TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT CHI ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CƠ BẢN TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Tổng quan nghiên cứu
Nhiều tác giả đã nghiên cứu về việc kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu trong lĩnh vực này đã được công bố, đóng góp vào việc hiểu rõ hơn về quy trình và hiệu quả quản lý tài chính công.
(1)Các nghiên cứu liên quan đến công tác kiểm soát chi đầu tƣ xây dựng cơ bản tại Kho bạc Nhà nước
Luận văn thạc sĩ của Dương Cao Sơn (2008) tại Học viện Tài chính tập trung vào việc hoàn thiện công tác kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) thuộc nguồn vốn ngân sách nhà nước (NSNN) qua Kho bạc Nhà nước Nghiên cứu này phân tích thực trạng kiểm soát chi vốn đầu tư XDCB, đánh giá các ưu điểm và hạn chế trong lĩnh vực này, từ đó đề xuất giải pháp cải tiến Luận văn chỉ ra các vấn đề như tồn tại trong công tác phân bổ kế hoạch, quy trình kiểm soát, mẫu chứng từ kế toán, công tác kế toán và quyết toán, chế độ thông tin báo cáo, ứng dụng công nghệ thông tin, cũng như tổ chức bộ máy quản lý.
Nguyễn Thị Hiền (2011) trong luận văn thạc sĩ "Hoàn thiện kiểm soát chi đầu tư XDCB tại Kho bạc Nhà nước Hà Nội" đã phân tích thực trạng công tác kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản tại Kho bạc Nhà nước Hà Nội giai đoạn 2008-2010, chỉ ra những kết quả đạt được cũng như những hạn chế và nguyên nhân của chúng để đề xuất giải pháp phù hợp Luận văn nổi bật với việc nêu rõ đặc thù công tác kiểm soát của KBNN Hà Nội, đơn vị duy nhất trong hệ thống sử dụng chương trình tin học riêng, với chương trình quản lý và kiểm soát thanh toán vốn đầu tư được triển khai từ năm 2000 Đặc biệt, vào năm 2011, Kho bạc Nhà nước Hà Nội đã xây dựng và đưa vào hoạt động chương trình quản lý vốn đầu tư XDCB liên ngành giữa Kế hoạch & Đầu tư, Tài chính và Kho bạc Nhà nước.
Ngô Thành Linh (2014), “ Hoàn thiện công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB qua Kho bạc Nhà nước huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên” , luận văn thạc sĩ
Tác giả đã phân tích thực trạng kiểm soát chi đầu tư XDCB qua KBNN huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2010-2013, chỉ ra những thành công và hạn chế trong quy trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư Các vấn đề được nêu ra bao gồm trình độ cán bộ công chức còn hạn chế, ứng dụng công nghệ thông tin chưa hiệu quả, và công tác kiểm tra, tự kiểm tra chưa cao Bên cạnh đó, luận văn cũng đề xuất các giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế này.
Nghiên cứu về công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản tại Kho bạc Nhà nước được thực hiện bởi Đoàn Kim Khuyên (2012), nhằm hoàn thiện quy trình thanh toán vốn đầu tư Các nghiên cứu này đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và giám sát nguồn vốn đầu tư, đảm bảo tính minh bạch và đúng quy định trong các hoạt động tài chính công.
Luận văn thạc sĩ về kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB tại Kho bạc Nhà nước Đà Nẵng đã trình bày cơ sở lý luận và phân tích thực trạng công tác kiểm soát trong giai đoạn 2009-2010 Tác giả đã chỉ ra những điểm mạnh và yếu trong quy trình kiểm soát thanh toán, đồng thời tìm ra nguyên nhân của các hạn chế Mặc dù đã đề xuất các giải pháp để cải thiện tình hình, nhưng luận văn vẫn thiếu tính cụ thể và chưa áp dụng thực tế vào Kho bạc.
Dương Thị Ánh Tiên (2012), “ Tăng cường kiểm soát thanh toán vốn đầu tư
Luận văn thạc sĩ "XDCB qua Kho bạc tỉnh Quảng Ngãi" đã hệ thống hóa và bổ sung nội dung lý luận cơ bản về đầu tư xây dựng cơ bản, cùng với việc phân tích chi đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước Bài viết cũng nêu rõ thực trạng chi đầu tư xây dựng cơ bản của tỉnh Quảng Ngãi, cung cấp cái nhìn tổng quan về tình hình đầu tư và sử dụng ngân sách trong lĩnh vực này.
Bài viết phân tích một số dự án cụ thể tại tỉnh Quảng Ngãi, từ đó chỉ ra các ưu điểm và hạn chế trong công tác chi đầu tư xây dựng cơ bản Dựa trên kết quả đánh giá, bài viết đề xuất các định hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư, đồng thời ngăn chặn thất thoát, lãng phí và tham nhũng trong lĩnh vực xây dựng cơ bản của tỉnh Những giải pháp này không chỉ áp dụng cho Quảng Ngãi mà còn có thể áp dụng cho hoạt động chi đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước trên toàn quốc.
Các nghiên cứu đã phân tích lý luận về kiểm soát chi đầu tư XDCB từ nguồn ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước trong giai đoạn 2008-2013 Những nghiên cứu này không chỉ chỉ ra thực trạng hiện tại mà còn đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát chi đầu tư.
Cơ sở lý luận về kiểm soát chi đầu tƣ XDCB từ nguồn vốn NSNN qua Kho bạc nhà nước
1.2 Cơ sở lý luận về kiểm soát chi đầu tƣ XDCB từ nguồn vốn NSNN qua Kho bạc nhà nước
1.2.1 Vốn đầu tư XDCB từ NSNN
Luật Ngân sách nhà nước (NSNN) của Việt Nam, được Quốc hội thông qua vào ngày 16/12/2002, định nghĩa ngân sách nhà nước là tổng hợp các khoản thu và chi của Nhà nước trong một năm, đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước NSNN bao gồm một hệ thống thống nhất, trong đó có ngân sách trung ương và ngân sách các cấp chính quyền địa phương, được gọi chung là ngân sách địa phương.
Vốn đầu tư XDCB từ Ngân sách Nhà nước là một phần quan trọng của quỹ Ngân sách Nhà nước, được phân bổ cho các dự án xây dựng cơ bản của Nhà nước Nguồn vốn này chủ yếu được sử dụng để phát triển tài sản cố định trong nền kinh tế, bao gồm đầu tư vào máy móc, thiết bị, nhà xưởng và kết cấu hạ tầng Hoạt động đầu tư này mang tính chất dài hạn, tập trung vào phát triển và đầu tư cơ bản.
1.2.1.2 Đặc điểm vốn đầu tư XDCB thuộc Ngân sách Nhà nước
- Vốn đầu tư XDCB từ Ngân sách Nhà nước gắn với quản lý và sử dụng vốn về chi Ngân sách Nhà nước cho đầu tư phát triển
Đầu tư cho các công trình dự án không có khả năng thu hồi vốn và công trình hạ tầng được quy định bởi Luật Ngân sách Nhà nước và các luật liên quan, nhằm đảm bảo hiệu quả sử dụng theo đối tượng.
Vốn đầu tư XDCB từ Ngân sách Nhà nước được hình thành từ hai nguồn chính: nguồn bên trong và nguồn bên ngoài quốc gia Nguồn bên trong chủ yếu đến từ thuế và các khoản thu khác như bán tài nguyên, cho thuê tài sản quốc gia và thu từ các hoạt động kinh doanh Trong khi đó, nguồn bên ngoài chủ yếu là từ vay nước ngoài, hỗ trợ phát triển chính thức ODA và một số nguồn khác.
Chủ thể sử dụng nguồn vốn đầu tư XDCB từ Ngân sách Nhà nước rất đa dạng, bao gồm các cơ quan Nhà nước và tổ chức nước ngoài Tuy nhiên, các cơ quan Nhà nước vẫn là đối tượng chính sử dụng nguồn vốn này.
1.2.1.3 Vai trò của vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước
Vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của nền kinh tế quốc dân Sự đầu tư này không chỉ thúc đẩy các dự án hạ tầng mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.
Các dự án đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước (NSNN) chủ yếu tập trung vào việc xây dựng hệ thống và kết cấu hạ tầng vật chất, từ đó tạo điều kiện thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế.
Vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo ra các ngành nghề mới, đồng thời tăng cường chuyên môn hóa và phân công lao động trong xã hội.
- Ba là, vốn đầu tư XDCB từ NSNN có vai trò định hướng hoạt động đầu tư trong nền kinh tế
Vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước đóng vai trò thiết yếu trong việc giải quyết các vấn đề xã hội, bao gồm xoá đói, giảm nghèo và phát triển các vùng sâu, vùng xa.
- Năm là, các dự án đầu tƣ XDCB bằng nguồn vốn NSNN tác động đến tổng cung, tổng cầu của nền kinh tế
- Sáu là, các dự án đầu tƣ XDCB bằng nguồn vốn NSNN có tác động hai mặt đến sự ổn định kinh tế
1.2.1.4 Phân loại vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ Ngân sách Nhà nước
Vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước (NSNN) là nguồn tài chính mà Nhà nước phân bổ cho việc xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế - xã hội không thể thu hồi vốn, cùng với các khoản chi đầu tư khác theo quy định của các cấp ngân sách.
Vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước (NSNN) bao gồm hai nguồn chính: vốn từ ngân sách trung ương (NSTW) và vốn từ ngân sách địa phương Trong đó, vốn đầu tư từ NSTW đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển cơ sở hạ tầng và các dự án công cộng.
- Vốn đầu tư từ NSTW gồm có vốn trong nước và vốn ngoài nước
Vốn trong nước là nguồn tài chính chủ yếu được sử dụng cho đầu tư phát triển, tập trung vào việc xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế - xã hội không có khả năng thu hồi vốn Nó cũng được chi cho các chương trình mục tiêu quốc gia, dự án nhà nước và các khoản đầu tư phát triển khác theo quy định của pháp luật.
Vốn ngoài nước là nguồn tài chính được cung cấp bởi các cơ quan chính phủ hoặc tổ chức quốc tế nhằm hỗ trợ các nước đang phát triển, bao gồm hai hình thức: viện trợ không hoàn lại và viện trợ có hoàn lại (tín dụng ưu đãi) Ngoài ra, vốn đầu tư từ ngân sách địa phương cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế.
Ngân sách cấp tỉnh đóng vai trò quan trọng trong việc đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế - xã hội do tỉnh quản lý Ngoài ra, ngân sách còn được sử dụng để đầu tư và hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp nhà nước theo quy định pháp luật.
Ngân sách cấp huyện bao gồm quận, thị xã và thành phố thuộc tỉnh, được sử dụng để đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội theo phân cấp của tỉnh Nhiệm vụ chi tiêu trong ngân sách này bao gồm đầu tư xây dựng các trường phổ thông quốc lập ở các cấp, cùng với các công trình phúc lợi công cộng như điện chiếu sáng, cấp thoát nước, giao thông nội thị, an toàn giao thông và vệ sinh đô thị.
- Ngân sách cấp xã: Đầu tƣ xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội theo sự phân cấp của tỉnh
1.2.2 Kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN qua KBNN
Kinh nghiệm kiểm soát chi đầu tƣ xây dựng cơ bản từ NSNN qua KBNN
1.3.1 Kinh nghiệm của KBNN huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc
Kho bạc nhà nước huyện Tam Đảo, hoạt động từ năm 2004 dưới sự chỉ đạo của KBNN tỉnh Vĩnh Phúc và sự lãnh đạo của Huyện ủy, UBND huyện Tam Đảo, có chức năng quản lý quỹ ngân sách nhà nước và kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản Mặc dù gặp nhiều khó khăn, tập thể cán bộ, công chức của Kho bạc đã nỗ lực vượt qua thách thức, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế xã hội của huyện.
Để thực hiện tốt nhiệm vụ chuyên môn của ngành KBNN, Ban Giám đốc đã phối hợp chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền địa phương và Kho bạc Nhà nước tỉnh, cùng các cơ quan, ban, ngành để xây dựng chương trình công tác phù hợp với tình hình thực tế địa phương Kho bạc Nhà nước huyện Tam Đảo luôn đảm bảo an toàn tuyệt đối cho tiền và tài sản của Nhà nước, thực hiện nghiêm ngặt quy trình nghiệp vụ và mở đầy đủ các loại sổ sách, ghi chép kịp thời các nghiệp vụ kinh tế phát sinh.
KBNN huyện Tam Đảo đã nỗ lực vận động cán bộ, công chức hoàn thành tốt nhiệm vụ, đồng thời tổ chức hạch toán kịp thời các nghiệp vụ kinh tế phát sinh và báo cáo đầy đủ kết quả thu chi, tồn quỹ NSNN Cơ quan cũng thường xuyên hướng dẫn các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước trong việc quản lý ngân sách theo quy định, đảm bảo lập dự toán sát thực KBNN huyện không gây phiền hà cho khách hàng, giải quyết nhanh chóng các vướng mắc trong giao dịch Qua việc kiểm soát chặt chẽ hoạt động chi, cơ quan đã hạn chế chi ngân sách không đúng quy định, tăng cường chi trực tiếp qua chuyển khoản, giảm áp lực tiền mặt và góp phần thực hành tiết kiệm, quản lý tốt ngân sách nhà nước.
1.3.2 Kinh nghiệm của KBNN quận Liên Chiểu- thành phố Đà nẵng
Kho bạc Nhà nước quận Liên Chiểu, trực thuộc KBNN Đà Nẵng, được thành lập và đi vào hoạt động từ ngày 01 tháng 04 năm 1997 Đơn vị này thực hiện các chức năng, nhiệm vụ theo đúng quy định của Tổng Giám đốc KBNN tại Quyết định số 163/QĐ-KBNN ngày 17/3/2010.
KBNN quận Liên Chiểu đã tích cực phối hợp với các cấp, ngành liên quan để hỗ trợ các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước (NSNN) trong việc giải quyết khó khăn và vướng mắc trong kiểm soát chi Đồng thời, KBNN cũng tăng cường công tác kiểm soát chi NSNN qua kho bạc, đảm bảo rằng tất cả các khoản chi được kiểm soát chặt chẽ, tuân thủ đúng chế độ và định mức chi tiêu.
KBNN quận Liên Chiểu đã thực hiện hiệu quả công tác kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước, kịp thời triển khai các quyết định giao kế hoạch vốn của UBND Thành phố cho tổ nghiệp vụ Bên cạnh đó, KBNN cũng chỉ đạo kiểm soát và giải ngân hồ sơ thanh toán từ các chủ đầu tư và ban quản lý dự án, đảm bảo quy trình diễn ra nhanh chóng và đúng hạn, đồng thời đôn đốc thu hồi tạm ứng để không để tồn đọng hồ sơ thanh toán của khách hàng.
Từ đầu năm, KBNN quận Liên Chiểu đã chủ động kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB và thu hồi các khoản tạm ứng Theo chỉ đạo của UBND thành phố Đà Nẵng về tăng cường công tác đầu tư xây dựng và giải ngân vốn, KBNN quận đã hướng dẫn các đơn vị phối hợp chặt chẽ với các chủ đầu tư để theo dõi tình hình triển khai dự án và đôn đốc tiến độ giải ngân Điều này nhằm đảm bảo thanh toán vốn đầu tư XDCB diễn ra thuận lợi, đáp ứng yêu cầu giải ngân và tránh tình trạng chứng từ thanh toán bị tồn đọng tại Kho bạc quá thời gian quy định, với tỷ lệ giải ngân luôn đạt cao so với kế hoạch giao.
1.3.3 Kinh nghiệm của KBNN huyện Sóc Sơn, thành phố Hà Nội
Kho bạc Nhà nước huyện Sóc Sơn trực thuộc Kho bạc Nhà nước Hà Nội Kho bạc NN Sóc sơn luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ đƣợc giao
KBNN huyện Sóc Sơn đã chủ động đào tạo cán bộ và hướng dẫn các nhà đầu tư về chính sách mới của Nhà nước Trong quá trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB, KBNN huyện đã phối hợp hiệu quả với các sở, ngành liên quan, đồng thời thực hiện tốt vai trò tham mưu cho chính quyền địa phương Đặc biệt, KBNN huyện còn tiến hành kiểm tra thực tế tại các dự án trọng điểm để nắm bắt tình hình triển khai, từ đó đề xuất giải pháp cho UBND tỉnh nhằm đẩy nhanh tiến độ thi công, thu hồi tạm ứng, quyết toán dự án hoàn thành, điều chỉnh kế hoạch vốn và sử dụng vốn hợp lý, tránh tình trạng tồn đọng và lãng phí.
KBNN huyện Sóc Sơn đang thực hiện phân cấp nhiệm vụ kiểm soát thanh toán vốn đầu tư theo mức và nguồn vốn, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ đầu tư và ban quản lý dự án Việc này giúp cán bộ có thời gian tập trung vào công tác kiểm tra, hướng dẫn nghiệp vụ và đánh giá tổng hợp, đồng thời phân tích tham mưu cho tỉnh về kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước Ngoài ra, phòng Kiểm soát chi cũng đã chủ động thực hiện chức năng chuyên môn hóa trong kiểm soát thanh toán đối với các dự án sử dụng nguồn vốn trái phiếu chính phủ và chương trình mục tiêu quốc gia, giúp cán bộ nắm vững quy định và cơ chế quản lý tài chính của từng dự án.
1.3.4 Bài học kinh nghiệm cho KBNN Ba Vì trong công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB từ NSNN
Dựa trên kinh nghiệm kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước của Kho bạc Nhà nước huyện Tam Đảo, Kho bạc Nhà nước quận Liên Chiểu và Kho bạc Nhà nước huyện Sóc Sơn, có thể rút ra một số bài học quan trọng Những bài học này bao gồm việc nâng cao tính minh bạch trong quản lý tài chính, tăng cường đào tạo nhân lực để cải thiện kỹ năng kiểm soát, và áp dụng công nghệ thông tin để tối ưu hóa quy trình kiểm soát chi tiêu.
Công tác đào tạo và sử dụng cán bộ tại Kho bạc Nhà nước quận Liên Chiểu, Đà Nẵng luôn được chú trọng, với việc bố trí nhân sự đúng khả năng và chuyên môn Cơ quan khuyến khích cán bộ nâng cao trình độ thông qua nghiên cứu khoa học và học tập Để cập nhật kiến thức mới, Kho bạc thường xuyên tổ chức các buổi học tập về chế độ chính sách, trở thành yêu cầu bắt buộc đối với cán bộ Nhờ đó, Kho bạc Nhà nước quận Liên Chiểu luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.
Kho bạc Nhà nước huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc, đã hiện đại hóa chương trình ứng dụng quản lý và kiểm soát chi vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) bằng cách tích hợp với các chương trình quản lý ngân sách nhà nước khác Việc kết nối thông tin và cơ sở dữ liệu giữa các sở, ban, ngành giúp trao đổi và cung cấp thông tin nhanh chóng, kịp thời, hỗ trợ hiệu quả trong quản lý và điều hành kế hoạch đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước.
Để kiểm soát hiệu quả thanh toán vốn đầu tư XDCB, cần phối hợp chặt chẽ với các sở, ngành liên quan nhằm kịp thời giải quyết khó khăn trong thực thi nhiệm vụ Đồng thời, vai trò tham mưu cho chính quyền địa phương trong quản lý ngân sách nhà nước và đầu tư XDCB là rất quan trọng, đảm bảo sử dụng vốn đầu tư hiệu quả, tránh tình trạng tồn đọng và lãng phí Kho bạc Nhà nước huyện Sóc Sơn, Hà Nội đã theo dõi sát sao việc thanh toán vốn, thường xuyên đôn đốc các chủ đầu tư thanh toán vốn tạm ứng, ngăn chặn tình trạng nhà thầu chiếm dụng tiền nhà nước cho mục đích cá nhân, giữ cho số dư tạm ứng luôn ở mức thấp.
Vào thứ tư, các cơ quan chức năng sẽ tăng cường kiểm tra, thanh tra và giám sát chặt chẽ các dự án đầu tư xây dựng cơ bản bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước, đồng thời xử lý nghiêm các vi phạm Cần đẩy mạnh giám sát cộng đồng và nâng cao trách nhiệm của các chủ đầu tư trước pháp luật Để thực hiện hiệu quả chức trách, Kho bạc Nhà nước quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng và KBNN huyện Tam Đảo tỉnh Vĩnh Phúc đã tăng cường công tác tự kiểm tra nội bộ, kiểm tra trước và sau khi thanh toán nhằm kịp thời phát hiện và khắc phục các sai sót trong quá trình kiểm soát thanh toán vốn đầu tư.
Vào thứ năm hàng tuần, các ngành và đơn vị chủ đầu tư sẽ tổ chức tọa đàm định kỳ nhằm nắm bắt các vấn đề phát sinh và những vướng mắc cần giải quyết Qua đó, sẽ có những biện pháp kịp thời, hợp lý và đúng chế độ để tháo gỡ những khó khăn này.
