BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH KHOA VẬT LÝ Hồ Thị Tuyết Ngân XÁC ĐỊNH NGUYÊN TỬ SỐ HIỆU DỤNG VÀ MẬT ĐỘ ELECTRON HIỆU DỤNG CỦA CÁC VẬT LIỆU KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tp Hồ Chí Minh – 5/2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH KHOA VẬT LÝ Hồ Thị Tuyết Ngân XÁC ĐỊNH NGUYÊN TỬ SỐ HIỆU DỤNG VÀ MẬT ĐỘ ELECTRON HIỆU DỤNG CỦA CÁC VẬT LIỆU Ngành: SƯ PHẠM VẬT LÝ Mã số: 102 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS HOÀNG ĐỨC TÂM Tp Hồ Chí Minh – 5/2017 i LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành gửi lời tri ân sâu sắc đến thầy hướng dẫn Tiến sĩ Hoàng Đức Tâm Thầy tận tình hướng dẫn tạo điều kiện thuận lợi để hoàn thành luận văn tốt nghiệp Tôi xin gửi lời cảm ơn đến thành viên nhóm nghiên cứu hỗ trợ giúp đỡ suốt trình nghiên cứu Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, bạn bè hỗ trợ động viên toàn thời gian thực luận văn ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn công trình nghiên cứu riêng Toàn liệu luận văn thân thực hướng dẫn khoa học Tiến sĩ Hoàng Đức Tâm chưa công bố công trình mà chưa tham gia Tác giả luận văn Hồ Thị Tuyết Ngân iii MỤC LỤC Danh mục chữ viết tắt v Danh mục hình vẽ, đồ thị vi Danh mục bảng vii MỞ ĐẦU CHƯƠNG TỔNG QUAN VỀ TƯƠNG TÁC CỦA BỨC XẠ GAMMA VỚI VẬT CHẤT 1.1 Các chế tương tác xạ gamma với vật chất 1.1.1 Hiệu ứng quang điện 1.1.2 Hiệu ứng Compton 1.1.3 Hiệu ứng tạo cặp 1.2 Nguyên tắc phương pháp gamma truyền qua 1.3 Công thức tính toán đặc trưng tia gamma truyền qua 10 CHƯƠNG PHƯƠNG PHÁP MONTE CARLO 12 2.1 Giới thiệu chung phương pháp Monte Carlo chương trình MCNP5 12 2.1.1 Phương pháp Monte Carlo 12 2.1.2 Chương trình MCNP 12 2.2 Đặc điểm chương trình MCNP5 14 2.2.2 Định nghĩa ô mạng (cell card) 14 2.2.3 Định nghĩa mặt (surface card) 15 2.3 Định nghĩa liệu (Data card) 16 2.3.1 Mode Cards 17 2.3.2 Source Cards (Nguồn) 17 2.3.3 Tally 18 2.3.4 Mn Cards (Material Cards) 19 2.3.5 Chuyển trục tọa độ 20 iv 2.3.6 Các kiểu định nghĩa nguồn 21 2.4 Output file 22 2.5 Đánh giá sai số 23 2.6 Phương pháp Monte Carlo mô tương tác photon với vật chất chương trình MCNP5 24 2.6.1 Mô hình tán xạ Compton (không kết hợp) 26 2.6.2 Hiệu ứng quang điện 27 2.6.3 Quá trình tạo cặp 28 CHƯƠNG MÔ PHỎNG MONTE CARLO TRONG VIỆC TÍNH TOÁN CÁC THÔNG SỐ CHE CHẮN 29 3.1 Cơ sở lý thuyết 29 3.2 Tính toán số nguyên tử hiệu dụng mật độ electron hiệu dụng phương pháp Monte Carlo sử dụng chương trình MCNP5 31 3.2.1 Nguồn phóng xạ 31 3.2.2 Vật liệu 31 3.2.3 Đầu dò 32 3.2.4 Mô hình mô 33 3.2.5 Kỹ thuật xử lí phổ cải tiến phân tích phổ gamma truyền qua 35 CHƯƠNG KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 36 4.1 Đánh giá kỹ thuật xử lí phổ 37 4.2 Vật liệu nhựa 39 Kết luận 45 Kiến nghị hướng phát triển đề tài 46 Tài liệu tham khảo 47 PHỤ LỤC 49 Phụ lục A Bảng hệ số suy giảm khối nguyên tố cấu thành vật liệu nhựa mức lượng 662 keV 49 v Danh mục chữ viết tắt Chữ viết tắt Tiếng Việt Tiếng Anh NDT Kiểm tra không phá hủy mẫu Non Destructive Testing MCNP Chương trình mô Monte Carlo Monte Carlo N – Particle FWHM Bề rộng nửa đỉnh phổ Full Width at Half Maximum RD Độ lệch tương đối Relative Deviation Zeff Nguyên tử số hiệu dụng Effective atomic number Neff Mật độ electron hiệu dụng Effective electron density vi Danh mục hình vẽ, đồ thị Hình 1.1 Mô hình hiệu ứng quang điện Hình 1.2 Mô hình tán xạ Compton Hình 1.3 Mô hình hiệu ứng tạo cặp Hình 3.1 Mô tả khối chì chứa nguồn ống chuẩn trực phòng Thí nghiệm hạt nhân Trường Đại học Sư phạm Tp.HCM 31 Hình 3.2 Các thông số kích thước loại vật liệu đầu dò NaI(Tl) dùng mô 33 Hình 3.3 Bố trí thí nghiệm xác định đặc trưng suy giảm loại vật liệu 34 Hình 3.4 Mô bố trí thí nghiệm chương trình MCNP5 34 Hình 3.5 Phổ gamma truyền qua làm khớp nhựa Polyethylene (PE) nguồn 137Cs 35 Hình 3.6 Phổ gamma truyền qua làm khớp nhựa Polyethylene (PE) nguồn 60Co 36 Hình 4.1 Phổ gamma truyền qua làm khớp hàm “Gaussian with left tail” nhựa Polyethylene (PE) 37 vii Danh mục bảng Bảng 2.1 Một số mặt thường dùng MCNP5 16 Bảng 2.2 Một số biến nguồn thông dụng 21 Bảng 2.3 Các đánh giá sai số tương đối R 24 Bảng 3.1 Hàm lượng nguyên tố cấu thành vật liệu nhựa cần đo 32 Bảng 4.1 Hệ số suy giảm khối chì, đồng, nhôm cách xử lí phổ thứ nguồn 137Cs 38 Bảng 4.2 Hệ số suy giảm khối chì, đồng, nhôm cách xử lí phổ thứ hai nguồn 137Cs 38 Bảng 4.3 Hệ số suy giảm khối chì, đồng, nhôm cách xử lí phổ thứ hai nguồn 60Co 39 Bảng 4.4 So sánh giá trị hệ số suy giảm khối toàn phần mô lí thuyết PMMA 40 Bảng 4.5 So sánh giá trị Zeff mô với lí thuyết thực nghiệm công trình [6] (Nguồn 137Cs) 40 Bảng 4.6 So sánh giá trị Neff mô với lí thuyết thực nghiệm công trình [6] (Nguồn 137Cs) 41 Bảng 4.7 So sánh hệ số suy giảm khối toàn phần vật liệu đơn nguyên tử Thép C45 với NIST 42 Bảng 4.8 So sánh hệ số suy giảm khối toàn phần vật liệu nhựa với NIST 42 Bảng 4.9 Giá trị nguyên tử số hiệu dụng mật độ electron hiệu dụng vật liệu nhựa 44 35 3.2.5 Kỹ thuật xử lí phổ cải tiến phân tích phổ gamma truyền qua Trong luận văn này, để phân tích phổ gamma truyền qua, áp dụng kỹ thuật xử lí phổ cải tiến sử dụng chương trình Colegram Cụ thể, đỉnh hấp thụ lượng toàn phần, sử dụng hàm Gauss để khớp Hàm có dạng sau: G(x) =  (x  x )2  A exp    2σ2  σ 2π  (3.8) Thành phần lại, phông đóng góp tia gamma thứ cấp khớp hàm đa thức Hàm có phương trình sau: (3.9) Poly(x) = a0 + a1(x – x0) + a2(x – x0)2 + a3(x – x0)3 + … Với phổ thu được, xác định đỉnh hấp thụ lượng toàn phần Sau xử lí phổ, có giá trị diện tích đỉnh, làm sở cho việc tính toán hệ số suy giảm theo công thức (1.8) (1.12), từ tính hai thông số đặc trưng cho vật liệu nhựa, nguyên tử số hiệu dụng mật độ electron hiệu dụng Phổ sau xử lí thể hình 3.6 hình 3.7 Đỉnh lượng toàn phần sau khớp Đỉnh hấp thụ lượng toàn phần phông Nền phổ Hình 3.5 Phổ gamma truyền qua làm khớp nhựa Polyethylene (PE) nguồn 137Cs 36 Hình 3.6 Phổ gamma truyền qua làm khớp nhựa Polyethylene (PE) nguồn 60Co 37 CHƯƠNG KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 4.1 Đánh giá kỹ thuật xử lí phổ Để đánh giá khả áp dụng mô MCNP5 việc xác định thông số che chắn loại vật liệu nhựa, thử nghiệm trước với số loại vật liệu đơn nguyên tử, phổ biến, là: chì (Pb), đồng (Cu) nhôm (Al) Nhằm mục đích tìm kỹ thuật xử lí phổ tốt nhất, tiến hành xử lí phổ hai cách: Cách thứ nhất, khớp phổ theo hàm “Gaussian with left tail” (với chân trái nâng cao) thấy rằng, phông gây tia gamma thứ cấp đóng góp không đáng kể chân trái phổ cao chân phải Đối với cách xử lí phổ này, áp dụng với nguồn 137Cs với cách làm sau: khớp đỉnh Gauss lấy giá trị số đếm đỉnh hấp thụ lượng toàn phần (Kết cho hình 4.1) Cách thứ hai, khớp phổ theo dạng phổ biến trình bày mục 3.2.5 (Kết cho hình 3.6 hình 3.7) Hình 4.1 Phổ gamma truyền qua làm khớp hàm “Gaussian with left tail” nhựa Polyethylene (PE) Theo công thức (1.12), hệ số suy giảm khối sở cho việc tính toán nguyên tử số hiệu dụng Zeff mật độ electron hiệu dụng Neff loại vật liệu nhựa Vì vậy, để 38 đảm bảo thu kết xác vật liệu nhựa, thực tính toán hệ số suy giảm khối loại vật liệu: chì, đồng, nhôm để kiểm tra Kết thu bảng 4.1 bảng 4.2 Bảng 4.1 Hệ số suy giảm khối chì, đồng, nhôm cách xử lí phổ thứ nguồn 137Cs STT Tên vật liệu Mật độ (g/cm3) Pb Al Cu 11,34 2,70 8,96 m (cm2/g) Mô (a) 0,090 0,055 0,053 NIST (b) 0,104 0,074 0,071 RD(%) = a-b ×100 a 14,76 34,98 35,72 Bảng 4.2 Hệ số suy giảm khối chì, đồng, nhôm cách xử lí phổ thứ hai nguồn 137Cs STT Tên vật liệu Mật độ (g/cm3) Pb Al Cu 11,34 2,70 8,96 m (cm2/g) Mô NIST (a) (b) 0,104 0,104 0,074 0,074 0,072 0,071 RD(%) = a-b ×100 a 0,47 0,22 0,28 Từ hai bảng giá trị, có nhận xét sau: Với cách xử lí thứ (Bảng 4.1), giá trị hệ số suy giảm khối tính từ mô chênh lệch nhiều so với giá trị chuẩn lấy từ NIST Cụ thể, độ lệch tương đối RD (%) mô NIST lớn 10% Với cách xử lí thứ hai (Bảng 4.2), độ lệch tương đối RD (%) mô NIST nhìn chung nhỏ nhỏ 5% Từ đó, để đảm bảo thu kết tốt từ vật liệu nhựa, chọn cách xử lí phổ thứ hai, nghĩa xử lí đỉnh phổ phông trình bày mục 3.2.5 Từ thành công này, tiến hành áp dụng cách xử lí phổ thứ hai cho nguồn 60Co kết cho bảng 4.3 39 Bảng 4.3 Hệ số suy giảm khối chì, đồng, nhôm cách xử lí phổ thứ hai nguồn 60Co Tên STT vật liệu m (cm2/g) RD(%) = Mật độ Mô (a) (g/cm3) 1173 1332 1173 1332 keV keV keV keV NIST (b) a-b ×100 a 1173 keV 1332 keV Al 2,70 0,0604 0,0540 0,0596 0,0545 1,45 0,83 Cu 8,96 0,0594 0,0504 0,0567 0,0531 4,70 5,46 Pb 11,34 0,0546 0,0495 0,0540 0,0507 1,16 2,30 Dựa vào kết bảng 4.3, ta thấy rằng, nhìn chung độ sai lệch tương đối hệ số suy giảm khối theo mô theo NIST nguồn 60Co nhỏ 5% Vậy với ba vật liệu chì, đồng nhôm, kết luận: hoàn toàn áp dụng kỹ thuật xử lí phổ cải tiến dạng đỉnh Gauss (dạng hàm theo công thức 3.8) kết hợp với đa thức bậc (dạng hàm theo công thức 3.9) vào việc xử lí phổ gamma truyền qua thu từ mô chương trình MCNP5 Đề từ đó, tính hệ số suy giảm loại vật liệu khác, làm tảng cho việc tính hai thông số: Zeff Neff 4.2 Vật liệu nhựa Như biết, nhựa loại vật liệu sử dụng phổ biến đời sống ngày, thay sản phẩm làm từ gỗ, vải, tính chất bền, nhẹ nhiều màu sắc Bên cạnh đó, chúng hợp chất cao phân tử, vậy, để tính thông số che chắn loại vật liệu này, hệ số suy giảm, cần xác định hai thông số khác gọi nguyên tử số hiệu dụng Zeff mật độ electron hiệu dụng Neff 40 Năm 2015, Manjunatha xác định số suy giảm gamma hai vật liệu nhựa dẻo quan trọng ứng dụng lĩnh vực hàng không Polymethyl Methacrylate (PMMA) Kapton [6] Tuy nhiên, Manjunatha chủ yếu tập trung vào phương pháp thực nghiệm để xác định Zeff Neff Để mở rộng phạm vi tính toán, sử dụng phương pháp mô Monte Carlo để tính số cho nhiều vật liệu cho bảng 3.1 Trước hết, để tăng độ tin cậy cho phép tính, tính lại giá trị hệ số suy giảm khối toàn phần, nguyên tử số hiệu dụng mật độ electron hiệu dụng PMMA Kết cho bảng 4.4, bảng 4.5 bảng 4.6 Bảng 4.4 So sánh giá trị hệ số suy giảm khối toàn phần mô lí thuyết PMMA Nguồn 137 Cs Năng lượng (keV) Bề dày (mm) 662 1,5 m (cm2/g) Mô (a) 0,0871 0,0854 0,0837 Lí thuyết (NIST) (b) 0,0832 0,0832 0,0832 RD(%) = a-b ×100 a 4,42 2,54 0,57 Bảng 4.5 So sánh giá trị Zeff mô với lí thuyết thực nghiệm công trình [6] (Nguồn 137Cs) Zeff Bề dày (mm) Mô Lí thuyết 1,5 3,6642 3,5937 3,5224 3,3601 3,3601 3,3601 RD (%) Thực nghiệm [6] 3,745 3,745 3,745 Lí thuyết Thực nghiệm 8,30 6,50 4,61 2,16 4,04 5,94 41 Bảng 4.6 So sánh giá trị Neff mô với lí thuyết thực nghiệm công trình [6] (Nguồn 137Cs) Bề dày (mm) Neff (1023 electron/g) Thực nghiệm Mô Lí thuyết [6] 3,309 3,294 3,333 RD (%) Lí thuyết Thực nghiệm 0,45 0,72 1,5 3,245 3,294 3,333 1,49 2,64 3,181 3,294 3,333 3,43 4,56 Dựa vào công thức từ (3.2) đến (3.6), hệ số suy giảm khối toàn phần m sở cho việc xác định Zeff Neff, việc tính m cách xác vô quan trọng Từ bảng 4.4, thấy rằng, độ lệch tương đối giá trị mô lí thuyết (theo NIST) nhỏ, dao động từ 0,57 % đến 4,42 % nhỏ % Điều có nghĩa là, bước đầu thuận lợi, giúp tính Zeff Neff cách xác Kết thể bảng 4.5 (đối với Zeff) bảng 4.6 (đối với Neff) Giá trị mô thực nghiệm mà Manjunatha [6] thực có độ lệch tương đối nhỏ, nhìn chung nhỏ % Như vậy, từ bảng trên, kết luận rằng, chương trình mô MCNP5 cách thức khác để tính nguyên tử số hiệu dụng mật độ electron hiệu dụng, phương pháp lí thuyết túy theo công thức từ (3.2) đến (3.6) phương pháp thực nghiệm Để mở rộng phạm vi tính toán tạo độ tin cậy kết luận văn, tính hệ số suy giảm khối vật liệu đơn nguyên tử (chì, đồng, nhôm), thép C45 cuối vật liệu nhựa như: Polypropylene (PP), Polyethylene (PE), Polyethylene Terephthalate (PET), Polystyrene (PS), Polyvinyl Chloride (PVC) Teflon Kết cho bảng 4.7 42 Bảng 4.7 So sánh hệ số suy giảm khối toàn phần vật liệu đơn nguyên tử thép C45 với NIST m (10-2 cm2/g) Vật liệu Bề dày mm Mô Bề dày 1,5 mm Bề dày mm Al 7,53  0,05 7,35  0,03 Cu 7,06  0,01 7,01  0,03 RD (%) NIST Bề dày mm Bề dày 1,5 mm Bề dày mm 7,48  0,02 7,40 1,31 1,16 0,70 7,06  0,05 7,10 1,06 1,79 1,08 Pb 10,23  0,01 10,19  0,01 10,21  0,03 10,40 1,18 1,53 1,36 Thép C45 7,24  0,01 7,25 0,12 0,74 0,56 7,17  0,01 7,21  0,01 Từ bảng trên, khẳng định phép đo mô chương trình MCNP5 mang lại kết tốt Vì vật liệu có sẵn phòng thí nghiệm nhôm, đồng, chì hay thép C45 độ sai lệch tương đối giá trị tính theo lí thuyết NIST nhỏ, nhỏ % Ở đây, việc đưa vào bề dày vật liệu khác để tiện cho việc đánh giá với vật liệu nhựa Vì nhựa có mật độ thấp so với vật liệu biết nên việc tính toán gặp khó khăn sai lệch nhiều so với giá trị NIST Điều thể bảng 4.8 Bảng 4.8 So sánh hệ số suy giảm khối toàn phần vật liệu nhựa với NIST m (10-2 cm2/g) Vật liệu PE PET PP PS PVC Teflon RD (%) Mô Bề dày mm 9,20  0,14 8,19  0,09 9,22  0,15 8,63  0,12 8,37  0,10 7,45  0,06 Bề dày 1,5 mm 8,77  0,09 8,05  0,06 8,85  0,10 8,33  0,08 8,17  0,07 7,34  0,04 Bề dày mm 8,10  0,02 7,89  0,33 9,01  0,01 8,38  0,01 7,99  0,05 7,29  0,03 NIST Bề dày mm 8,80 8,03 8,80 8,30 7,90 7,40 4,33 1,94 4,52 3,86 5,58 0,68 Bề dày Bề dày 1,5 mm mm 0,36 0,33 0,59 0,40 3,26 0,86 1,10 1,74 2,30 0,97 1,10 1,47 43 Như vậy, vật liệu nhựa, độ lệch tương đối lí thuyết NIST giá trị m nhỏ Ứng với bề dày vật liệu mm, giá trị độ lệch tương đối cao 5,58 % thấp 0,68 %; ứng với bề dày vật liệu 1,5 mm, giá trị độ lệch tương đối cao 0,86 % thấp 0,36 % cuối cùng, ứng với bề dày vật liệu mm, giá trị cao RD (%) 1,74 % thấp 0,97 % Chúng thấy rằng, ứng với bề dày vật liệu 1,5 mm kết cho xác Từ giá trị hệ số suy giảm khối trên, tiếp tục tính giá trị Zeff Neff, mục đích cuối phép tính để đánh giá khả che chắn loại vật liệu nhựa kết cho bảng 4.9 1,5 3,6007  0,0039 4,4362  0,0035 2,6099  0,0029 4,4709  0,0045 5,3628  0,0045 7,7168  0,0042 3,7771  0,0041 1,4679  0,0055 2,7172  0,0029 4,6316  0,0054 5,4940  0,0066 7,8366  0,0105 PE PET PP PS PVC Teflon 4,793  0,0032 5,246  0,0034 4,4970  0,0003 2,6550  0,0002 4,345  0,0184 3,654  0,0010 Bề dày vật liệu (mm) Vật liệu Zeff 2,8300  0,0038 3,1800  0,0038 3,2800  0,0038 2,3400  0,0038 1,0100  0,0038 3,5000  0,0038 2,7873  0,0015 3,1000  0,0025 3,1700  0,0031 2,2400  0,0037 3,0600  0,0024 3,3300  0,0036 1,5 1,7300  0,0011 3,0300  0,0019 3,1800  0,0003 2,2800  0,0002 3,0000  0,0127 3,3800  0,0009 Bề dày vật liệu (mm) Neff (1023 electrons/g) Bảng 4.9 Giá trị nguyên tử số hiệu dụng mật độ electron hiệu dụng vật liệu nhựa 44 45 Kết luận Như vậy, với đề tài “Xác định nguyên tử số hiệu dụng mật độ electron hiệu dụng vật liệu”, tiến hành mô toàn trình thực nghiệm chương trình MCNP5 sử dụng phương pháp gamma truyền qua Kết mà chúng đạt bao gồm:  Mô phổ gamma truyền qua chương trình MCNP5 nguồn 137 Cs với đường kính chuẩn trực đầu dò 9,5 cm  Kiểm tra phương pháp tính lí thuyết với giá trị công trình [6] thông qua vật liệu nhựa PMMA với độ sai lệch thấp Zeff 4,61 % (Lí thuyết) 2,16 % (Thực nghiệm); Neff 0,45 % (Lí thuyết) 0,72 % (Thực nghiệm);  Kiểm tra hệ số suy giảm khối toàn phần vật liệu đơn nguyên tử Thép C45;  Xác định hai thông số che chắn đặc trưng số vật liệu nhựa phổ biến nguyên tử số hiệu dụng mật độ electron hiệu dụng Những điểm luận văn:  Phát triển thành công phương pháp Monte Carlo để tính hệ số suy giảm khối toàn phần, nguyên tử số hiệu dụng mật độ electron hiệu dụng  Mở rộng đường kính chuẩn trực đầu dò giúp rút ngắn thời gian đo thực nghiệm tiến hành sau 46 Kiến nghị hướng phát triển đề tài Trong trình thực đề tài, thấy mở rộng hướng nghiên cứu sau:  Tiến hành thí nghiệm với vật liệu nhựa cho bảng 3.1 để phạm vi nghiên cứu trở nên đa dạng đáng tin cậy  Mở rộng thêm việc xử lí đỉnh tán xạ Rayleigh  Mở rộng với nhiều nguồn lượng 47 Tài liệu tham khảo Tiếng Việt [1] Hồ Thị Tuyết Ngân, 2016 Đo khối lượng riêng chất lỏng kỹ thuật gamma tán xạ ngược – Luận văn tốt nghiệp Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh [2] Trần Thị Bích Hòa, 2016 Phương pháp Monte Carlo ứng dụng tính giá trị số Pi Chuyên đề Khoa học Giáo dục, số 5, 86 – 93 Tiếng Anh [3] J K Shultis and R E Faw, 2010 An MCNP Primer New York: Dept of Mechanical and Nuclear Engineering Kansas State University Manhattan, KS 66506 [4] Akkurt and A M El-Khayatt, 2012 Effective atomic number and electron density of marble concrete J Radioanal Nucl Chem, 633 – 638 [5] C.E Moss et al., 2013 New Technology for transmission measurements in process pipes Applied Radiation and Isotopes 72, 89 – 95 [6] H C Manjunatha, 2016 A study of gamma attenuation parameters in poly methyl methacrylate and Kapton Radiation Physics and Chemistry, – [7] Hoang Duc Tam, Huynh Dinh Chuong, Tran Thien Thanh, Vo Hoang Nguyen, Hoang Thi Kieu Trang, Chau Van Tao, 2015 Advanced gamma spectrum processing technique applied to the analysis of scattering spectra for determining material thickness Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry 303, 693 – 699 [8] Nil Kucuk, Merve Cakir and Nihat Ali Isitman, 2012 Mass attenuation coefficients, effective atomic numbers and effective electron densities for some polymers Radiation Protection Dosimetry, Vol 153, No 1, 127 – 134 [9] Y Elmahroug, B Tellihi and C.Souga, 2014 Determination of total mass attenuation coefficients, effective atomic numbers and electron densities for different shielding materials Annals of Nuclear Energy 75, 268 – 274 48 Website [10] https://en.wikipedia.org/wiki/Effective_atomic_number [11] http://physics.nist.gov/PhysRefData/Xcom/html/xcom1.html [12] http://together2s.com/tin-tuc-xem/96/tuong-tac-cua-buc-xa-ion-hoa-doi-voi-vatchat/index.html [13] https://vi.scribd.com/doc/203989265/Tương-tac-của-photon-với-vật-chất [14] http://www.nucleide.org/Laraweb/ [15] http://physics.nist.gov/cgi-bin/Star/compos.pl?refer=ap&matno=155 [16] http://123doc.org//document/2635942-tuong-tac-buc-xa-gamma-voi-vat-chat.htm 49 PHỤ LỤC Phụ lục A Bảng hệ số suy giảm khối nguyên tố cấu thành vật liệu nhựa mức lượng 662 keV Nguyên tố m (cm2/g) H 0,1574 C 0,0792 O 0,0793 F 0,0751 Cl 0,0761 ... DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH KHOA VẬT LÝ Hồ Thị Tuyết Ngân XÁC ĐỊNH NGUYÊN TỬ SỐ HIỆU DỤNG VÀ MẬT ĐỘ ELECTRON HIỆU DỤNG CỦA CÁC VẬT LIỆU Ngành: SƯ PHẠM VẬT LÝ Mã số: 102... hay vật liệu nhựa nói riêng, ta phải đối mặt với không khó khăn xác định Z Vì vậy, trường hợp này, nguyên tử số hợp chất cần xác định gọi Nguyên tử số hiệu dụng Zeff”, tương đương với nguyên tử. .. đương với nguyên tử số nguyên tố đơn nguyên tử Bên cạnh đó, tương tác xạ gamma với vật liệu phụ thuộc vào lượng electron vật liệu đó, cần xác định thêm thông số khác Mật độ electron Neff” Chính