Bộ YTẼ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Dược HÀ NỘI NGUYỄN ĐÌNH HÒA NGHIÊN CỨU MỨC ĐỘ NHIẺM NÂM M ố c TRÊN MỘT SỐ VỊ THUÔC ĐÔNG Dược ĐANG LƯU HÀNH TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH HÀ TÂY, BẮC NINH VÀ HẢI DƯƠNG (KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Dược sĩ KHÓA 2001-2006) Người hướng đẫn: Ths. TRAN TRỊNH CÔNG Nơi thực hiện: BỘ MÔN VI SINH - SINH HỌC Thời gian thực hiện: 10/2005 " 04/2006 \ \ HÀ NỘI - 5/ 2006 j £ ở i e ỏ M i d i t . Çjôt rX'itt bàụ fil îôttff eảm f)'ft efiâtf ihittih ftftà't té'l: Çfh s Pettit Çîvhth ^ỗtưẬ, tftihj ĩtã tita íìttíi qjúp. ỈĨẼ' lût Ittt'ó'ftfi titnt tồi hfíiut ihíttth Uhóa iutttt fiftff. Ç îè i æ in h ỉi ỊỊ ff) l ỉì n q e /t m o'ti t ó i e it e th m j eö f ji á f í lù i e it e a t th e h i Uậ. thuiif oJhi bộ ntêtt ^)i sifth - S i ult hfie itñ flifí nt fit đĩền Uiện thiiậti ifí’i eítiị tồi qtíít trìitít títựe hỉĩíi đề tít ỉ tại i)f) tu ĩ) ft. Çîêi æin lừttỊ it) iỉỉíiíị Of i nt tì ft fâi lut fi h ỉ oil ạitt đ ì nit if ũ eò oũf đềit€ị tùỀii tồi ÌrtìtựỊ. q u á frtttlt họe itỊỊi vù títiửi ítiệtt Uháư iíutn nàụ,, 'Jôft ^Ìltìĩ, ttỊỊÌiỊỊ 2 0 thfuuj 05 ft ăm 2006 rSàtíi íiỉĩỉi Q ù ịttụ ỉtt ^ tìtttỉt '3ÔÒU MỤC LỤC Trang ĐẶT VÂN ĐỂ 1 P H Ẩ N l TỔNG Q U A N 3 1.1 Hệ nấm trên các cơ chất có nguồn gốc thực vật 3 1.2 Đặc điểm hình thái một số chi nấm quan trọng 4 1.2.1 Chi Aspergillus Micheli ex Fries 4 1.2.2 Chi Pénicillium Link ex F rie s 8 1.3 Tình hình nghiên cứu mức độ nhiễm nấm mốc trên dược liệu ở Việt N am 11 PHẦN 2 THỰC NGHIỆM VÀ KẾT QUẢ 13 2.1 Nguyên vật liệu và phương pháp thực nghiệm 13 2.1.1 Vật liệu . . 13 2.1.2 Phưcíng pháp nghiên cứu 14 2.2 Kết quả thực nghiệm và nhận xét 14 2.2.1 Mức độ nhiễm nấm mốc trên các Tĩiãu hạt sen nghiên cứu 14 2 2 2 Mức độ nhiễm nấm mốc trên ý dĩ 16 2.2.3 Mức độ nhiễm nấm mốc trên vị thuốc binh la n g 18 2.2.4 Mức độ nhiẽm nấm mốc trên vị thuốc sa n h â n 19 2.2.5 Mức độ nhiễm nấm mốc trên vị thuốc nhục đậu khấu 21 2.2.6 Mức độ nhiễm nấm mốc trên vị thuốc táo nhân 23 2.2.7 Mức độ nhiễm nấm mốc trên vị thuốc kha tử 25 2.2.8 Mức độ nhiễm nấm inốc trên vị thuốc ngũ vị tử 27 2.2.9 Đạc điểm khuẩn lạc và vi học của một số chủng thuộc loài A.flavus phân lập từ hạt sen 29 2.3 Phưcmg pháp xác định nhanh các chủng thuộc loài A.ílavus bằng phương pháp sinh hóa 31 PHẦN 3 k ế t l u ậ n Và đ ể X UẤ T 33 3.1 K ếtluận 33 3.2 Một số đề xuất 34 ĐẶT VẤN ĐỂ ở nước ta nguyên liệu dùng để bào chế thuốc y học cổ truyền và các chế phẩm đông dược hầu hết có nguồn gốc thực vật [3]. Việc trồng và thu hoạch nguồn dược liệu này còn rất phân tán, nhỏ lẻ và chủ yếu là từ các hộ cá thể. Phương pháp thu hoạch, chế biến, bảo quản còn đơn giản, lạc hậu, cơ bản vẫn là các phương pháp truyền thống phơi sấy theo kinh nghiệm. Điều đó đã làm cho các được liệu, các vị thuốc đông dược thường rất dẽ bị mốc, nhất là trong điều kiện khí hậu nóng ẩm như ở nước ta. Khi nấm mốc xâm nhiễm và phát triển, ngoài việc làm giảm chất lượng dược liệu như làm giảm hàm lượng vitamin, lipid, protid, tinh bột và các loại hoạt chất khác (do đa số nấm là các sinh vật hoại sinh), chúng còn sinh ra các độc tố (được gọi chung là mycotoxin) gây nguy hại cho sức khỏe người tiêu dùng. Trong số hàng trăm mỵcotoxin mà con người đã biết, đáng lưu ý nhất là các aflatoxin, một nhóm các hợp chất có khả năng gây ung thư cho người và động vật [1,25,28]. Nhóm độc tố này chủ yếu do hai loài nấm Aspergillus ịỉaviis và A. parasiticus sinh ra và đã được các nhà nghiên cứu nấm và độc tố phát hiện thấy ở tỷ lệ cao trên các nông sản, đặc biệt là ngô và lạc [1,22]. Bên cạnh đó, ở góc độ quản lý nhà nước còn thiếu một hệ thống giấm sát chặt chẽ chất lượng của các nguồn dược liệu từ cơ sở nuôi trồng, thu hoạch, chế biến, bảo quản cho tới tận tay người tiêu dùng, nhất là xét về phưcmg diện nấm mốc và độc tố nấm mốc như đã nói ở ưên. Với những lý do trên chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài '"Nghiên cứu mức độ nhiễm nấm mốc trên m ột số vị thuốc đông dược đang lưu hành trên địa bàn các tỉnh Hà Tây, Bắc Ninh và H ải D ương” với hai mục tiêu sau: 1. Phân lập và xác định tỷ lệ nhiễm nấm mốc thuộc 2 chi Aspergillus và Pénicillium trên các vị thuốc đông dược: binh lang, ngũ vị tử, sa nhân, nhục đậu khấu, hạt sen, táo nhân, ý dĩ và kha tử. 2. Xác định nhanh các chủng thuộc hai loài A. flavus và A. parasiticus bằng phương pháp sinh hóa. PHẦN 1: TỔNG QUAN 1.1. Hệ nấm mốc trên các cơ chất có nguồn gốc thực vật. Trên thế giới việc nghiên cứu nấm mốc và các bệnh do chúng gây ra đã có từ lâu, song thời kỳ phát triển mạnh nhất là sau dấu mốc quan trọng của vụ dịch làm 100 ngàn con gà tây bị chết ở một trang trại của nước Anh do ăn phải khô dầu lạc bị nhiễm loài nấm Aspergillus flavus. Dựa vào các đặc điểm sinh thái của nấm và đặc biệt là hàm lượng ẩm mà chúng yêu cầu, Christensen và Kaufmann 1974 đã chia các ỉoài nấm nhiẽm trên các cơ chất thực vật thành 2 loại: các loài nấm nhiễm trên cây trồng đang sống được gọi chung là hệ nấm ngoài đồng (field fungi) và nấm nhiễm trên các bộ phân của cây như quả hạch, thân, lá, củ và rễ đã thu hoạch được gọi chung là hệ nấm bảo quản (storage fungi). Hệ nấm ngoài đồng bao gồm các loài nấm nhiễm trên hạt, quả, củ, lá, thân, cành của cây trước khi thu hoạch hoặc vào giai đoạn thu hoạch. Chúng yêu cầu một hàm ẩm cân bằng với độ ẩm tương đối (RH) từ 90-100% và đại đa số chúng không sinh độc lố và có vai trò nhỏ trong việc gây hư hỏng thực phẩm. Các chi nấm ngoài đồng thường gặp đó là Alternaría, Cỉadosporium, Heỉminthosporìum và Fusarium. Hệ nấm bảo quản bao gồm các loài nấm nhiễm trên hạt, quả, củ, lá, thân trong quả trình bảo quản sau thu hoạch và chúng yêu cầu một ham ẩm cân bằng với độ ẩm tưcmg đối 65-90%. Hầu hết chúng có thể phát triển khi không có nước tự do và trên các môi trường có áp suất thẩm thấu cao. Hệ nấm bảo quản đóng vai trồ chủ đạo trong việc làm giảm chất lượng các sản phẩm sau thu hoạch như gạo, ngô, lạc, dược thảo và sinh các độc tố (mycotoxin) trên các sản phẩm này. ở các nước có khí hậu nhiệt đới như Việt Nam các loài thuộc chi Aspergillus là các loài nấm bảo quản chủ đạo và các loài của chi Peniciỉỉium giữ vai trò thứ yếu. Theo Christensen [11] thì hệ nấm bảo quản có khoảng 12 loài của chi Aspergillus và một số loài thuộc chi Peniciỉỉium và nấm men. Chúng có mặt ở tất cả các nơi trên thế giới, nhiễm và phát triển trôn tất cả các loại hạt lưcmg thực, hạt giống có hàm ẩm cao hơn 18% và nhiệt độ 30-32^C. Đây là những điều kiện rất thuận lợi cho sự phát triển và sinh độc tố cùa các loài nấm bảo quản. Trong đó loài A.ỷỉavus và sự hình thành aflatoxin là vấn đề đáng quan tâm nhất ở vùng khí hậu nhiệt đới. Sự phân biệt hệ nấm ngoài đồng và hệ nấm bảo quản cũng chỉ mang tính chất tưcmg đối, bởi một số loài nấm bảo quản trong đó có loài Ạ. flavus đã được phát hiện nhiều trên lạc, ngô trước khi thu hoạch (Pitt & Hocking, 1991). 1.2. Đặc điểm hình thái của một sò chi nấm quan trọng. 1.2.1. Chi Aspergillus Micheli ex Fries. Chì Aspergiỉỉus do Micheli mô tả năm 1729, sau đó năm 1832, Fries chấp nhận chi nấm này của Micheli và theo luật quốc tế về danh pháp thực vật, chi Aspergillus chính thức mang tên Aspergillus Micheli ex Fries. Các loài của chi Aspergiỉỉus nhiễm khá phổ biên trên các cơ chất khác nhau, đặc biệt ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, các ỉoài của chi này có tần suất xuất hiện cao hoti so với các loài của PenicilỉÌLim. Một số loài đã gây được sự chú ý đặc biệt do khả năng gây bệnh cho người và động vật hoặc khả năng sinh độc tố của chúng. Đáng quan tâm nhất là các loài A. flavus, A. parasiticus tạo độc tố gây ung thư gan aflatoxin [18,25,28], Một số khác, đặc biệt ỉà loài A. oryzae đã được dùng rộng rãi trong công nghệ lên men truyền thống để chế biến thực phẩm ở nhiều nước châu Á như Việt Nam (làm lương), Trung Quốc, Nhật Bản [21]. Hiện nay, công nghê sinh học sử dụng một số loài thuộc chi Aspergillus chủ yếu là các loài A. niger, A, oryzae trong công nghệ sản xuất enzyme, công nghệ chế biến thực phẩm, sản xuất một số acid hữu cơ như acid citric, acid gluconic [22,23], v ề mặt phân loại học chi Aspergillus có một số đặc điểm sau: Hê sợi nấm gồm các sợi ngăn vách, phân nhánh, không màu, màu nhạt hoặc trong một số trường hợp trở thành nâu hay màu sẫm khác ở các vùng nhất định của khuẩn lạc. Bộ máy mang bào tử trần phát triển từ một tế bào đường kính lớn hcfn, màng dày hcm các đoạn lân cận của sợi nấm (tế bào chân - food cell). Giá bào tử trần phát triển từ tế bào chân, như là một nhánh của scd nấm, gần như thẳng góc với trục của tế bào chân và thường ở trên mặt cơ chất. Giá bào tử trần không có nhánh, không có hoặc ít có vách ngang, có phần đỉnh to ra thành bọng hình chuỳ, hình elip, hình gần cầu hay hình cầu. Bọng hữu thụ này mang các thể bình. Các thể bình này hoặc song song và họp thành cụm ở phần đỉnh bọng, hoặc xếp thành hmh tia sát nhau trên toàn bộ bề mặt bọng. Thể bình hoặc chỉ có một lẩng hoặc có hai tầng. Trong trường hợp sau, mỗi thể bình cấp một (cũng gọi là cuống thể bình-metula) mang một cụm gồm 2-3 (hoặc nhiều hơn) thể bình cấp hai ở phần đỉnh. Các bào tử trần được tạo thành nối tiếp nhau trong miệng thé bình, thành chuỗi hướng gốc (bào tử ở gần miệng bao giờ cũng non nhất, càng xa càng già), không phân nhánh. Bào tử trần không ngăn vách, thay đổi về hình dạng, kích thước, màu sắc, dấu vết ở mặt ngoài tuỳ tùng loài. Tất cả các chuỗi bào lử trần lạo thành từ các thể bình của bọng đỉnh giá họp thành khối bào tử trần đỉnh bọng (conidial head). Khối bào tử trần đỉnh bỏng có thể có hình cột, hình cầu hoặc hình tia tỏa tròn. Một số loài có bào tử túi (ascosporum) trong các ihể quả kín (clcitothecium), Dưới đây xin nêu một số đặc điểm sinh học quan trọng của một số loài của chi: - Đặc điểm sinh học của 2 loài A.ỷìavỉis link ex fr. và A. parasiticus speare: hai loài A .flavus và A. parasiticus có mối quan hệ gần gũi (cùng thuộc nhóm loài A.flavus, chi Aspergillus), sống hoại sinh trên các cơ chất có nguồn gốc thực vật, đặc biệt là các cơ chất chết nguồn gốc từ các cây lương thực, thực phẩm và trong đất. Hai loài này phân bố ở khắp mọi nơi trên thế giới, nhưng phổ biến nhất là ở các nước có khí hậu nhiệt đới như ở nước ta, nơi có lượng mưa, nhiệt độ và độ ẩm cao. Các loài thuộc chi Aspergillus có đặc trưng là các coniđiophore không có vách ngăn. Đặc điểm này của conidiophore là khác biệt với các sợi nấm và chúng được phình lên ờ đình để tạo ihành bọng (vesicle). Từ bọng hình thành các tế bào sinh conidi (spore-producing cell) đặc biệt gọi là thể bình (phialide). Thể bình này hoặc được sinh ra trực tiếp từ bọng gọi là thể bình một lớp (uniseriate) hoặc được sinh ra trên các cuống ngắn (metulae) xuất phát từ bọng gọi là là thể bình 2 lớp (biseriate). Trong một số trường hợp việc xác định các lớp thể bình là rất khó khăn do lớp đầu tiên (lớp metulae hay cuống thể bình) rất bé và dễ bị che khuất bởi các bào tử (conidi) và lớp thứ cấp (lớp thổ bình hay lớp phialide)( ảnh 1). Khuẩn lạc của loài A.flavus lúc đầu thường có màu vàng-xanh sau chuyển sang xanh-vàng hoặc xanh trên môi trường Czapek. Loai này thể bình 2 lớp là phổ biến, thường xuất hiện hạch nấm (scleroíia) màu nâu-đỏ. Conidi thường khá ráp hay có mấu nhỏ (finely roughened or echinulale), thường thay đổi về kích thước và có hình dạng từ ovan cho tới hình cầu. Khuẩn lạc của loài A. parasiticus có màu xanh tối trên môi trường Czapek và thường vẫn giữ nguyên màu xanh cho tới lúc già. Thể bình thường một lớp (uniseriate), hạch nấm thường không có- Conidi ihường có mấu thô, đồng nhất về hình dạng và gai (ảnh 2) [28,30\ Ảnh 1: Phần đỉnh của conidiophore hình thành bọng có các thể bình sắp xếp kiểu phóng xạ (các mũi tên chỉ) X 1000. Ảnh 2: Thể bình và các chuỗi conidi phát triển hướng gốc (các mũi tên chỉ) của loài A. parasiticus. Các conidi non nhất ở gốc chuỗi gần thể bình nhất X 3000 [28] Loài Aspergillus flavas Link ex Fres khi nuôi cấy Irên môi trường Czapek ở TỈ^C, 10 ngày tuổi, khuẩn lạc có đường kính 6,0 - 8,0 cm, bề mặt dạng len, mặt trước có màu lục vàng, mặt sau không màu hoặc nâu hồng, có giọt tiết hoặc không, không có sắc tố hoà tan xung quanh. Gía bào tử trần có bề mặt ráp hoặc nhẩn, chiều dài 100 ” 150 p.m có khi lên đến 500 - 800 lum, đường kính 1 5 -2 0 p.m. Khối bào tử trần có hình tia toả tròn hoặc hình cột, đưòíng kính 300 “ 500 p.m, bọng đỉnh giá có hình cầu hoặc hình chuỳ, đường kính 25 - 40 Ịim, có hoặc không có cuống thể bình, đường kính 5,0 - 10,0 |im. Thể bình có kích thước 6,5 - 12,0 X 3,0 - 6,0 |im. Bào tử trần có dạng hình cầu hoặc hình trứng bề mặt có gai, đường kính 3,0 ” 6,0 [22], Loài Aspegiỉỉiis parasiticus Link ex Fres khi nuôi cấy trên môi trường Czapek ở 27°c, 10 ngày tuổi, khẩn lạc có đường kính 3,0 ~ 5,5 cm, bề mặt dạng len, xốp nhẹ, mặt trước có màu lục vàng, xanh lục, mặt sau có màu kem hay nâu nhạt, không có sắc tố hoà tan quanh khẩn lạc, không có giọt tiết. Giá bào tử trẩn có bề mặt ráp hoặc nhẩn, chiều dài 300 - 700 ỊLim. Khối bào tử trần có dạng hình cầu hoặc hình tia toả tròn, đường kính khoảng 300 - 450 ^im. [...]... người và động vật [13] PHẦN 2: THỰC NGHIỆM VÀ KÊT QUẢ 2.1 NGUYÊN VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP T H ựC NGHIỆM 2.1.1 Vật liệu 2.1.1.1 Đ ối tượng nghiên cứu Các vị thuốc đông dược nghiên cứu được thu thập ở các hiệu thuốc trên địa bàn thuộc 3 tỉnh Hà Tây, Bắc Ninh và Hải Dương: - Binh lang: 3 mẫu ở Hải Dương, 2 mâu ở Bắc Ninh và 2 mẫu ở Hà Tây - Ý dĩ: 3 mẫu ở Hải Dương, 2 mẫu ở Bắc Ninh và 1 mẫu ở Hà Tây... XUẤT 3.1 K ết luận Qua nghiên cứu mức độ nhiễm nấm mốc trên 8 vị thuốc gồm hạl sen, ý dĩ, kha tử, nhục đậu khấu, ngũ vị tử, sa nhân, láo nhân, binh lang thu thập ờ các nhà thuốc thuộc địa bàn các tỉnh Hà Tây, Hải Dương và Bắc Ninh, chúng tôi rút ra một số kết luận sau: 1 Tất cả 8 vị thuốc nghiên cứu đéu bị nhiễm nấm mốc, chủ yếu là các loài thuộc 3 chi nấm AspenỊÌỈỈus, Penicillium và Fusarium Đặc biệt... G2 trên các mẫu dược liệu nần nghẹ và ngưu tất đã nghiên cứu Công trìn h nghiên cứu gần đây nhất (1/2003) của tác giả Trần Trịnh Công [2] , nghiên cứu về mức độ nhiễm nấm mốc và aílato x in BI trên m ột SỐ vị thuốc đông dược đang lưu hành trên địa bàn Hà N ội Kết quả của công trìn h đã cung cấp cho chúng ta những bằng chứng cụ thể về mối đe dọa tiềm tàng của nấm mốc và độc tố aflato x in , nhất là các. .. Hạt sen: 3 mẫu ở Hải Dương, 2 mẫu ở Bắc Ninh và 3 mẫu ở Hà Tây - Táo nhân: 3 mẫu ở Hải Dương, 1 mẫu ở Bắc Ninh và 3 mẫu ờ Hà Tây - Ngũ vị tử: 3 mẫu ở Hải Dương, 2 mẫu ở Bắc Ninh và 1 mẫu ở Hà Tây - Sa nhân: 3 mẫu ở Hải Dương và 1 mẫu ở Bắc Ninh - Nhục đậu khấu: 3 mẫu ở Hải Dưoìig, 1 mẫu ở Hà Tây - Kha tử: 3 mẫu ở Hải Dương và 1 mẫu ở Bắc Ninh 2.1.1.2 M ôi trường phân lập và xác định nấm mốc, - Môi trường... xuất hiện trên hầu hết các vị thuốc nghiên cứu ở các tỷ lệ khác nhau giúp định hướng cho việc nghiên cứu khả năng nhiễm độc tố aflatoxin trên các vị thuốc này 2 Không thấy sự có mặt của loài A.parasiticiis trôn các vị thuốc nghiên cứu 3 Tỷ lệ nhiễm nấm trên các vị thuốc như sau: + Chi Aspergillus với hai loài A.flavus, A.niger tỷ lệ nhiễm trung bình lần lượt trên các vị thuốc là: hạt sen là 9 % và 6 %,... Mức độ nhiễm nấm mốc trẽn vị thuốc binh lang Binh lang (Semen Arecae) là hạt phơi hay sấy khô của cây cau (Areca catechu L.) Thành phần hoá học gồm có: tanin (15 - 20%), chất béo (14%), đường và các ancaloid Bảng 3 dưới đây trình bày kết quả khảo sát mức độ nhiễm nấm mốc trên các mẫu bing lang nghiên cứu B ả n g 3: Mức độ nhiẽm nấm mốc trên vị thuốc binh lang Địa điểm lấy sn r mẫu Các chi và loài nấm. .. Thành phần hoá học có nhiều linh bột, đường, proũt, chất béo Ngoài ra còn có một tỷ lệ nhỏ canxi, phốt pho, sắt Trong tâm sen có asparagin và ancaloit Từ những mẫu hạt sen đã thu thập để nghiên cứu chúng tôi thu được kết quả về mức độ nhiễm nấm mốc được trình bày ở bảng 1 Bảng 1: Mức độ nhiễm nấm mốc trên các mẫu hạt sen nghiên cứu STT Địa điểm lấy mẫu Bắc Ninh Bắc 2 Ninh Hải 3 Dương Hải 4 Dương Hải. .. 0-2% Tỷ lệ dao động Mucor Két quả ở bảng 7 cho thấy tỷ lộ nhiễm nấm mốc ở vị thuốc này là không cao Chi nấm nhiễm chủ yếu là Peniciỉỉium trung bình 7,5 % Loài A.flavus cũng có tỷ lệ nhiễm thấp ỉà 3 % Các chi và loài khác cũng có tỷ lệ nhiễm không đáng kể (ảnh 9) ‘-S- ' ' Ảnh 9: Nấm mốc nhiễm trên vị thuốc kha tử thu thập ở Bắc Ninh 2.2.8 M ức độ nhiễm nấm mốc trên vị thuốc ngữ vị tử, Ngũ vị tử (Fructus... từng vị Sau đó ủ ở nhiệt độ 25*^c - 35®c sau 3-7 ngày tuỳ theo nhiệt độ cao hay thấp, phân lập các chủng nấm mọc chuyển sang môi trường Czapek - Dox, ủ ở nhiệt độ 25° c sau 3,5,7 ngày tiến hành các bước phân loại và kết luận Trên cơ sư đó tính % mức độ nhiễm nấm mốc nói chung, mức độ nhiễm các chi và loài nấm nói riêng của từng vị thuốc 2 ,13.3 Phương pháp phán loại nấm mốc - Phân loại các chi nấm theo... đó các loài thuộc chi Aspergillus là A.ßaviis và A.niger có tỷ lệ nhiễm trung bình lần lượt là 9 % và 7 % Đây là một tỷ lệ nhiễm cần lưu ý về khả nâng nhiễm aflatoxin trên loại dược liệu này Ngoài ra hai chi Pénicillium và Fusarium cũng có mặt với tỷ lệ nhiễm dao động lần lượt là 1-8 %; 1-5 % Ánh 6: Nấm mốc nhiễm trên vị thuốc binh lang thu thập tại Bắc Ninh 2,2 A M ức độ nhiễm nấm mốc trên vị thuốc . HỌC Dược HÀ NỘI NGUYỄN ĐÌNH HÒA NGHIÊN CỨU MỨC ĐỘ NHIẺM NÂM M ố c TRÊN MỘT SỐ VỊ THUÔC ĐÔNG Dược ĐANG LƯU HÀNH TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH HÀ TÂY, BẮC NINH VÀ HẢI DƯƠNG (KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Dược. 18 2.2.4 Mức độ nhiẽm nấm mốc trên vị thuốc sa n h â n 19 2.2.5 Mức độ nhiễm nấm mốc trên vị thuốc nhục đậu khấu 21 2.2.6 Mức độ nhiễm nấm mốc trên vị thuốc táo nhân 23 2.2.7 Mức độ nhiễm nấm mốc. diện nấm mốc và độc tố nấm mốc như đã nói ở ưên. Với những lý do trên chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài '" ;Nghiên cứu mức độ nhiễm nấm mốc trên m ột số vị thuốc đông dược đang lưu hành