PHẦN MỞ ĐẦU
Lý do chọn đề tài
1.1 Danh ngôn có câu: “Mọi vẻ đẹp của cuộc sống được tạo nên là nhờ vào sức mạnh tình yêu với người phụ nữ” Từ câu nói trên, chúng ta nhận ra được phụ nữ là món quà tuyệt vời của tạo hóa, đó là món quà của trời đất ban tặng cho cuộc đời Đó là thiên chúa tái sinh ra con người, người tạo ra “loài người” trong cuộc chiến sinh tồn với tự nhiên, là đức phật từ bi trong mỗi gia đình, là người giữ lửa trong gia đình, người điều phối và cân bằng những áp lực, mệt mỏi trong cuộc sống khi người đàn ông trở về nhà, hay những đứa con thơ dại sau một hành trình làm việc và học tập mệt mỏi, căng thẳng
Dù là người phụ nữ mạnh mẽ và dũng cảm, họ cũng có những lúc yếu đuối trước áp lực cuộc sống Qua quá trình trưởng thành, họ phải đối mặt với nhiều bất ngờ, điều này giúp rèn luyện sự kiên cường và khả năng vượt qua khó khăn trong cuộc sống.
Người phụ nữ thường phải đối mặt với những áp lực vô hình trong cuộc sống mà không phải ai cũng có thể chia sẻ, điều này khiến họ cảm thấy mệt mỏi Tuy nhiên, nhiều phụ nữ đã khẳng định bản thân và vượt qua những khó khăn này nhờ vào tài năng và sức mạnh nội tại của mình.
Nhiều nhà văn đã nỗ lực khai thác sâu sắc tâm hồn của người phụ nữ trong tác phẩm của mình, từ đó xây dựng hình ảnh người phụ nữ trở thành nhân vật trung tâm.
1.2 Trong các tác phẩm văn học Việt Nam, người phụ nữ trở thành hình tượng quan trọng Ở một số giai đọan, đó là hình tượng nổi bật đại diện cho những phẩm chất tốt đẹp của họ Ta có thể bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ chịu thương chịu khó trong văn học trung đại: đó là những người phụ nữ tài hoa duyên dáng, yêu kiều trong sáng tác của các nhà thơ, nhà văn như trong tác phẩm Truyện
Trong văn học Việt Nam, những tác phẩm như Kiều của Nguyễn Du, Độc Tiểu Thanh ký, Tố Tâm của Hoàng Ngọc Phách, Gánh hàng hoa của Nhất Linh, và Bỉ vỏ của Nguyên Hồng đã thể hiện vai trò quan trọng và đặc biệt của phụ nữ qua từng giai đoạn lịch sử.
Văn học hiện đại tiếp tục truyền thống văn học dân tộc, góp phần hoàn thiện chân dung người phụ nữ Việt Nam Qua đó, các tác giả thể hiện sâu sắc nhận thức và vai trò của người phụ nữ trong xã hội.
Từ khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, đời sống kinh tế - xã hội đã có nhiều thay đổi, đặc biệt trong cách nhìn nhận của các nhà văn về con người và nghệ thuật Nền văn học dân tộc đã có những bước chuyển mình rõ rệt với nhiều thành tựu nổi bật, trong đó có sự phát triển của thể loại tiểu thuyết và hình tượng nhân vật nữ Nhà nghiên cứu Bùi Việt Thắng cho rằng sự xuất hiện của các tác giả nữ là một hiện tượng đáng chú ý trong văn xuôi trung đại, với văn học ngày càng mang "gương mặt nữ" tinh tế và đằm thắm Cùng quan điểm, nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn nhận xét rằng phụ nữ thường nhạy cảm hơn, giúp họ bắt mạch thời đại nhanh hơn nam giới.
Nhiều nữ nhà văn trẻ như Lê Minh Khuê, Võ Thị Hảo, Y Ban, Lý Lan, Nguyễn Thị Thu Huệ, Phan Thị Vàng Anh, Võ Thị Xuân Hà và Thuận đã tạo ra những tác phẩm được độc giả yêu thích Các tác phẩm này không chỉ nổi bật bởi nội dung mà còn nhờ vào việc xây dựng hình tượng nhân vật nữ mạnh mẽ, đóng vai trò chủ đạo trong câu chuyện.
Cuộc sống hiện đại đầy áp lực đã rèn luyện người phụ nữ trở nên mạnh mẽ và thông minh hơn, giúp họ tự khẳng định bản thân và cống hiến cho cộng đồng Việc các tác giả nữ xây dựng hình tượng nhân vật nữ không chỉ tôn vinh vẻ đẹp truyền thống mà còn khẳng định tài năng và sự hiện đại của phụ nữ.
1.3 Trong số những nhà văn tiêu biểu của văn học đương đại, Trần Thùy
Mai và Võ Thị Hảo là hai nhà văn nổi bật có những góc nhìn độc đáo về phụ nữ
Bài viết khảo sát về nhân vật nữ trong tác phẩm "Từ Dụ thái hậu" của Trần Thùy Mai và "Giàn thiêu" của Võ Thị Hảo, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện và đa dạng về thế giới nhân vật nữ Qua đó, người viết mong muốn hiểu sâu hơn về nội tâm của các nhân vật nữ qua các thời đại.
Thời đại phong kiến đã ràng buộc phụ nữ bằng các nghi lễ khắt khe, khiến họ phải sống theo quy tắc “Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử” Tư tưởng này đã tước đoạt quyền học hỏi, yêu thương và tôn trọng của nhiều phụ nữ tài năng và thông minh Họ không được tham gia vào các lĩnh vực như nghiên cứu, báo chí hay giảng dạy, dẫn đến việc nhiều người phải ở nhà và bị cấm túc, điều này trở thành hình phạt đáng sợ cho những ai khao khát tham gia vào hoạt động xã hội Hai tác phẩm “Giàn thiêu” của Võ Thị Hảo và “Từ Dụ thái hậu” của Trần Thùy Mai đã phản ánh sâu sắc vấn đề này, gửi gắm thông điệp tích cực về quyền và giá trị của phụ nữ đến với độc giả.
Hai tác phẩm của hai nữ nhà văn đã tạo nên sự sôi động và phong phú cho văn đàn, từ đó mở ra cơ hội cho việc khám phá đề tài “Thế giới nhân vật nữ trong tiểu thuyết Giàn thiêu của Võ Thị Hảo và Từ Dụ thái hậu của Trần Thùy Mai”.
Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1 Tình hình nghiên cứu về tiểu thuyết Giàn thiêu của Võ Thị Hảo
Võ Thị Hảo bắt đầu làm thơ từ rất sớm và từng ước mơ trở thành nhà thơ Tuy nhiên, cô đã chuyển hướng sang viết tiểu thuyết, nơi cô có thể thỏa mãn đam mê và hiện thực hóa những dự định của mình Vào những năm 90, tác giả nhanh chóng thu hút sự chú ý của dư luận và nhận được nhiều tình cảm từ độc giả.
Võ Thị Hảo, với quá trình sáng tác lâu dài, đã xây dựng một bề dày nghiên cứu nổi bật trong nhiều khía cạnh khác nhau Tiểu thuyết "Giàn thiêu" ra đời đã khẳng định vị thế của bà như một trong những cây bút xuất sắc, thu hút sự chú ý của các nhà phê bình, độc giả và nhà nghiên cứu Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên nhận định rằng văn của Võ Thị Hảo không chỉ đơn thuần là chữ viết, mà còn chứa đựng nhiều tầng hình tượng, khiến người đọc luôn bất ngờ khi khám phá những ngữ nghĩa ẩn sâu trong tác phẩm.
Giàn thiêu đã gây ấn tượng mạnh mẽ và sâu sắc trong lòng độc giả từ khi ra mắt, với nhiều ý kiến tích cực từ các tác giả Một đánh giá cho rằng tác phẩm mang lại “ấn tượng chói và bỏng rát, ngột ngạt và xót xa,” thể hiện khả năng truyền tải cảm xúc mãnh liệt của Võ Thị Hảo Nhiều người cũng nhận xét rằng bà chinh phục độc giả bằng ngòi bút sắc sảo, tinh tế và tài hoa của mình.
Chị giới thiệu những nhân vật độc đáo, từ người phụ nữ xinh đẹp quyến rũ cả Diêm Vương đến những nhân vật thánh thiện như Phật sống.
Với hơn 500 trang, tác phẩm của Võ Thị Hảo là một thách thức lớn cho độc giả Để hiểu và khám phá những bí ẩn trong từng trang viết, người đọc cần có sự kiên nhẫn và bản lĩnh Việc tìm kiếm các hình tượng và lớp ngữ nghĩa ẩn sau câu chữ sẽ giúp độc giả nhận ra vẻ đẹp, sức hấp dẫn của tác phẩm, đồng thời giải mã những thông điệp sâu sắc mà tác giả muốn truyền tải.
Trong tác phẩm "Giàn thiêu" của Võ Thị Hảo, ba nhân vật chính Nhuệ Anh, Lê Thị Đoan và Ngạn La nổi bật với những đặc điểm riêng biệt Nhuệ Anh và Lê Thị Đoan đại diện cho lương tri, tình yêu cao thượng và sự khoan dung, thể hiện tài năng và tâm huyết của tác giả Cuốn tiểu thuyết không chỉ hấp dẫn mà còn mê hoặc độc giả, khiến họ đắm chìm trong việc khám phá sự thật Nhiều bài báo và luận văn đã nghiên cứu sâu sắc về tác phẩm này, khẳng định giá trị nghệ thuật và ý nghĩa sâu xa của nó.
Võ Thị Hảo từ nhiều góc nhìn khác nhau trong đó phải kể đến các công trình:
Trong bài Yếu tố liên văn bản trong tiểu thuyết Giàn thiêu, Nguyễn Văn Hùng cho rằng:
Trong tiểu thuyết "Giàn thiêu" của Võ Thị Hảo, tác giả khéo léo khai thác yếu tố liên văn bản, một đặc trưng nổi bật của nghệ thuật hậu hiện đại Qua việc tương tác giữa các mã lịch sử, mã văn hóa và các văn bản thể loại, tác phẩm thể hiện sự phong phú và đa dạng trong cách tiếp cận và diễn đạt ý tưởng.
Võ Thị Hảo đã mở ra cơ hội cho chúng ta khám phá và tìm lại bản chất thật sự trong chiều sâu của cấu trúc văn bản tự sự.
Trong luận văn "Nhân vật nữ trong sáng tác của Võ Thị Hảo" của Trần Thị Bích Vân, tác giả phân chia các nhân vật nữ thành hai kiểu mới: nhân vật nữ trong văn học truyền thống và nhân vật nữ trong văn học thời kỳ đổi mới Qua việc so sánh các hình tượng nhân vật, tác giả chỉ ra những nét tương đồng và điểm khác biệt giữa chúng.
Lại Nguyên Ân trong tiểu thuyết và lịch sử đã chỉ ra rằng Võ Thị Hảo đã nghiên cứu kỹ lưỡng sử liệu từ Đại Việt sử ký toàn thư để viết cuốn tiểu thuyết Giàn thiêu, đặc biệt là các sự kiện từ 1088 – 1138 dưới triều đại Nhân Tông và Thần Tông Tác giả đã khéo léo kết hợp các truyền thuyết về Từ Đạo Hạnh trong Thiền uyển tập anh, tái hiện lại quá khứ với hình ảnh núi sông, cây cối và phong cảnh vùng phía Tây Thăng Long, cùng những cuộc hỗn chiến, lễ hội và trang phục Nguyễn Quang Huy trong bài viết của mình đã phân tích các biểu tượng lửa và nước trong tác phẩm, trong đó lửa không chỉ là hình ảnh vật lý mà còn đại diện cho dục vọng và sự tái sinh, trong khi máu lại thể hiện những khía cạnh thiêng liêng nhưng cũng đầy ô uế và nguy hiểm.
Trong tác phẩm Giàn thiêu của Võ Thị Hảo, Trần Thị Ngọc nhận định rằng tác giả đã khéo léo xây dựng những nhân vật tiêu biểu thông qua các cuộc đối thoại, miêu tả ngoại hình, và khắc họa tâm lý, tính cách Điều này không chỉ tạo nên sự sâu sắc cho nhân vật mà còn góp phần hình thành các biểu tượng đặc sắc trong tác phẩm.
Cảm quan Phật giáo trong tiểu thuyết "Giàn thiêu" của Võ Thị Hảo nhấn mạnh vai trò của đức tin tôn giáo trong việc cứu rỗi con người, cùng với thuyết nhân quả và tinh thần giải thiêng Nhân vật Từ Lộ được xây dựng với khát vọng đi tu để học đạo pháp nhằm báo oán cho gia đình, đặc biệt là để trả thù pháp sư Đại Điên Tác giả cũng đã "giải thiêng" các nhân vật quan trọng trong triều đình như vương phi Ỷ Lan, Từ Đạo Hạnh và Lê Thị Đoan, góp phần thể hiện sự phê phán đối với các giá trị tôn giáo và xã hội.
Những công trình trên đã cố gắng khai thác triệt để những góc cạnh, nhiều yếu tố khác nhau trong tác phẩm của Võ Thị Hảo
2.2.Tình hình nghiên cứu về tiểu thuyết Từ Dụ thái hậu của Trần Thùy Mai
Trần Thùy Mai, sinh ra tại Hội An và lớn lên ở Huế, là một nhà văn đam mê văn chương với vốn sống phong phú và mong muốn cống hiến cho cuộc đời Cô luôn tâm niệm mang đến những điều mới mẻ cho độc giả, coi viết lách là một nghề đòi hỏi kỹ năng và lương tâm Dù trải qua nhiều lúc buồn nản trong cuộc sống, Trần Thùy Mai chưa bao giờ từ bỏ niềm đam mê viết lách, điều này đã tạo nên sức hấp dẫn trong các tác phẩm của cô.
Tác phẩm "Từ Dụ thái hậu" của Trần Thùy Mai nổi bật với hình ảnh Từ Dụ hiền thục, chịu thương chịu khó, người đã trải qua nhiều thăng trầm trong hậu cung và hiểu rõ những mưu mô, thủ đoạn của con người nơi đây Đồng thời, tác phẩm cũng khắc họa nhân vật phản diện Trần Thị Đang, một người mưu mô, xảo quyệt, luôn tìm cách giành giật quyền lực trong hậu cung nhưng phải đối mặt với sự cản trở từ nhà vua và triều thần.
Tiểu thuyết "Từ Dụ Thái Hậu" khắc họa những nhân vật nữ với những mâu thuẫn đa chiều, mang đến cái nhìn sâu sắc về vai trò của họ trong cuộc sống Để xây dựng hình ảnh nhân vật nữ như vậy, nhà văn cần có vốn sống phong phú và sự hiểu biết sâu sắc về con người, đồng thời thực hành viết lách để tạo nên những nhân vật chân thực trong tác phẩm của mình.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Thế giới nhân vật nữ trong tiểu thuyết Giàn thiêu của Võ Thị Hảo và Từ
Dụ thái hậu của Trần Thùy Mai
Luận văn sẽ phân tích thế giới nhân vật nữ qua các khía cạnh như quan niệm nghệ thuật về con người, các kiểu nhân vật nữ, nữ tính và nữ quyền, cùng với nghệ thuật xây dựng nhân vật trong hai tiểu thuyết "Giàn thiêu" của Võ Thị Hảo và "Từ Dụ thái hậu" của Trần Thùy Mai.
Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, người viết sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
Phương pháp khảo sát và thống kê được áp dụng để phân tích nhân vật nữ trong tác phẩm của Võ Thị Hảo và Trần Thùy Mai, từ đó làm nổi bật nhiều khía cạnh khác nhau của họ.
Từ đó, phân loại nhân vật, tìm hiểu thấu đáo hơn về đặc điểm nhân vật nữ cũng như thủ pháp thể hiện nhân vật nữ
- Phương pháp hệ thống: Tìm hiểu mối quan hệ giữa các nhân vật nữ, giọng điệu, cốt truyện, và mối quan hệ với ngoại hình, nội tâm
- Phương pháp so sánh: So sánh các nhân vật nữ trong hai tác phẩm để chỉ ra nét tương đồng và khác biệt.
Đóng góp của luận văn
- Luận văn khai thác hai cuốn tiểu thuyết từ phương diện Lý thuyết Thi pháp học, Lý thuyết nghiên cứu biểu tượng
- Luận văn tạo nguồn tư liệu và hướng nghiên cứu cho những đề tài tiếp theo.
Cấu trúc luận văn
Chương 1: Quan niệm nghệ thuật về con người và các kiểu nhân vật nữ trong “Giàn thiêu” của Võ Thị Hảo và “Từ Dụ thái hậu” của Trần Thùy Mai
Chương 2: Kết cấu không gian, thời gian và hệ thống biểu tượng trong
“Giàn thiêu” của Võ Thị Hảo và “Từ Dụ thái hậu” của Trần Thùy Mai
Chương 3: Nữ tính và nữ quyền nhìn từ phương diện xây dựng nhân vật trong “Giàn thiêu” của Võ Thị Hảo và “Từ Dụ thái hậu”
PHẦN NỘI DUNG
NỮ TRONG GIÀN THIÊU CỦA VÕ THỊ HẢO VÀ TỪ DỤ THÁI HẬU CỦA
TRẦN THÙY MAI 1.1 Quan niệm nghệ thuật về con người
Giáo sư Trần Đình Sử nhấn mạnh rằng quan niệm nghệ thuật về con người phản ánh sự hiểu biết, đánh giá và trí tuệ của nhà văn, cũng như tầm nhìn và cảm xúc của họ, được thể hiện qua tác phẩm.
“Quan niệm” có nghĩa là sự lý giải, cắt nghĩa, sự hiểu biết về thế giới và con người
Quan niệm nghệ thuật về con người là hình thức bên trong, ẩn chìm trong tác phẩm, liên kết với phương pháp sáng tác và phong cách của nhà văn, tạo nên thước đo cho hình thức văn học và nền tảng cho tư duy nghệ thuật.
Quan niệm nghệ thuật về con người được coi là chìa khóa vàng để khám phá những bí ẩn sâu xa trong tâm hồn con người, từ đó thể hiện thế giới quan của tác giả trong quá trình sáng tạo văn học Điều này đặc biệt rõ nét qua hình tượng nhân vật, khi chúng ta đào sâu vào ngữ cảnh Quan niệm nghệ thuật này hiện diện ở nhiều bình diện, trong đó, bình diện thân thể đóng vai trò nền tảng cho sự tồn tại của con người.
Sự miêu tả thân thể là yếu tố quan trọng trong nghệ thuật văn học, phản ánh các quan niệm thần thoại, tôn giáo, chính trị thẩm mỹ, tâm sinh lý, và các khía cạnh kinh tế, tiêu dùng hay y học Tuy nhiên, trong văn học trung đại, chủ nghĩa cấm dục chiếm ưu thế, dẫn đến việc thân thể thường bị che giấu và miêu tả theo các quy phạm nghiêm ngặt.
1.1.1 Giàn thiêu và quan niệm nghệ thuật về con người của Võ Thị Hảo
Trong tác phẩm "Giàn thiêu," Võ Thị Hảo khắc họa một hệ thống nhân vật nữ đa dạng, mỗi người mang những hoàn cảnh và số phận bất hạnh khác nhau Qua đó, tác giả thể hiện quan niệm sâu sắc về con người, nhấn mạnh tầm quan trọng của ý thức cá nhân Dù ở bất kỳ vị trí nào trong xã hội hay trong bối cảnh lịch sử cụ thể, những nhân vật của Võ Thị Hảo đều phản ánh sự mạnh mẽ và cá tính độc đáo của con người.
QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT VỀ CON NGƯỜI VÀ CÁC KIỂU NHÂN VẬT NỮ TRONG GIÀN THIÊU CỦA VÕ THỊ HẢO VÀ TỪ DỤ THÁI HẬU CỦA TRẦN THÙY MAI
Quan niệm nghệ thuật về con người
Giáo sư Trần Đình Sử nhấn mạnh rằng quan niệm nghệ thuật về con người phản ánh sự hiểu biết, đánh giá, trí tuệ, tầm nhìn và cảm xúc của nhà văn, được thể hiện rõ nét trong tác phẩm của họ.
“Quan niệm” có nghĩa là sự lý giải, cắt nghĩa, sự hiểu biết về thế giới và con người
Quan niệm nghệ thuật về con người được định nghĩa là hình thức bên trong, là hệ quy chiếu ẩn chìm trong tác phẩm, liên kết với các phạm trù như phương pháp sáng tác và phong cách của nhà văn Điều này tạo thành thước đo cho hình thức văn học và cơ sở cho tư duy nghệ thuật.
Quan niệm nghệ thuật về con người là chìa khóa vàng giúp tác giả khám phá những bí ẩn sâu xa trong tâm hồn con người, từ đó thể hiện thế giới quan trong sáng tác văn học, đặc biệt qua hình tượng nhân vật Khi đào sâu vào ngữ cảnh, chúng ta nhận thấy quan niệm nghệ thuật này hiện diện ở nhiều bình diện, trong đó bình diện thân thể là nền tảng tồn tại của con người.
Sự miêu tả thân thể là yếu tố thiết yếu trong nghệ thuật văn học, phản ánh quan niệm thần thoại, tôn giáo, chính trị thẩm mỹ, tâm sinh lý, và các khía cạnh kinh tế, tiêu dùng hay y học Tuy nhiên, trong văn học trung đại, giai đoạn này chủ yếu bị chi phối bởi chủ nghĩa cấm dục, dẫn đến việc thân thể thường bị che giấu và miêu tả theo các quy phạm nghiêm ngặt.
1.1.1 Giàn thiêu và quan niệm nghệ thuật về con người của Võ Thị Hảo
Trong tác phẩm "Giàn thiêu," Võ Thị Hảo khắc họa một hệ thống nhân vật nữ với nhiều hoàn cảnh và số phận bất hạnh Tác giả thể hiện quan niệm về con người với ý thức cá nhân mạnh mẽ, cho thấy rằng dù ở bất kỳ vị trí nào trong xã hội hay trong bối cảnh lịch sử cụ thể, những nhân vật của Võ Thị Hảo vẫn mang trong mình giá trị và sự tự nhận thức rõ ràng.
Thị Hảo, đặc biệt là nhân vật nữ thể hiện ý thức cá nhân rất rõ
Tiểu thư Nhuệ Anh là một cô gái đầy hi sinh vì tình yêu, quyết tâm lấy Từ Lộ mặc cho gia đình anh gặp khó khăn Dù cuộc hôn nhân không thành, Nhuệ Anh vẫn không thể yêu công tử Lý Câu, người mà cô được mai mối Trong đêm tân hôn, cô đã trốn chạy, để lại một cuộc hôn nhân bất hạnh Nhân vật Nhuệ Anh, do Võ Thị Hảo xây dựng, mang nét đa tình, xinh đẹp và mạnh mẽ trong tình yêu, khiến người đọc liên tưởng đến Thúy Kiều trong hình ảnh tìm kiếm Kim Trọng.
Lê Thị Đoan là một nhân vật nữ tiêu biểu cho tinh thần hiếu học và khát khao khẳng định bản thân trong xã hội phong kiến Mặc dù phải đối mặt với những luật lệ nghiêm ngặt và ràng buộc của triều đình, cô vẫn quyết tâm giả trai để tham gia thi cử, nhằm giành lấy một vị trí xứng đáng trong chính quyền Hành động này không chỉ thể hiện sự độc lập và mạnh mẽ của Lê Thị Đoan, mà còn là cách để cô khẳng định bản lĩnh và tài năng của mình trong một thế giới chủ yếu dành cho nam giới.
Cung nữ Ngạn La là một nhân vật nữ đặc biệt với vẻ đẹp ma mị, nổi bật với đôi môi mọng màu hoàng thổ sẫm và mái tóc dài mượt mà Dù phải chịu đựng số phận bất hạnh khi bị đày vào lãnh cung và hành hạ cả về thể xác lẫn tinh thần, Ngạn La đã thể hiện ý chí kiên cường khi thoát khỏi giàn hỏa thiêu để tự cứu mạng mình Sự mạnh mẽ và nghị lực của nàng là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của con người trước nghịch cảnh.
Trong tác phẩm "Giàn thiêu" của Võ Thị Hảo, hình ảnh các cung nữ hy sinh theo vua được khắc họa rõ nét, đặc biệt là nhân vật Ngạn La, người được dâng hiến cho nhà vua để phục vụ cho những thú vui trong hậu cung Cảnh tượng các thị nữ quấn khăn lụa đỏ quanh người Ngạn La, thoa dầu thơm và trang điểm cho nàng bằng áo màu hoàng yến, trang sức quý giá, cho thấy họ chỉ được xem như những món đồ chơi, phục vụ cho dục vọng của vua chúa Điều này phản ánh sự tàn nhẫn và sự coi thường nhân phẩm của những người phụ nữ trong xã hội phong kiến, khi mà nhà vua "hóa hổ" vì dục tình quá độ.
Triết học thế kỷ XX đã mang đến một cảm nhận về sự hữu thể như một điều bấp bênh, khó xác định và con người chỉ là những tồn tại phù du trong kiếp lưu đày Cảm giác này đã trở thành ám ảnh trong văn học, thể hiện qua các tác phẩm như "Lâu đài" của Kafka, "Đợi Godot" của Beckett, và "Linh Sơn" của Cao Hành Kiện Văn học Việt Nam cũng phản ánh triết lý này, bắt đầu với "Khách ở quê ra" và "Phiên chợ Giát" của Nguyễn.
Minh Châu, nổi bật trong các tác phẩm như Tướng về hưu, Không có vua, và Con gái Thủy thần của Nguyễn Huy Thiệp, cùng với Man nương và Thiên sứ, phản ánh sâu sắc tư tưởng của Võ Thị Hảo Tư tưởng này có thể được liên hệ với triết lý của Đức Phật, xem cuộc đời như bể khổ và thực tại trầm luân, từ đó nhận diện sự giao thoa giữa triết học Phật giáo và triết học hiện sinh Điều này cho thấy sự cảm nhận của con người hiện đại trong một thế giới luôn biến đổi.
Tư tưởng Phật giáo cho rằng cuộc đời là cõi trầm luân, nơi con người sống trong nhân quả và duyên nghiệp, đồng thời phản ánh nỗi cô đơn và lưu đày của con người trong tư tưởng hiện đại Hình ảnh các cung nữ tự nguyện bước lên đảo âm hồn để chết theo vua mà không hề oán trách cho thấy sự chấp nhận số phận Điều này gợi nhớ đến phong tục thời Tần Thủy Hoàng, khi tất cả cung nữ phải chết theo vua để không làm ông cô đơn trong lăng mộ Lăng mộ của Tần Thủy Hoàng được cho là chứa nhiều châu báu và được bảo vệ bởi dòng sông thủy ngân cùng lời nguyền, kẻ nào đánh cắp sẽ phải chịu hậu quả Có giả thuyết cho rằng bên trong lăng mộ có các cỗ máy bắn tên tự động và bẫy khí độc, nhưng sự thật vẫn cần được các sử gia kiểm chứng.
1.1.2 Từ Dụ thái hậu và quan niệm nghệ thuật về con người của Trần Thùy Mai
Từ Dụ Thái Hậu là một tiểu thuyết lịch sử nổi bật của tác giả Trần Thùy Mai, mang đến cho độc giả những trải nghiệm mới mẻ về lịch sử và văn hóa thời kỳ các vua Gia Long, Minh Mạng, Triệu Thị và Tự Đức Tác phẩm không chỉ thu hút sự quan tâm của nhiều độc giả trong và ngoài nước mà còn giành giải thưởng Sách hay từ Hội Nhà văn, tạo nên tiếng vang lớn trong cộng đồng yêu thích văn học.
Trong tiểu thuyết của Trần Thùy Mai, quan niệm nghệ thuật về con người được thể hiện rõ qua hình tượng các nhân vật, đặc biệt trong tác phẩm "Từ Dụ thái hậu" Các nhân vật được soi chiếu dưới góc nhìn đạo đức, nhấn mạnh đến phương diện luân lý và tính giáo huấn, thể hiện sâu sắc giá trị nhân văn trong tác phẩm.
Từ Dụ Thái Hậu Phạm Thị Hằng là biểu tượng của lòng nhân hậu và sự bao dung, nổi bật trong việc giáo dục con cái Những mâu thuẫn và xung đột trong hậu cung triều Nguyễn đã được hóa giải nhờ vào tấm lòng từ bi của bà, khẳng định vai trò quan trọng của người phụ nữ này trong trung tâm quyền lực của triều đại.
Quan niệm về nhân vật lịch sử trong tiểu thuyết “Giàn thiêu” của Võ Thị Hảo và “Từ Dụ thái hậu” của Trần Thùy Mai
Viết tiểu thuyết lịch sử là một thách thức lớn đối với các nhà văn, đặc biệt là trong việc phục dựng các nhân vật lịch sử mà không trùng lặp với những gì đã có Nhà văn cần tuân thủ quy ước ngầm với độc giả, đó là kể sự thật về lịch sử, vì lịch sử không thể bị xuyên tạc Việc viết tiểu thuyết lịch sử không đơn thuần là chép lại các sự kiện hay liệt kê nhân vật, mà còn cho phép nhà văn hư cấu để đánh giá quá khứ và hiểu rõ hiện tại Tuy nhiên, trong mắt con người hiện đại, lịch sử dường như chỉ còn là những bản tin cũ Theo Lucass, các nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử cần phải sinh động hơn so với các nhân vật lịch sử, vì chúng được trao cho sự sống, trong khi nhân vật lịch sử đã sống và không còn khả năng thay đổi.
Tiểu thuyết lịch sử hiện nay thường kết hợp yếu tố thế tục và gia tăng tính dục, nhằm "giải thiêng" các nhân vật lịch sử, đưa họ từ hình ảnh lộng lẫy trở về với thực tại trần tục, nơi mà ranh giới giữa thiện và ác trở nên mờ nhạt.
Trong từng giai đoạn văn học, hình tượng nhân vật nữ luôn mang những đặc điểm đặc sắc và độc đáo, phản ánh sự phát triển và biến đổi của xã hội.
Trong văn học dân gian, đặc biệt là truyện cổ tích, nhân vật nữ thường thể hiện phẩm chất dịu dàng, chăm chỉ như cô Tấm trong Tấm Cám, với sự phân biệt rõ ràng giữa thiện và ác, thường kết thúc có hậu Ngược lại, trong ca dao, người phụ nữ mang vẻ đẹp dịu dàng, kín đáo nhưng cũng phải gánh chịu nhiều bi kịch và định kiến xã hội, thể hiện sự cam chịu trong bối cảnh áp bức và bất công.
Trong văn học trung đại, số phận người phụ nữ thường đầy oan ức và đau khổ do ảnh hưởng của các tập tục lễ giáo phong kiến Hình ảnh người phụ nữ trong "Truyền kì mạn lục" của Nguyễn Dữ thể hiện rõ nét sự chịu thương, chịu khó của họ, nhưng đồng thời cũng cho thấy họ bị trói buộc bởi định kiến và lễ giáo, khiến họ không thể vươn lên trong một xã hội tàn bạo.
Văn học Việt Nam đầu thế kỉ XX nổi bật với những tác phẩm của chí sĩ Phan Bội Châu, trong đó xây dựng hình ảnh những người phụ nữ mạnh mẽ và can trường Các nhân vật như Trưng Trắc, Trưng Nhị, nàng Liên Hoa trong Trưng Nữ Vương và Phạm Công Cúc Hoa đã thể hiện tinh thần kiên cường và vai trò lãnh đạo của phụ nữ trong lịch sử.
Văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945 nổi bật với những tác phẩm của Tự Lực văn đoàn, khắc họa hình ảnh người phụ nữ mạnh mẽ, cá tính, vượt qua rào cản của lễ giáo phong kiến để tìm kiếm tự do yêu đương Đồng thời, nhiều nhân vật trong các tác phẩm như "Bỉ vỏ" của Nguyên Hồng và "Chí Phèo" của Nam Cao phản ánh cuộc sống cay đắng, tủi cực của những người có thân phận thấp hèn, bị xã hội quy chụp và vu oan.
Cao với hình ảnh Thị Nở
Giai đoạn 1945-1975 chứng kiến nhiều biến động và cuộc chiến tranh kéo dài, khiến đất nước rơi vào tình trạng tàn phá và kiệt quệ Trong bối cảnh đó, hình ảnh người phụ nữ trở thành hậu phương vững chắc, như Nguyệt trong "Mảnh trăng cuối rừng" của Nguyễn Minh Châu, chị Út tịch trong "Người mẹ cầm súng" của Nguyễn Thi, và chị Sứ trong "Hòn đất" của Anh Đức Phụ nữ không còn bị kìm hãm bởi lễ giáo phong kiến mà tự nguyện tham gia vào công cuộc xây dựng đất nước, góp phần tạo dựng một xã hội hòa bình và ổn định.
Sau năm 1975, văn học Việt Nam chuyển hướng trở về với đời sống thường nhật, tập trung vào cảm hứng thế sự và đời tư Hình ảnh người phụ nữ hiện lên với những lo toan và bộn bề trong cuộc sống, mang tính cá nhân và đa dạng Các nhà văn khám phá những mảnh đời riêng lẻ của phụ nữ, thể hiện những tâm tư, tình cảm và cảm xúc phong phú, từ sự trong trẻo đến những nỗi nhọc nhằn Những bi kịch trong cuộc sống của họ diễn ra với nhiều sắc thái: ngọt ngào, đắng cay, tốt xấu, thiện ác, tạo nên một thế giới nữ giới bí ẩn và phức tạp hơn bao giờ hết.
Trong giai đoạn tiếp theo của văn học, các nhân vật nữ được các nhà văn miêu tả với nhiều chiều sâu và sự đa dạng hơn Đặc biệt, đối với những tác giả viết về lịch sử, họ thường “giải thiêng” những nhân vật nữ có vai trò quan trọng, khai thác những khía cạnh đời thường và nhân bản của họ.
Nhân vật nữ trong tác phẩm của các nhà văn nữ thường được khắc họa với giọng điệu nhẹ nhàng và dịu dàng, với tình yêu là chủ đề chính Trong tình yêu, họ khao khát được che chở và yêu thương bởi người đàn ông mạnh mẽ Trong văn học lịch sử, phụ nữ thường phải chịu đựng sự áp bức từ lễ giáo phong kiến, nơi họ không dám chống lại hệ thống tư tưởng đã được thiết lập Quyền lợi của họ thường bị đè nén và áp bức một cách tinh vi, cho thấy sự bất công trong xã hội.
Trong hai tác phẩm "Từ Dụ Thái Hậu" của Trần Thùy Mai và "Giàn Thiêu" của Võ Thị Hảo, nhân vật nữ được phân chia thành nhiều tuyến khác nhau, bao gồm những nhân vật thông minh, mưu mô, sắc sảo và những nhân vật có số phận bấp bênh, gặp nhiều trắc trở trong cuộc sống Mỗi nhân vật đều mang một số phận và lẽ sống riêng, được nhà văn khắc họa sâu sắc qua các yếu tố tâm lý, ngoại hình và nghệ thuật.
1.2.1 Các kiểu nhân vật nữ trong tiểu thuyết Từ Dụ Thái hậu của Trần Thùy Mai 1.2.1.1 Nhân vật Phạm Thị Hằng- Người phụ nữ trí tuệ, nhân hậu
Từ Dụ thái hậu, tên thật là Phạm Thị Hằng, sinh năm 1810 tại làng Gò Công, huyện Tân Hòa, tỉnh Gia Định, là con gái của quan tham tri Phạm Đăng Hưng Bà nổi tiếng với trí tuệ, học vấn rộng, tính hiền lành và dịu dàng, nhưng cuộc đời của bà không hề bằng phẳng Số phận đã đưa Phạm Thị Hằng trở thành mẫu nghi thiên hạ Trần Thùy Mai đã khắc họa hình ảnh Từ Dụ thái hậu qua trí tuệ, đạo đức và khả năng dạy dỗ các hoàng tử.
Trong tác phẩm, Từ Dụ được miêu tả như một nhân vật thánh thiện, là hình mẫu lý tưởng của các nữ nhi trong cung và được nhiều nhân tài yêu mến Tuy nhiên, từ khi nhập cung ở tuổi 13, bà phải đối mặt với nhiều khó khăn, mưu mô và tranh đấu giữa các phi tần triều Nguyễn Dù trải qua nhiều thăng trầm, Từ Dụ vẫn vươn lên trở thành một nhân vật cao quý, uy nghi, tỏa sáng như viên ngọc trong triều đại Nguyễn.
Từ Dụ thái hậu, nổi tiếng với đức tính nhân ái và trí tuệ, đã thể hiện tài năng từ khi còn nhỏ Câu chuyện về Phạm Thị Hằng, cô tiểu thư mười tuổi, ngồi bên cha đọc sách, cho thấy sự thông minh và ham học hỏi của bà Mặc dù mẹ bà, Phạm phu nhân, lo lắng rằng việc học quá nhiều sẽ khiến con gái vượt trội hơn chồng, nhưng điều này chỉ càng khẳng định sự xuất sắc và tiềm năng của Từ Dụ trong tương lai.