NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Cơ sở thực tiễn
Sau gần 10 năm đổi mới, nền giáo dục Việt Nam đã có nhiều tiến bộ và thành tựu đáng khích lệ Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần xem xét kỹ lưỡng Đánh giá những hạn chế sau 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XII, Đại hội XIII khẳng định rằng giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ chưa trở thành động lực chủ chốt cho sự phát triển kinh tế - xã hội, trong khi lĩnh vực văn hóa và xã hội vẫn thiếu đột phá và hiệu quả chưa cao.
Trong những năm gần đây, giáo dục tỉnh Nghệ An đã có nhiều chuyển biến tích cực về quy mô và chất lượng, với thành tích nổi bật trong việc duy trì vị trí hàng đầu cả nước về kết quả học sinh giỏi Tuy nhiên, giáo dục Nghệ An vẫn đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là tình trạng bạo lực học đường gia tăng và một bộ phận học sinh có biểu hiện sống thiếu lý tưởng, dễ sa vào tệ nạn xã hội như cờ bạc, ma túy và nghiện game Điều này đã tạo ra những vấn đề nghiêm trọng, khiến chất lượng "đầu ra" chưa đáp ứng đủ yêu cầu về năng lực và phẩm chất cho thị trường lao động hiện nay.
Tiết sinh hoạt lớp trong trường phổ thông thường diễn ra vào cuối tuần, nơi giáo viên chủ nhiệm điều hành các hoạt động và thường xuyên kiểm điểm học sinh Trong không khí căng thẳng, giáo viên như một vị quan tòa, khiến học sinh, đặc biệt là những em vi phạm nội quy, cảm thấy lo lắng và sợ hãi Áp lực từ việc duy trì thành tích lớp khiến cả giáo viên và học sinh đều mệt mỏi Những tiết sinh hoạt căng thẳng này đã hạn chế khả năng giáo dục giá trị nhân văn và phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh Đặc biệt, tiết sinh hoạt trực tuyến còn có sự chứng kiến của nhiều bên, làm tăng thêm áp lực cho cả giáo viên và học sinh.
Trong dạy học trực tuyến, giáo viên chủ nhiệm (GVCN) đóng vai trò quan trọng là cầu nối giữa học sinh, phụ huynh và nhà trường Qua GVCN, nhà trường có thể truyền tải và trao đổi thông tin về kế hoạch học tập, đồng thời nắm bắt kịp thời tình hình, hoàn cảnh và tâm tư nguyện vọng của học sinh Đặc biệt trong giờ sinh hoạt lớp, GVCN giúp giáo viên bộ môn (GVBM) và nhà trường điều chỉnh các hoạt động giáo dục sao cho phù hợp với thực tiễn của học sinh và gia đình.
Hiện nay, trong bối cảnh nền giáo dục hiện đại, học sinh THPT cần được trang bị các phẩm chất và kỹ năng phù hợp với yêu cầu của cuộc sống trong thời đại công nghệ 4.0 Vì vậy, việc đổi mới phương pháp, hình thức và nội dung giờ sinh hoạt lớp, đặc biệt là giờ sinh hoạt trực tuyến, trở nên vô cùng cần thiết.
Quá trình tổ chức, hoàn thiện và kết quả đạt được của lớp khi thực hiện đổi mới phương pháp tổ chức giờ sinh hoạt lớp trực tuyến
Ở độ tuổi vị thành niên, học sinh trải qua giai đoạn sôi nổi và phức tạp nhất trong cuộc sống Các em thường có xu hướng khám phá bản thân, thể hiện sự nổi loạn và khát khao chứng minh giá trị của mình.
Năng lực học tập và ý thức của các em còn hạn chế, dẫn đến nhận thức về các vấn đề xung quanh yếu kém Nhiều em có hành vi ứng xử không phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội, thể hiện qua sự vô cảm, ích kỷ và thiếu trách nhiệm.
Nhiều HS học khá tốt nhưng kĩ năng giao tiếp, tham gia các hoạt động, xử lí tình huống còn hạn chế ,thiếu kỹ năng sống
Một bộ phận học sinh THPT dễ dàng tham gia vào các hoạt động tiêu cực như hút thuốc lá, uống rượu bia, nghiện ma túy, chơi game, và lướt facebook do bị lôi kéo và ảnh hưởng bởi "tính sỹ diện hão" Mặc dù các em nhận thức được sự nguy hại của những hành vi này, nhưng hiện tượng nghỉ học, bỏ học, vi phạm an toàn giao thông và pháp luật ngày càng gia tăng trong độ tuổi học sinh.
Gia đình thường chưa chú trọng đúng mức đến tâm tư và tình cảm của trẻ em theo lứa tuổi, mà đôi khi lại tập trung quá nhiều vào thành tích và điểm số Điều này dẫn đến việc không phát triển đầy đủ phẩm chất và năng lực thực sự của các em.
Nhà trường chưa thể hiện sự quan tâm và chỉ đạo kịp thời đối với giáo viên, đồng thời thiếu một đề án cụ thể để hỗ trợ giáo viên trong việc học tập và trao đổi nhằm thích ứng với chương trình và tình hình mới.
Tác động của môi trường sống, xã hội
Sự bùng nổ công nghệ thông tin, đặc biệt là sự lan tràn của văn hóa phẩm đồi trụy và game online, đã góp phần làm gia tăng nạn bạo lực học đường Học sinh dễ bị cám dỗ bởi những hấp dẫn nhất thời mà các trò chơi và phim ảnh bạo lực mang lại.
Mặc dù tiết sinh hoạt lớp đóng vai trò quan trọng trong giáo dục học sinh THPT, nhiều giáo viên vẫn chưa chú trọng đến việc xây dựng nội dung và phương pháp tổ chức các tiết sinh hoạt tập thể hấp dẫn Các tiết sinh hoạt trực tuyến thường mang tính chất "đại khái" và nội dung nghèo nàn, chủ yếu tập trung vào việc nhận xét hoạt động trong tuần mà chưa tạo ra môi trường vui chơi, giải trí thoải mái cho học sinh Điều này dẫn đến việc học sinh không cảm nhận được vấn đề trong chủ đề là của chính mình, mà chỉ là vấn đề của thầy/cô, khiến cho nội dung giờ sinh hoạt lớp trở nên lặp đi lặp lại và không thực sự đáp ứng nhu cầu của các em.
Phương pháp giáo viên chủ nhiệm hiện tại chưa khuyến khích sự tự giác và trách nhiệm cá nhân của học sinh Hình thức tổ chức chủ yếu là báo cáo và thảo luận, trong khi các hoạt động giao lưu, tọa đàm hay hội thi ít được sử dụng Điều này dẫn đến việc học sinh không có cơ hội tham gia và tổ chức các giờ sinh hoạt lớp, gây ra sự nhàm chán và thiếu hứng thú trong học tập.
Hầu hết các tiết sinh hoạt lớp hiện nay chưa thu hút được sự tham gia tích cực của đông đảo học sinh, điều này dẫn đến việc các em không có cơ hội phát huy tối đa khả năng và năng khiếu của mình, cũng như ít có dịp khẳng định bản thân.
Một số giải pháp nâng cao giờ sinh hoạt chủ nhiệm lớp học trực tuyến nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh THPT ở trường THPT Tân Kỳ 3
Để đạt được mục tiêu giáo dục học sinh phù hợp với bối cảnh thực tế, chúng tôi đề xuất các giải pháp sau:
4.1 Định vị môi trường, đối tượng giáo dục
Sự hình thành và phát triển nhân cách con người là vấn đề cốt lõi trong giáo dục, theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lê nin, bản chất con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội Môi trường xã hội xung quanh, bao gồm các chuẩn mực cộng đồng, gia đình và nhà trường, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành thế giới quan và nhân cách của mỗi cá nhân Đặc biệt, môi trường giáo dục cần được định vị đúng để giúp giáo viên có cái nhìn tổng quan và đưa ra giải pháp hiệu quả trong việc phát triển nhân cách cho người học Giáo viên chủ nhiệm, với vai trò tiếp cận trực tiếp học sinh, cần nắm vững các yếu tố ảnh hưởng từ môi trường xã hội hiện nay, từ đó có thể hỗ trợ tốt nhất cho sự phát triển của học sinh.
Những tiến bộ vượt bậc trong khoa học kỹ thuật đã giúp nhân loại có những bước tiến dài trong lịch sử phát triển Từ góc độ khoa học, thế giới ngày càng trở nên "phẳng", nhưng trong lĩnh vực kinh tế xã hội, nhiều vấn đề lớn đã xuất hiện Sự liên kết và tác động lẫn nhau giữa các nền kinh tế khiến sự tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia ngày càng phụ thuộc vào nhiều yếu tố cả bên trong lẫn bên ngoài.
Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng Cộng sản Việt Nam nhấn mạnh rằng tình hình thế giới trong những năm tới sẽ diễn biến phức tạp, nhưng hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế chủ đạo Quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sẽ tiếp tục được thúc đẩy, với sự gia tăng hợp tác, cạnh tranh và sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia, đặc biệt là giữa các nước lớn Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin, sẽ phát triển mạnh mẽ, tạo ra cả cơ hội và thách thức cho mọi quốc gia.
Vào đầu thế kỷ XXI, con người đã trở thành yếu tố quan trọng quyết định sự phát triển của nền kinh tế toàn cầu, thay vì chỉ dựa vào các cỗ máy sản xuất như trước đây Trong bối cảnh toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, việc đào tạo nguồn nhân lực trở thành yếu tố then chốt trong chính sách phát triển bền vững của các quốc gia Do đó, giáo dục đóng vai trò trung tâm trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống của con người và sự phát triển của cộng đồng.
Giáo dục có vai trò quan trọng trong việc phát huy tài năng và tiềm lực sáng tạo của con người, đòi hỏi một nền giáo dục hiện đại cho phép học tập suốt đời Đảng ta xác định giáo dục là quốc sách hàng đầu, cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, chú trọng phát triển phẩm chất và năng lực người học Mục tiêu là hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng mở, khuyến khích học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập, đồng thời đổi mới công tác quản lý giáo dục, bảo đảm dân chủ, thống nhất và chất lượng.
(Trích VK Đại hội đại biểu toàn quốc lần thức XII của Đảng Công ty in Tạp chí Cộng Sản H 2016 tr 114 – 116)
Xu hướng giáo dục hiện nay tập trung vào người học, coi họ là trung tâm của quá trình học tập Khả năng tự học của mỗi cá nhân được xem là yếu tố quyết định, đồng thời lợi ích của người học cần phải hài hòa với lợi ích của tập thể Do đó, việc phát triển giáo dục và đào tạo cần xây dựng một hệ thống đa dạng và linh hoạt, nhằm tạo điều kiện tối đa cho người học lựa chọn hình thức và phương pháp học tập phù hợp.
Người giáo viên chủ nhiệm cần xác định các công việc cụ thể nhằm giáo dục học sinh phát triển phẩm chất và năng lực phù hợp với xu hướng chung của nhân loại Đồng thời, họ cũng phải thực hiện tốt các nhiệm vụ hàng ngày, hàng tuần và hàng năm mà nhà trường và bản thân đã đặt ra khi nhận vai trò giáo viên chủ nhiệm lớp.
Để định vị môi trường giáo dục hiệu quả với vai trò giáo viên chủ nhiệm, chúng tôi thực hiện điều tra và khảo sát thực tiễn Công việc này rất quan trọng, tập trung vào việc tìm hiểu các yếu tố bên ngoài như gia đình, cơ sở vật chất và mối quan hệ xã hội của học sinh Bên cạnh đó, chúng tôi cũng chú trọng đến các yếu tố bên trong như tiềm năng trí tuệ, cảm xúc, tâm lý lứa tuổi, tính cách và giá trị cá nhân của học sinh.
Gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên và quan trọng nhất trong việc hình thành nhân cách của trẻ Khi trẻ sinh ra và lớn lên, sự chăm sóc và nuôi dưỡng từ bố mẹ có vai trò quyết định Hành vi, thái độ và lối sống của người lớn trong gia đình ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển nhân cách của trẻ Một môi trường giáo dục gia đình tích cực sẽ tạo ra những tác động tích cực đến nhân cách, trong khi một môi trường không tốt có thể dẫn đến những ảnh hưởng tiêu cực Thực tiễn cuộc sống cho thấy sự phong phú và phức tạp của các yếu tố tác động đến sự hình thành nhân cách trẻ em.
Môi trường gia đình đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của trẻ em Những trẻ may mắn sinh ra trong gia đình có bố mẹ yêu thương, biết kính trọng và định hướng đúng đắn sẽ nhận được những tác động tích cực Ngược lại, trẻ em lớn lên trong gia đình không hạnh phúc, thường xuyên bất hòa và thiếu thốn sẽ chịu ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý và tính cách Do đó, việc giáo viên chủ nhiệm tìm hiểu về môi trường gia đình của học sinh là cần thiết, giúp họ có những điều chỉnh kịp thời nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho các em.
Giáo viên chủ nhiệm cần tìm hiểu điều kiện cơ sở vật chất của học sinh, bao gồm điện thoại thông minh, laptop, mạng internet và các phương tiện học tập trực tuyến, để đáp ứng nhu cầu phát triển trong thời đại 4.0 và thích nghi với tình hình dịch Covid-19 Việc khảo sát này sẽ giúp giáo viên định hướng tạo môi trường học tập phù hợp, thực hiện tốt phương châm "Ngừng tới trường nhưng không ngừng học tập" của ngành giáo dục.
Giáo viên chủ nhiệm cần chú ý đến mối quan hệ xã hội của học sinh cả trong thế giới thực lẫn thế giới mạng Trong giáo dục truyền thống, các mối quan hệ của học sinh thường chỉ diễn ra trong không gian hẹp từ nhà đến trường Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ thông tin, học sinh hiện nay có cơ hội giao lưu và kết nối rộng rãi trên mạng, dẫn đến việc mở rộng các mối quan hệ xã hội mà không bị giới hạn bởi không gian hay thời gian Mặc dù vậy, sự mở rộng này cũng mang đến nhiều vấn đề phức tạp như mâu thuẫn, xích mích và thậm chí bạo lực ngoài đời thực Học sinh có thể dành quá nhiều thời gian trong thế giới ảo, dẫn đến sự thờ ơ với các mối quan hệ xung quanh, giảm sút kết quả học tập và có nguy cơ trầm cảm Do đó, giáo viên chủ nhiệm cần hiểu rõ đặc điểm và các mối quan hệ xã hội của học sinh thông qua bạn bè, gia đình và những người xung quanh, để có thể điều chỉnh kịp thời trong các tiết sinh hoạt chủ nhiệm trực tuyến, nhằm ngăn chặn những vấn đề đáng tiếc xảy ra.
Giáo viên chủ nhiệm cần chú ý không chỉ đến yếu tố bên ngoài mà còn phải quan tâm đến tâm lý và nguyện vọng của học sinh Hiểu biết về lý luận tâm lý lứa tuổi là rất quan trọng, đặc biệt là với học sinh THPT, độ tuổi đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ về nhận thức và cảm xúc Học sinh ở lứa tuổi này thường có tâm lý phức tạp, dễ buồn, dễ vui, và thích khám phá bản thân Do đó, giáo viên cần tìm hiểu những đặc điểm chung và khác biệt của học sinh trong lớp để có giải pháp hỗ trợ phù hợp Mỗi gia đình cũng có những mong muốn riêng cho con em mình, và học sinh có thể gặp phải những xung đột giữa ước mơ cá nhân và kỳ vọng của gia đình Một số học sinh có định hướng rõ ràng và được gia đình ủng hộ, trong khi những em khác có thể thiếu ước mơ hoặc định hướng.
Người giáo viên chủ nhiệm lớp cần nắm rõ năng lực tin học và kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin của học sinh, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục hiện đại Đại dịch Covid-19 đã thúc đẩy ngành giáo dục tiếp cận nhanh chóng các công nghệ dạy học mới, cho thấy sự xâm nhập không thể tránh khỏi của công nghệ vào mọi khía cạnh của đời sống Giáo dục hiện đại sẽ phụ thuộc vào công nghệ, và một thế giới "phẳng" sẽ thay đổi cách thức tiếp cận tri thức Do đó, giáo viên cần đánh giá kỹ năng sử dụng máy tính, công cụ CNTT và khả năng ứng xử trên mạng xã hội của học sinh để đảm bảo quá trình dạy và học hiệu quả.
Sau khi tiến hành điều tra và khảo sát về môi trường giáo dục, giáo viên chủ nhiệm cần xây dựng một không gian học tập cho phép học sinh thể hiện bản thân Trong môi trường giáo dục truyền thống, giáo viên thường giữ vai trò như một vị quan tòa, khiến học sinh trở nên thụ động và lo lắng, đặc biệt là trong các tiết sinh hoạt cuối tuần Tuy nhiên, với triết lý giáo dục hiện đại, giáo viên cần kết nối chặt chẽ với gia đình và nhà trường, khuyến khích học sinh bày tỏ quan điểm và phát huy sở trường cá nhân như ca hát, vẽ tranh hay làm thơ Giáo viên chủ nhiệm không chỉ định hướng tri thức mà còn là người bạn để học sinh chia sẻ và bộc lộ cảm xúc, từ đó tạo ra một môi trường học tập tích cực và hiệu quả.
Thực nghiệm sư phạm
Đổi mới tiết sinh hoạt chủ nhiệm lớp theo hình thức trực tuyến là một vấn đề mới mẻ và quan trọng, tuy nhiên, để đạt được hiệu quả cao, giáo viên chủ nhiệm và học sinh sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức.
Để tiết sinh hoạt trực tuyến đạt hiệu quả cao, giáo viên cần chuẩn bị kỹ lưỡng về kiến thức và kỹ năng, đồng thời nghiên cứu các phương pháp giảng dạy mới nhằm khơi dậy hứng thú và tinh thần tự giác học tập của học sinh Họ cần động viên và tạo điều kiện cho học sinh tham gia tích cực trong quá trình học, đồng thời khai thác kinh nghiệm và kỹ năng của học sinh để giúp các em phát triển tối đa năng lực tiềm ẩn của mình.
Tiết sinh hoạt lớp là một phần quan trọng trong quá trình dạy học, không thể thực hiện một cách cứng nhắc mà cần linh hoạt tùy thuộc vào tình hình lớp và đối tượng học sinh Để đạt hiệu quả cao, giáo viên cần xây dựng một đội ngũ cán bộ lớp mạnh mẽ, không chỉ trong học tập mà còn trong khả năng quản lý Lớp trưởng cần có khả năng tự quản tốt để hướng dẫn các tổ thực hiện nhiệm vụ Học sinh cũng cần nhận thức rõ ràng về ý nghĩa của tiết sinh hoạt lớp, coi đây là một giờ học cần thiết để duy trì tinh thần tự giác và nghiêm túc trong học tập.
Các cấp lãnh đạo và tổ chức cần chú trọng và đưa ra định hướng, chỉ đạo cũng như kiểm tra kịp thời để đảm bảo hiệu quả của việc dạy học online và các tiết sinh hoạt trực tuyến.
Chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu và áp dụng vào thực tế tiết sinh hoạt lớp chủ nhiệm trực tuyến tại Trường Trung Học Phổ Thông Tân Kỳ 3 Để đạt được thành công trong các tiết sinh hoạt chủ nhiệm, việc rút kinh nghiệm liên tục là rất quan trọng Chúng tôi rất mong nhận được sự góp ý chân thành từ quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp.
