i TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THUỶ SẢN Bộ Môn Kỹ Thuật Nuôi Thuỷ Sản Nước Ngọt HUỲNH THỊ HỒNG TIẾM KỸ THUẬT SINH SẢN NHÂN TẠO CÁ TRA (Pangasianodon hypophthalmus) TẠI TRUNG TÂM GIỐNG THỦY SẢN TỈNH ĐỒNG THÁP LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC CHUYÊN NGÀNH NUÔI TRỒNG THỦY SẢN CÁN BỘ HƯỚNG DẪN: Ts. PHẠM MINH THÀNH 2009 i LỜI CẢM TẠ Trước hết tôi xin chân thành cám ơn quí thầy, cô Khoa Thủy Sản – Trường Đại học Cần thơ. Xin bài tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy Phạm Minh Thành, đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và tạo điều kiện cho em hoàn thành đề tài tốt nghiệp này. Xin cảm ơn đến Ban lãnh đạo Trung Tâm Giống Thủy Sản Tỉnh Đồng Tháp, cô Nguyễn Thị Rô, chú Huỳnh Văn Thiện các anh, chị và các bạn đồng nghiệp tại trung tâm đã giúp đỡ em trong quá trình thực tập tiếp cận thực tế và thu thập số liệu. Xin cám ơn các bạn lớp Nuôi Trồng Thủy Sản LT-K2 đã hỗ trợ động viên em trong quá trình hoàn thành đề tài. Và tôi hoàn thành luận văn này là nhờ phần đóng góp không thể kể hết của gia đình tôi, xin được cám ơn đến tất cả những người thân. Một lần nữa, xin nhận nơi đây lòng biết ơn chân thành tới tất cả mọi người đã giúp đỡ và chia sẻ với tôi để có sự thành công như hôm nay. Xin chân thành cảm ơn. Huỳnh Thị Hồng Tiếm ii TÓM TẮT Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) thuộc hạ lưu sông MeKong có nguồn tài nguyên nước ngọt dòi dào, phong phú, nguồn nước sông này đóng vai trò quan trọng đối với nghề nuôi thủy sản của cả nước, chiếm phần lớn diện tích và sản lượng nuôi trồng. Hiện nay sản phẩm cá Tra (Pangasianodon hypophthalmus) được xem là nguồn xuất khẩu thủy sản quan trọng của nước ta, do đó nhiều hộ nuôi mạnh dạn đầu tư vào đối tượng này. Việc sản xuất giống cá tra nhân tạo, chủ động cung cấp nguồn giống đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của người sản xuất và mở ra một hướng đi mới. đặc biệt là sản xuất giống cá. Mặc dù kỹ thuật sinh sản nhân tạo cá tra được phổ biến rộng rãi ở ĐBSCL nhưng việc quản lý sản xuất và chất lượng con giống vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Chính vì nhu cầu nuôi cá tra thương phẩm ngày càng mở rộng diện tích từ đó để đáp ứng nhu cầu về con giống số lượng và chất lượng nên đề tài “Kỹ thuật sinh sản nhân tạo cá Tra tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp” được nghiên cứu thực hiện tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp như sau: Từ những quan sát trong các lần kiểm tra cho cá đẻ, Chúng tôi thấy rằng tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp có cá bố mẹ thành thục trong suốt thời gian từ tháng 12 đến tháng 5 năm sau. Đàn cá bố mẹ có những cá thể thành thục trong suốt thời gian nghiên cứu, phần nào chứng tỏ rằng cá tra mang đặt điểm sinh sản quanh năm của cá vùng nhiệt đới. Các điều kiện môi trường nuôi vỗ, cho cá đẻ và ấp trứng cá tra là thuận lợi. Các đợt kích thích sinh sản nhân tạo cá tra đạt tỷ lệ cá đẻ từ 58,82 đến 87,5%. Sức sinh sản của cá tra thấp nhất 69.303 trứng/kg cá cái và cao nhất là 143.040 trứng/ kg. Điều này chứng tỏ rằng vào đầu vụ cá có sức sinh sản thấp được tăng dần theo mức độ thành thục của cá đến giữa vụ và chính vụ. Tỷ lệ thụ tinh đạt từ 67,8 đến 83,2 %. Sau 17 – 24 giờ trứng bắt đầu nở, thời gian để cá nở để cá nở hết có thể kéo dài đến 30 giờ. Tỷ lệ dị hình từ 0,7 đến 1,2. iii MỤC LỤC CHƯƠNG I 1 GIỚI THIỆU 1 CHƯƠNG II 3 LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU 3 2.1. Tình hình phát triển thủy sản trên thế giới 3 2.2. Tình hình phát triển thủy sản Việt Nam 3 2.3. Đặc điểm sinh học của cá tra (Pangasianodon hypophthalmus) 3 2.3.1. Hệ thống phân loại 3 2.3.2. Đặc điểm phân bố 4 2.3.3. Đặc điểm sinh trưởng 4 2.3.4. Tập tính dinh dưỡng 5 2.3.5. Đặc điểm sinh sản 9 2.4. Kỹ thuật nuôi vỗ cá bố mẹ 10 2.4.1. Chuẩn bị ao nuôi vỗ cá bố mẹ 11 2.4.2. Mùa vụ, thời gian nuôi vỗ cá bố mẹ 11 2.4.3. Mật độ thả và tỷ lệ cá bố mẹ 11 2.4.4. Thức ăn nuôi vỗ 12 2.4.5. Chế độ chăm sóc và kiểm tra sự thành thục của cá 12 2.5. Một số kích dục tố thường dùng trong sinh sản nhân tạo 13 2.5.1. Não thùy (Hypophysis- tuyến yên) 13 2.5.2. HCG (Human Chorionie Gonadotropin) 13 2.6. Kỹ thuật sinh sản nhân tạo cá tra 14 2.6.1. Tiêu chuẩn chọn cá bố mẹ 14 2.6.2. Vấn đề ấp trứng 14 CHƯƠNG III 16 VẬT LIỆU PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 16 3.1. Thời gian nghiên cứu 16 3.2. Địa điểm nghiên cứu .16 3.3. Vật liệu nghiên cứu 16 3.4. Phương pháp nghiên cứu 16 3.4.1. Nuôi vỗ cá bố mẹ 16 3.4.2. Kích thích sinh sản nhân tạo cá tra 19 3.4.3. Ấp trứng 22 3.4.4. Phương pháp thu và phân tích mẫu 22 CHƯƠNG IV 24 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 24 4.1. Tổng quan về Trung Tâm Giống Thủy Sản Đồng Tháp 24 4.1.1. Vị trí địa lý và cơ sở vật chất 24 4.1.2. Cơ cấu tổ chức và nhân sự 25 4.2. Kết quả nuôi vỗ cá tra bố mẹ 25 4.2.1. Biến động các yếu tố môi trường trong ao nuôi vỗ cá bố mẹ 25 iv 4.2.2. Sự thành thục của cá 26 4.3. Kết quả kích thích cá sinh sản 27 4.3.1. Kết quả kích thích cá sinh sản 27 4.3.2. Sự phát triển phôi 27 CHƯƠNG V 32 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 32 I. Kết luận 32 II. Đề xuất 32 TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………………33 PHỤ LỤC……………………………………………………………………….35 v DANH SÁCH HÌNH Hình 1: Cá tra (Pangasianodon hypophthalmus) 3 Hình 2: Trộn thức ăn cho cá 18 Hình 3: Thức ăn đã được trộn trước khi cho cá ăn 18 Hình 4: Thức ăn công nghiệp 19 Hình 5: Kiểm tra cá bố mẹ trước khi cho sinh sản 19 Hình 6: Vuốt trứng cá cái 20 Hình 7: Vuốt tinh cá đực 21 Hình 8: Khử dính cho trứng 21 Hình 9: Ấp trứng trong hệ thống bình Weys 22 Hình 10: Trung Tâm Giống Thủy Sản Đồng Tháp 24 Hình 11: Các giai đoạn phát triển phôi cá tra ở điều kiện nhiệt độ 28,50 C 29 1 DANH SÁCH BẢNG Bảng 1 :Điều kiện ao nuôi cá bố mẹ 17 Bảng 2 :Thả cá bố mẹ vào ao nuôi 17 Bảng 3: Thành phần thức ăn chế biến nuôi vỗ cá bố mẹ 18 Bảng 4: Biến động các yếu tố môi trường trong ao nuôi vỗ cá bố mẹ 25 Bảng 5: Một số chỉ tiêu sinh sản cá 27 Bảng 6: Điều kiện môi trường ấp trứng 28 Bảng 7: Một số chỉ tiêu phát triển phôi 28 2 CHƯƠNG I GIỚI THIỆU Do nhu cầu của người tiêu thụ cũng như giá trị kinh tế khá cao mà cá tra từ lâu đã là loài cá được nuôi phổ biến ở Việt Nam và ở nhiều nơi trên thế giới.Trước đây nguồn giống phục vụ cho nghề nuôi hoàn toàn phụ thuộc vào tự nhiên nên nghề nuôi cá tra khá bấp bênh, đồng thời do việc khai thác quá mức làm cho nguồn cá giống ngày càng cạn kiệt, không còn đủ để đáp ứng nhu cầu sản xuất ngày càng tăng. Chính vì thế yêu cầu cấp thiết đặt ra cho nghề nuôi là phải có nguồn cá giống đủ để cung cấp cho người sản xuất khi mà nguồn cá giống tự nhiên không còn đủ khả năng đáp ứng . Trước khó khăn đặt ra của thực tế sản xuất , từ năm 1960 Thái Lan đã đẩy mạnh đầu tư cho chương trình nghiên cứu sinh sản nhân tạo cá tra và đến năm 1966 đã thành công. Thái Lan trở thành quốc gia đầu tiên sản xuất giống cá tra nhân tạo. Năm 1974 quy trình sản xuất giống cá tra đã tương đối hoàn chỉnh. Sự ra đời của kỹ thuật sinh sản cá tra được xem như một bước ngoặc lớn đánh đấu sự phát triển của nghề nuôi cá tra trên thế giới. Ở Viêt Nam, một số trường và viện nghiên cứu từ lâu đã tiến hành nghiên cứu việc nuôi vỗ và cho sinh sản nhân tạo loài cá này. Các kết quả thu được cho thấy cá tra có khả năng sinh sản bằng phương pháp nhân tạo. Tuy nhiên trong giai đoạn đầu kỹ thuật còn chưa ổn định và có nhiều khó khăn cần tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện. Do đó mãi đến năm 1998 nước ta mới thật sự thành công trong việc cho sinh sản nhân tạo cá tra và đưa vào sản xuất đại trà. Nếu như trước đây nguồn cá giống được cung cấp chủ yếu từ hệ thống sông tiền, sông Hậu thì từ đây nguồn cá giống sinh sản nhân tạo trở thành nguồn cung cấp chính cho người nuôi. Việc sản xuất giống cá tra nhân tạo, chủ động cung cấp nguồn giống đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của người sản xuất và mở ra một hướng đi mới, phát triển nhanh chóng cho nghề nuôi cá tra vốn dĩ là một phần cuộc sống của người dân Đồng bằng Sông Cửu Long. Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) thuộc hạ lưu sông MeKong có nguồn tài nguyên nước ngọt dòi dào, phong phú, nguồn nước sông này đóng vai trò quan trọng đối với nghề nuôi thủy sản của cả nước, chiếm phần lớn diện tích và sản lượng nuôi trồng. Chế độ thổ nhưỡng và thủy văn ở ĐBSCL tương đối thuận lợi cho phát triển nuôi trồng thủy sản, nhóm cá nước ngọt đặc biệt là các loài nước ngọt như: cá rô đồng, cá lóc, cá rô phi, cá tra, cá basa, Nhờ thị trường 3 ngày càng mở rộng , nhu cầu tiêu thụ ngày càng cao mà trong năm 2003 sản lượng cá tra, basa đạt trên 250.000 tấn và đến năm 2004 sản lượng tăng lên 315.00 tấn. Trong những năm gần đây nghề nuôi cá tra, basa tại ĐBSCL phát triển rất nhanh, với tổng sản lượng 400.000 tấn, chiếm 11% kim ngạch xuất khẩu toàn ngành thủy sản năm 2005 (Phạm Thị Thu Hồng, 2006), đến năm 2007 sản lượng cá Tra nuôi của vùng ĐBSCL đạt hơn 1.000.000 tấn (Bộ Thủy sản, 2007). Hơn nữa, hiện nay sản phẩm cá Tra được xem là nguồn xuất khẩu thủy sản quan trọng của nước ta, do đó nhiều hộ nuôi mạnh dạn đầu tư vào đối tượng này. Nhờ tổ chức nuôi qui mô lớn, biết áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật kết hợp với những kinh nghiệm thực tiển qui trình nuôi hoàn chỉnh, tạo được lợi thế cạnh tranh trên thương trường quốc tế so với nhiều loài cá nước ngọt khác ở Trung Quốc, Thái Lan và Indonesia…Thịt cá Tra fillet thương phẩm của ĐBSCL đã có mặt ở hầu hết trên nhiều thị trường của khoảng 65 nước, mang lại nguồn ngoại tệ lớn mỗi năm. Mặc dù kỹ thuật sinh sản nhân tạo cá tra được phổ biến rộng rãi ở ĐBSCL nhưng việc quản lý sản xuất và chất lượng con giống vẫn chưa được quan tâm đúng mức.Chính vì nhu cầu nuôi cá tra thương phẩm ngày càng mở rộng diện tích từ đó để đáp ứng nhu cầu về con giống số lượng và chất lượng nên đề tài “Kỹ thuật sinh sản nhân tạo cá Tra tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp” tiếp tục được thực hiện. Mục tiêu của đề tài: Thông qua thực hiện đề tài tiếp cận thực tế sản xuất cá giống, nâng cao kỹ năng nghề nghiệp;đồng thời thu thập thông tin về những vấn đề thuộc kỹ thuật sản xuất giống cá tra tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp. Nội dung nghiên cứu: Khái quát về Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp Nuôi vỗ cá bố mẹ Kích thích sinh sản cá Ấp trứng và theo dõi sự phát triển phôi 4 CHƯƠNG II LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU 2.1. Tình hình phát triển thủy sản trên thế giới Nguồn lợi và sản phẩm thủy sản mang lại từ các hoạt động nuôi trồng thủy sản, bảo vệ và khai thác hợp lý từ con người đã đóng góp tích cực vào sự an toàn thực phẩm cho con người trên khắp các châu lục. Tổng sản phẩm thủy sản thế giới năm 2001 ước đạt 128,8 triệu tấn trong đó nuôi trồng là 37,5 triệu tấn. Năm 2002 tổng sản lượng thủy sản thế giới là 133 triệu tấn trong đó sản lượng nuôi trồng là 51,4 triệu tấn (Lowther, 2004). 2.2. Tình hình phát triển thủy sản Việt Nam Ở Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ 21, sản lượng thủy sản nuôi trồng có tốc độ tăng trưởng rất cao, vượt xa tốc độ tăng trưởng của khai thác. Từ năm 1990 - 2000, Việt Nam đã trở thành một trong 10 nước có sản lượng cá nuôi lớn nhất thế giới, sau Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Nhật Bản, Thái Lan, Bangladesh (Bộ Thủy Sản, 2006). 2.3. Đặc điểm sinh học của cá tra (Pangasianodon hypophthalmus) 2.3.1. Hệ thố ng phân loại Hình 1: Cá tra (Pangasianodon hypophthalmus) Theo hệ thống phân loại gần đây của Komarudin và Pariselle, 2000; Tana, 2000 cá Tra có hệ thống phân loại như sau: Bộ: Siluriformes Họ: Pangasiidae Giống: Pangasianodon Loài: Pangasianodon hypophthalmus (Komarudin và Pariselle, 2000; Tana, 2000) [...]... rằng cá tra mang đặt điểm sinh sản quanh năm của cá vùng nhiệt đới 4.3 Kết quả kích thích cá sinh sản 4.3.1 Kết quả kích thích cá sinh sả n Chúng tôi đã tiến hành kích thích cá tra sinh sản 5 đợt.Trong các đợt sinh sản có số cá cái tham gia sinh sản tối thiểu là 34 con và cao nhất là 72 con Kết quả tổng hợp qua các đợt kích thích sinh sản được trình bài ở bảng 5 Bảng5:Mộtsốchỉtiêu sinh sảncá Đợt sinh. .. chúng tôi có một số nhận xét sau: Nhìn chung các chỉ tiêu kỹ thuật kích thích sinh sản cá tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp đạt dược là khá cao, chứng tỏ rằng trình độ kỹ thuật trong nuôi vỗ và kích thích sinh sản nhân tạo cá tra của cơ sở này là tốt Tỷ lệ cá đẻ qua 5 đợt kích thích sinh sản đạt từ 58,82 % đến 87,5 % Đợt I (13/03/09) có tỷ lệ cá đẻ thấp nhất (58,82 %), được lý giải rằng thời... nhiên tại Tru ng Tâm giống Thủ y sản tỉnh Đồng Tháp chỉ sử dụng một loại kích thích tố tron g sin h sản nhân tạo cá tra là HCG Tù y thu ộc vào mức độ thành thục của cá, mùa vụ, khối lượng cá m à liều lượng được thay đổi cho phù hợp Những đợt sinh sản cá tra trong thờ i gian vừa qua Trung Tâm sử dụng HCG với liều lượn g nh ất định là 6.500 UI/kg cá cái HCG là chế phẩm tổ ng hợp nh ân tạo đ ược sản xuất tại. .. 16g Trứng cá tra cử động đuôi mạnh – sau 18g Cá cử động đuôi mạnh tách khỏi vỏ trứng- sau 22 giờ Cá nở - sau 24 giờ 27 CHƯƠNG V KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT I Kết luận Sau 2 tháng thực hiện đề tài tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp tôi có một số kết luận sau : Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp có diện tích khá rộng (138.114 ha); cơ cấu tổ chức trong sản xuất của Trung tâm là hợp lý Các điều kiện... tháng nên kiểm tra một lần để đánh giá sự phát triển của tuyến sinh dục (Dương Văn Ninh và Đỗ Đoàn Hiệp, 1996) Nhiệm vụ của Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp là sản xuất và kinh doanh Kiểm tra sự thành thục của cá chỉ được kết hợp rong các lần cho cá đẻ Vì vậy, kết quả theo dõi sự thành thục của cá tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp còn một số hạn chế Chúng tôi chỉ có số liệu ở dạng tương... tháng 9- 10 Theo Cacot (1998), sinh sản nhân tạo cá tra lần đầu tiên được báo cáo tại Thái Lan vào năm 1959, sau đó là ở Indonesianăm 1981 và ở Malaysia năm 1983 Ở Việt Nam, sinh sản nhân tạo cá tra vào năm 1981 nhưng kết quả đạt được rất thấp Cá bố mẹ nuôi vỗ trong ao hay bè đều cho kết quả sinh sản nhân tạo tốt với các loại hormon thông thường là HCG và Ovaprim Ở cá Tra cái xử lý 1 - 2 liều dẫn với... trong các đ ợt cho cá đẻ Tại đâ y việc kiểm tra sự th ành thục của cá b ằng b iện ph áp quan sát ngoại h ình (chủ yếu là sơ bộ đánh giá độ b éo, gầ y của cá) và quan trọn g hơn là biện pháp dùn g dụng cụ thăm trứng cá (que thăm trứng) 3.4.2 Kích thích sinh sản nhân tạo cá tra 3.4.2.1 Tiêu chuẩn chọn cá bố mẹ Hình 5 : Kiểm tra cá bố mẹ trước khi cho sinh sản Cá đạt tiêu chuẩn cho đẻ: cá cái phải có lỗ sinh. .. tinh nhân tạo cho cá Tại Tru ng tâm Giống Thủ y sản tỉnh Đồng Tháp tiến h ành cho cá thụ tinh ch ỉ theo một phương pháp là thụ tinh nhân tạo b ằng vuốt trứng v à tinh trùng : các th ao tác kỹ thu ật vuốt trứng, vuốt tinh và thụ tinh như các hìn h 5, 6, 7 16 Hình 6: Vuốt trứng cá cái Hình 7: Vuốt tinh cá đực Hình 8: Khử dính cho trứng Sau kh i tiêm khi tiêm liều qu yết định 7 - 10 giờ thì kiểm tra cá. .. quan sát trong các lần kiểm tra cho cá đẻ, Chúng tôi thấy rằng tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp có cá bố mẹ thành thục trong suốt thời gian từ tháng 12 đến tháng 5 năm sau Tuy nhiên mức độ thành thục khác nhau theo các lần đánh giá giữa các tháng, trong suốt các tháng theo dõi (từ tháng 12 đến tháng 5) thấy rằng cá bố mẹ có tỷ lệ thành thục cao nhất Đàn cá bố mẹ có 22 những cá thể thành thục... kiện môi trường nuôi vỗ, cho cá đẻ và ấp trứng cá tra là thuận lợi Sức sinh sản thực tế 69.303 đến 143.040 trứng/kg cá cái Các đợt kích thích sinh sản nhân tạo cá tra đạt tỷ lệ cá đẻ từ 58,82 đến 87,5%, Tỷ lệ thụ tinh đạt từ 67,8 đến 83,2 % Sau 17 – 24 giờ trứng bắt đầu nở, thời gian để cá nở để cá nở hết có thể kéo dài đến 30 giờ tùy theo nhiệt độ và khoảng cách giữa các lần thụ tinh của trứng đưa . sinh sản nhân tạo cá Tra tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp được nghiên cứu thực hiện tại Trung Tâm Giống Thủy sản tỉnh Đồng Tháp như sau: Từ. tế sản xuất cá giống, nâng cao kỹ năng nghề nghiệp ;đồng thời thu thập thông tin về những vấn đề thuộc kỹ thuật sản xuất giống cá tra tại Trung Tâm Giống