10
LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
1.1 Tổng quan về quản lý thu ngân sách Nhà nước
1.1.1 Khái niệm và đặc điểm của thu ngân sách Nhà nước
1.1.1.1 Khái niệm về thu ngân sách Nhà nước
Theo Luật ngân sách nhà nước năm 2015, ngân sách nhà nước được định nghĩa là tổng thể các khoản thu, chi của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định, do cơ quan có thẩm quyền quyết định nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước Về mặt pháp lý, thu ngân sách nhà nước bao gồm các khoản tiền mà Nhà nước huy động để đáp ứng nhu cầu chi tiêu quốc gia, và những khoản này không yêu cầu hoàn trả trực tiếp cho các đối tượng đã được huy động.
Thu ngân sách Nhà nước là quá trình mà Nhà nước sử dụng quyền lực để tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia, hình thành quỹ ngân sách nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu Cơ cấu thu ngân sách Nhà nước bao gồm các khoản thu và tỉ trọng của từng khoản trong tổng thu ngân sách, đảm bảo sự minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính công.
+ Toàn bộ các khoản thu từ thuế, lệ phí;
Tất cả các khoản phí thu từ hoạt động dịch vụ của cơ quan nhà nước sẽ được khấu trừ nếu có khoán chi phí hoạt động Đồng thời, các khoản phí từ dịch vụ của đơn vị sự nghiệp công lập và doanh nghiệp nhà nước cũng phải nộp ngân sách nhà nước theo quy định pháp luật.
+ Các khoản viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, các tổ chức, cá nhân ở ngoài nước cho Chính phủ Việt Nam và chính quyền địa phương;
+ Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật
1.1.1.2 Đặc điểm về thu Ngân sách Nhà nước
Theo Luật Ngân sách nhà nước, hệ thống ngân sách ở Việt Nam bao gồm ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương Ngân sách địa phương được chia thành ngân sách cấp tỉnh, ngân sách cấp huyện (bao gồm huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh) và ngân sách cấp xã Các cấp thu ngân sách nhà nước đều có những đặc điểm chung nhất định.
Thu ngân sách nhà nước là yếu tố quan trọng để duy trì quyền lực chính trị và thực hiện các chức năng của nhà nước Tất cả khoản thu của nhà nước đều được quy định bởi chính sách, chế độ và pháp luật Việc thu ngân sách cần dựa trên tình hình thực tế của nền kinh tế, thể hiện qua các chỉ tiêu như tổng sản phẩm quốc nội (GDP), giá cả, thu nhập và lãi suất.
- Thu ngân sách nhà nước được thực hiện theo nguyên tắc hoàn trả không trực tiếp là chủ yếu.
- Thu ngân sách theo hai phương thức: tự nguyện và bắt buộc
1.1.2 Bản chất và vai trò của thu ngân sách Nhà nước
Thu ngân sách nhà nước phản ánh các quan hệ kinh tế trong việc phân chia nguồn tài chính giữa Nhà nước và các chủ thể xã hội Nguồn tài chính tập trung vào ngân sách Nhà nước bao gồm phần thu nhập của các tầng lớp dân cư, được chuyển giao và xác định các khoản chi phí nhằm mang lại lợi ích cho Nhà nước, cá nhân và tổ chức trong xã hội.
Thu ngân sách nhà nước sẽ gắn liền với những hoạt động kinh tế xã hội ở mức độ phát triển và tỉ lệ tăng trưởng
Thu ngân sách Nhà nước liên quan đến nhiều mối quan hệ và phân phối giá trị trong quá trình Nhà nước tập trung quyền lực tài chính Điều này giúp hình thành quỹ tiền tệ từ một phần tài chính quốc gia.
Ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và đáp ứng nhu cầu chi tiêu cho hoạt động của bộ máy nhà nước Đây là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất, giúp giải quyết các vấn đề về kinh tế, chính trị, xã hội, giáo dục, văn hóa, hành chính, an ninh, quốc phòng và y tế Do đó, việc tăng thu ngân sách quốc gia là cần thiết để thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước.
Quá trình thu ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết kinh tế và xã hội, giúp tăng trưởng sự phát triển mọi hoạt động hiệu quả và kiểm soát quá trình phát triển Thông qua thu ngân sách, Nhà nước có thể điều tiết cơ cấu hoạt động kinh tế và định hướng chung cho sự phát triển Đồng thời, thu ngân sách cũng giúp điều tiết thu nhập cá nhân thông qua quá trình đóng thuế, từ đó giảm khoảng cách giàu nghèo và tạo điều kiện ổn định kinh tế, đời sống cho những người có thu nhập thấp.
1.2 Quản lý thu ngân sách Nhà nước cấp thành phố
1.2.1 Khái niệm, đặc điểm và vai trò của quản lý thu NSNN
Quản lý thu ngân sách nhà nước là quá trình mà Nhà nước áp dụng các công cụ chính sách và pháp luật để thu thuế và các khoản thu khác vào ngân sách, nhằm đảm bảo công bằng và khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh Khoản thu này không yêu cầu hoàn trả trực tiếp cho người nộp, và phần lớn các khoản thu ngân sách mang tính cưỡng bức, buộc mọi công dân và thành phần kinh tế phải tuân thủ.
Thuế là nguồn thu ngân sách quan trọng nhất, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách nhà nước hàng năm Ngoài ra, thuế còn là công cụ thiết yếu giúp nhà nước quản lý vĩ mô nền kinh tế quốc dân.
-Quản lý thu NSNN có các đặc điểm sau :
Một là, thu NSNN được quản lý bằng pháp luật và theo dự toán Mọi Nhà nước đều quản lý thu NSNN bằng luật.
Quản lý thu NSNN sử dụng nhiều biện pháp, trong đó biện pháp tổ chức – hành chính là quan trọng nhất Chủ thể quản lý ban hành các văn bản pháp quy quy định về tính chất, mục tiêu, quy mô, cơ cấu tổ chức và điều lệ hoạt động Đồng thời, họ cũng đưa ra các quyết định quản lý yêu cầu cấp dưới thực hiện những nhiệm vụ cụ thể Phương pháp quản lý hành chính đặc trưng bởi sự cưỡng chế đơn phương từ chủ thể quản lý đối với khách thể quản lý, với Nhà nước thống nhất trong việc ban hành cơ chế và chính sách quản lý thu từ khâu lập, chấp hành, kế toán đến quyết toán thu NSNN.
Quản lý thu ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát và điều tiết hoạt động sản xuất kinh doanh của các thành phần kinh tế, cũng như kiểm soát thu nhập của mọi tầng lớp dân cư Điều này nhằm động viên sự đóng góp của người dân, đảm bảo sự công bằng và hợp lý trong xã hội Lịch sử cho thấy, các nhà nước đều sử dụng công cụ thuế để ổn định và phát triển nền kinh tế, đồng thời ngăn chặn các hành vi kinh doanh phạm pháp.
Quản lý thu ngân sách nhà nước là công cụ quan trọng để huy động các nguồn lực tài chính, tạo lập quỹ tiền tệ tập trung cho ngân sách Việc thu hút tài chính vào nhà nước là nhiệm vụ thiết yếu của hệ thống thu trong mọi chế độ, phản ánh yêu cầu bắt buộc của mỗi quốc gia Để thực hiện các chức năng và nhiệm vụ lịch sử, nhà nước cần có nguồn tài chính, và phần lớn nguồn lực này đến từ việc quản lý hiệu quả thu ngân sách.
Quản lý thu ngân sách nhà nước là nhiệm vụ quan trọng nhằm khai thác và phát hiện các nguồn tài chính của đất nước, đảm bảo tính toán chính xác để động viên nguồn lực Đồng thời, cần không ngừng hoàn thiện các chính sách và chế độ thu, tạo ra cơ chế tổ chức quản lý hợp lý trong quá trình quản lý kinh tế của Nhà nước.
THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI THÀNH PHỐ PHỦ LÝ, TỈNH HÀ NAM
NƯỚC TẠI THÀNH PHỐ PHỦ LÝ, TỈNH HÀ NAM
2.1 Khái quát về điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế xã hội và thu ngân sách nhà nước tỉnh Hà Nam.
2.1.1 Khái quát điều kiện tự nhiên
Thành phố Phủ Lý nằm trên quốc lộ 1A, bên 2 bờ sông Đáy Phủ
Thành phố Phủ Lý, cách Thủ đô Hà Nội 60 km về phía Nam, có diện tích 3.426,77 ha và dân số 121.350 người Thành phố bao gồm 12 đơn vị hành chính, trong đó có các phường như Minh Khai, Hai Bà Trưng, Lương Khánh Thiện, và các xã như Thanh Châu, Liêm Chính Địa giới hành chính của Phủ Lý giáp huyện Thanh Liêm ở phía Đông và Nam, huyện Kim Bảng ở phía Tây, và huyện Duy Tiên ở phía Bắc Phủ Lý được xác định là trung tâm công nghiệp vật liệu xây dựng và tiểu thủ công nghiệp của vùng phía Nam Hà Nội, đồng thời là đô thị cửa ngõ quan trọng.
Hà Nội là trung tâm giao thông quan trọng, kết nối đường sắt, đường thuỷ và đường bộ, đóng vai trò then chốt trong khu vực đồng bằng sông Hồng Ngoài ra, thành phố còn có vị trí chiến lược về quốc phòng đối với vùng thủ đô Hà Nội ở phía Nam.
Thành phố Phủ Lý là trung tâm hành chính, chính trị, kinh tế, văn hóa và giáo dục của tỉnh Hà Nam, với hơn 300 cơ quan Đảng, Nhà nước, tổ chức đoàn thể chính trị, xã hội, cùng các đơn vị lực lượng vũ trang và doanh nghiệp Các cơ quan, xí nghiệp và doanh nghiệp của Trung ương và tỉnh chủ yếu tập trung tại đây Thành phố cũng có 03 khu công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp với tổng diện tích trên 400 ha.
400 doanh nghiệp và hàng ngàn hộ, cơ sở sản xuất CN - TTCN.
2.1.2 Tình hình kinh tế xã hội và thu ngân sách nhà nước tỉnh Hà Nam 2.1.2.1 Tình hình kinh tế xã hội
Thành phố là trung tâm thương mại dịch vụ với một trung tâm thương mại lớn và ba phường được quy hoạch thành phường thương mại dịch vụ Nơi đây có tám chợ phường nội thị cùng nhiều nhà hàng và khách sạn, đáp ứng đầy đủ nhu cầu tiêu dùng, nghỉ ngơi và du lịch cho người dân trong tỉnh cũng như khách du lịch Thành phố còn là đầu mối cung cấp hàng hóa và dịch vụ cho các địa phương trong tỉnh.
Trung tâm văn hóa thông tin tỉnh, nhà thi đấu thể dục thể thao, sân vận động và công viên đều phục vụ nhu cầu sinh hoạt, vui chơi và tập luyện của người dân Mỗi phường, xã đều có các điểm sinh hoạt công cộng và khu văn hóa thể thao tập trung, tạo điều kiện thuận lợi cho cộng đồng.
Trên địa bàn có nhiều cơ sở giáo dục như đại học, cao đẳng và trường trung học chuyên nghiệp, phục vụ nhu cầu đào tạo học sinh, sinh viên cho tỉnh và các khu vực lân cận Hệ thống giáo dục tại đây bao gồm đầy đủ các cấp từ mầm non đến phổ thông trung học, với sự hiện diện của trường chuyên THPT Trong tương lai, nhằm đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực cho công nghiệp hoá - hiện đại hoá, hệ thống các trường chuyên nghiệp sẽ được nâng cấp và đầu tư, cùng với sự phát triển của các trung tâm và trường dạy nghề để đảm bảo chất lượng đào tạo trình độ đại học và công nhân có tay nghề cao.
Thành phố sở hữu nhiều bệnh viện, bao gồm các cơ sở 2 của những bệnh viện hàng đầu như Bạch Mai và Việt Đức, với trang thiết bị hiện đại và đội ngũ y bác sĩ chuyên nghiệp, nhiệt tình Bệnh viện Đa khoa thành phố cùng với hệ thống y tế cơ sở được đầu tư hoàn chỉnh, cung cấp tổng cộng hơn 1.100 giường bệnh, đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh cho người dân trong các huyện, thành phố và khu vực lân cận.
Thành phố đang thúc đẩy phát triển công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế Chính quyền tập trung triển khai các dự án đầu tư sản xuất công nghiệp tại các cụm, khu công nghiệp và làng nghề Đồng thời, thành phố cũng đầu tư vào các ngành mới, đặc biệt là những ngành có khả năng khai thác nguyên liệu tại chỗ, nhằm tạo ra việc làm cho người lao động và chú trọng vào hàng xuất khẩu.
2.1.2.2 Thu ngân sách nhà nước tỉnh Hà Nam
Từ năm 2018 đến 2020, thành phố ghi nhận tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình đạt 15% mỗi năm Năm 2019, chi cục thuế tỉnh đã thực hiện nhiệm vụ thu ngân sách trong bối cảnh kinh tế có nhiều chuyển biến tích cực, giúp ổn định sản xuất kinh doanh và tạo điều kiện thuận lợi cho công tác thu ngân sách nhà nước Tuy nhiên, vào cuối năm 2019 và năm 2020, dịch Covid-19 đã ảnh hưởng đến nguồn thu thuế Mặc dù vậy, sản xuất kinh doanh trên địa bàn tỉnh vẫn tiếp tục phát triển, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng dịch vụ du lịch và công nghiệp - xây dựng Thành phố đã áp dụng chính sách khai thác và bồi dưỡng nguồn thu, từ đó tăng cường nguồn tài chính cho ngân sách và nâng cao tính chủ động trong việc đáp ứng các nhu cầu chi tiêu địa phương.
Trong giai đoạn 2018-2020, thành phố Phủ Lý đã ghi nhận tổng thu ngân sách đạt 9.286.116 triệu đồng với tốc độ tăng trưởng bình quân 25%/năm, nhờ vào việc ứng dụng công nghệ hiện đại trong quản lý thu ngân sách nhà nước Đáng chú ý, thuế từ khu vực kinh tế ngoài quốc doanh chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu thuế của thành phố Nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu, Phủ Lý đã tập trung tìm kiếm các giải pháp công bằng và khuyến khích các doanh nghiệp mở rộng kinh doanh, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa và dịch vụ.
Tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) tỉnh Hà Nam đã có sự gia tăng liên tục trong giai đoạn 2018-2020 Cụ thể, năm 2018, thu NSNN đạt 14.563 tỷ đồng, tăng 10,3% so với năm 2017 Đến năm 2019, con số này tiếp tục tăng lên 18.665 tỷ đồng, tương ứng với mức tăng 6,5% so với năm trước đó.
Đến năm 2020, tỉnh đạt tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) 20.041 tỷ đồng, mặc dù gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là do tác động của dịch Covid-19 đến sản xuất và kinh doanh Tuy nhiên, nhờ sự nỗ lực của toàn ngành, số thu NSNN trên địa bàn tỉnh vẫn vượt kế hoạch đề ra, củng cố kết quả thu NSNN đạt được trước thời hạn.
2 năm so với mục tiêu Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XIX.
Trong những năm qua, dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh và các sở, ban, ngành, Đảng bộ và nhân dân thành phố Phủ Lý đã vượt qua nhiều thử thách, đạt được nhiều thành tựu trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng đô thị, tập trung vào thương mại, dịch vụ và công nghiệp Hệ thống hạ tầng được đầu tư bài bản, đáp ứng tiêu chuẩn đô thị và phù hợp với điều kiện phát triển địa phương Công tác quản lý hành chính và nhà nước cũng đã được cải tiến, hướng tới pháp quyền, tinh gọn và nâng cao hiệu lực quản lý.
2.2 Thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam giai đoạn 2018-2020.
2.2.1 Thực trạng ban hành văn bản và tổ chức bộ máy quản lý thu NSNN trên địa bàn
Trong giai đoạn 2018-2020, Hội đồng nhân dân tỉnh Hà Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật quan trọng liên quan đến các khoản thu tại địa phương Cụ thể, Nghị quyết số 33/2016/NQ-HĐND quy định phân cấp nguồn thu và tỷ lệ phần trăm cho từng nguồn thu, làm cơ sở cho chính quyền và các đơn vị thực hiện nhiệm vụ thu ngân sách Bên cạnh đó, Quyết định số 47/2018/QĐ-UBND đã sửa đổi tỷ lệ điều tiết các khoản thu ngân sách nhà nước cho các cấp ngân sách tỉnh Hà Nam Ngoài ra, Nghị quyết số 04/2017/NQ-HĐND quy định mức trích từ các khoản thu hồi phát hiện qua thanh tra đã nộp vào ngân sách Nhà nước tại tỉnh Hà Nam.
Quản lý thu ngân sách địa phương được quy định bởi HĐND cấp tỉnh thông qua phân cấp nguồn thu Để thực hiện quản lý nhà nước đối với thu ngân sách, UBND và các cơ quan chức năng như Tài chính, thuế, hải quan, kho bạc, và Sở Kế hoạch và Đầu tư sẽ ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể hóa các quy định từ trung ương và nghị quyết của HĐND Cục thuế có nhiệm vụ hướng dẫn và triển khai thống nhất các văn bản pháp luật về thuế cùng quy trình quản lý thuế tại tỉnh, thành phố Chính quyền địa phương cũng sẽ ban hành các định mức, tiêu chuẩn chi thường xuyên và tiêu chí phân bổ chi đầu tư, đồng thời phát hành các văn bản để triển khai và hướng dẫn thực hiện các quy định của trung ương.