghiên cứu về quản lý nhà trường, quản lý hoạt động dạy học như Nguyễn Ngọc Quang, Hoàng Chúng, Hà Sĩ Hồ, Nguyễn Văn Lê, Hoàng Tâm Sơn, Nguyễn Văn Tường… Mặc dù, mỗi tác giả đi sâu vào những bình diện khác nhau của hoạt động dạy học nhưng tất cả đều hướng đến việc giải quyết mối quan hệ giữa giáo viên và nhà quản lý, những nội dung quản lý hoạt động dạy học của người hiệu trưởng. Sách “Khoa học quản lý nhà trường” của tác giả Nguyễn Văn Lê, đã đề cập đến phương pháp tổ chức và quản lý nhà trường trên mọi lĩnh vực: giảng dạy, học tập, hướng nghiệp, công tác quản lý nội bộ, đi sâu vào công việc và sự quan tâm thiết thực của người hiệu trưởng. Hai tác giả Hà Sĩ Hồ và Lê Tuấn trong “Những bài giảng về quản lý trường học - Tập 3” đã cho rằng: “Trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo, việc quản lý dạy và học là nhiệm vụ trọng tâm của nhà trường”. Cũng có nhiều tác giả đã quan tâm, nghiên cứu công tác quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng trong nhà trường. Một số luận văn Thạc sĩ, cũng 8 quan tâm đến đề tài quản lý của hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, đa số các luận văn đều tập trung nghiên cứu nhiều ở các trường trung học phổ thông, trường trung học cơ sở, trường cao đẳng và dạy nghề. Một số luận văn cũng nghiên cứu đến việc quản lý của hiệu trưởng ở các trường tiểu học nhưng ở địa bàn trên Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) vẫn còn ít. Hơn nữa, quản lý việc thực hiện hoạt động dạy học thật sự là vấn đề cần thiết cần được tiếp tục nghiên cứu. Vì trong giai đoạn hiện nay, theo chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo ở bậc Tiểu học, người giáo viên dạy theo nội dung sách giáo khoa mới đồng thời phải nghiên cứu và thực hiện tốt đảm bảo chuẩn kiến thức và kỹ năng cho học sinh theo từng khối lớp. Yêu cầu trên đòi hỏi người cán bộ quản lý phải có những biện pháp mới, phù hợp nhằm thực hiện thành công nhiệm vụ chính trị của cấp học. Do vậy, để góp phần làm tốt việc quản lý công tác dạy học ở trường tiểu học, Tôi xác định vấn đề đặt ra ở luận văn này là tìm hiểu thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học Quận 8, TPHCM và từ đó đề xuất những giải pháp quản lý phù hợp, mang tính khả thi để góp phần nâng cao chất lượng dạy và học ở các trường này. 1.2. Một số khái niệm cơ bản. 1.2.1. Dạy học và hoạt động dạy học. - Dạy học là sự truyền lại của thế hệ trước cho thế hệ sau những kinh nghiệm mà xã hội đã sáng tạo và tích lũy được qua các thế hệ. - Hoạt động dạy học tồn tại như một hoạt động xã hội, nó gắn liền với hoạt động của con người. - Mục đích dạy học phản ánh tập trung nhất những yêu cầu của xã hội đối với quá trình dạy học. Nó gắn liền với mục tiêu giáo dục nói chung và mục tiêu giáo dục đào tạo bậc bậc tiểu học nói riêng. Hoạt động dạy học là một hoạt động “kép” bao gồm hai hoạt động: hoạt động dạy và hoạt động học. Hai hoạt động này gắn bó chặt chẽ với nhau, tồn tại cùng nhau, có tác động qua lại lẫn nhau, là tiền đề phát triển cho nhau. 9 Trong đó, hoạt động dạy của người giáo viên (GV) là tổ chức, điều khiển học sinh ( HS) học tập; hoạt động học của HS là chủ động tích cực, tự giác và sáng tạo dưới sự điều khiển của GV. Hoạt động dạy: theo quan điểm của các tác giả Nguyễn Cảnh Toàn, Trần Bá Hoành, Vũ Văn Tảo, Nguyễn Kỳ thì hoạt động dạy là hoạt động tổ chức, hướng dẫn, tạo điều kiện thuận lợi cho người học hoạt động, để tự người học thu lượm tri thức, chiếm lấy làm tài sản sở hữu của mình. Người dạy giúp đỡ người học thực hiện phương pháp học. [8] Như vậy, vai trò của người GV không chỉ truyền thụ nội dung kiến thức. Cái chính là tạo hứng thú học tập cho học sinh, hướng dẫn người học phương pháp tiếp cận kiến thức. Ngoài ra, người thầy lúc bấy giờ đóng vai trò là người trọng tài, cố vấn, kết luận về các cuộc tranh luận, đối thoại trò - trò, thầy - trò, để thẩm định về mặt kiến thức do người học tìm ra. Cuối cùng, thầy là người kiểm tra, đánh giá kết quả học của HS trên cơ sở tự đánh giá, tự điều chỉnh. Vì vậy, người giáo viên phải nắm vững kiến thức phổ thông một cách khoa học và hệ thống, phải am hiểu kiến thức cuộc sống thực tiễn, biết sử dụng phương pháp dạy học hợp lý với nội dung bài dạy và đối tượng học sinh. Hoạt động học: là tác động của chủ thể đến đối tượng nhằm đạt được một mục tiêu nhất định. HS với tư cách là chủ thể nhận thức, chủ thể của hoạt động học nên phải tự mình tìm ra kiến thức bằng khả năng của mình dưới hướng dẫn của thầy.[8] Tuy nhiên, tri thức do HS tự tìm ra dễ mang tính chủ quan, phiến diện, thiếu khoa học. Trên cơ sở ý kiến của thầy, bạn, trò tự kiểm tra, đánh giá, sửa chữa sai sót, rút kinh nghiệm về cách học, cách giải quyết vấn đề. Vì vậy, người thầy cần tổ chức để học trò được thể hiện, trình bày sản phẩm của mình ở tập thể lớp học, trao đổi thảo luận với bạn để tăng thêm tính khách quan khoa học trong tri thức do họ tìm ra. 10 Như vậy: Quá trình dạy học là sự phối hợp thống nhất hoạt động chỉ đạo của thầy đối với hoạt động lĩnh hội tự giác, tích cực, tự lực sáng tạo của trò, nhằm làm cho trò đạt được mục đích học. 1.2.2. Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường và quản lý hoạt động dạy học. 1.2.2.1. Quản lý Có nhiều định nghĩa khác nhau về khái niệm quản lý: - Theo quan điểm hệ thống: quản lý (QL) là sự tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm sử dụng có hiệu quản nhất các tiềm năng, các cơ hội của hệ thống để đạt được mục tiêu đặt ra trong điều kiện biến đổi của môi trường. [21] - Quản lý là hoạt động thiết yếu đảm bảo sự phối hợp những nổ lực cá nhân nhằm đạt được mục đích của nhóm. [21] - Quản lý là sự phối hợp, sự hỗ trợ của nhiều người, làm cho mục tiêu của mỗi cá nhân biến thành thành tựu của xã hội. Quản lý vừa là khoa học vừa là nghệ thuật. Các khái niệm trên đây cho thấy: - Quản lý được tiến hành trong một tổ chức hay một nhóm xã hội. -Quản lý gồm những công việc chỉ huy và tạo điều kiện cho những người khác thực hiện công việc và đạt được mục đích của nhóm. - Theo PGS. TS Đặng Quốc Bảo, hoạt động quản lý gồm hai quá trình tích hợp vào nhau, quá trình “quản” gồm sự coi sóc, giữ gìn để duy trì tổ chức ở trạng thái ổn định, quá trình “lý” gồm sự sửa sang, sắp xếp, đổi mới đưa hệ vào phát triển: như vậy quản lý chính là hoạt động tạo ra sự ổn định và thúc đẩy sự phát triển của tổ chức đến một trạng thái mới có chất lượng cao hơn. - Lê-Nin cho rằng “Quản lý mà không có kiểm tra coi như không có quản lý”. Kiểm tra là chức năng cơ bản và quan trọng nhất của quản lý. Kiểm tra là quá trình đánh giá và điều chỉnh nhằm đảm bảo cho các hoạt động đạt tới mục tiêu của tổ chức. Kiểm tra giúp cho người quản lý biết được mọi người thực hiện nhiệm vụ với mức độ tốt xấu như thế nào, đồng thời cũng cho biết các quyết định quản lý ban hành có phù hợp với thực tế hay không để có cơ . học quận 8, thành phố Hồ Chí Minh. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học quận 8, thành phố. lý luận về vấn đề quản lý hoạt động dạy học ở trường Tiểu học. 7.2 Phát hiện thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học Quận 8, thành phố