ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM HÀ XUÂN BÁCH TÊN ĐỀ TÀI : “ NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ BỆNH TIÊN MAO TRÙNG (TRYPANOSOMIASIS) Ở TRÂU TẠI HUYỆN YÊN SƠN – TỈNH TUYÊN QUANG VÀ THỬ NGHIỆM PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ ” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Thú y Khoa : Chăn nuôi thú y Khóa học : 2009 - 2014 Giảng viên hướng dẫn : ThS. Phạm Thị Trang Thái Nguyên, tháng 11 năm 2013 59 LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu và quý thầy cô trường Đại học Nông lâm – Thái Nguyên đã tận tình giúp đỡ, giảng dạy, truyền đạt những kiến thức bổ ích, những kinh nghiệm quý báu cho em trong suốt quá trình học tập tại trường giúp em tự tin vững bước đi trên con đường khi không còn ngồi trên ghế nhà trường. Em xin cảm ơn các thầy, cô giáo khoa chăn nuôi thú y đã giúp đỡ, chỉ bảo tận tình và tạo những điều kiện thuận lợi nhất trong suốt khóa học cũng như trong thời gian em thực hiện khóa luận tốt nghiệp. Đặc biệt em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới ThS. Phạm Thị Trang người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, đóng góp ý kiến giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện bài khóa luận. Em xin gửi lời cảm ơn tới Chi cục thú y tỉnh Tuyên Quang, trạm thú y huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình thực hiện khóa luận tại cơ sở. Đồng thời em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, bạn bè đã giúp đỡ, động viên em hoàn thành tốt việc học tập, nghiên cứu của mình trong suốt quá trình học tập vừa qua. Cuối cùng em xin kính chúc quý thầy cô và gia đình luôn luôn mạnh khỏe, hạnh phúc, thành đạt trong công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Thái Nguyên,ngày… tháng … năm 2013 Sinh viên Hà Xuân Bách 60 LỜI NÓI ĐẦU Thực tập tốt nghiệp là một giai đoạn trong quá trình đào tạo cán bộ khoa học kỹ thuật vững về lý thuyết, giỏi về tay nghề. Trong khoảng thời gian này sinh viên phải đem những kiến thức đã học ứng dụng vào thực tế sản xuất, để củng cố sâu thêm những kiến thức đã được học trong nhà trường, nâng cao trình độ kiến thức chuyên môn và học tập phương pháp nghiên cứu khoa học. Nhằm thực hiện đúng hiệu quả và phương châm đào tạo: "Học đi đôi với hành, lý thuyết gắn liền với thực tiễn, nhà trường gắn liền với xã hội", giúp sinh viên nâng cao trình độ chuyên môn, nắm vững phương pháp nghiên cứu và ứng dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất để sau khi ra trường mỗi sinh viên trở thành một cán bộ có trình độ chuyên môn vững vàng đưa ngành chăn nuôi ngày càng phát triển góp phần vào công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Từ phương châm đó, được sự nhất trí của nhà trường, của khoa chăn nuôi thú y, dưới sự giúp đỡ của cô giáo hướng dẫn và sự tiếp nhận của trạm thú y huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang . Em đã về thực tập tại địa bàn và triển khai đề tài: "Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng (Trypanosomiasis) ở trâu tại huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang và thử nghiệm phác đồ điều trị”. Do thời gian thực tập có hạn, trình độ chuyên môn, kinh nghiệm thực tiễn chưa nhiều nên đề tài của em không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy, cô giáo cùng các bạn để khóa luận của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! 61 MỤC LỤC Phần 1: MỞ ĐẦU 1 1.1. Đặt vấn đề 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 2 1.3. Ý nghĩa của đề tài 2 1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học 2 1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn 3 Phần 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài 4 2.1.1. Đặc điểm hình thái, cấu trúc và phân loại Trypanosoma 4 2.1.1.1. Vị trí của tiên mao trùng Trypanosoma trong hệ thống phân loại động vật học 4 2.1.1.2. Đặc điểm hình thái, cấu tạo của tiên mao trùng 5 2.1.1.3. Cấu trúc kháng nguyên của tiên mao trùng Trypanosoma evansi 6 2.1.2. Dịch tễ học bệnh tiên mao trùng 9 2.1.2.1. Phân bố của bệnh 9 2.1.2.2. Vật chủ và vật môi giới truyền bệnh tiên mao trùng 10 2.1.2.3. Tuổi vật chủ, mùa mắc bệnh 13 2.1.3. Đặc điểm bệnh lý và lâm sàng của bệnh 14 2.1.3.1. Đặc điểm bệnh lý 14 2.1.3.2. Triệu chứng lâm sàng của bệnh tiên mao trùng ở trâu 16 62 2.1.3.3. Bệnh tích của bệnh tiên mao trùng 17 2.1.4. Chẩn đoán bệnh tiên mao trùng 18 2.1.4.1. Chẩn đoán lâm sàng 18 2.1.4.2. Chẩn đoán thí nghiệm 18 2.1.5. Phòng trị bệnh tiên mao trùng cho trâu 24 2.1.5.1. Phòng bệnh 24 2.1.5.2. Điều trị bệnh 27 2.2. Tình hình nghiên cứu về bệnh tiên mao trùng 28 2.2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước 28 2.2.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài 30 Phần 3: ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 33 3.1. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu 33 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu 33 3.1.2. Vật liệu nghiên cứu 33 3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 34 3.2.1. Địa điểm nghiên cứu 34 3.2.2. Thời gian nghiên cứu 34 3.3. Nội dung nghiên cứu 34 3.3.1. Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng (Trypamosoma evansi) ở trâu tại huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 34 3.3.1.1. Nghiên cứu tình hình nhiễm bệnh tiên mao trùng của trâu ở một số xã thuộc huyện Yên Sơn – Tỉnh Tuyên Quang 34 63 3.3.1.2. Nghiên cứu về côn trùng môi giới truyền bệnh tiên mao trùng 34 3.3.2. Nghiên cứu phác đồ điều trị bệnh T. evansi cho trâu và đề xuất biện pháp phòng chống 35 3.3.2.1. Xây dựng phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng 35 3.3.2.2. Đề xuất biện pháp phòng chống bệnh do T. Evansigây ra cho trâu ở huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 35 3.4. Phương pháp nghiên cứu 35 3.4.1. Phương pháp thu thập mẫu 35 3.4.1.1. Phương pháp thu thập mẫu máu trâu 35 3.4.1.2. Phương pháp lấy mẫu máu 36 3.4.2. Phương pháp phát hiện tiên mao trùng trong mẫu 36 3.4.2.1. Phương pháp xem tươi (Direct smear) 36 3.4.2.2. Phương pháp nhuộm Giemsa tiêu bản máu khô (Romanovsky) 36 3.4.2.3. Phương pháp tiêm truyền động vật thí nghiệm 37 3.4.3. Phương pháp thu thập định loại côn trùng môi giới truyền bệnh tiên mao trùng 37 3.4.4. Một số quy định trong nghiên cứu đặc điểm dịch tễ 38 3.4.5. Xây dựng phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng 38 3.5. Phương pháp xử lý số liệu 39 Phần 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 40 4.1. Xác định một số đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng ở trâu tại huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 40 4.1.1. Tỷ lệ nhiễm bệnh tiên mao trùng ở trâu tại các xã thuộc huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 40 64 4.1.2. Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng ở trâu theo lứa tuổi 41 4.1.3. Tỷ lệ nhiễm bệnh tiên mao trùng ở trâu theo mùa vụ 43 4.2. Nghiên cứu về côn trùng môi giới truyền bệnh tiên mao trùng 45 4.2.1. Thành phần các loài ruồi, mòng ở huyện Yên Sơn 45 4.2.2. Quy luật hoạt động của các loài ruồi, mòng ở các xã thuộc huyện Yên Sơn , tỉnh Tuyên Quang 47 4.3. Nghiên cứu phác đồ điều trị bệnh T. evansi cho trâu tại huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 50 4.3.1. Xây dựng phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng 50 4.3.1.1. Thử nghiệm thuốc điều trị bệnh tiên mao trùng trên diện hẹp 50 4.3.1.2. Ứng dụng phác đồ có hiệu quả cao trong điều trị bệnh tiên mao trùng ở huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 51 4.3.2. Đề xuất một số biện pháp phòng chống bệnh T. evansi cho trâu ở các địa phương thuộc huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 52 Phần 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 53 5.1. Kết Luận 53 5.2. Đề nghị 54 TÀI LIỆU THAM KHẢO 55 65 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Cs : Cộng sự TMT : Tiên mao trùng Kg : Kilôgam TT : Thể trọng Nxb : Nhà xuất bản T. evansi : Trypanosoma evansi VGS : Vanant Glycoprotein Surface ISG : Invanant Surface Glycoprotein VAT : Variable Antigen Typet LATEX : Latex Agglutination Test IFAT : Indirect Fluorecent Antibody Test ELISA : Enzym Linked Immunosorbent Assay CATT : Card Agglutination Test for Trypanosomiasis 66 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 4.1: Tỷ lệ nhiễm bệnh tiên mao trùng ở trâu tại một số xã thuộc huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 40 Bảng 4.2: Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng ở trâu theo lứa tuổi 42 Bảng 4.3. Tỷ lệ nhiễm bệnh tiên mao trùng ở trâu theo các tháng trong năm 44 Bảng 4.4: Sự phân bố và tần suất xuất hiện các loài ruồi, mòng ở huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 45 Bảng 4.5: Biến động thành phần loài ruồi, mòng ở các xã thuộc huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 46 Bảng 4.6: Quy luật hoạt động theo tháng của các loài ruồi, mòng ở các xã thuộc huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 47 Bảng 4.7: Quy luật hoạt động của các loài ruồi, mòng theo thời gian trong ngày ở các xã thuộc huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 48 Bảng 4.8: Thử nghiệm thuốc điều trị tiên mao trùng trên diện hẹp 50 Bảng 4.9: Ứng dụng phác đồ có hiệu quả cao trong điều trị bệnh tiên mao trùng cho trâu ở các địa phương thuộc huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 51 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Bệnh tiên mao trùng hay còn gọi là bệnh ngã nước, trâu bò mắc bệnh thể cấp tính thường sốt cao 41 - 41,7 0 C với các triệu chứng thần kinh như ngã quỵ, kêu rống, đi vòng tròn… Trâu bò bệnh sẽ chết sau 7 - 15 ngày. Ở thể mãn tính, các triệu chứng lâm sàng nhẹ hơn và bệnh kéo dài 1 - 2 tháng, con vật ngày càng gầy, da khô mốc, niêm mạc mắt tụ máu màu đỏ tía, đôi khi có chấm máu, chảy nước mắt và mắt có nhiều dử đặc như keo, niêm mạc mắt vàng nhạt hay sẫm. Sức khoẻ suy yếu dần, kém ăn, kém nhai lại, đi phân táo có lẫn máu hoặc đi tháo lỏng mùi thối khắm, có khi con vật đi ỉa ra cả màng ruột, nát từng đoạn. Thường thấy có thuỷ thũng ở hầu, ức, nách, chân, háng. Trường hợp bệnh nặng, con vật đột ngột sốt cao, bụng chướng to rồi lăn ra chết. Theo số liệu của Phạm Sỹ Lăng (1982) [8], Phan Địch Lân và cộng sự (2004) [13], Phan Văn Chinh (2006) [4], bệnh tiên mao trùng xuất hiện ở nhiều vùng trên cả nước, với tỷ lệ mắc khá cao: trên trâu là 13 - 30%, trên bò là 7 - 14%, trong đó tỷ lệ gia súc chết lên tới 6,3 - 20%. Cũng theo báo cáo của các tác giả trên, tỷ lệ mắc Trypanosoma evansi ở gia súc vùng núi và trung du cao hơn các vùng đồng bằng và ven biển. Trong khi đó, ở nước ta, chăn nuôi gia súc nhai lại để cung cấp sức kéo, thịt, sữa lại tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền núi và trung du, là các vùng có điều kiện tự nhiên thích hợp cho sự phát triển chăn nuôi gia súc nhai lại, nhưng cơ sở hạ tầng phục vụ công tác chẩn đoán và điều trị tại địa phương còn yếu kém, dẫn tới hệ quả là bệnh tiên mao trùng trở nên phổ biến hơn, nghiêm trọng hơn và gây thiệt hại lớn hơn. [...]... bệnh tiên mao trùng (Trypanosomiasis) ở trâu tại huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang và thử nghiệm phác đồ điều trị 1.2 Mục tiêu nghiên cứu - Xác định các đặc điểm dịch tễ bệnh do Trypanosoma evansi gây ra ở đàn trâu tại huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang - Lựa chọn phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng có hiệu quả, phù hợp với điều kiện chăn nuôi miền núi - Xây dựng quy trình phòng, trị bệnh, góp phần hạn... hình bệnh ngày càng phức tạp hơn Huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang là huyện có diện tích rộng với số lượng trâu lớn Với địa hình đồi núi cùng với nhiều ao hồ sông suối và tập quán chăn thả tập trung, đây là điều kiện thuận lợi cho bệnh tiên mao trùng lây lan và phát triển Xuất phát từ nhu cầu thực tế sản xuất, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng. .. bệnh tiên mao trùng cho đàn trâu ở huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 1.3 Ý nghĩa của đề tài 1.3.1 Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học Kết quả của đề tài là những thông tin khoa học về đặc điểm dịch tễ và quy trình phòng chống bệnh tiên mao trùng ở trâu 3 1.3.2 Ý nghĩa trong thực tiễn Kết quả của đề tài là cơ sở khoa học để khuyến cáo người chăn nuôi áp dụng quy trình phòng, trị bệnh tiên mao. .. tiên mao trùng vào trâu, bò, ngựa, tiên mao trùng xâm nhập vào da, gây ra vết viêm trên mặt da Theo dõi có thể quan sát được phản ứng viêm ở da của thỏ, cừu, dê và bò gây nhiễm thực nghiệm tiên mao trùng, kích thước chỗ viêm phụ thuộc vào số lượng tiên mao trùng được tiêm truyền (ước chừng khoảng 108 tiên mao trùng có thể gây viêm da - ở vị trí tiêm truyền), một số lượng lớn tiên mao trùng phát triển ở. .. và đầu mùa xuân, trâu bò nhiễm tiên mao trùng phải sống trong điều kiện thời tiết lạnh, thiếu thức ăn nên sức đề kháng giảm, bệnh thường phát ra vào thời gian này và trâu bò bị đổ ngã hàng loạt Tiên mao trùng có sức đề kháng yếu, dễ chết khi tiếp xúc với nước cất, cồn và thuốc sát trùng 2.1.3 Đặc điểm bệnh lý và lâm sàng của bệnh 2.1.3.1 Đặc điểm bệnh lý Khi ruồi trâu, mòng đốt, hút máu và truyền tiên. .. núi, trung du, đồng bằng, ven biển Theo Phạm Sỹ Lăng (1982) [8], bệnh tiên mao trùng có ở tất cả các tỉnh miền Bắc (Bắc Kạn, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Ninh Bình, Hà Tây) Trâu, bò nhiễm bệnh với tỷ lệ cao và thay đổi giữa các vùng khác nhau (trâu, bò ở đồng bằng nhiễm tiên mao trùng cao hơn vùng trung du và miền núi, đặc 10 biệt ở trâu, bò có nguồn gốc từ miền núi chuyển xuống vùng đồng bằng)... dòng với kháng nguyên lưu động trong máu động vật nhiễm tiên mao trùng (Nantulya, 1994) Phản ứng này hiện đang được thử nghiệm và đánh giá ở thực địa 2.1.5 Phòng trị bệnh tiên mao trùng cho trâu 2.1.5.1 Phòng bệnh Để phòng ngừa bệnh tiên mao trùng có hiệu quả cao, các nhà khoa học đã đề nghị áp dụng 3 biện pháp sau: * Diệt tiên mao trùng trên cơ thể ký chủ Diệt tiên mao trùng ký sinh ở vật chủ không... toàn đàn ngựa ở những vùng có bệnh tiên mao trùng Hiện nay, thuốc Trypamidium, liều 0,5 mg/kTT được 27 khuyên dùng để phòng bệnh tiên mao trùng cho trâu 2.1.5.2 Điều trị bệnh Một số loại hoá dược đã được dùng để điều trị bệnh tiên mao trùng cho trâu, bò, ngựa ở nước ta từ những năm 60 đến nay gồm: - Naganin, liều 10 mg/kgTT Pha thuốc với dung dịch nước muối sinh lý hoặc nước cất thành dung dịch 10%, tiêm... (2004) [13] cho biết, kiểm tra ở nhiều địa điểm thấy hai loài mòng T rubidus và T striatus mang tiên mao trùng với tỷ lệ 15,2% và 14,0%; ruồi hút máu Stomoxys calcitrans mang tiên mao trùng với tỷ lệ 12,5% Ở những vùng đang có bệnh tiên mao trùng, kiểm tra ruồi và mòng 13 hút máu dễ dàng tìm thấy tiên mao trùng Sau khi theo máu vào vòi hút ruồi và mòng, tiên mao trùng vẫn sống đến giờ thứ 53, thời gian... đợt sóng tiên mao trùng bắt đầu bằng sự tăng số 15 lượng tiên mao trùng trong máu, sau đó giảm và khó phát hiện thấy tiên mao trùng Mỗi đợt tiên mao trùng tăng lên trong máu là biểu hiện sự xuất hiện một quần thể tiên mao trùng có tính kháng nguyên bề mặt mới, quần thể này có thể tiếp tục sinh sản và tồn tại một thời gian cho đến khi cơ thể xuất hiện kháng thể đặc hiệu với chúng Tiên mao trùng phát triển . hành nghiên cứu đề tài: Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng (Trypanosomiasis) ở trâu tại huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang và thử nghiệm phác đồ điều trị . 1.2. Mục tiêu nghiên. mòng ở các xã thuộc huyện Yên Sơn , tỉnh Tuyên Quang 47 4.3. Nghiên cứu phác đồ điều trị bệnh T. evansi cho trâu tại huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang 50 4.3.1. Xây dựng phác đồ điều trị bệnh. y huyện Yên Sơn – tỉnh Tuyên Quang . Em đã về thực tập tại địa bàn và triển khai đề tài: " ;Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng (Trypanosomiasis) ở trâu tại huyện Yên Sơn