ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ––––––––––––––––––––– NÔNG THANH HIẾU NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG PHỤC HỒI RỪNG TRÊN ĐẤ T SAU CANH TÁC NƢƠNG RẪY TẠI HUYỆN NA RÌ, TỈNH BẮC KẠN Chuyên ngà nh: Lâm họ c M s: 60.62.02.01 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌ C NÔNG NGHIỆ P Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Lê Sỹ Trung 2. ThS. Nguyễn Thị Thu Hoàn THÁI NGUYÊN - 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn i LỜ I CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan nghiên cứu này là của riêng cá nhân tôi. Các số liệu, kết quả trong luận án là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nông Thanh Hiế u Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜ I CẢ M ƠN Sau mộ t thờ i gian nghiên cứ u và họ c tậ p tạ i phò ng quả n lý Khoa sau đạ i họ c - Trườ ng Đạ i họ c Nông lâm Thá i Nguyên đế n nay tôi đã hoà n thà nh luậ n văn tố tnghiệ p. Để hoà n thà nh luậ n văn thạ c sỹ khoa họ c lâm nghiệ p tôi xin chầ n thành cảm ơn Đ i học Thái Nguyên , phng quản l khoa sau Đi học cn g các thy cô đ dy d truyề n đạ t kiế n thứ c cho tôi trong suố t quá trì nh tôi học tập ti trưng . Đc biệt tôi xin chân thành cảm ơn PGS .TS. Lê Sỹ Trung cù ng ThS . Nguyễ n Thị Thu Hoà n đã tậ n tì nh giú p đỡ hướ ng dẫ n tôi hoàn thành luận văn này . Tôi xin chân thà nh cả m ơn sự giú p đỡ vô cù ng quý bá u củ a Đả ng ủ y , UBND xã Cư Lễ và xã Văn Mì nh huyệ n Na Rì tỉ nh Bắ c Kạ n đã tậ n tì nh giú p đỡ cung cấ p thông tin trong suố t thờ i gian tôi nguyên cứ u đề tà i Mộ t lầ n nữ a tôi xin bà y t lng biết ơn sâu sc chân thành ti nhng sự gip đ qu báu đ. Tác giả Nông Thanh Hiế u Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜ I CAM ĐOAN i LỜ I CẢ M ƠN ii MỤC LỤC iii DANH MỤ C CHƢ̃ VIẾ T TẮ T vi DANH MỤ C CÁC BẢ NG vii DANH MỤC CÁC HÌNH viii MỞ ĐẦ U 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Mục tiêu nghiên cứu 2 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 3 1.1. Trên thế gii 3 1.1.1. Một số vấn đề về canh tác nương rẫy 3 1.1.2. Quan niệm về phục hồi rừng trên thế gii 4 1.1.3. Thành tựu nghiên cứ u phụ c hồ i rừ ng nghè o 5 1.1.4. Một số kết quả nghiên cứu về tái sinh 7 1.1.5. Tồ n tạ i củ a phụ c hồ i tá i sinh ngho trên thế gii 10 1.2. Trong nưc 10 1.2.1. Quan điểm về rừng thứ sinh ngho và phục hồi rừng thứ sinh nghèo 10 1.2.2. Canh tá c nương rẫ y 11 1.2.3. Thành tựu nghiên cứu phục hồi rừng thứ sinh ngho 13 1.2.4. Tồn ti nghiên cứu phục hồi rừng thứ sinh ngho 16 Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 18 2.1. Đối tượng nghiên cứu 18 2.2. Phm vi nghiên cứu 18 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv 2.3. Nội dung nghiên cứu 18 2.3.1 Nghiên cứu hiện trng và các đc điểm chủ yếu của đất sau canh tác nương rẫy tạ i khu vự c nghiên cứ u 18 2.3.2. Xác định các tiêu chí phản ảnh khả năng phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương rẫy 18 2.3.3. Mối quan hệ gia tiêu chí phục hồi rừng (đặ c điể m tá i sinh) vi nhm nhân tố ảnh hưởng 19 2.3.4. Phân loi đối tượng rừng và đất rừng sau canh tác nương rẫy theo khả năng phục hồi thành rừng 19 2.3.5. Đề xuất các giải pháp kỹ thuật lâm sinh phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương rẫy 19 2.4. Phương pháp nghiên cứu 19 2.4.1. Phương pháp kế thừa các số liệu thứ cấp: 19 2.4.2. Phương pháp bố trí thí nghiệm 20 2.4.3. Sử dụng phương pháp đánh giá nhanh nông thôn 20 2.4.4. Phương pháp thu thập số liệu 21 2.4.5. Phương pháp xử l số liệu 22 Chƣơng 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN KINH TẾ - XÃ HỘI 24 3.1. Điề u kiệ n tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên huyện Na R 24 3.1.1. Điều kiện tự nhiên 24 3.1.2. Các nguồn tài nguyên 25 3.2. Điề u kiệ n Kinh tế - x hội huyện Na R 30 3.2.1. Tnh hnh phát triển kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế 30 3.2.2. Tình hình phát triển các khu vực kinh tế 31 3.2.3. Tnh hnh phát triển dân số, lao động, việc làm 34 3.2.4. Tnh hnh phát triển đô thị và khu dân cư nông thôn 35 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v 3.3. Điề u kiệ n tự nhiên - Kinh tế - X hội của khu vực nghiên cứu 36 Chƣơng 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 38 4.1. Nghiên cứu hiện trng và các đc điểm chủ yếu của đất sau canh tác nương rẫy khu vự c nghiên cứ u 38 4.1.1. Hiện trng đất lâm nghiệp 38 4.1.2. Đc điểm đất sau canh tác nương rẫy 40 4.1.3. Đc điểm một số trng thái đất rừng khu vực nghiên cứu 42 4.2. Các tiêu chí phản ảnh khả năng phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương rẫy 42 4.2.1. Đánh giá các tiêu chí phản ánh khả năng phục hồi tự nhiên của rừng 42 4.2.2. Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng phục hồi của rừng 52 4.2.3. Mối quan hệ gia tiêu chí phục hồi rừng (đặ c điể m tá i sinh) vi nhm nhân tố ảnh hưởng 62 4.2.4. Phân loi đối tượng rừng và đất rừng sau canh tác nương rẫy theo khả năng phục hồi thành rừng 65 4.3. Đề xuất các giải pháp kỹ thuật lâm sinh phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương rẫy 67 Chƣơng 5: KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 74 5.1. Kết luận 74 5.2. Tồ n tạ i 76 5.3. Kiế n nghị 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO 78 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi DANH MỤ C CHƢ̃ VIẾ T TẮ T 1. D 1.3 : Đưng kính ngang ngực (cm) 2. Hvn: Chiều cao vt ngọn (m) 3. N: Mật độ (cây/ha) 4. KNTS: Khoanh nuôi tái sinh 5. FAO: Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hiệp quốc (Food and Agriculture Organization) 6. OTC : Ô tiêu chuẩn 7. OĐV: Ô định vị 8. ODB: Ô dng bản 9. PHR : Phục hồi rừng 10. IUCN : Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế (International union conservation of nature) 11. UNDP: Chương trnh phát triển của Liên hiệp quốc (United Nation Development Programme) 12. [1 23] : Số thứ tự tài liệu tham khảo 13. WWF: Quỹ bảo vệ động vật hoang d thế gii (World Wildlife Fund) 14 QPN-14-92 Quy phạ m cá c giả i phá p kỹ thuậ t lâm sinh á p dụ ng cho rừ ng sả n xuấ t gỗ và tre nứ a 15 QPN-14-92 Quy phạ m phụ c hồ i rừ ng bằ ng khoanh nuôi xú c tiế n tá i sinh kế t hợ p trồ ng bổ xung Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vii DANH MỤ C CÁC BẢNG Bảng 3.1: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong giai đon 2005 - 2010 31 Bảng 3.2: Diện tích, sản lượng một số sản phẩm chủ yếu năm 2010 32 Bảng 3.3: Thành phn dân tộc, dân số x Cư Lễ và Văn Minh 37 Bảng 4.1: Hiện trng đất lâm nghiệp khu vực nghiên cứu 38 Bảng 4.2: Hiện trng quản l và sử dụng đất lâm nghiệp khu vực nghiên cứu 39 Bảng 4.3a: Tổ thành và mật độ cây g trng thái rừng IIa Ti X Cư Lễ 43 Bảng 4.3b:Tổ thành và mật độ cây g trng thái rừng IIa x Văn Minh 44 Biểu 4.4: Công thức tổ thành các loài cây ở trng thái Ic, IIa ti khu vực nghiên cứu 45 Bảng 4.5: Mật độ cây tái sinh khu vực nghiên cứu 48 Bảng 4.6: Chất lượng và nguồn gốc cây tái sinh khu vực nghiên cứu 49 Bảng 4.7. Ảnh hưởng của độ che phủ và độ tàn che 50 Bảng 4.8: Ảnh hưởng của mng hnh phân bố cây tái sinh 52 Bảng 4.9. Ảnh hưởng của địa hnh, hưng phơi ti quá trnh sinh trưởng của cây ở trng thái Ic, IIa 54 Bảng 4.10: Tính chất l học đấ t của các trng thái rừng khu vực nghiên cứu 57 Bảng 4.11: Một số tính chất lý họ c của các trng thái nghiên cứu 58 Bảng 4.12. Tỷ lệ ngho tình hì nh phá t triể n lâm nghiệ p của huyện Na R và khu vực nghiên cứu 60 Bảng 4.13: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến đc điểm tái sinh tự nhiên (Ic) 63 Bảng 4.14: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến đc điểm tái sinh tự nhiên (IIa) 64 Bảng 4.15. Bảng phân loi đối tượng rừng theo khả năng phục hồi rừng 66 Bảng 4.16: Các biện pháp KTLS sinh tác động trên đất phục hồi rừ ng 68 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hnh 2.1. Hnh dng, kích thưc ÔTC và sơ đồ bố trí ô thứ cấp 20 Hnh 4.1. Diễn biến lượng mưa qua các năm ti trm Na R 55 Hnh 4.2. Diễn biến nhiệt độ qua các năm ti trm Bc Kn 56 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Rừng c vai tr quan trọng trong việc gi nưc, điều tiết dng chảy và hn chế xi mn đất và bảo vệ môi trưng. Rừng là tài nguyên đc biệt quan trọng trong việc hấp thụ CO 2 và gp phn giảm hiệu ứng nhà kính, thích ứng vi biến đổi khí hậu. Sự suy giảm của rừng kéo theo sự suy giảm chức năng phng hộ, tăng nguy cơ xuất hiện lũ lụt vào ma mưa, hn hán vào ma khô và gây xi mn bồi lập lng sông, suối, hồ. Việc phục hồi và phát triển rừng là rất cn thiết, đc biệt ở nhng nơi đất trống, trảng c, nương rẫy, cây bụi ti nhng vng xung yếu và rất xung yếu. Trong nhng năm qua, Việt Nam đ n lực khôi phục rừng tự nhiên thông qua nhiều chương trình, dự án trọng điểm quốc gia và t hành quả nổi bật của nhng chương trnh và dự án này là đ làm tăng độ che phủ của rừng (từ 28,2% năm 1995 lên 33,2% năm 1999 và 39,5% năm 2010). Cũng trong khoảng thi gian này, diện tích rừng tự nhiên tăng 1.200.000 ha là một n lực ln của ngành lâm nghiệp, khẳng định tính đng đn của các giải pháp phục hồi rừng, trong đ c các giải pháp phục hồi rừng thứ sinh ngho, như khoanh nuôi bảo vệ, khoanh nuôi xc tiến tái sinh tự nhiên, khoanh nuôi làm giàu rừng, v.v.Mc d vậy, nhn chung hiệu quả của các chương trnh, dự án phục hồi và phát triể n rừng thứ sinh ngho ở nưc ta cn thấp. Nguyên nhân chủ yếu của tnh trng trên là do chưa c nhng giải pháp đồng bộ cho hot động phục hồi và phát triển rừng. Chng ta chưa xây dựng được hệ thống biện pháp kỹ thuật hoàn chỉnh, nhng quy trnh kỹ thuật có hiệu quả cao cho các hot động phục hồi và phát triển rừng trong từng điều kiện cụ thể; chưa xác định được tập đoàn cây ph hợp và phát triển rừng trong từng điều kiện cụ thể, nhng quy trnh công nghệ c hiệu quả cao cho các hot động phục hồi và phát triển rừng; thiếu sự h trợ cn thiết để đưa quy trnh vào thực tiễn kinh doanh rừng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn [...]... Nghiên cứu hiện trạng và các đặc điểm chủ yếu của đất sau canh tác nương rẫy tai khu vưc nghiên cưu ̣ ̣ ́ - Diện tích và phân bố đất nương rẫy và sau canh tác nương rẫy - Các đặc điểm đất sau canh tác nương rẫy (Đặc điểm về địa hình, đặc điểm thổ nhưỡng, đặc điểm thảm thực vật, đặc điểm quá trình tác động, quản lý) 2.3.2 Các tiêu chí phản ảnh khả năng phục hồi rừng trên đất sau canh tác. .. phần giải quyết những tồn tại nêu trên, đề tài "Nghiên cứu khả năng phụ hồi rừng trên đất canh tác sau nƣơng rẫy tại huyện Na Rì tỉnh Bắc Kạn" được thực hiện 2 Mục tiêu nghiên cứu 2.1 Mục tiêu về lý luận Xác định được một số cơ sở khoa học nhằm rút ngắn thời gian phục hồi và đẩy nhanh việc phát huy chức năng phòng hộ của rừng thứ sinh phục hồi sau nương rẫy tỉnh Bắc Kạn 2.2 Mục tiêu thực tiễn... phân loại đối tượng tác động đến phục hồi rừng làm cơ sở cho việc áp dụng giải pháp kỹ thuật phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương rẫy Đề xuất được một số giải pháp kỹ thuật nhằm phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương rẫy tại huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Trên thế giới 1.1.1... nương rẫy đến môi trường được nhiều tác giả quan tâm Naprakabob et al (1975) nghiên cứu ảnh hưởng của canh tác nương rẫy đối với chế độ thuỷ văn, lưu vực nước, xói mòn và độ phì của đất tuỳ thuộc từng nơi, cường độ canh tác trên nương rẫy, kỹ thuật canh tác và loại hoa mầu canh tác Saplaco (1981) đã nghiên cứu lượng xói mòn đất do canh tác nương rẫy ở vùng núi Makiling, Philippin Tác giả... tượng rừng và đất rừng sau canh tác nương rẫy theo khả năng phục hồi thành rừng 2.3.5 Đề xuất các giải pháp kỹ thuật lâm sinh phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương rẫy 2.4 Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài áp dụng các phương pháp sau để thu thập số liệu: 2.4.1 Phương pháp kế thừa các số liệu thứ cấp: - Kế thừa các tài liệu, số liệu điều tra về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, các tài liệu tham khảo... PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài la : Đất sau canh tác nương rẫy bao ̀ gồm: Trạng thái Ia , Ib, Ic, IIa vơi đối tượng là rừng sản xuất, rừng phòng hộ ́ và các cộng đồng đang sống gần rừng 2.2 Phạm vi nghiên cứu - Đề tài tập trung nghiên cứu tại hai xã: Cư Lễ, Văn Minh của huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn, - Thời gian: Từ năm 2011-2012 2.3 Nội dung nghiên cứu. .. chiếm 70% diện tích đât tự nhiên bao gồm cả đất có rừng và chưa có rừng, Đất có rừng tự ́ nhiên hiện vẫn còn nhiều diện tích rừng tự nhiên nghèo kiệt cần cải tạo, và các trạng thái sau canh tác nương rẫy với hiện trạng đất trống, trảng cỏ, cây bụi cần có các nghiên cứu để đưa ra các giải pháp phục hồi Tuy nhiên, những nghiên cứu phục hồi rừng tỉnh Bắc Kạn vẫn còn ít Hạn chế này đã... Tuỳ theo mức độ tác động của con người mà người ta phân chia 3 giải pháp phục hồi rừng đó là: phục hồi tự nhiên, phục hồi bán tự nhiên (xúc tiến tái sinh) và phục hồi nhân tạo (trồng rừng) [8] Khoanh nuôi phục hồi rừng là một thuật ngữ được các nhà khoa học đưa ra để chỉ giải pháp phục hồi rừng bằng con đường tự nhiên Trong đó khoanh nuôi có tác động là giải pháp phục hồi rừng bán tự nhiên... trước đây Việt Nam, tài liệu nghiên cứu về canh tác nương rẫy còn chưa nhiều, một số tài liệu đề cập đến hoạt động nương rẫy ở các góc độ khác nhau, có thể tổng hợp như sau: Đỗ Đình Sâm (1996)[18], đã xây dựng "Tổng luận phân tích nông nghiệp du canh ở Việt Nam" Tác giả đã tổng kết ba kiểu du canh ở Việt Nam là: du canh tiến triển, du canh quay vòng và du canh bổ sung Theo tác giả, cần phải... đã phát hiện các rẫy mới làm có mức độ xói mòn cao nhất, đất đồng cỏ có lượng đất mất ít nhất Brunig và cộng sự (1975) đã chứng minh canh tác nương rây ở Sabah, ̃ Malaysia trong thời gian canh tác đã gây ra mức độ xói mòn từ 0,5 đến 2 mm đất (10 đến 40 tấn/ha) trên đất rừng tự nhiên (Dẫn theo Nguyễn Văn Sở [19]) 1.1.2 Quan niệm về phục hồi rừng trên thế giới Phục hồi rừng là một trong những . loi đối tượng rừng và đất rừng sau canh tác nương rẫy theo khả năng phục hồi thành rừng 65 4.3. Đề xuất các giải pháp kỹ thuật lâm sinh phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương rẫy 67 Chƣơng. Đc điểm đất sau canh tác nương rẫy 40 4.1.3. Đc điểm một số trng thái đất rừng khu vực nghiên cứu 42 4.2. Các tiêu chí phản ảnh khả năng phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương rẫy 42 4.2.1 phục hồi rừng làm cơ sở cho việc áp dụng giải pháp kỹ thuật phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương rẫy. Đề xuất được một số giải pháp kỹ thuật nhằm phục hồi rừng trên đất sau canh tác nương