Tính cấp thiết của đề tài
Người dưới 16 tuổi được Nhà nước và pháp luật bảo vệ đặc biệt do đặc điểm thể chất và tinh thần, cũng như vai trò quan trọng trong tương lai của đất nước Trong bối cảnh xã hội phát triển, nhiều tiêu cực ảnh hưởng đến nhóm tuổi này, đặc biệt trong lĩnh vực hình sự Thực tế cho thấy, số vụ án xâm hại người dưới 18 tuổi ngày càng gia tăng, đặc biệt là đối với trẻ em dưới 16 tuổi.
Theo Điều 1 Luật Trẻ em năm 2016, trẻ em được định nghĩa là những người dưới 16 tuổi Từ ngày 01/01/2015 đến 30/6/2019, các Tòa án đã xét xử 6.585 vụ án liên quan đến 7.339 bị cáo phạm tội xâm hại trẻ em, trong đó có 7.654 trẻ em là nạn nhân, chủ yếu là 7.121 em nữ và 533 em nam Đáng lo ngại, 84% trong số các nạn nhân, tương đương 6.429 em, là nạn nhân của hành vi xâm hại tình dục Tuy nhiên, đây chỉ là số liệu từ các vụ án đã được xét xử, thực tế có thể có nhiều trẻ em bị xâm hại hơn, chỉ là "phần nổi của tảng băng".
Người dưới 16 tuổi được pháp luật bảo vệ đặc biệt, đặc biệt trong các vụ án hình sự Sự gia tăng các vụ xâm hại tình dục đối với trẻ em dưới 18 tuổi, đặc biệt là dưới 16 tuổi, đặt ra yêu cầu cấp bách về việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ trong giai đoạn xét xử Xét xử là giai đoạn quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý và quyền lợi của trẻ em, những người chưa phát triển hoàn thiện về thể chất và tinh thần Do đó, việc bảo vệ trẻ em dưới 16 tuổi là rất cần thiết trong các vụ án xâm hại tình dục.
Quy định pháp luật Việt Nam về xâm hại trẻ em bao gồm các tội danh cụ thể như hiếp dâm người dưới 16 tuổi (Điều 142 BLHS năm 2015) và cưỡng dâm đối với người từ 13 đến dưới 16 tuổi (Điều 144 BLHS năm 2015) Các quy định này nhằm bảo vệ trẻ em khỏi các hành vi xâm hại tình dục và cần được hoàn thiện hơn nữa để nâng cao hiệu quả xét xử trong các vụ án liên quan.
145 BLHS năm 2015), Tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi (Điều 146 BLHS năm
2015), Tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm (Điều 147 BLHS năm
Năm 2015, pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam đã thiết lập các quy định riêng biệt nhằm bảo vệ quyền lợi của người dưới 18 tuổi, đặc biệt là trẻ em, trong quá trình xét xử các vụ án hình sự liên quan đến họ Trước đây, Chương XXXII của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 đã quy định về "Thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên", áp dụng cho những người bị bắt, bị tạm giữ, bị can và bị cáo là người chưa thành niên Sau đó, Thông tư liên tịch số 01/2011/TTLT-VKSTC-TANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH đã được ban hành để bổ sung và hướng dẫn thực hiện các quy định này.
Ngày 12 tháng 7 năm 2011, Thông tư liên tịch số 01/2011/TTLT-VKSTC-TANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH đã được ban hành nhằm hướng dẫn thi hành một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự liên quan đến người tham gia tố tụng là người chưa thành niên Thông tư này đặt ra những quy tắc cụ thể để bảo vệ quyền lợi và đảm bảo sự công bằng cho đối tượng này trong quá trình tố tụng hình sự.
Chương 3 của "Thủ tục tố tụng hình sự đối với người bị hại, người làm chứng là người chưa thành niên" nêu rõ các nguyên tắc và quy định chung trong hoạt động tố tụng hình sự liên quan đến đối tượng này So với Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 đã có những điều chỉnh quan trọng trong Chương XXVIII để bảo vệ quyền lợi và đảm bảo sự công bằng cho người chưa thành niên trong quá trình tố tụng.
Thủ tục tố tụng dành cho người dưới 18 tuổi được áp dụng cho cả người bị buộc tội, người bị hại và người làm chứng, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của nạn nhân chưa thành niên, đặc biệt trong các vụ án xâm hại tình dục.
Pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành có những quy định bảo vệ người bị hại là trẻ em, tuy nhiên, các quy định này chủ yếu mang tính chung chung và chỉ tập trung vào những người dưới 18 tuổi Đặc biệt, người dưới 16 tuổi được coi là trẻ em và có những đặc điểm tâm sinh lý khác biệt so với những người từ 16 đến dưới 18 tuổi Mặc dù quy định hiện tại cho người dưới 18 tuổi là một bước tiến hợp lý, nhưng để bảo vệ tốt hơn quyền lợi hợp pháp của trẻ em, cần thiết phải có những quy định cụ thể hơn cho người bị hại dưới 16 tuổi, đặc biệt là trong các vụ án xâm hại tình dục, hoặc có thể lồng ghép các quy định riêng biệt này trong các văn bản bảo vệ người bị hại dưới 18 tuổi.
Mặc dù pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đã có những tiến bộ trong quy định về thủ tục đối với người dưới 18 tuổi, nhưng thực tiễn xét xử các vụ án hình sự liên quan đến người dưới 18 tuổi, đặc biệt là xâm hại tình dục trẻ em dưới 16 tuổi, vẫn tồn tại nhiều hạn chế Bài viết này nhằm làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn trong việc xét xử các vụ án xâm hại tình dục, phân tích các quy định pháp luật hiện hành để chỉ ra những bất cập và nguyên nhân của chúng Từ đó, tác giả sẽ đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ người dưới 16 tuổi trong các vụ án hình sự, với mong muốn đóng góp vào việc hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam.
Tổng quan tình hình nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài “Xét xử các vụ án xâm phạm tình dục người dưới 16 tuổi theo luật Tố tụng hình sự Việt Nam”, tác giả đã phát hiện nhiều công trình khoa học liên quan đến vấn đề này.
Về công trình nghiên cứu khoa học, luận văn thạc sĩ, khóa luận tốt nghiệp:
- Nguyễn Châu Trinh (2013), Xét xử kín trong luật Tố tụng hình sự Việt Nam,
Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học luật Thành phố Hồ Chí Minh
Lê Huỳnh Tấn Duy (Chủ nhiệm đề tài, 2017) đã thực hiện báo cáo tổng kết về đề tài khoa học và công nghệ cấp trường năm 2017, tập trung vào việc hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự tại Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi, dựa trên khung pháp lý của Liên Hợp Quốc.
Trương Nhật Minh, trưởng nhóm nghiên cứu, đã tham gia công trình dự thi khoa học sinh viên cấp trường lần thứ XXIII năm học 2018-2019 Đề tài tập trung vào việc bảo vệ quyền lợi của trẻ em dưới 18 tuổi theo hướng dẫn của Liên Hợp Quốc, đồng thời đưa ra những kinh nghiệm áp dụng cho Việt Nam Công trình này thuộc lĩnh vực nghiên cứu khoa học cấp trường tại Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh.
Về sách, bài viết tạp chí, hội thảo khoa học:
- Lê Minh Thắng (2011), “Một số vấn đề về quyền của người bị hại chưa thành niên trong tố tụng hình sự”, Tạp chí Giáo dục lý luận, 08/2011
Nguyễn Minh Đức và Nguyễn Ngọc Minh (2015) đã nghiên cứu về việc hoàn thiện các quy định bảo vệ người bị hại và người làm chứng là người chưa thành niên trong pháp luật tố tụng hình sự Bài viết được đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 17 năm 2015, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền lợi cho những đối tượng yếu thế trong hệ thống pháp luật.
Đinh Văn Đoàn (2017) đã nghiên cứu về thủ tục tố tụng đối với bị hại là người dưới 18 tuổi trong pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam, được công bố trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 06/2017 Nghiên cứu này tập trung vào các quy định pháp lý và thực tiễn liên quan đến quyền lợi và bảo vệ trẻ em trong quá trình tố tụng hình sự, nhằm nâng cao hiệu quả và sự công bằng trong hệ thống pháp luật.
Vũ Thị Quyên và Nguyễn Thị Kiều Anh (2017) đã nghiên cứu về thủ tục tố tụng đối với bị hại là người dưới 18 tuổi theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 Nghiên cứu này được công bố trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 01/2017, cung cấp cái nhìn sâu sắc về quyền lợi và bảo vệ pháp lý cho trẻ em trong quá trình tố tụng.
- TS Nguyễn Thị Ngọc Linh (2019), Các tội xâm phạm tình dục trong luật hình sự Việt Nam, NXB Tư pháp
Nguyễn Ngọc Điệp (2019) đã biên soạn một tác phẩm quan trọng mang tên "Bình luận các tội phạm có bị hại là người dưới 18 tuổi trong BLHS năm 2015 và sự tham gia Tố tụng hình sự của họ", xuất bản bởi NXB Tác phẩm này phân tích các tội phạm liên quan đến trẻ em dưới 18 tuổi, đồng thời nhấn mạnh vai trò và quyền lợi của họ trong quá trình tố tụng hình sự.
Nghiên cứu cho thấy đa số tác giả tập trung vào quy trình tố tụng chung dành cho người dưới 18 tuổi, bao gồm cả người bị buộc tội, nạn nhân và nhân chứng, với trọng tâm chính là đối tượng là người bị buộc tội dưới độ tuổi này.
Người dưới 18 tuổi cần được bảo vệ trong quá trình tố tụng, đặc biệt là khi đối diện với Viện Kiểm sát, do họ là đối tượng dễ bị tổn thương và có quyền lợi hợp pháp dễ bị xâm phạm Theo số liệu từ Cục cảnh sát hình sự, trung bình mỗi năm có ít nhất 13.000 người chưa thành niên vi phạm pháp luật, cho thấy sự gia tăng tội phạm trong độ tuổi này Mặc dù có nhiều nghiên cứu về thủ tục tố tụng cho người bị hại dưới 18 tuổi, nhưng cần có một nghiên cứu chuyên sâu hơn về các vụ án xâm phạm tình dục đối với người dưới 16 tuổi theo luật Tố tụng hình sự Việt Nam Điều này sẽ giúp nâng cao hiệu quả bảo vệ cho nhóm đối tượng này và hoàn thiện quy định về bảo vệ người bị hại dưới 18 tuổi, đặc biệt là trong các vụ án xâm hại tình dục.
Ý nghĩa
Đề tài này cung cấp những vấn đề lý luận về xét xử các vụ án xâm phạm tình dục đối với người dưới 16 tuổi từ nhiều góc độ khác nhau, đồng thời đưa ra cơ sở lý luận cho các quy định trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam Bài viết không chỉ bổ sung kiến thức lý luận trong lĩnh vực này mà còn đưa ra những kiến nghị cho các nhà làm luật trong quá trình cải cách tư pháp, đặc biệt liên quan đến xét xử các vụ án xâm phạm tình dục Ngoài ra, bài viết chỉ ra những ưu, nhược điểm của pháp luật hiện hành và cung cấp tài liệu tham khảo cho những cá nhân quan tâm đến vấn đề xét xử vụ án xâm phạm tình dục đối với người chưa thành niên.
Kết cấu của khóa luận
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, về nội dung chính khóa luận có kết cấu gồm 3 chương, cụ thể:
- Chương 1: Một số vấn đề lý luận về xét xử các vụ án xâm phạm tình dục người dưới 16 tuổi;
- Chương 2: Những quy định của pháp luật về xét xử các vụ án xâm phạm tình dục người dưới 16 tuổi;
Chương 3 của bài viết tập trung vào thực tiễn áp dụng pháp luật trong việc xét xử các vụ án xâm phạm tình dục đối với người dưới 16 tuổi tại Việt Nam Bài viết nêu rõ những khó khăn, bất cập trong quy trình tố tụng hình sự hiện hành và đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật, đảm bảo quyền lợi cho nạn nhân và nâng cao hiệu quả xử lý các vụ án này.
9
Khái niệm
Theo pháp luật Việt Nam, "Người chưa thành niên" được định nghĩa là người dưới 18 tuổi, trong đó "Trẻ em" là người dưới 16 tuổi Như vậy, người chưa thành niên bao gồm hai nhóm: trẻ em (dưới 16 tuổi) và thanh thiếu niên (từ 16 đến dưới 18 tuổi).
Trẻ em dưới 16 tuổi, do chưa phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần, rất dễ bị xâm hại quyền lợi hợp pháp và tổn thương, đặc biệt trong quá trình tố tụng Họ cần sự bảo vệ từ người giám hộ hoặc đại diện để đảm bảo quyền lợi của mình, vì vậy, pháp luật đã có những quy định riêng nhằm bảo vệ đối tượng này Việt Nam, với việc phê chuẩn Công ước của Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em vào năm 1990, đã thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc bảo vệ thế hệ tương lai Khi trẻ em tham gia vào quy trình tố tụng, cần có cơ chế pháp lý đặc biệt để đảm bảo không ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của các em.
3 Khoản 1 Điều 21 Bộ Luật Dân sự 2015
Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho trẻ em dưới 16 tuổi trong các vụ án xâm hại tình dục là vô cùng quan trọng, bởi độ tuổi càng nhỏ thì tác động từ hành vi vi phạm pháp luật càng nghiêm trọng Những ảnh hưởng này không chỉ gây tổn thương về thể chất, như tổn hại cơ quan sinh dục và nguy cơ lây nhiễm các bệnh tình dục, bao gồm cả HIV/AIDS, mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe và tương lai của trẻ, đặc biệt là trong trường hợp mang thai ở trẻ lớn hơn Hơn nữa, xâm hại tình dục có thể dẫn đến những tổn thương tâm lý nghiêm trọng, với trẻ em có thể trải qua các vấn đề hành vi và tâm thần từ nhẹ đến nặng Đáng lưu ý, nhiều trường hợp xâm hại do người quen hoặc thậm chí người thân của nạn nhân thực hiện, làm gia tăng mức độ nghiêm trọng của vấn đề.
“Người bị hại” là khái niệm quan trọng trong khoa học pháp lý, đặc biệt trong tố tụng hình sự, vì đây là một trong những nhân tố được pháp luật quy định Các quốc gia sử dụng thuật ngữ khác nhau để chỉ “người bị hại”; ví dụ, Cộng hòa Pháp, Liên bang Nga và Việt Nam đều gọi là “người bị hại”, trong khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa lại sử dụng thuật ngữ “người tố cáo” Ngoài ra, “người bị hại” còn được biết đến với các tên gọi như “người bị thiệt hại”, “nạn nhân” hoặc “dân sự”.
Bài khóa luận của Trần Văn Nhiên (2010) tập trung vào việc bảo vệ trẻ em và người chưa thành niên trong luật hình sự Việt Nam, đặc biệt dưới góc độ người bị hại Nghiên cứu phân tích thực trạng hiện tại và đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ đối tượng dễ bị tổn thương này trong hệ thống pháp luật.
Tóm lại, các thuật ngữ liên quan đều đề cập đến khái niệm “người bị hại”, và tác giả cho rằng thuật ngữ này phản ánh chính xác bản chất của vấn đề Vậy, “người bị hại” được hiểu như thế nào?
Theo "Từ điển giải thích thuật ngữ luật học", người bị hại được định nghĩa là cá nhân chịu thiệt hại về thể chất, tinh thần hoặc tài sản do hành vi phạm tội gây ra Đặc biệt, người bị hại chỉ có thể là thể nhân, không thể là pháp nhân.
Theo pháp luật Việt Nam, Điều 51 BLTTHS Việt Nam năm 2003 định nghĩa
“Người bị hại” là cá nhân chịu thiệt hại về thể chất, tinh thần hoặc tài sản do hành vi phạm tội gây ra Định nghĩa này trong Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2003 còn nhiều điểm chưa rõ ràng và gây tranh cãi, vì vậy BLTTHS năm 2015 đã sửa đổi định nghĩa này để làm rõ hơn.
Bị hại là cá nhân hoặc tổ chức chịu thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản, hoặc uy tín do hành vi phạm tội gây ra hoặc đe dọa.
“bị hại” của BLTTHS năm 2015 đã làm rõ những vướng mắc trước đây của định nghĩa này trong BLTTHS năm 2003, cụ thể:
BLTTHS năm 2015 đã điều chỉnh thuật ngữ từ “người bị hại” thành “bị hại”, thể hiện sự thay đổi hợp lý nhằm giải quyết những tranh cãi phát sinh từ định nghĩa theo BLTTHS năm 2003.
"Người bị hại" trong pháp luật được hiểu là cá nhân hoặc tổ chức, tuy nhiên, quan điểm phổ biến cho rằng "người bị hại" chỉ đề cập đến cá nhân Theo Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, bị hại có thể là cá nhân hoặc cơ quan, tổ chức, trong đó người bị hại cụ thể là cá nhân.
Thứ hai, định nghĩa của BLTTHS năm 2003 đặt ra câu hỏi về tính chất của việc
Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, khái niệm “bị thiệt hại” không chỉ bao gồm “gây thiệt hại trực tiếp” mà còn bao hàm cả “bị thiệt hại gián tiếp” Cụ thể, người bị hại phải là cá nhân trực tiếp chịu ảnh hưởng từ hành vi phạm tội.
6 Lê Tiến Châu (2007), “Người bị hại trong tố tụng hình sự”, Tạp chí khoa học pháp lý, số 1, tr38
Theo Từ điển giải thích thuật ngữ luật học của Trường Đại học Luật Hà Nội (1999), thiệt hại gián tiếp thường khó xác định và không phải do hành vi phạm tội trực tiếp gây ra Do đó, quy định về việc tiếp tục bồi thường thiệt hại là hợp lý trong bối cảnh này.
Theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, chỉ khi thiệt hại xảy ra, người bị thiệt hại mới được công nhận là "người bị hại", điều này tạo ra bất cập trong các vụ án hình sự liên quan đến tội phạm chưa đạt hoặc chưa hoàn thành Trong những trường hợp này, mặc dù thiệt hại chưa xảy ra, hành vi đã cấu thành tội phạm, vì vậy cần xem cả người bị đe dọa gây thiệt hại là "người bị hại" Để khắc phục vấn đề này, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 đã quy định rõ rằng thiệt hại bao gồm cả thiệt hại do tội phạm gây ra và thiệt hại do hành vi đe dọa.
Theo pháp luật Liên Bang Nga, nạn nhân được định nghĩa là cá nhân hoặc pháp nhân chịu thiệt hại về thể chất, tài sản hoặc danh dự do tội phạm gây ra Quyết định công nhận một người là nạn nhân sẽ được chính thức hóa thông qua yêu cầu của người bị hại, điều tra viên hoặc tòa án.
Trong phạm vi đề tài này, tác giả chỉ tìm hiểu về “người bị hại” dưới 16 tuổi, tức
Đặc điểm của các vụ án xâm phạm tình dục người dưới 16 tuổi
Những vụ án xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi có một số đặc điểm sau:
Các vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của người dưới 16 tuổi, đặc biệt là các tội xâm phạm tình dục như hiếp dâm, cưỡng dâm và dâm ô, gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe và tinh thần của trẻ em Do chưa phát triển hoàn thiện về thể chất và tinh thần, những hành vi này để lại hậu quả nặng nề cho trẻ em dưới 16 tuổi.
Trong các vụ án xâm hại tình dục, đối tượng bị hại là người dưới 16 tuổi, nhóm được pháp luật đặc biệt bảo vệ do là thế hệ kế thừa của đất nước Tính nghiêm trọng của tội phạm này đòi hỏi phải có biện pháp bảo vệ mạnh mẽ hơn cho trẻ em Công ước Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em khẳng định rằng "lợi ích tốt nhất của trẻ em phải là mối quan tâm hàng đầu", điều này càng quan trọng trong quá trình xét xử các vụ án hình sự, khi trẻ em dưới 16 tuổi dễ bị tổn thương và cần được bảo vệ tối đa.
11 Điều 3 Công ước Liên Hợp Quốc về Quyền trẻ em
Xã hội ngày càng quan tâm đến các vụ án xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi, thể hiện qua việc lên án mạnh mẽ hành vi này Thông tin về các vụ án dễ dàng tìm thấy trên mạng xã hội và các trang báo điện tử Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích trong việc tuyên truyền và giáo dục, việc công khai thông tin cũng có thể dẫn đến những tác hại nghiêm trọng, như lộ thông tin cá nhân của nạn nhân và tạo cơ hội cho một số người lợi dụng để trục lợi Do đó, sự quan tâm của xã hội cần được cân nhắc kỹ lưỡng để tránh những ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ em dưới 16 tuổi.
Đặc điểm của việc xét xử vụ án hình sự có bị hại là người dưới 16 tuổi bị xâm phạm tình dục
Hoạt động xét xử vụ án hình sự về xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi có những đặc điểm chủ yếu sau:
Hoạt động xét xử ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích của người dưới 16 tuổi, đặc biệt khi họ tham gia vào các phiên tòa hình sự Với tâm lý chưa hoàn thiện, sự tham gia này có thể tác động tiêu cực đến họ Do đó, Hội đồng xét xử cần tuân thủ đúng quy định và phù hợp với tính chất vụ án để bảo vệ quyền lợi của trẻ em bị xâm hại tình dục Sau phiên tòa, cần đảm bảo rằng quyền và lợi ích của trẻ em không bị ảnh hưởng tiêu cực, họ được bồi thường thiệt hại, và người phạm tội bị xử lý đúng mức hình phạt.
Hoạt động xét xử của tòa án đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển hệ thống pháp luật Việt Nam, đặc biệt là trong việc bảo vệ quyền lợi của những người dưới 16 tuổi Trong các phiên tòa hình sự, bị cáo và người bị hại thường có lợi ích trái ngược, do đó, việc xét xử đúng người, đúng tội là rất cần thiết để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của bên bị hại Hội đồng xét xử thực hiện nhiệm vụ này nhân danh nhà nước, và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của các bên tham gia.
16 tuổi trong các vụ án xâm hại tình dục
Hoạt động xét xử các vụ án hình sự xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi cần phải đảm bảo lợi ích tốt nhất cho trẻ em, đây là nguyên tắc cơ bản trong suốt quá trình xét xử Công ước của Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em, mà Việt Nam đã phê chuẩn vào ngày 20 tháng 2 năm 1990, khẳng định rằng trong mọi hoạt động liên quan đến trẻ em, lợi ích tốt nhất của trẻ em phải được đặt lên hàng đầu Điều này được quy định rõ ràng trong khoản 1 Điều 3 của Công ước, nhấn mạnh rằng các cơ quan, tổ chức liên quan cần ưu tiên lợi ích của trẻ em trong mọi quyết định và hành động.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 414, việc bảo đảm thủ tục tố tụng thân thiện và phù hợp với tâm lý, lứa tuổi của người dưới 18 tuổi là rất quan trọng, đặc biệt là đối với người dưới 16 tuổi Các nhà chức trách luôn chú trọng bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của đối tượng này, nhất là trong các vụ án xâm hại tình dục, nơi mà tác động đến tâm lý và sự phát triển của trẻ em là rất lớn Để giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực khi tham gia phiên tòa, cần có các biện pháp như hạn chế triệu tập trẻ em, quy định điều kiện cho người tiến hành tố tụng, và bảo mật thông tin cá nhân của họ Tất cả các nguyên tắc khác trong Điều 414 cũng đều hướng tới việc bảo đảm lợi ích tốt nhất cho người dưới 16 tuổi trong quá trình tố tụng.
Hoạt động xét xử vụ án xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi phải tuân thủ các quy định chung và riêng Các quy định chung áp dụng cho tất cả các vụ án hình sự, không phân biệt loại tội phạm hay độ tuổi của nạn nhân Do đó, cơ quan tiến hành tố tụng cần đảm bảo thực hiện đúng các nguyên tắc này trong mọi vụ án Trong khi đó, các quy định riêng chỉ áp dụng cho các vụ án có bị hại là người dưới 16 tuổi, được quy định trong Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) và các luật chuyên ngành như Luật Trẻ em Những quy định cụ thể được nêu rõ trong các văn bản pháp lý liên quan, đặc biệt là Điều 7.
Theo Nghị quyết 06/2019/NQ-HĐTP và Thông tư 02/2018/TT-TANDTC, việc xét xử các vụ án xâm hại tình dục đối với người dưới 18 tuổi, đặc biệt là người dưới 16 tuổi, cần tuân thủ các quy định pháp luật cụ thể Hoạt động xét xử phải đảm bảo thủ tục thân thiện, phù hợp với tâm lý, độ tuổi và khả năng nhận thức của trẻ em Các quy định chung của pháp luật tố tụng hình sự chỉ phù hợp với những người đã hoàn thiện về mặt tâm sinh lý, do đó, cần có quy định riêng cho người dưới 16 tuổi để bảo vệ quyền lợi và tránh tác động tiêu cực về tâm lý khi tham gia phiên tòa Đảm bảo lợi ích tốt nhất cho trẻ em đòi hỏi pháp luật phải xây dựng những quy định phù hợp với đặc điểm thể chất và tinh thần của đối tượng này.
Cơ sở của việc quy định cơ chế xét xử vụ án hình sự có người dưới 16 tuổi bị xâm phạm tình dục
Pháp luật Việt Nam thiết lập các cơ chế bảo vệ cho trẻ em dưới 16 tuổi và thanh thiếu niên từ 16 đến dưới 18 tuổi, nhằm đảm bảo quyền lợi và an toàn cho tất cả những người dưới 18 tuổi.
Cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc quy định cơ chế xét xử vụ án hình sự liên quan đến người dưới 16 tuổi sẽ được phân tích tương tự như các quy định áp dụng cho người dưới 18 tuổi.
Người dưới 16 tuổi, được xác định là trẻ em theo Luật Trẻ em năm 2016, cần được bảo vệ đặc biệt khỏi các hành vi xâm hại, đặc biệt là xâm hại tình dục Hậu quả của những hành vi này rất nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển thể chất và tinh thần của trẻ Theo Bác sĩ Dương Phương Mai, trẻ có thể phải đối mặt với những vấn đề nặng nề như nhiễm trùng, mang thai, và các vấn đề tâm lý nghiêm trọng, gây cản trở cho việc học tập và cuộc sống sau này Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng giai đoạn dưới 16 tuổi là thời điểm quan trọng để hoàn thiện các chức năng sinh lý, do đó, cần có những quy định pháp luật riêng nhằm bảo vệ trẻ em khỏi những tội phạm nghiêm trọng như xâm hại tình dục, đảm bảo sự an toàn cho thế hệ tương lai của đất nước.
Nhằm đối phó với tội phạm xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi, Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 đã quy định rõ các tội danh liên quan như hiếp dâm, cưỡng dâm, giao cấu và dâm ô Cụ thể, Điều 142 quy định về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, Điều 144 về tội cưỡng dâm người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi, và Điều 145 về tội giao cấu với người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi Để phù hợp với BLHS, Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) cũng đã có những quy định riêng cho thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi Tuy nhiên, cần phải cụ thể hóa hơn nữa các quy định và nguyên tắc trong BLTTHS để hiệu quả trong việc xử lý các vụ án xâm hại tình dục đối với người dưới 16 tuổi.
Bài viết của Trần Văn Nhiên (2010) tập trung vào việc bảo vệ trẻ em và người chưa thành niên trong luật hình sự Việt Nam, xem xét từ góc độ người bị hại Tác giả phân tích thực trạng hiện tại và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến vấn đề này, góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi của trẻ em và thanh thiếu niên trong xã hội.
Nguyễn Hoàng Anh (2009) đã thực hiện một luận văn thạc sĩ luật học tại Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, tập trung vào việc đấu tranh phòng chống các tội phạm xâm phạm tình dục đối với trẻ em tại Thành phố Hồ Chí Minh Luận văn này nêu bật các biện pháp cần thiết để bảo vệ trẻ em khỏi những hành vi xâm hại và khuyến nghị các giải pháp hiệu quả nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về vấn đề này.
Trong xét xử vụ án hình sự xâm phạm tình dục người dưới 16 tuổi, pháp luật có những quy định cụ thể nhằm bảo vệ quyền lợi và tâm lý của nạn nhân Người dưới 16 tuổi là đối tượng nhạy cảm, dễ bị tác động và cần được bảo vệ đặc biệt trong giai đoạn xét xử nghiêm khắc Họ thường chưa phát triển đầy đủ nhận thức để tự bảo vệ quyền lợi hợp pháp, do đó dễ bị xâm hại trong quá trình tố tụng Những tác động tâm lý khi tham gia xét xử, như tiếp xúc với bị cáo và hồi tưởng lại quá trình gây án, có thể gây ra ám ảnh kéo dài Vì vậy, cần có những quy định riêng biệt để bảo vệ người dưới 16 tuổi bị xâm hại tình dục trong giai đoạn xét xử.
Tội phạm xâm hại tình dục đặc biệt nghiêm trọng, ảnh hưởng đến nhân phẩm, danh dự, sức khỏe và tính mạng của nạn nhân Việc xét xử các vụ án này có thể gây tác động tâm lý lớn, đặc biệt đối với trẻ em dưới 16 tuổi Sự tổn thương tâm lý sẽ càng nặng nề hơn khi nạn nhân còn nhỏ, do sự phát triển tâm lý và thể chất của trẻ chưa hoàn thiện.
Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh đã phát hành Giáo trình Luật Tố tụng hình sự Việt Nam vào năm 2019, với bản tái bản có sửa đổi và bổ sung, do NXB Hồng Đức phối hợp cùng Hội Luật Gia Việt Nam xuất bản.
Theo số liệu từ Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, trong 5 năm từ 2011 đến
Năm 2015, Việt Nam ghi nhận 5.300 vụ xâm hại tình dục trẻ em, trung bình cứ 8 giờ lại có một trẻ em bị xâm hại Đáng chú ý, độ tuổi nạn nhân đang ngày càng trẻ hóa, với nhiều vụ việc xảy ra ở lứa tuổi từ 5-13 Từ 01/01/2015 đến 30/06/2019, các Tòa án đã xét xử 6.585 vụ với 7.339 bị cáo liên quan đến tội xâm hại trẻ em Thực trạng cho thấy số lượng trẻ em bị xâm hại ngày càng gia tăng, cùng với đó là sự lo ngại về những tội phạm chưa được phát hiện, do nạn nhân thường phải đối mặt với sự đe dọa và sợ hãi.
Trong công tác xét xử các vụ án hình sự liên quan đến xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi, pháp luật quy định bảo mật thông tin của người bị hại, bao gồm việc xét xử kín đối với các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi Tuy nhiên, sự phát triển của công nghệ hiện đại đã làm cho việc bảo vệ thông tin cá nhân trở nên khó khăn hơn Việc công khai thông tin của người bị hại trên các trang báo điện tử và mạng xã hội có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý của họ, đặc biệt khi họ còn ở độ tuổi chưa hoàn thiện về mặt tâm lý Trong bối cảnh những vụ án xâm hại tình dục gây phẫn nộ trong cộng đồng, việc giữ bí mật thông tin cá nhân trở thành một thách thức lớn, ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe tâm thần của người bị hại Các mạng xã hội như Facebook, Instagram thường xuyên lan truyền thông tin về người bị hại, điều này không chỉ làm tăng áp lực xã hội mà còn đặt ra câu hỏi về độ chính xác của những thông tin đó.
Theo bài viết của Lee Mew, tình trạng xâm hại tình dục trẻ em tại Việt Nam đang ở mức báo động Số liệu thống kê cho thấy nhiều trẻ em là nạn nhân của hành vi này, gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho sự phát triển tâm lý và thể chất của các em Việc nâng cao nhận thức cộng đồng và tăng cường các biện pháp bảo vệ trẻ em là rất cần thiết để ngăn chặn tình trạng này.
Rất tiếc, không tìm thấy trang này.
Điểm d khoản 1 Điều 7 Thông tư số 02/2018/TT-TANDTC nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo mật thông tin cá nhân của người bị hại dưới 16 tuổi trong các vụ án Công tác xét xử cần đảm bảo rằng thông tin của người bị hại được giữ kín, và tất cả những người tham gia phiên tòa phải cam kết không tiết lộ bí mật này Việc lộ thông tin cá nhân không chỉ gây hậu quả ngay lập tức mà còn có thể ảnh hưởng lâu dài đến tâm lý của người bị hại, đặc biệt khi họ vô tình gặp lại thông tin về sự việc trong tương lai, làm tổn thương đến các mối quan hệ sau này.
Xâm hại tình dục gây ra không chỉ vết sẹo thể xác mà còn để lại những tổn thương tinh thần nghiêm trọng cho trẻ Mức độ lạm dụng ảnh hưởng đến biểu hiện của trẻ, từ nhẹ đến nặng, với những trẻ có thần kinh yếu dễ gặp phải hoảng loạn, bỏ ăn, suy nhược, trầm cảm, rối loạn tâm thần, thậm chí có thể dẫn đến tự tử Ngoài ra, tình dục không an toàn còn có thể dẫn đến mang thai ngoài ý muốn, lây nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục, và ảnh hưởng đến các rối loạn tình dục trong tương lai.
Xét xử các vụ án xâm phạm tình dục người dưới 16 tuổi theo pháp luật một số nước trên thế giới
Pháp luật hình sự các nước trên thế giới cũng có những quy định đối với việc xét xử có người chưa thành niên tham gia:
Xâm hại tình dục đối với lứa tuổi vị thành niên là một vấn đề nghiêm trọng cần được quan tâm Để bảo vệ thanh thiếu niên, việc nâng cao nhận thức và giáo dục về quyền cá nhân là rất quan trọng Các dấu hiệu nhận biết nạn nhân và kẻ xâm hại cũng cần được hiểu rõ để có thể can thiệp kịp thời Gia đình và nhà trường đóng vai trò quan trọng trong việc tạo môi trường an toàn cho trẻ em Hãy cùng nhau hành động để ngăn chặn xâm hại tình dục và bảo vệ tương lai của thế hệ trẻ.
1.5.1 Theo pháp luật nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa
Bộ luật Tố tụng hình sự Trung Quốc năm 1979, sửa đổi năm 2018, quy định về thủ tục đặc biệt trong các vụ án hình sự do người chưa thành niên thực hiện Luật nhấn mạnh nguyên tắc "lấy giáo dục làm phương tiện chính và hình phạt làm phương tiện phụ trợ", đồng thời bảo đảm quyền lợi cho người chưa thành niên Điều 277 quy định rằng các cơ quan tư pháp phải đảm bảo quyền tố tụng và cung cấp trợ giúp pháp lý cho người chưa thành niên, với sự tham gia của thẩm phán, kiểm sát viên và điều tra viên có hiểu biết về tâm lý trẻ em Điều 278 quy định rằng nếu bị can chưa thành niên không có người bào chữa, cơ quan liên quan phải thông báo để cử luật sư Ngoài ra, Điều 285 quy định xét xử kín cho bị cáo dưới 18 tuổi, với sự đồng ý của bị cáo và người đại diện hợp pháp Luật cũng hạn chế các biện pháp bắt giữ và xóa án tích để bảo vệ quyền lợi của người chưa thành niên.
Việt Nam hiện chưa có quy định cụ thể về thủ tục xét xử các vụ án liên quan đến người bị hại dưới 16 tuổi Đối với người làm chứng chưa thành niên, pháp luật Trung Quốc đã có quy định tại Điều
Theo BLTTHS Trung Quốc năm 1978, được sửa đổi bổ sung năm 2018, người khuyết tật về thể chất hoặc tâm thần, cũng như người chưa thành niên không đủ khả năng phân biệt đúng sai hoặc không thể thể hiện đúng cách, sẽ không đủ tư cách làm nhân chứng Điều này nhằm bảo vệ quyền lợi và sự công bằng trong quá trình tố tụng.
Theo Điều 277 Bộ luật Tố tụng hình sự Trung Quốc năm 1979, sửa đổi, bổ sung năm 2018, người làm chứng chưa thành niên sẽ không được phép làm nhân chứng nếu họ có khuyết tật về thể chất hoặc tinh thần.
1.5.2 Theo pháp luật nước Liên Bang Nga
Chương 50 của BLTTHS Liên Bang Nga (Criminal Procedure Code of The Russian Federation) năm 2001, được sửa đổi, bổ sung năm 2012 quy định về “Thủ tục về các vụ án hình sự đối với người chưa thành niên” được áp dụng đối với “những người tính đến thời điểm phạm tội chưa đủ 18 tuổi” 21 Như vậy, pháp luật tố tụng hình sự Liên Bang Nga cũng không có quy định về bảo vệ người hại dưới 16 tuổi trong các vụ án xâm hại tình dục, mà chỉ có những quy định bảo vệ người phạm tội chưa đủ 18 tuổi Trong
Bộ luật này quy định bảo vệ quyền lợi của trẻ em chưa thành niên có cha hoặc mẹ bị kết án, theo khoản 1 Điều 398 về Tạm hoãn thi hành án Cụ thể, quy định này áp dụng cho phụ nữ mang thai hoặc người cha mẹ duy nhất là người bị kết án, cho đến khi đứa trẻ nhỏ nhất đạt mười bốn tuổi, ngoại trừ trường hợp những người bị kết án vì tội phạm nghiêm trọng liên quan đến trẻ em dưới mười bốn tuổi Điều này thể hiện sự chú trọng trong chương 50 BLTTHS Liên Bang Nga đối với quy trình xét xử các vụ án liên quan đến người chưa thành niên.
1.5.3 Theo pháp luật nước Cộng hòa Liên bang Đức
BLTTHS Cộng hòa Liên bang Đức (Bộ luật Tố tụng Hình sự - Stpo) năm 1987, đã được sửa đổi và bổ sung vào năm 2014, quy định một số thủ tục tố tụng đặc biệt liên quan đến người dưới 18 tuổi, nhằm bảo vệ quyền lợi và đảm bảo sự công bằng trong quá trình xét xử.
21 Điều 420 BLTTHS Liên Bang Nga năm 2001, sửa đổi, bổ sung năm 2012
Theo Mục 406i trong Thông báo về quyền của người bị vi phạm trong tố tụng hình sự, những người bị hại là trẻ vị thành niên và người đại diện của họ cần được thông báo về các điều khoản bảo vệ trong một giai đoạn thích hợp của thủ tục tố tụng Cụ thể, họ phải được biết đến các quy định tại mục 58a, mục 255a (2) và mục 241a, nhằm đảm bảo quyền lợi và bảo vệ tốt hơn cho người bị hại chưa thành niên.
Theo quy định tại Mục 58a, việc ghi âm video và ghi hình trong quá trình xem xét nhân chứng là cần thiết để bảo vệ quyền lợi của những người dưới 18 tuổi, đặc biệt là trẻ em và người chưa thành niên bị vi phạm Điều này nhằm đảm bảo rằng sự thật được xác định một cách chính xác, nhất là khi có lo ngại về khả năng kiểm tra nhân chứng trong phiên điều trần chính Bên cạnh đó, Mục 81c cũng quy định rằng trẻ vị thành niên có quyền từ chối làm chứng nếu họ chưa đủ trưởng thành về trí tuệ hoặc gặp khó khăn về tâm lý, và trong trường hợp này, người đại diện hợp pháp sẽ đưa ra quyết định Những quy định này thể hiện sự quan tâm của pháp luật Liên Bang Nga trong việc bảo vệ quyền lợi và sự an toàn của trẻ em trong các thủ tục pháp lý.
Pháp luật tố tụng hình sự ở nhiều quốc gia thường thiếu các quy định bảo vệ người bị hại dưới 16 tuổi, tuy nhiên, việc bảo vệ trẻ em khỏi xâm hại tình dục là rất quan trọng Công ước Liên hợp quốc về quyền trẻ em đã đưa ra các thỏa thuận bổ sung quyền cho trẻ em, gọi là “Các nghị định không bắt buộc”, trong đó có Nghị định thư về buôn bán trẻ em, mại dâm trẻ em và nội dung khiêu dâm trẻ em Việt Nam cần tích cực áp dụng các quy định quốc tế này để hoàn thiện hệ thống pháp luật tố tụng hình sự trong nước.
Ý nghĩa quy định về thủ tục xét xử các vụ án xâm phạm tình dục người dưới
Thủ tục xét xử vụ án xâm phạm tình dục người dưới 16 tuổi có ý nghĩa quan trọng đối với hệ thống tố tụng hình sự Việt Nam và người bị hại Luật tố tụng hình sự năm 2015 đã mở rộng quy định, áp dụng các thủ tục đặc biệt không chỉ cho người bị buộc tội mà còn cho người bị hại dưới 16 tuổi, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ Các văn bản hướng dẫn sau đó đã cụ thể hóa quy định này, chú trọng đến việc bảo vệ người bị hại và đảm bảo lợi ích tốt nhất cho họ trong quá trình xét xử Đặc thù của tội phạm xâm hại tình dục, ảnh hưởng đến sức khỏe, danh dự và tính mạng của người dưới 16 tuổi, đã khiến pháp luật phải xây dựng các quy định riêng biệt, tạo ra cơ chế bảo vệ hiệu quả trong các vụ án này.
Người dưới 16 tuổi cần được bảo vệ đặc biệt bởi sự chưa hoàn thiện về thể chất và tinh thần Khi bị xâm hại tình dục, họ phải chịu tổn thương nghiêm trọng cả về thể chất lẫn tâm lý Trong quá trình xét xử hình sự, quyền lợi của trẻ em càng dễ bị xâm hại do nhiều cấp xét xử và sự tham gia nhiều lần tại tòa án Điều này có thể gây ra tổn thương tâm lý nặng nề, đặc biệt ở trẻ nhỏ Do đó, cần thiết phải có quy định rõ ràng về nguyên tắc và quy trình xét xử để hạn chế lạm dụng và bảo vệ quyền lợi của trẻ em dưới 16 tuổi, giúp họ tránh những ảnh hưởng tiêu cực trong quá trình này.
