Đề tài: Nhân cách doanh nhân và văn hoá kinh doanh ở Việt Nam trong tiến trình đổi mới và hội nhập quốc tế KX.03.06/06-10 1. Chủ nhiệm đề tài: PGS. TS. Phùng Xuân Nhạ 2. Cơ quan chủ trì theo hồ sơ: Trường Đại học Kinh tế 3. Cơ quan chủ trì hiện tại: Trường Đại học Kinh tế 4. Cơ quan phối hợp thực hiện: 5. Mục tiêu thực hiện: Hệ thống hoá lý luận về nhân cách doanh nhân và văn hoá doanh nhân ở Việt Nam; luận chứng vai trò và tác động của văn hoá kinh doanh tới nhân cách doanh nhân; Đúc rút những bài học kinh nghiệm của các nước trong việc phát huy vai trò của doanh nhân và văn hoá doanh nhân trong nền kinh tế thị trường và xu thế hội nhập quốc tế; Đánh giá tổng kết thực trạng nhân cách doanh nhân và văn hoá kinh doanh Việt Nam trong tiến trình đổi mới và hội nhập quốc tế; Dự báo xu thế biến đổi nhân cách doanh nhân và văn hoá kinh doanh Việt Nam trong tiến trình đổi mới và hội nhập quốc tế; Đề xuất các giải pháp nhằm phát huy vai trò của doanh nhân và văn hoá kinh doanh trong nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. 6. Các sản phẩm chính: Báo cáo khoa học (báo cáo chuyên đề, báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu; báo cáo kiến nghị) Kết quả dự báo; mô hình; quy trình; phương pháp nghiên cứu mới; sơ đồ, bản đồ; số liệu, cơ sở dữ liệu và các sản phẩm khác. + Các báo cáo nội dung nghiên cứu của đề tài + Báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu của đề tài + Báo cáo tóm tắt công trình nghiên cứu + Bộ cơ sở dữ liệu về khảo sát các doanh nghiệp; + Bộ tài liệu tham khảo của đề tài; - Bài báo, sách chuyên khảo và các sản phẩm khác 7. Thời gian thực hiện: 01/11/2007 - 01/04/2010
BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHƯƠNG TRÌNH KHOA HỌC TRỌNG ðIỂM CẤP NHÀ NƯỚC KX.03/06-10 ********************* ðỀ TÀI KHOA HỌC CẤP NHÀ NƯỚC NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH Ở VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH ðỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ Mã số: KX.03.06/06-10 Chủ nhiệm ñề tài: PGS. TS Phùng Xuân Nhạ Cơ quan chủ trì: Trường ðại học Kinh tế - ðHQGHN Hà Nội - 2010 BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHƯƠNG TRÌNH KHOA HỌC TRỌNG ðIỂM CẤP NHÀ NƯỚC KX.03/06-10 *************************** ðỀ TÀI KHOA HỌC CẤP NHÀ NƯỚC NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH Ở VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH ðỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ Mã số: KX.03.06/06/10 Nhóm nghiên cứu: 1. PGS.TS. Phùng Xuân Nhạ (Trưởng Nhóm) 2. PGS.TS. Dương Thị Liễu 3. PGS.TS. ðỗ Minh Cương 4. TS. Nguyễn Tiến Dũng 5. PGS.TS. Nguyễn Hoàng Ánh 6. GS.TS. Ngô ðức Thịnh 8. GS. TS. Hồ Sỹ Quý 9. NCS. ðỗ Tiến Long 10. NCS. ðỗ Hoài Linh 11. CN Nguyễn Thị Minh Phương Hà Nội -2010 1 MỤC LỤC Danh mục từ viết tắt 7 Danh mục các hình 8 Danh mục các bảng 10 PHẦN MỞ ðẦU 11 1. Sự cần thiết của ðề tài 11 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu 15 3. Mục tiêu nghiên cứu 18 4. Cách tiếp cận, phương pháp và phạm vi nghiên cứu 19 5. Cấu trúc nội dung Báo cáo tổng hợp 22 Chương I. KHUNG PHÂN TÍCH NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH VIỆT NAM 25 1.1. NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VIỆT NAM 25 1.1.1. Nhân cách và các giá trị nhân cách Việt Nam 25 1.1.1.1. Khái niệm nhân cách 25 1.1.1.2. Hệ giá trị nhân cách Việt Nam 26 1.1.2. Cấu trúc Nhân cách doanh nhân Việt Nam 28 1.1.2.1. Khái niệm doanh nhân 28 1.1.2.2. Nhân cách doanh nhân 30 1.1.2.3. Cấu trúc của Nhân cách doanh nhân 31 1.1.2.4. Mối quan hệ giữa các yếu tố trong sơ ñồ cấu trúc Nhân cách doanh nhân 37 1.2. VĂN HÓA KINH DOANH VIỆT NAM 40 1.2.1. Hệ các giá trị Văn hóa Việt Nam 40 1.2.1.1. Khái niệm về văn hóa và các loại văn hóa 40 2 1.2.1.2. Giá trị và hệ giá trị văn hóa 42 1.2.1.3. Hệ giá trị văn hóa ñặc trưng của Việt Nam 45 1.2.1.4. Hệ giá trị văn hóa trong lĩnh vực kinh doanh 46 1.2.2. Cấu trúc của Văn hóa kinh doanh Việt Nam 48 1.2.2.1. Khái niệm Văn hóa kinh doanh 48 1.2.2.2. Văn hóa kinh doanh và văn hóa doanh nghiệp 49 1.2.2.3. Các ñặc trưng của Văn hóa kinh doanh 51 1.2.2.4. Cấu trúc của Văn hóa kinh doanh 55 1.2.2.5. Mối quan hệ giữa các yếu tố cấu thành Văn hóa kinh doanh 61 1.3. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ðẾN NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH VIỆT NAM 62 1.3.1. ðiều kiện tự nhiên và phương thức sản xuất 62 1.3.2. Xã hội truyền thống và quá trình giao lưu văn hóa, tư tưởng 65 1.3.3. Thể chế chính trị và nền kinh tế thị trường 71 1.3.4. Bộ máy hành chính và hoạt ñộng của ñội ngũ cán bộ, công chức quản lý nhà nước về kinh doanh 74 1.3.5. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế 78 1.4. MỐI QUAN HỆ GIỮA NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH VIỆT NAM 81 1.4.1. Doanh nhân là chủ thể, là bộ phận cốt lõi của Văn hóa kinh doanh 81 1.4.2. Văn hóa kinh doanh với vai trò là môi trường và mục tiêu của doanh nhân nhằm phát triển Nhân cách doanh nhân 83 Chương II. NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI 87 2.1. NHÂN CÁCH DOANH NHÂN Ở MỘT SỐ NƯỚC 89 2.1.1. Nhân cách doanh nhân Trung Quốc 89 2.1.2. Nhân cách doanh nhân Nhật Bản 99 3 2.1.3. Nhân cách doanh nhân Mỹ 107 2.1.4. Nhân cách doanh nhân cộng ñồng Do Thái 112 2.1.5. So sánh Nhân cách doanh nhân của các nước với Việt Nam 118 2.2. VĂN HÓA KINH DOANH Ở MỘT SỐ NƯỚC 120 2.2.1. Văn hóa kinh doanh Trung Quốc 120 2.2.2. Văn hóa kinh doanh Nhật Bản 127 2.2.3. Văn hóa kinh doanh Mỹ 132 2.2.4. So sánh Văn hóa kinh doanh của một số nước với Việt Nam 138 2.3. MỘT SỐ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM 140 2.3.1. Nâng cao nhận thức của xã hội về vai trò của doanh nhân, về nhân cách doanh nhân và văn hóa kinh doanh thông qua giáo dục 140 2.3.2. ðào tạo kết hợp với nuôi dưỡng tinh thần doanh nhân 141 2.3.3. Tạo môi trường kinh doanh, môi trường pháp lý phù hợp 142 2.3.4. Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ 144 Chương III. THỰC TRẠ NG NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ ðỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ 147 3.1. TÁC ðỘNG CỦA CHÍNH SÁCH ðỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ ðẾN NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH VIỆT NAM 147 3.1.1. Tác ñộng của “ñổi mới” ñến sự phát triển của doanh nhân và doanh nghiệp Việt Nam 147 3.1.2. Tác ñộng của quá trình hội nhập quốc tế ñến Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh Việt Nam 152 3.2. THỰC TRẠNG NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ ðỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ155 3.2.1. Phương pháp, ñối tượng và cách thức ñiều tra 155 4 3.2.2. Phân tích kết quả ñiều tra về Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh Việt Nam hiện nay 157 3.2.2.1. Nhận ñịnh sự hợp lý của cấu trúc Nhân cách doanh nhân Việt Nam 157 3.2.2.2. Thực trạng từng yếu tố trong cấu trúc Nhân cách doanh nhân Việt Nam 158 3.2.2.3. Nhận ñịnh về sự hợp lý của cấu trúc Văn hóa kinh doanh Việt Nam 168 3.2.2.4. Thực trạng từng yếu tố trong cấu trúc Văn hóa kinh doanh Việt Nam 169 3.3. XU HƯỚNG BIẾN ðỔI NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH Ở VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI 180 3.3.1. Xu hướng biến ñổi Nhân cách doanh nhân Việt Nam 181 3.3.1.1. Xu hướng biến ñổi yếu tố “Trí” 181 3.3.1.2. Xu hướng biến ñổi yếu tố “ðức” 182 3.3.1.3. Xu hướng biến ñổi yếu tố “Lợi” 184 3.3.1.4. Xu hướng biến ñổi yếu tố “Thể” 186 3.3.2. Xu hướng biến ñổi VHKD Việt Nam 189 3.3.2.1. Xu hướng biến ñổi của VHDN 189 3.3.2.2. Xu hướng biến ñổi các thành tố khác trong Văn hóa kinh doanh 194 Chương IV. CÁC QUAN ðIỂM, GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH Ở VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH ðỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ 195 4.1. CÁC QUAN ðIỂM CƠ BẢN 195 4.1.1. Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh có giá trị như “tài sản ñặc biệt” và ñóng vai trò “nền tảng” cho phát triển kinh tế và ổn ñịnh xã hội trong thời kỳ ñổi mới và hội nhập quốc tế ở nước ta 195 5 4.1.2. Sự phát triển của Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh phụ thuộc chặt chẽ vào thể chế kinh tế thị trường 197 4.1.3. Phát triển Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh không chỉ là nhiệm vụ của doanh nhân, mà còn là trách nhiệm quan trọng của ðảng, Nhà nước và toàn xã hội 201 4.1.4. Tăng cường vai trò “có tính tấm gương” của các doanh nhân lớn, có ảnh hưởng quan trọng trong cộng ñồng doanh nhân ñối với xây dựng Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh Việt Nam trong thời ñại hội nhập quốc tế 204 4.1.5. Phát triển Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh cần gắn liền và kế thừa các giá trị tinh hoa của nhân cách và văn hóa Việt Nam. 205 4.2. CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU 207 4.2.1. Rà soát loại bỏ những yếu tố làm “méo mó” Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh 207 4.2.2. Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường theo các nguyên tắc cơ bản của nó 210 4.2.4. ðẩy mạnh giáo dục, rèn luyện về Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh theo các bảng thang giá trị 215 4.2.5. Tăng cường trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước và sự giám sát của xã hội ñối với Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh 219 4.2.6. ðẩy mạnh thông tin, tuyên truyền trên các phương tiện thông tin ñại chúng về Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh Việt Nam. 221 4.2.7. Tăng cường vai trò của các Hiệp hội doanh nghiệp trong việc bồi dưỡng kiến thức, trao ñổi thông tin, xây dựng Văn hóa doanh nghiệp 222 6 4.2.8. ða dạng các hình thức và tăng cường các hoạt ñộng tôn vinh doanh nhân có nhân cách và văn hóa, làm tấm gương tiêu biểu cho cộng ñồng doanh nhân noi theo. 224 KẾT LUẬN 227 Phụ lục 1. Các câu hỏi ñiều tra chính 229 Phụ lục 2. Thông tin cơ bản về ñiều tra 240 7 Danh mục từ viết tắt ASEAN Hiệp hội các quốc gia ðông Nam Á CNH-HðH Công nghiệp hóa - Hiện ñại hóa DNNN Doanh nghiệp Nhà nước GDP HH HHDN ICOR Tổng sản phẩm quốc nội Hiệp hội Hiệp hội doanh nghiệp Chỉ số ño lường hiệu quả ñầu tư NCDN Nhân cách doanh nhân VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam VHDN Văn hóa doanh nghiệp VHKD Văn hóa kinh doanh WTO WB Tổ chức Thương mại thế giới Ngân hàng thế giới 8 Danh mục các hình Hình 1.1. Cấu trúc NCDN Việt Nam trong thời kỳ ñổi mới và hội nhập quốc tế 34 Hình 1.2. Cấu trúc VHKD Việt Nam trong thời kỳ ñổi mới và hội nhập quốc tế 57 Hình 2.1. Tóm tắt một số ñặc ñiểm NCDN Trung Quốc theo cấu trúc NCDN Việt Nam 99 Hình 2.2. Tóm tắt một số ñặc ñiểm NCDN Nhật Bản theo cấu trúc NCDN Việt Nam 106 Hình 2.3. Tóm tắt một số ñặc ñiểm NCDN Mỹ theo cấu trúc NCDN Việt Nam . 111 Hình 2.4. Tóm tắt một số ñặc ñiểm NCDN cộng ñồng Do Thái theo cấu trúc NCDN Việt Nam 118 Hình 2.5. Tóm tắt một số ñặc ñiểm VHKD của Trung Quốc theo cấu trúc VHKD Việt Nam 127 Hình 2.6. Tóm tắt một số ñặc ñiểm VHKD của Nhật Bản theo cấu trúc VHKD Việt Nam 132 Hình 2.7. Tóm tắt một số ñặc ñiểm VHKD của Mỹ theo cấu trúc VHKD Việt Nam 137 Hình 3.1. Số lượng doanh nghiệp ñăng ký hàng năm (2000-2009) 148 Hình 3.2. Tăng trưởng về số lượng doanh nghiệp theo thành phần kinh tế 149 Hình 3.3. ðánh giá những yếu tố cấu thành NCDN Việt Nam 157 Hình 3.4. Một số ñánh giá về yếu tố “Thể” của doanh nhân Việt Nam 165 Hình 3.5. ðánh giá một số khía cạnh trong yếu tố “Lợi” của doanh nhân Việt Nam theo tiêu chí ñiểm trung bình 167 Hình 3.6. Nhận thức về các yếu tố cấu thành nên VHKD Việt Nam 169 Hình 3.7. Nhận thức về các yếu tố cấu thành nên triết lý kinh doanh 170 Hình 3.8. Mức ñộ hiểu biết về triết lý kinh doanh của doanh nghiệp 171 [...]... tri n NCDN và VHKD Vi t Nam trong th i gian t i T ng quan ñi m, gi i pháp ñư c phân tích v i các lu n c c th 24 Chương I KHUNG PHÂN TÍCH NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VÀ VĂN HÓA KINH DOANH VI T NAM 1.1 NHÂN CÁCH DOANH NHÂN VI T NAM 1.1.1 Nhân cách và các giá tr nhân cách Vi t Nam 1.1.1.1 Khái ni m nhân cách Theo T ñi n t và ng Hán Vi t c a GS Nguy n Lân, nhân cách (nhân: ngư i; cách: phương th c) là ph m ch... a các doanh nhân trong và ngoài nư c, t o nên làn sóng ti p bi n văn hóa m nh Các doanh nhân và doanh nghi p nư c ngoài ñ u tư vào Vi t Nam ñã mang theo nh ng phong cách và chu n m c kinh doanh c a nư c h , gây ra tác ñ ng và nh hư ng tr c ti p ñ n nh ng ngư i Vi t Nam làm trong doanh nghi p ñó Nhi u ngư i trong s này sau khi tích lũy ñư c m t s ki n th c và kinh nghi m v m doanh nghi p kinh doanh. .. văn hóa doanh nhân thông qua các t m gương sáng v nhân cách 171 Hình 3.10 T l ñánh giá m c ñ văn hóa doanh nhân 172 Hình 3.11 ðánh giá s hi n di n c a tri t lý kinh doanh, ñ o ñ c kinh doanh, văn hóa kinh doanh trong các DN Vi t Nam 173 Hình 3.12 ðánh giá xu hư ng bi n ñ i c a VHKD Vi t Nam trong th i gian t i 194 9 Danh m c các b ng B ng 2.1 So sánh nhân cách doanh nhân. .. doanh nhân Trong ph n l n DNNN ñang làm nhi m v kinh doanh ho c v a kinh doanh v a ho t ñ ng công ích thì ñ i ngũ cán b lãnh ñ o, qu n lý ho t ñ ng nghi p v kinh doanh cũng là nh ng doanh nhân - Phân bi t doanh nhân v i các cán b , nhân viên không làm công vi c, nhi m v kinh doanh trong m t doanh nghi p Trong doanh nghi p ho t ñ ng kinh doanh không ph i cán b , nhân viên nào cũng là doanh nhân mà ch... t p th và xã h i Vì v y, tìm hi u NCDN Vi t 29 Nam t c là tìm hi u nh ng nét chung có trong nhi u b ph n ngư i làm kinh doanh khác nhau nư c ta hi n nay 1.1.2.2 Nhân cách doanh nhân NCDN Vi t Nam hi n nay là (1) nhân cách c a nh ng cá nhân làm ngh kinh doanh là ngư i Vi t Nam, tiêu bi u là các nhà kinh doanh chuyên nghi p, trư c h t là nh ng ngư i sáng l p và lãnh ñ o doanh nghi p; (2) nhân cách c... ng tri th c c n có c a doanh nhân (nh n th c lý tính như tri t lý kinh doanh, khoa h c, công ngh và k thu t kinh doanh; k c nh n th c c m tính như tín ngư ng trong kinh doanh ); ii) Văn hoá t ch c kinh doanh, bao g m nh ng ph m ch t c n có c a doanh nhân, nh ng năng l c và phương pháp qu n tr doanh nghi p, cách th c t ch c ñ i s ng t p th và cá nhân c a các thành viên trong doanh nghi p ñ t o ra nh... khu v c kinh t và hình th c s h u: qu c doanh, dân doanh, kinh t ñ u tư nư c ngoài Ngoài ra, gi a doanh nhân làm vi c trong nư c v i doanh nhân làm vi c t i nư c ngoài, ñ c bi t là doanh nhân Vi t ki u cũng có s tương ñ ng và khác bi t so v i trong n i b m i nhóm trên NCDN c a cán b , viên ch c Nhà nư c không tiêu bi u và n ñ nh vì (i) DNNN kinh doanh không b ng v n c a các ch th cá nhân trong doanh. .. quan tr ng trong ñ i sánh v i các n i dung c a khung phân tích Chương 1 và ñây cũng là m c tiêu chính c a Chương 2 Do v y, Chương này t p trung nghiên c u nh ng ñ c ñi m n i b t c a NCDN, VHKD hai “khu v c văn hóa - ðông (Nh t B n, Trung Qu c) và Tây (M ) ñ ñúc rút m t s bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam Chương 3: Nhân cách doanh nhân và Văn hóa kinh doanh Vi t Nam trong ti n trình ñ i m i và h i nh... c a văn hoá doanh nhân g n v i các y u t - ph m ch t chính c a NCDN H n ch c a quan ñi m này khi ng d ng vào mô hình NCDN là chưa th y ñư c nh ng nét ñ c thù và b n s c c a con ngư i Vi t Nam; các n i dung trên c n ph i c th hoá hơn n a thì m i có th tr thành các tiêu chí và thư c ño v NCDN Vi t Nam 7 Tr n Ng c Thêm: Văn hóa doanh nhân và văn hóa doanh nhân Vi t Nam, Báo cáo t i H i th o văn hoá doanh. .. thông trong vi c lan truy n văn hóa và VHKD Nh ng t m gương kinh doanh thành công trên th gi i như Bill Gates, Warrens Buffet, hay Steve Jobs,…xu t hi n thư ng xuyên và liên t c trên các phương ti n, các sách báo và chương trình kinh doanh hi n ñ i cũng ñư c ñưa vào gi ng d y T t c nh ng ti n trình này ñã làm gia tăng s giao thoa văn hóa doanh nhân, VHKD c a Vi t Nam d n ñ n hi n tư ng “ti p bi n văn hóa