Tính cấp thiết của đề tài
Sự bùng phát của virus Corona, được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) gọi là COVID-19 hay SARS-CoV-2, đã được công nhận là một đại dịch toàn cầu Đại dịch này đã lan rộng một cách nhanh chóng, gây ra những thách thức chưa từng thấy trên toàn thế giới Trường hợp lây nhiễm đầu tiên được ghi nhận vào tháng 12 năm 2019 tại Vũ Hán, Trung Quốc Trước COVID-19, thế giới cũng đã trải qua các căn bệnh nghiêm trọng như Hội chứng hô hấp cấp (MERS) và Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS).
Trong bối cảnh COVID-19, các quốc gia đã phải áp dụng biện pháp thắt chặt như đóng cửa biên giới và tạm dừng hoạt động kinh doanh để kiểm dịch, nhằm ngăn chặn sự lây lan của virus Những biện pháp này đã gây ra tác động tiêu cực lớn đến tổng nhu cầu, đặc biệt là trong lĩnh vực tiêu dùng và xuất khẩu Người dân được yêu cầu hạn chế ra ngoài, trong khi nhiều nơi đông đúc như trung tâm mua sắm phải đóng cửa Đồng thời, một số quốc gia cũng áp đặt hạn chế nhập khẩu, ảnh hưởng nặng nề đến các doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nghiệp có định hướng xuất khẩu.
Sự bùng phát của virus đã tác động nghiêm trọng đến sức khỏe, kinh tế và giao thông vận tải, dẫn đến giảm khả năng chi tiêu và suy yếu nền kinh tế (Gu và cộng sự, 2020) Tổng sản phẩm quốc nội của Trung Quốc giảm 6,8% trong quý đầu tiên so với cùng kỳ năm ngoái, gây ra tình trạng phá sản và mất việc làm ở nhiều quốc gia (Fu và Shen, 2020) Các cuộc điều tra chỉ ra rằng các yếu tố nội tại của hệ thống tài chính có thể là nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm kinh tế gần đây (Zubair và cộng sự, 2020) Tuy nhiên, cuộc suy thoái này chủ yếu do yếu tố bên ngoài, đặc biệt là chính sách thắt chặt sau đại dịch COVID-19, do đó cần có cách tiếp cận mới để phân tích và đo lường tác động kinh tế của các cuộc khủng hoảng tài chính.
Theo nghiên cứu của Bhatti và cộng sự (2020), 52% người tiêu dùng hạn chế đến các khu mua sắm truyền thống và 36% tránh mua sắm ở cửa hàng cho đến khi được tiêm vaccine coronavirus Tình hình dịch bệnh nghiêm trọng và các biện pháp thắt chặt của chính phủ đã thúc đẩy người tiêu dùng tăng cường sử dụng Internet Điều này buộc các doanh nghiệp phải chuyển hướng sang kinh doanh online để đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng và tuân thủ các quy định nhằm hạn chế lây lan dịch bệnh.
Thương mại điện tử (TMĐT) đã trở thành một chiến lược quan trọng trong kinh doanh online, giúp giảm thiểu sự lây lan của virus Theo nghiên cứu của Alexseev và cộng sự (2020), 59,2% doanh nghiệp đã chuyển hầu hết hoạt động sang hình thức trực tuyến Sự phổ biến của TMĐT đã tăng 17% ngay sau khi đại dịch COVID-19 bùng phát và dự kiến sẽ tiếp tục gia tăng Tổ chức Thương mại Thế giới nhấn mạnh rằng đây là thời điểm lý tưởng để TMĐT đóng vai trò quan trọng trong việc cứu nền kinh tế toàn cầu, chứng minh sức sống bền bỉ và hiệu quả trong lĩnh vực thương mại và mua sắm trực tuyến.
Trong bối cảnh đại dịch COVID-19, các lĩnh vực như điện tử, thời trang và phụ kiện, y tế và dược phẩm, cùng với FMCG đã ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng, với doanh số bán hàng tăng trung bình 133% (Sharma, 2020) Karpunina và cộng sự (2021) nhấn mạnh rằng sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử trong thời gian này không chỉ tạo ra động lực cần thiết để tăng cường hoạt động Internet mà còn có khả năng biến lĩnh vực này thành một yếu tố then chốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Các nghiên cứu trước đây cho thấy rằng thương mại điện tử đã góp phần tăng doanh thu cho doanh nghiệp trong thời gian đại dịch Tuy nhiên, vẫn chưa xác định được các yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến quyết định sử dụng thương mại điện tử.
Bài nghiên cứu này nhằm làm rõ các nhân tố ảnh hưởng đến doanh nghiệp do COVID-19, dựa trên cuộc khảo sát được thực hiện theo ES năm 2020, và được chia thành ba phần.
Bài viết trình bày cơ sở lý luận về thương mại điện tử, bao gồm khái niệm, đặc điểm và vai trò của nó Đồng thời, tác giả cung cấp cái nhìn tổng quan về các nghiên cứu liên quan đến việc đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng thương mại điện tử trong doanh nghiệp trong bối cảnh COVID-19 Một trong những yếu tố quan trọng là sự hỗ trợ của Chính phủ, cần được xem xét và ước lượng chi tiết dựa trên các loại trợ cấp Sau khi xác định các yếu tố tác động đến hành vi của doanh nghiệp, tác giả tiến hành nghiên cứu hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp dựa trên những yếu tố này, nhằm khẳng định mối quan hệ tương tác giữa doanh nghiệp và các biến số được sử dụng.
Bài viết sử dụng mô hình hồi quy tuyến tính OLS để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng thương mại điện tử (TMĐT) và tác động của chúng đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp trong bối cảnh đại dịch COVID-19 Phần 3 đưa ra các giải pháp và khuyến nghị nhằm thúc đẩy việc sử dụng TMĐT, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp Kết quả nghiên cứu được áp dụng vào thực tiễn tại Việt Nam và rút ra bài học kinh nghiệm Điểm mới của nghiên cứu là chỉ ra rõ ràng các nhân tố ảnh hưởng đến xu hướng sử dụng TMĐT của doanh nghiệp, khác với những nghiên cứu trước đó chỉ đưa ra nhận định chung về việc phát triển kinh doanh online Nghiên cứu này sử dụng phương pháp định lượng, cụ thể là mô hình hồi quy tuyến tính OLS, giúp đảm bảo tính khách quan của kết quả.
Nhiệm vụ nghiên cứu
- Phân tích rõ các cơ sở lý luận về thương mại điện tử, đặc điểm và vai trò của chúng nói chung, trong bối cảnh COVID-19 nói riêng.
- Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng tới việc sử dụng thương mại điện tử của doanh nghiệp trong bối cảnh đại dịch COVID-19.
- Nghiên cứu tác động của thương mại điện tử tới hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp trong bối cảnh COVID-19.
Để tăng cường hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp trước và sau đại dịch COVID-19, cần đề xuất một số giải pháp và khuyến nghị nhằm thúc đẩy sử dụng thương mại điện tử Các doanh nghiệp nên đầu tư vào nền tảng trực tuyến, cải thiện trải nghiệm khách hàng và tối ưu hóa quy trình thanh toán Hơn nữa, việc áp dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu sẽ giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về nhu cầu của khách hàng, từ đó nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp định tính
Nghiên cứu này áp dụng các phương pháp hồi cứu, phân tích và tổng hợp nhằm phát triển khung lý thuyết và xác định mô hình nghiên cứu thực nghiệm.
Phương pháp định lượng
Nghiên cứu định lượng sử dụng mô hình hồi quy tuyến tính OLS nhằm đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng thương mại điện tử và tác động của nó đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp Dựa trên kết quả nghiên cứu thực nghiệm, tác giả phân tích và giải thích để cung cấp cái nhìn tổng quan cũng như đề xuất giải pháp và kiến nghị phù hợp.
Ngoài phần lời nói đầu và kết luận, đề tài được kết cấu thành 3 chương:
Chương 1: Tổng quan về các nhân tố ảnh hưởng tới sử dụng thương mại điện tử Chương 2: Các nhân tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn sử dụng thương mại điện tử trong bối cảnh COVID-19.
Chương 3: Giải pháp và kiến nghị thúc đẩy sử dụng thương mại điện tử nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp và rút ra bài học kinh nghiệm đối với ViệtNam.
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯdỞNG TỚI SỬ
DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ 1.1 Thương mại điện tử
Thương mại điện tử (TMĐT) là hoạt động kinh doanh toàn cầu dựa trên nền tảng công nghệ thông tin và Internet, thường được gọi là "thương mại điện tử", "thương mại trực tuyến", "thương mại không giấy tờ" hoặc "kinh doanh điện tử" Sự ra đời của Internet vào năm 1997 đã đánh dấu bước ngoặt quan trọng cho TMĐT, giúp hình thức này ngày càng trở nên phổ biến và thu hút sự quan tâm từ các quốc gia Với nhiều ưu điểm vượt trội, TMĐT được dự báo sẽ trở thành phương thức chủ yếu trong nền kinh tế số tương lai Định nghĩa về TMĐT rất đa dạng và không giới hạn, điều này đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà khoa học và nghiên cứu.
Thương mại điện tử, theo Anil Khural (2019), được định nghĩa là việc sử dụng máy tính, Internet và phần mềm để gửi và nhận thông số kỹ thuật, bản vẽ sản phẩm, đơn đặt hàng, hóa đơn và các dữ liệu khác cần thiết cho khách hàng, nhà cung cấp và nhân viên Định nghĩa này tương đồng với quan điểm của Shahriari và cộng sự (2019), Clark (2015), và Khan (2016), khi họ nhấn mạnh rằng thương mại điện tử liên quan đến kinh doanh sản phẩm và dịch vụ qua mạng máy tính như Internet Shahriari và cộng sự (2019) bổ sung rằng thương mại điện tử dựa vào các công nghệ như thương mại di động, chuyển tiền điện tử, quản lý chuỗi cung ứng, và xử lý giao dịch trực tuyến Ngoài việc mua bán, nhiều người còn sử dụng thương mại điện tử như một nguồn thông tin để so sánh giá cả và xem các sản phẩm mới trước khi quyết định mua sắm, theo Khan (2016).
Thương mại điện tử, theo Allison (2019), được hiểu là “hợp đồng điện tử” nhằm trao đổi giá trị thông qua công nghệ thông tin và truyền thông Nó bao gồm các hoạt động kinh doanh trực tuyến như bán hàng hóa và dịch vụ được phân phối ngoại tuyến, cũng như các sản phẩm số hóa có thể phân phối trực tuyến như phần mềm Các hoạt động thương mại điện tử đa dạng bao gồm cửa hàng bán lẻ, dịch vụ ngân hàng trực tuyến, vận chuyển, đặt phòng khách sạn, chuyển khoản tiền, thanh toán trực tuyến và nội dung kỹ thuật số (Pantelimon và cộng sự, 2020).
Theo Gangeshwer (2013), thương mại điện tử đã lan tỏa vào mọi lĩnh vực kinh doanh, từ dịch vụ khách hàng đến thiết kế sản phẩm mới, thông qua việc tương tác với khách hàng qua quảng cáo, tiếp thị trực tuyến, đặt hàng và dịch vụ khách hàng trực tuyến Thương mại điện tử không chỉ tạo ra các kênh mới để tiếp thị hàng hóa hữu hình trên toàn cầu mà còn mở ra cơ hội cho việc hình thành các doanh nghiệp mới, cung cấp thông tin và sản phẩm vô hình dựa trên nguồn tri thức khác (Gunasekarana và cộng sự, 2002).
Theo Nanehkaran và cộng sự (2013), thương mại điện tử là một khái niệm và quy trình có ảnh hưởng mạnh mẽ đến cuộc sống hiện đại, đóng vai trò quan trọng trong cuộc cách mạng công nghệ thông tin và giao tiếp trong kinh tế Thương mại điện tử, được định nghĩa hẹp, là hành vi giao dịch qua Internet để tiếp thị và bán hàng hóa, dịch vụ Trong khi đó, Malcolm mở rộng định nghĩa này, cho rằng thương mại bao gồm cả việc trao đổi thông tin về hàng hóa/dịch vụ thanh toán điện tử và duy trì mối quan hệ qua web Fruhling và Digman (2010) nhấn mạnh rằng thương mại điện tử không chỉ giới hạn ở Internet mà còn bao gồm toàn bộ quy trình giao dịch trực tuyến, như xử lý thanh toán điện tử, quản lý hàng tồn kho và hỗ trợ khách hàng tự phục vụ.
Thương mại điện tử, theo Th.S Thái Nữ Hạ Uyên (2019), là hoạt động mua bán và trao đổi hàng hóa, dịch vụ, thông tin qua mạng và các phương tiện điện tử Nó bao gồm các quy trình cơ bản như tìm kiếm, đánh giá, giao hàng, thanh toán và xác nhận giao dịch Ngoài ra, còn có các quy trình như mô tả hàng hóa, hợp thức hóa thỏa thuận, nâng cao uy tín và giải quyết tranh chấp Mặc dù một số quy trình như giao hàng hóa vật lý không thể thực hiện trực tuyến, nhưng nhiều bước trong giao dịch có thể được thực hiện qua các phương tiện điện tử Tóm lại, thương mại điện tử diễn ra giữa doanh nghiệp, người tiêu dùng, chính phủ và các tổ chức thông qua mạng máy tính, với việc thanh toán và giao hàng có thể thực hiện theo phương pháp truyền thống.
Trong số tất cả các định nghĩa khác nhau về “thương mại điện tử” (Wirtz
Định nghĩa của OECD về thương mại điện tử, được thống nhất bởi tất cả các thành viên, là một trong những định nghĩa phổ biến nhất và được sử dụng làm cơ sở cho các thống kê và chỉ số OECD đã chỉ ra rằng thương mại điện tử có thể được hiểu theo cả hai khái niệm hẹp và rộng.
Giao dịch trên Internet, theo nghĩa hẹp, là quá trình mua bán hàng hóa và dịch vụ giữa các doanh nghiệp, cá nhân, hộ gia đình, chính phủ và các tổ chức khác thông qua mạng Internet Hàng hóa và dịch vụ được xác định trực tuyến, tuy nhiên, việc thanh toán và phân phối cuối cùng có thể diễn ra cả trực tuyến lẫn ngoại tuyến.
Giao dịch điện tử là quá trình mua bán hàng hóa và dịch vụ giữa các doanh nghiệp, cá nhân, hộ gia đình, chính phủ và các tổ chức khác thông qua mạng máy tính Hàng hóa và dịch vụ được đặt hàng qua mạng, trong khi thanh toán và phân phối có thể diễn ra cả trực tuyến và ngoại tuyến.
Thương mại điện tử (TMĐT) có nhiều định nghĩa khác nhau, nhưng giữa các nhà nghiên cứu vẫn tồn tại những điểm chung và sự khác biệt Các định nghĩa này thường kế thừa và bổ sung cho nhau Định nghĩa của OECD được xem là toàn diện và đầy đủ hơn so với các nghiên cứu khác Do đó, tác giả đã dựa trên kết quả của OECD để tổng hợp một cái nhìn tổng quan về định nghĩa thương mại điện tử.
TMĐT, hay thương mại điện tử, là hoạt động mua bán hàng hóa và dịch vụ thông qua các thiết bị điện tử và mạng viễn thông, chủ yếu là máy tính và Internet, thường được gọi là kinh doanh online.
Thương mại điện tử (TMĐT) được định nghĩa là quá trình mà doanh nghiệp thực hiện toàn bộ chu trình kinh doanh, bao gồm bán hàng, phân phối, giao hàng, thanh toán và marketing, thông qua mạng viễn thông Nói một cách khác, TMĐT là việc thực hiện các hoạt động thương mại bằng cách sử dụng các phương tiện điện tử và Internet, đồng thời xử lý thông tin số hóa Hình thức thương mại điện tử có thể áp dụng cho mọi loại hình kinh doanh.
1.1.2 Các loại hình thương mại điện tử
Cùng với sự phát triển ngày càng đa dạng, thương mại điện tử được chia ra thành nhiều hình thức khác nhau Phổ biến nhất trong số đó là:
