Phân tích mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức

Định nghĩa vật chất Theo như Lénin “Vat chat là 1 pham tru triét hoc dung để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm p1ác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC TẾ SÀI GÒN

BAI TIEU LUAN CUOI KY

MON: KINH TE CHINH TRI MAC - LENIN

Dé tai:

Phân tích mỗi quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức

Giảng Viên Hướng Dẫn TS.PHẠM QUÓC HƯƠNG

Sinh Viên: Đào Thịnh Khang MSSV: 31012102156 | Lop: 21DAT

Hoc kv I | Nam hoc 2021-2022

Mục lục

Lời mở đầu

I Vật chất

3

4

1 Định nghĩa vật chất 4

2 Các đặc tính của vật chất 4

6

III Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức 7 Vật chất quyết định ý thức 7

NV ra s0 8101 ì15i 1055 55:)1.4 ,,, 7

IV Ý nghĩa phương pháp luận của mối quan hệ giữa vật chất và ý thức - ~ «- 8

V Vận dụng mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong cuộc sống 8

10

11

Tài liệu kham khảo

|2

GVHD Phạm Quốc Hương 5V Đào Thịnh Khang 2IDAI

Loi mo dau

Trong thoi ky céng nghé hoa, các thành tựu khoa học và công nghệ đã tạo ra sự phát triển nhanh với trình độ ngay cảng cao, là tiền đề cho công nehiệp hóa và hiện đại hóa, giữ vững quan hệ quốc tế của nước ta với các nước khác trên thế giới, khả năng hội nhập cộng đồng quốc tế ngày cảng tăng thêm Do phát triển mạnh về công nghệ đã thúc đây dịch chuyền cơ cấu kinh tế và đời sống xã hội Dù vậy, lợi thế về công nehệ thị trường thuộc về các nước đã phát triển, đã gây ra những thách thức cho những nước đang phát triển Đứng trước rủi ro tụt hậu về kinh tế, Đảng và nhà nước ta cần thúc đây mạnh công cuộc đôi mới và phát triển đất nước Từ lâu, Triết học Mác - Lênin là nền tảng và là kim chỉ nam của cách mạng Việt Nam, việc đổi mới kinh tế và đổi mới

chính trị có sự liên kết với nhau như là mối quan hệ giữa vật chất và ý thức Do đó,

việc tìm hiểu mối quan hệ giữa vật chất và ý thức chính là chìa khóa để giải quyết vấn

đề về kinh tế và chính trị, đồng thời phát triển đất nước giàu mạnh

Đề tài “Phân tích mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức” là đề tải

mà thầy đã chọn để viết bài tiểu luận nảy Xong vì đây là lần đầu em viết bài tiêu luận, với kinh nghiệm hạn hẹp thì không khỏi thiếu tránh sai sót nên em mong được nhận sự góp ý chân thành đến từ thầy cô và các bạn để những bài tiểu luận sau này của em được hoàn thiện hơn

Em xin chân thành cảm ơn!

|3

GVHD Phạm Quốc Hương 5V Đào Thịnh Khang 2IDAI

I Vat chat

1 Định nghĩa vật chất

Theo như Lénin “Vat chat là 1 pham tru triét hoc dung để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm p1ác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh lại và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác” Định nghĩa này có thé nghe rat phức tạp nhưng khi biết được bản chất của nó thì ta mới có thể hiểu rõ hơn về quan điểm của ông Ông cho rằng, muốn định nghĩa được vật chất ta phải định nghĩa sang một khái niệm rộng hơn vì khái niệm vật chất là khái niệm rộng nhất, xem vật chất như là một phạm trù triết học, nó cho ta thấy những øì tác động lên ý thức chúng ta

e Vat chat là thực tại khách quan được đem cho con người trong cảm giác

e _ Tồn tại độc lập với ý thức, không phụ thuộc vào cảm giác, ý thức con người e© - Lênin muốn nhắn mạnh rằng “Vật chất la 1 phạm trù triết học” đề chỉ ra rằng vật chất là một khái niệm rộng nhất, rộng vô hạn, ông muốn phân biệt vật

chất với tư cách là một phạm trù triết học Nhờ định nghĩa này mà khắc phục

được quan niệm siêu hình của chủ nghĩa duy vật cũ

e Lénin cho rang vat chất là điều hiến nhiên, không gi co thé sinh ra, cũng không có øì có thé pha hủy, nó là một thực tại khách quan, tách biệt hắn so

với ý thức

e _ Lênin cũng khắng định rằng cảm giác chép và chụp lại, phản ánh vật chất

không lệ thuộc vào cảm giác, nhân mạnh tính thứ nhất của vật chất

Những khẳng định trên đã cho ta thây sự toản điện và triệt để về khái niệm vật chat của Lênin Nó là giải pháp của vấn đề về chủ nghĩa duy vật biện chứng Nó cũng

là câu trả lời cho sự thiếu sót, hẹp hòi trong quan niệm về vat chat cua chu nghia duy

vật cũ Định nghĩa vật chất của Lênin cũng có ý nghĩa trực tiếp để định hướng trong

việc nghiên cứu khoa học, tìm hiểu sâu và rộng hơn về dang vat chat trong gidi vi mô Qua khang dinh cua Lénin, cac sw vat va su kién nén được xét ở mức độ khách quan trong suy nghi và hành động

2 Các đặc tính của vật chất

1 Các khía cạnh của vật chất

a _ Vật chất là một phạm trù triết học

Như ta đã nói ở trên, muốn hiểu vật chất là gì thì ta phải xem nó như là một phạm

trù triết học, là phạm trù rộng nhất, khái quát nhất Ta không thể chỉ xem vật chất như

là vật chất trong các lĩnh vực như vật lý, hóa học, sinh học (phân tử, các chất nhôm, sat, ) hay là những vật chất trong cuộc sống xã hội (bàn, ghé, )

b Vật chất là thực tại khách quan

|4

GVHD Phạm Quốc Hương 5V Đào Thịnh Khang 2IDAI

Sự tồn tại của vật chất, sự vận động và phát triển của nó không phụ thuộc vào ý thức, tâm tư và nguyện vọng con người Vật chất tồn tại khách quan trong hiện thực,

dù có tác động øi đi nữa thì nó luôn tồn tại trong vũ trụ

c Vat chất được đem lại cho con người trong cảm giác

Vật chất tồn tại trước cảm giac, y thức do đó vật chất không lệ thuộc vào ý thức nhưng ý thức lệ thuộc vào vật chất Thông qua các tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên các giác quan (mắt, mũi, miệng ), con người mới hình thành nên ý thức Ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào bộ óc con người một cách sáng tạo

d Vật chất được các giác quan của con người chép lại, chụp lại và phản ảnh

Vật chất được biểu hiện qua các dạng cụ thế rất gần gũi với con người như bàn, ghế, ánh sáng, mùi vị, mà các giác quan của con người có thế cảm nhận được, có thé nhận thức và chụp lại, shi chép lại, phản ánh “được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh” Các tác động của vật chất cảng rõ ràng thì sự hiểu biết và nhận thức của con người về vật chất càng sâu sắc và rõ ràng hơn

2 Sự vận động của vật chất

Mọi thứ tồn tại khi có sự vận động, vật chất tồn tại qua sự vận động Theo Anghen vận động là một phương thức tồn tại của vật chất, sự thay đổi của vật chất nói riêng và của mọi sự vật hiện tượng nói chung, trong không gian, vũ trụ, từ đơn giản đến phức tạp Anephen cho rằng vận động là sự tự thân vận động của vật chất “Quan niệm về giới tự nhiên đã được hoàn thành trên những nét cơ bản: Tất cả những gì cố định đều biến thành mây khói, và tất cả những gì người ta cho là tồn tại vĩnh cửu thì nay đã trở thành nhất thời, và người ta đã chứng minh rằng toàn bộ giới tự nhiên đều vận động theo một vòng tuần hoàn vĩnh cửu”

Ta có thể thây được 5 hình thức cơ bản của vận động:

e _ Vận động cơ học: Sự duy chuyên của các vật thể trong không gian (di chuyển

ban, ghé, )

® Vận động vật lý: Sự vận động của các phân tử, các hat anh sang, sy truyền

nhiệt, điện

® _ Vận động hóa học: Sự vận động của các nguyên tử, các quá phân giải các chat,

® Vận động sinh học: Sự vận động trong việc trao đổi chất từ chủ thể với môi trường (cây trao đổi CO2 và O2 với môi trường bên ngoài, )

® Vận động xã hội: Sự biến đôi, thay đối, thay thế các quá trình xã hội của các

hình thái kinh tế - xã hội

Vật chất biểu hiện sự tồn tại của mình qua sự vận động không ngừng, không có vật chất nào không vận động Thông qua sự vận động không ngừng ta mới thấy được các thuộc tính của vật thé Trong đó cả về sự biến đổi các hình thức vận động, là thuộc

tính cố hữu của vật chất.Khi một hình thức vận động mất đi thì sẽ sinh ra một hình

thức vẫn động khác thay thế nó Sự vận động của vật chất tồn tại mãi mãi với sự tồn tại của vật chất Mọi thứ trên thế giới đề là những dạng cụ thể của vật chất, có sự liên

|5

GVHD Phạm Quốc Hương 5V Đào Thịnh Khang 2IDAI

kết với nhau Thế giới vật chất luôn tổn tại, không do ai sinh ra, không mắt đi trong thé gidi, moi thir tồn tai qua sự vận động biến đổi và chuyền hóa lẫn nhau, là nguyên nhân

và kết quả của nhau

IL Ý thức

1) Nguồn gốc và kết cầu của ý thức

Ý thức là sự phản ánh, mang hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan vào bộ

óc con người một cách chủ động và sáng tạo thông qua hoạt động thực tiễn Thông qua

sự phản ánh thế giới xung quanh, qua sự sáng tạo của ý thức đã tạo ra những hiểu biết mới về sự vật, dựng nên một thế giới trong bộ óc, dự đoán tương lai, có thê hình dung những điều phi thực tế, tạo ra những thuyết khoa học và lý thuyết có tính trừu tượng và

có tính khái quát cao Quan điểm của chủ nghĩa duy tâm cho rằng, ngay từ đầu đã có

sự tổn tại của ý thức, ý thức tồn tại vĩnh viễn, chỉ phối su ton tại, biến đổi của vật chất Chủ nghĩa duy vật suy hình thì lại đối lập với chủ nghĩa duy tâm Họ coi ý thức như là một dạnh vật chất đặc biệt, do vật chất sản sinh ra Ngược lại, các nhà duy vật biện chứng cho rằng về nguồn sốc tự nhiên, ý thức chỉ là một thuộc tính của vật chất, thuộc dang cao nhất của vật chất, có tổ chất cao nhất là bộ óc người

Sự đấu tranh giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm luôn là một trong những vấn đề xoay quanh việc tìm hiểu nguồn gốc và bản chất của ý thức Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, ý thức của con người có nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc

xã hội:

Nguồn gốc tự nhiên:

Sự ra đời của ý thức được thông qua sự phản ánh thế giới khách quan vào bộ não người Như ta đã biết, vật chất đã tồn tại rất lâu, trước khi xuất hiện con người, Không

có sự tác động của thế gidi khách quan vào bộ não thì sẽ không có ý thức Qua hoạt động phản ánh vật chất đã dựng nên ý thức chủ động và sáng tạo Phản ánh là việc ø1ữ lại, tái tạo lại đặc điểm của dạng vật chất này những dạng vật chất khác Thuộc tính phản ánh của vật chất phát triển từ đơn giản đến phức tạp:

1 Phản ánh hóa học vật lý: là hình thức đơn giản nhất và là đặc trưng cho vật chất vô sinh, được biểu hiện qua sự biến đổi cơ, lý, hóa

2 Phản ánh sinh học: là phản ánh có nhiều hình thức khác nhau qua sự phát triển sinh giới trong giới hữu sinh, thể hiện qua kích thích, phản xạ và

tính cảm ứng

3 Phản ánh ý thức: là hình thức phản ánh cao nhất, nảy sinh ở đỉnh cao của

sự phát triển thế gidi vat chất

Nguồn gốc xã hội:

Trong quá trình phát triển bộ óc vả qua một quá trình dài tiếp xúc mới thế giới khách quan thi ảnh hưởng của lao động, ngôn ngữ và các quan hệ xã hội đã ảnh hưởng không

kém đến việc hình thành và phát huy ý thức

|6

GVHD Phạm Quốc Hương 5V Đào Thịnh Khang 2IDAI

Sau lao động và củng với lao động là ngôn ngữ đó là hai sức kích thích chủ yếu của sự chuyên biến bộ não loài vật thành bộ não loài người, từ tâm lý động vật thành ý thức

Ang-ghen

® Lao dong

Lao động là hoạt động con người chủ động tác động tự nhiên xung quanh để cải

tạo giới tự nhiên sao cho phủ hợp nhu cầu con người Con người phát triển thông qua

lao động Qua quá trình lao động, con người tác động tới thế giới khách quan để bộc lộ những thuộc tính và quy luật vận động Lao động ngay từ đầu đã liên kết con người với nhau trone mối quan hệ tất yếu, khách quan Qua mối quan hệ này lại làm nảy sinh nhu cầu trao đôi với nhau, vả từ đó, ngôn ngữ ra đời

® Ngôn ngữ

Ngôn ngữ được xem như là cái vỏ của vật chất, của tư duy, là hình thức biểu đạt của tư tưởng Thông qua ngôn ngữ, con người được phép giao tiếp, trao đôi, chia sẻ

kinh nghiệm cho nhau Ngôn ngữ lả yếu tô quan trọng đề phát triển tâm lý, tư duy con

người và xã hội loài người

2) Cấu tạo của ý thức

Ý thức được chia thành hai chiều:

se - Chiều ngang: Gồm các yếu tổ như tri thức, tình cảm, niềm tin, lý trí, ý chí (trong đó trí thức là yêu tô cơ bản và cốt lõi)

e - Chiều dọc: Gồm các yếu tố như ý thức, tiềm thức, vô thức (trong đó ý thức ở cấp độ sâu nhất)

HI Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức

Vật chất và ý thức có mỗi quan hệ hai chiều và tác động lẫn nhau Vật chất có trước còn ý thức có sau, vật chất tác động ngược lại ý thức, quyết định ý thức, ý thức tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người Vật chất là tiền

đề cho nguồn gốc và sự phát triển của ý thức, vật chất thay đôi đến đâu thì ý thức thay đổi đến đó

Vật chất quyết định ý thức

Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, vật chất là cái có trước, ý thức là cái có sau, vật chất là yếu tố quyết định đến sự sinh ra và phát triển của ý thức, ý thức phản ánh lại thế gidi vat chất vào bộ não con người, từ sự tác động này sinh ra ý thức Như vậy

ta có thé noi rằng vật chất quyết định bản chất, phương thức và kết cầu của ý thức

Ý thức tác động lại vật chất

|7

GVHD Phạm Quốc Hương 5V Đào Thịnh Khang 2IDAI

Ý thức có thể tác động lại vật chất một cách chủ động thông qua các hoạt động thực tiễn của con người Ý thức mang đến cho con người sự hiểu biết về thế giới xung quanh, xây dựng nên tình cảm, niềm tin, ý chí, thúc giục con người hành động đề đạt được mục tiêu Sự tác động của ý thức với vật chất diễn ra theo hai hướng là có thé thúc đây hoặc kim hãm sự vận động:

® Theo hướng tích cực: sự phản ánh phù hợp với hiện thực sẽ làm thúc đây sự phát triển của vật chất

e Theo hướng tiêu cực: Ý thức phản ánh không phù hợp với hiện thức thì nó sẽ kim hãm sự phát triển của vật chất, làm sai lệch các quy luật vận động khách quan của vật chất

Sự kiềm hãm các quy luật chỉ mang tính chất tạm thời bởi vì sự vật vận động theo các quy luật khách quan vốn có của nó, nên nhất định phải có ý thức tiến bộ, thay thế cho cai lac hau

IV Ý nghĩa phương pháp luận của mỗi quan hệ giữa vật

chất và ý thức

Vật chất là nguồn gốc, là mầm rễ của ý thức, là nhân tổ ảnh hưởng đến sự phát triển của ý thức, cho nên để nhận thức sự vật, hiện tượng, trước hết ta phải xem xét về cái rễ của nó, xem xét nguyên nhân vật chất chứ không phải đi tìm nguồn gốc Do đó mọi hoạt động nhận thức và thực tiễn của con người luôn phải xuất phát và tuân theo quy luật khách quan Con người dựa trên hiện thực khách quan để có thể đánh giá và

xác định mục tiêu để thành công Đề phát triển bản thân và đề xã hội phát triên thì phải

luôn chủ động, phát huy năng lực, luôn tỉm tòi, sáng tạo, rèn luyện, nâng cao năng lực, phát huy tối đa vai trò tích cực của ý thức Khắc phục sự thụ động, chủ quan ý chí, bảo thủ, thái độ tiêu cực, đề tránh sa vào hiện trạng y lai, lười biếng, nhất là trong thời buổi

đối mới

V Vận dụng mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong cuộc sống

Kinh nghiệm quan trọng trong những thành công và thất bại trong quá trình lãnh

đạo cách mạng đó là “Mọi đường lối, chủ trương của Đảng phải xuất phát từ thực tế, tôn trọng quy luật khách quan” Mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị có sự tương đồng với quan hệ giữa vật chất và ý thức, kinh tế là biểu hiện của vật chất còn chính trị

là biểu hiện của ý thức Ta thấy rằng, nếu nền kinh tế của một nước giàu mạnh, nhưng chính trị không ôn định, thì đất nước đó cũng không thể có một cuộc sống yên âm và lâu dài Ngược lại, nếu nước đó có chính trị ổn định nhưng kinh tế suy thoái thì dù cho chính trị ôn định đến đâu thì cuộc sống của nhân dân khó khăn dẫn đến đảo chính và

|8

GVHD Phạm Quốc Hương 5V Đào Thịnh Khang 2IDAI

gây ra sự sụp đô bộ máy chính quyền nhà nước đề thay thế một chính quyền mới mang

lại nhiều lợi ích cho nhân dân hơn

Trước công cuộc đổi mới ở nước ta, ngành kinh tế không ổn định gây ra nhiều mặt mất cân đối, năng xuất lao động thấp, sản xuất chưa đảm bảo nhu cầu đời sống, sản xuất nông nghiệp không thể cung cấp đủ thực phẩm cho nhân dân và nguyên liệu xuất khẩu Ta chưa thê tìm ra nguyên nhân đích thực của sự trì trệ của nền kinh tế và cũng chưa có đề ra được các chủ trương chính sách toàn diện về đôi mới Sau cuộc cải cách kinh tế vào thập niên 1980 thì nền kinh tế nước ta đã có nhưng chuyên biến tích cực, có sự phát huy trong cơ cấu tô chức, hình thành nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phan, nguồn lực xã hội được huy động tốt hơn, đời song nhân dân được cải thiện một

cách rõ rệt Tất cả những ý nêu trên là nhờ quá trình nghiên cứu phân tích tình hình,

lây ý kiến rộng rãi của nhân dân, xem xét sự vật (nền kinh tế) theo hướng khách quan, tránh chủ nghĩa chủ quan, phát huy vai trò năng động sáng tạo của ý thức Bải hoc

kinh nghiệm về quy luật khách quan là tiền đề cho sự phát triển nền kinh tế sau cuộc

cải cách

L9

GVHD Phạm Quốc Hương 5V Đào Thịnh Khang 2IDAI

Lời kết

Môi quan hệ giữa vật chất và ý thức chính là tiền đề để nhà nước phát huy vả

phát triển nền kinh tế quốc dân và bộ máy chính trị của nhà nước Việc xây dựng lên nên chính trị vững chắc không phải là điều dễ dàng Song với sự dẫn dắt của Dang va nhà nước cùng với đường lối vững chắc của Mác-Lênin, ta phải có sự kiên trì và vững chắc, giữ vững lòng tin, quyết tâm khắc phục khó khăn, thông minh nhạy bén, vận dụng thành thạo quy luật biện chứng vào việc nghiên cứu và quản lý kính tế nhằm nâng cao nền kinh tế quốc dân, tạo điều kiện cho nền kinh tế Việt Nam cất cánh

Sự tác động lẫn nhau gitra vat chat va ý thức đã cho ta hiểu được về hiện thực khách quan Con người nên chủ động dựa trên quy luật khách quan để quyết định và xác định mục tiêu, đường lối Từ khi biết đến sự hiện diện của vật chất, con người nhận thức và tác động lại một cách sáng tạo, tạo nên các vật thể, tạo nên một ngành kinh tế vững chãi, chắc chắn, đây mạnh nền công nghiệp hóa đất nước toàn diện, nâng cao năng lực và tiềm năng đây mạnh toàn diện cuộc sống mới

|10

GVHD Phạm Quốc Hương 5V Đào Thịnh Khang 2IDAI