ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM LÊ QUANG TRUNG TÊN ĐỀ TÀI : “ NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ BỆNH TIÊN MAO TRÙNG (TRYPANOSOMIASIS) Ở TRÂU TẠI HUYỆN HÀM YÊN – TỈNH TUYÊN QUANG VÀ THỬ NGHIỆM PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ ” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Thú y Khoa : Chăn nuôi thú y Khóa học : 2009 - 2014 Giảng viên hướng dẫn : ThS. Phạm Thị Trang Thái Nguyên, tháng 11 năm 2013 LỜI CẢM ƠN Qua một thời gian nỗ lực học tập và nghiên cứu, tới nay e đã hoàn thành khóa luận tốt nghiệp với đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng (Trypanosomiasis) ở trâu tại huyện Hàm Yên - tỉnh Tuyên Quang và thử nghiệm phác đồ điều trị”. Trong suốt quá trình phấn đấu, học tập và rèn luyện tại trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, em đã nhận được sự dạy bảo, giúp đỡ và động viên của các thầy, cô giáo khoa Chăn nuôi Thú y, cũng như các thầy, cô giáo trong Nhà trường đã trang bị cho em những kiến thức cơ bản, tạo cho em có được lòng tin vững bước trong cuộc sống và công tác sau này. Em xin trận trọng cảm ơn Ban Giám hiệu nhà trường, Ban Chủ nhiệm khoa và các thầy, cô giáo, cán bộ Khoa Chăn nuôi Thú y – Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã ân cần dạy bảo em trong toàn khóa học. Em xin chân thành cảm ơn Trạm thú y huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang, cùng nhân dân địa phương đã tạo điều kiện thuận lợi để em thực hiện đề tài tốt nghiệp. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo Ts. Nguyễn Thị Kim Lan, cô giáo Ths. Phạm Thị Trang, thầy giáo Ths. La Văn Công đã tận tụy giúp đỡ và trực tiếp hướng dẫn em trong suốt thời gian thực tập và hoàn thành chuyên đề tốt nghiệp của mình. Em xin được cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn tận tình giúp đỡ, động viên, khích lệ em trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Thái Nguyên, ngày 25 tháng 11 năm 2013 Sinh viên Lê Quang Trung DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG KHÓA LUẬN Trang Bảng 4.1. Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng ở trâu tại một số xã thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 35 Bảng 4.2. Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng ở trâu theo lứa tuổi 36 Bảng 4.3. Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng ở trâu 37 Bảng 4.4. Các loài ruồi, mòng phát hiện ở một số xã thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 38 Bảng 4.5. Biến động thành phần loài ruồi, mòng ở các xã thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 39 Bảng 4.6. Quy luật hoạt động theo tháng của các loài ruồi, mòng ở một số xã thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 40 Bảng 4.7. Quy luật hoạt động trong ngày của các loài ruồi, mòng ở một số xã thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 41 Bảng 4.8. Ứng dụng thuốc điều trị bệnh TMT cho trâu 42 Bảng 4.9. Ứng dụng phác đồ có hiệu quả cao trong điều trị bệnh tiên mao trùng cho trâu ở một số xã thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 43 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Cs : Cộng sự TMT : Tiên mao trùng Kg : Kilôgam TT : Thể trọng Nxb : Nhà xuất bản T. evansi : Trypanosoma evansi VGS : Vanant Glycoprotein Surface ISG : Invanant Surface Glycoprotein VAT : Variable Antigen Typet LATEX : Latex Agglutination Test IFAT : Indirect Fluorecent Antibody Test ELISA : Enzym Linked Immunosorbent Assay CATT : Card Agglutination Test for Trypanosomiasis MỤC LỤC Trang Phần 1. MỞ ĐẦU 1 1.1. Đặt vấn đề 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1 1.3. Ý nghĩa của đề tài. 2 1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học 2 1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn 2 Phần 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài 3 2.1.1. Đặc điểm hình thái, cấu trúc và phân loại Trypanosoma 3 2.1.1.1. Vị trí của tiên mao trùng Trypanosoma trong hệ thống phân loại động vật học 3 2.1.1.2. Đặc điểm hình thái, cấu tạo của tiên mao trùng 4 2.1.1.3. Cấu trúc kháng nguyên của tiên mao trùng Trypanosoma evansi 5 2.1.2. Dịch tễ học bệnh tiên mao trùng 7 2.1.2.1. Phân bố của bệnh 7 2.1.2.2. Vật chủ và vật môi giới truyền bệnh tiên mao trùng 8 2.1.2.3. Tuổi vật chủ, mùa mắc bệnh 11 2.1.3. Đặc điểm bệnh lý và lâm sàng của bệnh 12 2.1.3.1. Đặc điểm bệnh lý 12 2.1.3.2. Triệu chứng lâm sàng của bệnh tiên mao trùng ở trâu, bò, ngựa 13 2.1.3.3. Bệnh tích của bệnh tiên mao trùng 15 2.1.4. Phương pháp chẩn đoán bệnh tiên mao trùng 15 2.1.4.1. Chẩn đoán lâm sàng 15 2.1.4.2. Chẩn đoán thí nghiệm 16 2.1.5. Phòng trị bệnh tiên mao trùng cho trâu, bò, ngựa 21 2.1.5.1. Phòng bệnh 21 2.2.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài 25 Phần 3. ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 28 3.1. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu 28 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu 28 3.1.2. Vật liệu nghiên cứu 28 3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 29 3.2.1. Địa điểm nghiên cứu 29 3.2.2. Thời gian nghiên cứu 29 3.3. Nội dung nghiên cứu 29 3.3.1. Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng (Trypanosomiasis) của trâu ở một số xã thuộc huyện Hàm Yên – Tỉnh Tuyên Quang 29 3.3.1.1. Nghiên cứu tình hình nhiễm tiên mao trùng của trâu ở một số xã thuộc huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang 29 3.3.1.2. Nghiên cứu về côn trùng môi giới truyền bệnh tiên mao trùng 29 3.3.2. Nghiên cứu phác đồ điều trị bệnh T. evansi cho trâu và đề xuất biện pháp phòng chống 29 3.3.2.1. Xây dựng phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng 29 3.3.2.2. Đề xuất biện pháp phòng chống bệnh T. evansi cho trâu ở huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang. 30 3.4. Phương pháp nghiên cứu 30 3.4.1. Phương pháp thu thập mẫu 30 3.4.1.1. Phương pháp lấy mẫu máu trâu 30 3.4.1.2. Phương pháp lấy mẫu máu 30 3.4.2. Phương pháp phát hiện tiên mao trùng trong mẫu 30 3.4.2.1. Phương pháp xem tươi (Direct smear) 30 3.4.2.2. Phương pháp nhuộm Giemsa tiêu bản máu khô (Romanovsky) 31 3.4.2.3. Phương pháp tiêm truyền động vật thí nghiệm 31 3.4.3. Phương pháp thu thập định loại côn trùng môi giới truyền bệnh tiên mao trùng 31 3.4.4. Một số quy định trong nghiên cứu đặc điểm dịch tễ 32 3.4.5. Xây dựng phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng 32 3.5. Phương pháp xử lý số liệu 33 Phần 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 35 4.1. Xác định một số đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng ở trâu tại huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 35 4.1.1. Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng của trâu ở một số xã thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 35 4.1.2. Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng ở trâu theo lứa tuổi 36 4.1.3. Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng ở trâu theo các tháng trong năm 37 4.2. Nghiên cứu về côn trùng môi giới truyền bệnh tiên mao trùng 38 4.2.1. Thành phần loài ruồi, mòng ở huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 38 4.2.2. Quy luật hoạt động của các loài ruồi, mòng ở các xã thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang. 40 4.3. Nghiên cứu phác đồ điều trị bệnh T. evansi cho trâu một số xã tại huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 42 4.3.1. Xây dựng phác đồ điều trị bệnh TMT 42 4.3.2. Ứng dụng phác đồ có hiệu quả cao trong điều trị bệnh tiên mao trùng ở huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 43 4.3.3. Đề xuất một số biện pháp phòng chống bệnh T. evansi cho trâu ở các địa phương thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 44 Phần 5. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 46 5.1. Kết luận 46 5.2. Đề nghị 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO 48 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Hiện nay, trong ngành chăn nuôi, chăn nuôi trâu vẫn giữ một vai trò quan trọng vì đó là một nguồn cung cấp phân bón, sức kéo cho ngành trồng trọt và là nguồn cung cấp thực phẩm có chất lượng cao cho con người. Đối với nước ta nói chung và tỉnh Tuyên Quang nói riêng, chăn nuôi trâu không những góp phần xóa đói giảm nghèo cho người dân mà đã có nhiều hộ gia đình vươn lên làm giàu nhờ vào chăn nuôi trâu. Chăn nuôi trâu chủ yếu là tận dụng các phế phẩm của nông nghiệp như rơm, rạ, cỏ,… Đến nay cùng với sự phát triển của kinh tế, sự đòi hỏi của người tiêu dùng về chất lượng thực phẩm ngày càng cao, chăn nuôi trâu đã có sự đầu tư hợp lý để tăng năng suất, chất lượng thực phẩm. Tuy nhiên, nhiều năm qua dịch bệnh vẫn thường xuyên xảy ra và gây nhiều thiệt hại lớn cho việc chăn nuôi trâu như: bệnh Lở mồm long móng, bệnh Tụ huyết trùng, bệnh Tiên mao trùng,… Trong số các bệnh thì bệnh Tiên mao trùng không gây chết ngay nhưng làm cho trâu còi cọc, chậm lớn, gầy mòn… ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng sản phẩm. Do đó việc nghiên cứu về đặc điểm dịch tễ của bệnh Tiên mao trùng trên đàn trâu tại một số xã trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang cần được quan tâm và đầu tư hơn nữa. Xuất phát từ thực tế trên, được sự hướng dẫn của Th.s. La Văn Công, sự phân công của khoa Chăn nuôi - Thú y, trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, chúng tôi tiến hành đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng (Trypamosomiasis) ở trâu tại huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang và thử nghiệm phác đồ điều trị”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu - Xác định được các loài Trypanosoma gây bệnh và các đặc điểm dịch tễ do Trypanosoma evansi gây ra ở đàn trâu tại huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang. - Lựa chọn phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng có hiệu quả, phù hợp với điều kiện chăn nuôi miền núi. - Xây dựng biện pháp phòng, trị bệnh góp phần hạn chế những thiệt hại do bệnh tiên mao trùng cho đàn trâu ở huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang. 2 1.3. Ý nghĩa của đề tài. 1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học Kết quả của đề tài là những thông tin khoa học bổ sung và hoàn thiện thêm về đặc điểm dịch tễ và biện pháp phòng chống bệnh tiên mao trùng ở trâu. 1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn Kết quả của đề tài là cơ sở khoa học để khuyến cáo người chăn nuôi áp dụng các biện pháp phòng, trị bệnh tiên mao trùng, nhằm hạn chế tỷ lệ nhiễm và thiệt hại do Trypanosoma evansi gây ra, góp phần nâng cao năng suất chăn nuôi, thúc đẩy ngành chăn nuôi trâu phát triển. 3 Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài Năm 1888, Blanchard đã phát hiện bệnh tiên mao trùng lần đầu tiên ở Việt Nam. Sau đó, bệnh được xác định là phổ biến ở hầu hết các tỉnh thành trong cả nước. Bệnh do loài tiên mao trùng Trypanosoma evansi gây ra. Trâu, bò, ngựa mắc bệnh dễ chết hoặc thiếu máu, suy nhược, giảm hoặc mất khả năng sinh sản và sức sản xuất. 2.1.1. Đặc điểm hình thái, cấu trúc và phân loại Trypanosoma 2.1.1.1. Vị trí của tiên mao trùng Trypanosoma trong hệ thống phân loại động vật học Theo Lương Văn Huấn và cs, 1997) [9], vị trí của tiên mao trùng trong hệ thống phân loại nguyên bào (Protozoa) như sau: Ngành Sarcomastigophora Phân ngành Mastigophora Lớp Zoomastigophorasida Bộ Kinetoplastorida Phân bộ Trypanosomatorida Họ Trypanosomatidae Donein, 1901 Giống Trypanosoma Gruby, 1843 Giống phụ Megatrypanum Hoare, 1964 Loài Trypanosoma (M) theileria Giống phụ Herpetosoma Donein, 1901 Loài Trypanosoma (H) leisi Giống phụ Schizotrypanum Chagas, 1909 Loài Trypanosoma (S) cruzi Giống phụ Duttonella Chalmers, 1918 Loài Trypanosoma (D) vivax Loài Trvpanosoma (D) uniform Giống phụ Nalmomonas Hoare, 1964 [...]... (Trypanosomiasis) của trâu ở một số xã thuộc huyện Hàm Yên – Tỉnh Tuyên Quang 3.3.1.1 Nghiên cứu tình hình nhiễm tiên mao trùng của trâu ở một số xã thuộc huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang - Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng ở trâu tại các xã thuộc huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang - Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng ở trâu theo lứa tuổi - Tỷ lệ nhiễm tiên mao trùng ở trâu theo các tháng trong năm 3.3.1.2 Nghiên cứu về côn trùng. .. môi giới truyền bệnh tiên mao trùng - Các loài ruồi, mòng hút máu có ở huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang - Quy luật hoạt động của các loài ruồi, mòng hút máu ở huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang theo các tháng trong năm - Quy luật hoạt động của các loài ruồi, mòng hút máu ở huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang theo thời gian trong ngày 3.3.2 Nghiên cứu phác đồ điều trị bệnh T evansi cho trâu và đề xuất biện... Trypanosoma evansi gây ra 3.1.2 Vật liệu nghiên cứu - Mẫu máu trâu thu thập tại một số xã thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang - Tiên mao trùng (Trypanosoma evansi): Được thu thập từ trâu mắc bệnh tiên mao trùng tại huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang và được nhân lên trên động vật thí nghiệm - Động vật gây nhiễm: chuột bạch khỏe mạnh, khối lượng từ 18 – 20 g/con * Hoá chất nghiên cứu: - Thuốc nhuộm giemsa - Nước... xã thuộc huyện Hàm Yên – tỉnh Tuyên Quang - Địa điểm xét nghiệm mẫu: Phòng thí nghiệm bộ môn Bệnh động vật Khoa Chăn nuôi thú y – Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên - Địa điểm định loài ruồi, mòng: Phòng Ký sinh trùng – Viện Tài nguyên sinh vật học 3.2.2 Thời gian nghiên cứu Từ ngày 03/06/2013 đến ngày 18/11/2013 3.3 Nội dung nghiên cứu 3.3.1 Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng (Trypanosomiasis). .. Tiên mao trùng có sức đề kháng yếu, dễ chết khi tiếp xúc với nước cất, cồn và thuốc sát trùng 2.1.3 Đặc điểm bệnh lý và lâm sàng của bệnh 2.1.3.1 Đặc điểm bệnh lý Khi ruồi trâu, mòng đốt, hút máu và truyền tiên mao trùng vào trâu, bò, ngựa, tiên mao trùng xâm nhập vào da, gây ra vết viêm trên mặt da Theo dõi có thể quan sát được phản ứng viêm ở da của thỏ, cừu, dê và bò gây nhiễm thực nghiệm tiên mao. .. thời gian trong ngày 3.3.2 Nghiên cứu phác đồ điều trị bệnh T evansi cho trâu và đề xuất biện pháp phòng chống 3.3.2.1 Xây dựng phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng - Thử nghiệm phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng trên diện hẹp - Thử nghiệm phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng trên diện rộng ... nhau Mật độ tiên mao trùng thay đổi theo ngày Biểu đồ sóng tiên mao trùng cho thấy, xen kẽ giữa những sóng tiên mao trùng mạnh là những đợt sóng yếu Mỗi đợt sóng tiên mao trùng bắt đầu bằng sự tăng số lượng tiên mao trùng trong máu, sau đó giảm và khó phát hiện thấy tiên mao trùng Mỗi đợt tiên mao trùng tăng lên trong máu là biểu hiện sự xuất hiện một quần thể tiên mao trùng có tính kháng nguyên bề mặt... Philippine Ở Việt Nam, bệnh tiên mao trùng thấy ở hầu hết các vùng sinh thái khác nhau: miền núi, trung du, đồng bằng, ven biển Theo Phạm Sỹ Lăng (1982) [14], bệnh tiên mao trùng có ở tất cả các tỉnh miền Bắc (Bắc Kạn, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Ninh Bình, Hà Tây) Trâu, bò nhiễm bệnh với tỷ lệ cao và thay đổi giữa các vùng khác nhau (trâu, bò ở đồng bằng nhiễm tiên mao trùng cao hơn vùng trung du và. .. kháng nguyên lưu động trong máu động vật nhiễm tiên mao trùng (Nantulya, 1994) Phản ứng này hiện đang được thử nghiệm và đánh giá ở thực địa 21 2.1.5 Phòng trị bệnh tiên mao trùng cho trâu, bò, ngựa 2.1.5.1 Phòng bệnh Để phòng ngừa bệnh tiên mao trùng có hiệu quả cao, các nhà khoa học đã đề nghị áp dụng 3 biện pháp sau: * Diệt tiên mao trùng trên cơ thể ký chủ Diệt tiên mao trùng ký sinh ở vật chủ... sinh trùng ở trâu, bò ở các tỉnh phía Nam Qua 5 đợt kiểm tra trâu Murrah ở Bến Cát (Sông Bé) khi đang có ổ dịch có tỷ lệ nhiễm T.evansi chung là 19,04% Tác giả còn điều tra ở nhiều tỉnh khác nhau nhưng chỉ thấy ở vùng đồng bằng trâu, bò nhiễm với tỷ lệ 2,71 – 20,00% 25 Lê Ngọc Mỹ và cs (1994) [22], đã điều tra tình hình nhiễm tiên mao trùng ở trâu bò Việt Nam Kết quả cho thấy, trâu bò nhiễm tiên mao trùng . thuộc huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang. 40 4.3. Nghiên cứu phác đồ điều trị bệnh T. evansi cho trâu một số xã tại huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang 42 4.3.1. Xây dựng phác đồ điều trị bệnh TMT. NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM LÊ QUANG TRUNG TÊN ĐỀ TÀI : “ NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ BỆNH TIÊN MAO TRÙNG (TRYPANOSOMIASIS) Ở TRÂU TẠI HUYỆN HÀM YÊN – TỈNH TUYÊN QUANG VÀ THỬ NGHIỆM. trị bệnh tiên mao trùng 32 3.5. Phương pháp xử lý số liệu 33 Phần 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 35 4.1. Xác định một số đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng ở trâu tại huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang