CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ ĐÀO TẠO VÀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC
Khái niệm về nguồn nhân lực và tầm quan trọng của nguồn nhân lực trong
• Khái niệm về nguồn nhân lực
Nhân lực được hiểu là nguồn lực của mỗi con người mà nguồn lực này gồm có thể lực, trí lực và gồm cả tinh thần.
Thể lực là chỉ số sức khỏe tổng thể của cơ thể, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như sức vóc, tình trạng sức khỏe cá nhân, mức sống, thu nhập, chế độ dinh dưỡng, thói quen làm việc và nghỉ ngơi, cũng như hệ thống y tế Ngoài ra, thể lực còn bị ảnh hưởng bởi giới tính, thời gian làm việc và độ tuổi của mỗi người.
Trí lực là sự tổng hợp của suy nghĩ, hiểu biết, kiến thức, tài năng, năng khiếu, quan điểm, lòng tin và nhân cách của mỗi cá nhân Trong lĩnh vực sản xuất kinh doanh truyền thống, tiềm năng thể lực của con người đã được khai thác triệt để, nhưng việc tận dụng tiềm năng trí lực vẫn còn ở giai đoạn mới mẻ và chưa được khai thác hết Điều này cho thấy trí lực là một kho tàng bí ẩn, đầy tiềm năng chưa bao giờ cạn kiệt trong con người.
Nguồn nhân lực (NNL) là yếu tố đầu vào thiết yếu cho sự phát triển của đất nước, đóng vai trò quan trọng trong tiến trình phát triển kinh tế và xã hội Khái niệm này được áp dụng rộng rãi để nhấn mạnh vai trò và vị trí của con người trong sự phát triển bền vững của xã hội.
“nguồn nhân lực” được nhắc đến nhiều kể từ đầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX.
Theo quan điểm của Liên hợp quốc, nguồn nhân lực bao gồm trình độ chuyên môn, kiến thức và năng lực mà con người sở hữu trong suốt cuộc đời Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đào tạo và phát triển để nâng cao kỹ năng và khả năng của lực lượng lao động.
1 Tập trung Công việc hiện tại Công việc tương lai khỏe và trí tuệ, năng lực, phẩm chất và đạo đức của người lao động” (Nick Moore.
Manpower planning in libraries - London: Library Association, 1980).
Theo giáo trình “Nguồn nhân lực” của Nhà xuất bản Lao động xã hội:
Nguồn nhân lực được định nghĩa là toàn bộ dân cư có khả năng lao động, không phụ thuộc vào ngành nghề, lĩnh vực hay khu vực mà họ đang hoạt động Đây có thể được xem là nguồn nhân lực xã hội, phản ánh tiềm năng lao động của cộng đồng.
Từ những khái niệm trên của “nguồn nhân lực”, ta có thể định nghĩa như sau:
Nguồn nhân lực trong một tổ chức bao gồm tất cả các thành viên mà tổ chức quản lý và sử dụng, bao gồm cả những người bên ngoài tham gia vào hoạt động của tổ chức.
Nguồn nhân lực đóng vai trò quan trọng nhất trong lực lượng sản xuất, quyết định sự vận động và phát triển không chỉ của lực lượng sản xuất mà còn của toàn xã hội Tại cấp độ vi mô, nguồn nhân lực ảnh hưởng đến sự phát triển, thành công hay thất bại của từng tổ chức.
• Tầm quan trọng của nguồn nhân lực trong doanh nghiệp
Quá trình sản xuất bao gồm bốn yếu tố chính: con người, máy móc thiết bị, vốn và nguyên vật liệu, được gọi là 4M (Man, Machine, Money, Material) Trong đó, yếu tố con người là yếu tố quyết định, tham gia vào tất cả các hoạt động của doanh nghiệp, từ đơn giản đến phức tạp Thiếu con người, các yếu tố khác như máy móc, vốn và nguyên vật liệu không thể kết nối để tạo ra sản phẩm Do đó, con người là yếu tố then chốt quyết định sự thành công của doanh nghiệp.
Bước vào thế kỷ XXI, chúng ta chứng kiến sự bùng nổ của công nghệ thông tin và hàng loạt các phát minh khoa học kỹ thuật có tính ứng dụng cao Xu hướng này không chỉ thay đổi cách thức sống và làm việc của con người mà còn mở ra nhiều cơ hội mới trong các lĩnh vực khác nhau.
Tóm lại, con người - nguồn nhân lực đóng vai trò quan trọng, hàng đầu trong mọi hoạt động kinh doanh của mọi doanh nghiệp.
Khái niệm đào tạo và phát triển nguồn nhân lực
Ngày nay, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực (NNL) được hiểu là các hoạt động có tổ chức diễn ra trong một khoảng thời gian xác định, nhằm nâng cao trình độ, kỹ năng và thái độ của người lao động đối với công việc Mục tiêu chính của những hoạt động này là giúp người lao động thực hiện công việc hiệu quả hơn, từ đó cải thiện kết quả hoạt động của doanh nghiệp Theo Nguyễn Văn Điềm và Nguyễn Ngọc Quân, đào tạo NNL là quá trình học tập giúp người lao động nắm vững công việc của mình, nâng cao kỹ năng và thực hiện nhiệm vụ lao động một cách hiệu quả hơn.
Phát triển nguồn nhân lực là quá trình học tập và nâng cao kỹ năng của người lao động, giúp họ mở rộng cơ hội nghề nghiệp tương lai Hoạt động này không chỉ gói gọn trong công việc hiện tại mà còn hướng đến việc chuẩn bị cho những vị trí mới trong tổ chức, phù hợp với định hướng phát triển của doanh nghiệp.
Phát triển nguồn nhân lực không chỉ đơn thuần là nâng cao năng lực của người lao động mà còn mở rộng ra việc cải thiện cả số lượng và chất lượng của tổ chức Điều này có ý nghĩa tổng quát, nhằm nâng cao hiệu quả làm việc và khả năng cạnh tranh trong môi trường kinh doanh.
• Về số lượng, phát triển là tăng quy mô của đội ngũ người lao động đáp ứng được yêu cầu của công việc trong tổ chức.
Phát triển nguồn nhân lực là quá trình nâng cao năng lực cá nhân của người lao động, thông qua việc tạo ra môi trường hỗ trợ cho sự phát triển và nâng cao kỹ năng nghề nghiệp của từng cá nhân trong tổ chức.
2 Phạm vi Cá nhân Cá nhân và tổ chức
3 Thời gian Ngắn hạn Dài hạn
Khắc phục về kiến thức và kỹ năng hiện tại Chuẩn bị cho tương lai
Nguồn: Tác giả tổng hợp Như vậy:
Phát triển nguồn nhân lực không chỉ đơn thuần là đào tạo mà còn bao gồm việc chuẩn bị một lực lượng lao động có khả năng cho tương lai Mục tiêu của đào tạo nguồn nhân lực là nâng cao hiệu suất làm việc của nhân viên, trong khi phát triển nguồn nhân lực tập trung vào việc đáp ứng nhu cầu của tổ chức trong dài hạn Các khóa học và chương trình đào tạo, cả ngắn hạn lẫn dài hạn, là những hoạt động thiết yếu nhằm nâng cao năng lực của người lao động Cả đào tạo và phát triển đều hướng tới việc trang bị kiến thức, kỹ năng mới và thay đổi hành vi, từ đó cải thiện hiệu suất công việc cá nhân.
1.2 Vai trò của đào tạo và phát triển nguồn nhân lực
Vai trò của đào tạo và phát triển nguồn nhân lực đối với doanh nghiệp
Trong thế kỷ XXI, sự bùng nổ công nghệ thông tin và tiến bộ khoa học kỹ thuật đã tạo ra những đột phá lớn trong nhiều lĩnh vực như công nghệ điện tử, công nghệ sinh học và công nghệ kỹ thuật cao Những tiến bộ này không chỉ cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ mà còn nâng cao năng suất lao động Để tồn tại và phát triển trong môi trường cạnh tranh toàn cầu, các doanh nghiệp cần chú trọng đến việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực Lãnh đạo cần nhận thức được sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ để kịp thời nâng cao kỹ năng cho đội ngũ lao động, từ đó đảm bảo sự phát triển bền vững cho tổ chức.
• Nâng cao năng suất lao động, hiệu quả thực hiện công việc.
• Giảm bớt sự giám sát vì người lao động được đào tạo là người có khả năng tự giám sát.
• Nâng cao tính ổn định và năng động của tổ chức.
• Duy trì và nâng cao chất lượng của NNL.
• Tạo điều kiện cho áp dụng kỹ thuật - tiến bộ khoa học và quản lý vào tổ chức sản xuất.
• Tạo lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp.
Trong bối cảnh xã hội phát triển, con người vẫn là nguồn tài nguyên quý giá chưa được khai thác hết, đóng vai trò trung tâm trong tổ chức Trong cuộc cạnh tranh khốc liệt trên thị trường, năng lực lao động và tay nghề của con người là yếu tố quyết định nâng cao năng suất, giảm chi phí và tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm Đào tạo và phát triển nhân lực giúp trang bị kỹ năng quản lý tiên tiến, tối ưu hóa quy trình sản xuất và tiết kiệm nguồn lực, từ đó tạo ra sự linh hoạt và hiệu quả cao trong hoạt động của doanh nghiệp Để không bị tụt lại trong nền kinh tế cạnh tranh hiện nay, doanh nghiệp cần nâng cao trình độ nhân viên và nhanh chóng thích ứng với những thay đổi của thị trường.
Trong bối cảnh khoa học công nghệ phát triển nhanh chóng, người lao động cần nâng cao trình độ để không bị lạc hậu Việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực sẽ giúp họ cải thiện kiến thức và kỹ năng, từ đó tự tin làm việc hiệu quả hơn.
Phát huy được khả năng, nhanh nhẹn và nhạy bén đáp ứng với sự thay đổi của môi trường.
Người lao động không chỉ tìm kiếm lương và thưởng khi gia nhập doanh nghiệp, mà còn mong muốn có một môi trường làm việc thuận lợi cho sự thăng tiến và phát triển nghề nghiệp Chương trình đào tạo và phát triển của doanh nghiệp không chỉ mang đến cơ hội học hỏi, mà còn góp phần nâng cao tính chuyên nghiệp Khi nhu cầu thăng tiến được thỏa mãn, người lao động sẽ có xu hướng gắn bó lâu dài với tổ chức.
Môi trường thay đổi đòi hỏi sản xuất và người lao động cũng phải thích ứng bằng cách phát triển các kỹ năng mới Việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực (NNL) là cần thiết để họ có thể đáp ứng tốt hơn với yêu cầu công việc Qua đào tạo, người lao động sẽ có những góc nhìn và tư duy mới, từ đó phát huy tính sáng tạo trong sản xuất.
Công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực không chỉ nâng cao tay nghề cho người lao động mà còn giúp họ hiểu biết hơn về pháp luật Hoạt động này thúc đẩy sự hợp tác và phát triển trong cộng đồng, cải thiện thông tin giữa các nhóm và cá nhân, góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn.
1.3 Những nhân tố ảnh hưởng tới công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực
1.3.1.1 Môi trường kinh tế - chính trị, xã hội
Việt Nam đã được công nhận là quốc gia có nền kinh tế mở cửa, thu hút nhiều đầu tư nước ngoài Sự gia tăng quy mô và việc sát nhập của các doanh nghiệp Việt Nam dẫn đến cạnh tranh ngày càng khốc liệt Do đó, các doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược cạnh tranh hiệu quả Nhân lực là yếu tố quyết định trong cuộc cạnh tranh hiện nay, vì vậy việc chú trọng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trở thành một yếu tố cần thiết cho sự thành công của tất cả các doanh nghiệp.
Trong những năm gần đây, Đảng và nhà nước đã chú trọng nhiều hơn đến giáo dục, triển khai các chính sách cải cách nhằm đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp Các chương trình hướng nghiệp và hội chợ việc làm được khuyến khích, tạo điều kiện cho doanh nghiệp và cơ sở đào tạo phối hợp đào tạo học viên phù hợp với yêu cầu thực tế Điều này giúp doanh nghiệp tìm kiếm được những trung tâm đào tạo uy tín để cử cán bộ tham gia học tập.
Việt Nam có dân số trẻ và lực lượng lao động lớn, dẫn đến nhu cầu cao về đào tạo và phát triển nghề nghiệp Với truyền thống ham học hỏi, chăm chỉ và sáng tạo, người dân Việt Nam luôn mong muốn nâng cao kỹ năng Tuy nhiên, xuất phát điểm là nước nông nghiệp kém phát triển và nền khoa học kỹ thuật chưa cao, nên nhu cầu đào tạo nghề càng trở nên cấp thiết trong mọi lĩnh vực để bắt kịp với các quốc gia tiên tiến trên thế giới.
Môi trường kinh tế luôn thay đổi, mang đến nhiều cơ hội và thách thức cho các doanh nghiệp Để thích ứng nhanh chóng, việc xây dựng chiến lược đào tạo và phát triển nhân lực trở nên cấp thiết Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, chất lượng nguồn nhân lực đòi hỏi phải được nâng cao, vì vậy, đào tạo và phát triển nhân viên cần được chú trọng hơn bao giờ hết.
1.3.1.2 Đối thủ cạnh tranh Đất nước đang trong thời kì CNH - HĐH và chịu ảnh hướng rất nhiều bởi xu thế toàn cầu hóa Hiện nay, Việt Nam đã trở thành thành viên của các tổ chức thương mại thế giới như WTO, ASEAN hay gần đây nhất là tháng 10/2015 Nước ta đã chính thức gia nhập vào một trong những phiên chợ được đánh giá là giàu tiềm năng nhất tất cả các doanh nghiệp nhưng bên cạnh các thuận lợi của xu thế toàn cầu hóa mang lại, các doanh nghiệp Việt Nam cũng phải chịu rất nhiều sức ép từ sự cạnh tranh của không chỉ các đối thủ trong nước mà còn có các đối thủ trên khắp thế giới Để có thể cạnh tranh thành công, việc đầu tư vào công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực là điều tất yếu.
Nhiều doanh nghiệp nhà nước và tư nhân đã nhận thức rõ tầm quan trọng của việc đầu tư vào đào tạo và phát triển nguồn nhân lực Họ đang tích cực đổi mới và cải thiện quy trình đào tạo nhằm nâng cao lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp.
Mỗi doanh nghiệp đều có mục tiêu và chiến lược riêng cho từng giai đoạn phát triển, ảnh hưởng đến mọi hoạt động, bao gồm đào tạo và phát triển nguồn nhân lực Khi doanh nghiệp mở rộng quy mô sản xuất hoặc thay đổi cơ cấu tổ chức và công nghệ, người lao động cần được đào tạo để trang bị kiến thức và kỹ năng phù hợp với những thay đổi này.
Chính sách và triết lý quản lý của các nhà lãnh đạo cấp cao có ảnh hưởng lớn đến việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong tổ chức Những tư tưởng và quan điểm này định hình cách thức quản lý con người, từ đó tác động đến hiệu quả và sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.
1.3.2.1 Quy mô, cơ cấu tổ chức của doanh nghiệp
Quy mô doanh nghiệp ảnh hưởng đến sự phức tạp trong công tác đào tạo; doanh nghiệp lớn thường gặp nhiều thách thức hơn Cơ cấu tổ chức đơn giản giúp quyết định nhanh chóng và hiệu quả Lực lượng lao động hiện tại quyết định quy mô và hình thức đào tạo; trình độ cao của nhân viên tạo cơ hội cho các chương trình đào tạo phù hợp hơn.
Những nhân tố ảnh hưởng tới công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực 11 1 Môi trường bên ngoài
1.3.1.1 Môi trường kinh tế - chính trị, xã hội
Việt Nam đã trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư nước ngoài, dẫn đến sự gia tăng cạnh tranh giữa các doanh nghiệp trong nước Để tồn tại và phát triển, các doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược cạnh tranh hiệu quả Nhân lực được coi là yếu tố quyết định trong cuộc cạnh tranh hiện nay, vì vậy việc chú trọng đến đào tạo và phát triển nguồn nhân lực là điều cần thiết cho mọi doanh nghiệp.
Trong những năm gần đây, Đảng và nhà nước đã chú trọng phát triển giáo dục thông qua nhiều chính sách cải cách, nhằm đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với nhu cầu doanh nghiệp Các chương trình hướng nghiệp và hội chợ việc làm được khuyến khích, tạo điều kiện cho doanh nghiệp và cơ sở đào tạo hợp tác, giúp học viên tiếp cận với thực tiễn Đồng thời, doanh nghiệp cũng dễ dàng tìm kiếm các trung tâm đào tạo uy tín để cử cán bộ tham gia học tập.
Việt Nam sở hữu một dân số trẻ với tỷ lệ lao động cao, dẫn đến nhu cầu đào tạo và phát triển nghề nghiệp ngày càng lớn Với truyền thống ham học hỏi và tinh thần chăm chỉ, người dân Việt Nam thể hiện sự thông minh và sáng tạo Tuy nhiên, xuất phát điểm là một nước nông nghiệp kém phát triển và nền khoa học kỹ thuật chưa cao, nhu cầu nâng cao trình độ và kỹ năng trong tất cả các ngành nghề trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, nhằm theo kịp sự phát triển của các quốc gia tiên tiến trên thế giới.
Môi trường kinh tế luôn thay đổi, mang đến nhiều cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp Để thích ứng nhanh chóng, việc xây dựng chiến lược đào tạo và phát triển nhân lực là rất cần thiết Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, chất lượng nguồn nhân lực trở thành yếu tố quyết định, đòi hỏi doanh nghiệp phải chú trọng hơn đến công tác đào tạo và phát triển.
1.3.1.2 Đối thủ cạnh tranh Đất nước đang trong thời kì CNH - HĐH và chịu ảnh hướng rất nhiều bởi xu thế toàn cầu hóa Hiện nay, Việt Nam đã trở thành thành viên của các tổ chức thương mại thế giới như WTO, ASEAN hay gần đây nhất là tháng 10/2015 Nước ta đã chính thức gia nhập vào một trong những phiên chợ được đánh giá là giàu tiềm năng nhất tất cả các doanh nghiệp nhưng bên cạnh các thuận lợi của xu thế toàn cầu hóa mang lại, các doanh nghiệp Việt Nam cũng phải chịu rất nhiều sức ép từ sự cạnh tranh của không chỉ các đối thủ trong nước mà còn có các đối thủ trên khắp thế giới Để có thể cạnh tranh thành công, việc đầu tư vào công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực là điều tất yếu.
Nhiều doanh nghiệp nhà nước và tư nhân đã nhận thức rõ tầm quan trọng của việc đầu tư vào đào tạo và phát triển nguồn nhân lực Họ tích cực cải tiến quy trình đào tạo nhằm nâng cao lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp.
Mỗi doanh nghiệp đều có mục tiêu và chiến lược riêng cho từng giai đoạn phát triển, ảnh hưởng đến mọi hoạt động, bao gồm đào tạo và phát triển nguồn nhân lực Khi doanh nghiệp mở rộng quy mô sản xuất hoặc thay đổi cơ cấu tổ chức và công nghệ, người lao động cần được đào tạo để trang bị kiến thức và kỹ năng phù hợp với những thay đổi này.
Chính sách và triết lý quản lý của lãnh đạo cấp cao đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành cách thức quản lý con người trong tổ chức, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình đào tạo và phát triển nguồn nhân lực của doanh nghiệp.
1.3.2.1 Quy mô, cơ cấu tổ chức của doanh nghiệp
Quy mô doanh nghiệp ảnh hưởng đến độ phức tạp trong công tác đào tạo; doanh nghiệp lớn thường có quy trình đào tạo phức tạp hơn Cấu trúc tổ chức đơn giản giúp quyết định nhanh chóng và hiệu quả Lực lượng lao động hiện tại quyết định quy mô và hình thức đào tạo, với trình độ cao của nhân viên cho phép xây dựng các chương trình đào tạo phù hợp hơn.
Giới tính có ảnh hưởng đến nhu cầu đào tạo trong doanh nghiệp; thường thì, nếu tỷ lệ nữ giới cao hơn nam giới, nhu cầu đào tạo sẽ thấp Ngược lại, khi tỷ lệ nữ giới thấp hơn nam giới, nhu cầu đào tạo sẽ cao hơn.
1.3.2.3 Cơ sở vật ch ất, kỹ thuật
Cơ sở vật chất kỹ thuật đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định sự thành bại và hiệu quả của quá trình đào tạo và phát triển Để phục vụ cho công tác này, cần phải trang bị đầy đủ các thiết bị văn phòng cơ bản như máy tính, máy photo, máy in, cũng như các thiết bị liên lạc, trao đổi thông tin như máy fax, điện thoại, telex, giúp cho việc tổng hợp, phân tích, tính toán và xử lý các số liệu, hồ sơ, văn bản trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.
1.4 Quy trình đào tạo và phát triển nguồn nhân lực
Khi triển khai các hoạt động đào tạo và phát triển nguồn nhân lực, tổ chức cần xem xét các yếu tố chiến lược để xây dựng một kế hoạch tổng thể hiệu quả cho việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực.
Sơ đồ 1.1: Sơ đồ quy trình đào tạo & phát triển
(Nguồn: Giáo trình Quản trị nhân lực- NXB ĐHKTQD)
Việc xây dựng một chương trình đào tạo gồm 3 giai đoạn:
• Giai đoạn 1: Ước tính nhu cầu đào tạo
• Giai đoạn 2: Đào tạo và phát triển
Quá trình này được chia thành 7 bước thực hiện song song, hỗ trợ và điều chỉnh lẫn nhau Phòng quản trị nhân sự đóng vai trò lãnh đạo trong việc xây dựng và tổ chức thực hiện chương trình, với sự hỗ trợ từ lãnh đạo trực tuyến của các phòng ban chức năng khác.
Các bước đó được thể hiện theo thứ tự sau đây:
1.4.1 Xác định nhu cầu đào tạo và phát triển nguồn nhân lực
Trước khi bắt đầu quá trình đào tạo và phát triển nguồn nhân lực, việc xác định nhu cầu đào tạo là rất quan trọng Chi phí cho đào tạo thường khá lớn, do đó cần phải thực hiện một cách hợp lý và phù hợp với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp Nếu việc đào tạo không được thực hiện đúng cách, không đáp ứng nhu cầu, sẽ dẫn đến lãng phí và người lao động không thể áp dụng kiến thức đã học, gây ảnh hưởng tiêu cực đến động lực làm việc và hiệu suất lao động có thể giảm sút.
Xác định nhu cầu đào tạo và phát triển nguồn nhân lực là quá trình đánh giá các kiến thức và kỹ năng còn thiếu của người lao động, cũng như số lượng và cơ cấu của họ Để xây dựng chương trình đào tạo phù hợp, cần phân tích nhu cầu đào tạo của tổ chức dựa trên các yếu tố liên quan.
• Xác định nhu cầu đào tạo và phát triển NNL dựa trên chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp:
