Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn
Cơ sở lý luận về quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn
2.1.1 Một số khái niệm về quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn a Nước sinh hoạt
Theo UNESCO, nước sinh hoạt (nước sạch) được định nghĩa là nước an toàn cho việc ăn uống và tắm giặt Nước này bao gồm cả nước mặt đã qua xử lý và nước chưa qua xử lý, miễn là không bị ô nhiễm, như nước giếng ngầm và nước giếng khoan được bảo vệ.
Nước sinh hoạt là loại nước đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng cho mục đích sử dụng thông thường, với 14 chỉ tiêu không vượt quá giới hạn tối đa theo quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia về chất lượng nước sinh hoạt Quy chuẩn này không áp dụng cho nước dùng để ăn uống trực tiếp hoặc chế biến thực phẩm tại các cơ sở chế biến Nước sinh hoạt cần trong, không màu, không mùi, không vị, và không chứa độc chất hay vi khuẩn gây bệnh Tất cả các tiêu chí này được quy định trong Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN02:2009/BYT do Bộ Y tế ban hành.
Từ khi xã hội loài người hình thành, hoạt động tổ chức và quản lý đã được chú trọng, bắt nguồn từ sự phân công lao động để nâng cao hiệu quả Quản lý là quá trình giúp người lãnh đạo phối hợp nỗ lực của các thành viên trong nhóm và cộng đồng nhằm đạt được mục tiêu đề ra (Bùi Lê Thu Phương, 2017).
Quản lý được định nghĩa bởi Nguyễn Ngọc Quang (2017) là quá trình tác động có mục đích và kế hoạch của người quản lý đến tập thể lao động nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra Đặng Quốc Bảo (2017) cũng nhấn mạnh rằng công tác quản lý lãnh đạo trong một tổ chức bao gồm hai quá trình liên hệ chặt chẽ với nhau: quản lý và lãnh đạo.
Quá trình "Quản" liên quan đến việc duy trì và giữ gìn hệ thống ở trạng thái ổn định, trong khi quá trình "Lý" tập trung vào việc sắp xếp, cải tiến và đổi mới để đưa hệ thống vào trạng thái phát triển.
Quản lý, theo các thuyết hiện đại, được định nghĩa là quá trình hợp tác với và thông qua con người nhằm đạt được mục tiêu của tổ chức trong bối cảnh môi trường không ngừng thay đổi.
Quản lý được hiểu là quá trình tác động của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đạt được mục tiêu chung Bản chất của quản lý là lao động để điều khiển lao động xã hội, trong bối cảnh các loại hình lao động ngày càng phong phú và phức tạp, vai trò của hoạt động quản lý trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Theo Luật giá năm 2013, dịch vụ được định nghĩa là hàng hóa vô hình, với quá trình sản xuất và tiêu dùng không thể tách rời Các loại dịch vụ này nằm trong hệ thống ngành sản phẩm Việt Nam theo quy định pháp luật.
Theo Philip Kotler (2014), dịch vụ được định nghĩa là bất kỳ hoạt động hay lợi ích nào mà một chủ thể cung cấp cho một chủ thể khác, với đặc điểm chính là tính vô hình và không dẫn đến quyền sở hữu vật chất Việc sản xuất dịch vụ có thể không gắn liền với sản phẩm vật chất nào Thêm vào đó, dịch vụ bao gồm các yếu tố không hiện hữu, nhằm giải quyết các mối quan hệ giữa khách hàng hoặc tài sản mà họ sở hữu với người cung cấp, mà không có sự chuyển giao quyền sở hữu.
Nông thôn là khu vực rộng lớn với cộng đồng chủ yếu hoạt động trong nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp, đặc trưng bởi mật độ dân cư thấp và cơ sở hạ tầng chưa phát triển Trình độ văn hóa, khoa học kỹ thuật và sản xuất hàng hóa ở đây thường thấp hơn so với đô thị, dẫn đến thu nhập và mức sống của người dân cũng thấp hơn (Viện ngôn ngữ học, 1994) Dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt là một yếu tố quan trọng trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống tại nông thôn.
Dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt bao gồm các hoạt động của tổ chức và cá nhân trong lĩnh vực bán buôn và bán lẻ nước sinh hoạt.
Dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt được xem như một dịch vụ công, nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng nước của người dân và phục vụ lợi ích chung của xã hội Hoạt động này do các cơ quan công quyền hoặc các chủ thể được ủy nhiệm thực hiện, với mục tiêu chính là phục vụ lợi ích cộng đồng Do đó, tính xã hội của dịch vụ này được đặt lên hàng đầu, trong khi mục tiêu kinh tế và lợi nhuận không phải là yếu tố chi phối hoạt động.
Dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt được xem như một hoạt động thương mại, trong đó bên cung cấp dịch vụ có trách nhiệm thực hiện dịch vụ và nhận thanh toán từ bên sử dụng dịch vụ, tức là khách hàng Khách hàng có nghĩa vụ thanh toán và sử dụng dịch vụ theo thỏa thuận đã định Mục tiêu chính của dịch vụ này là tạo ra lợi nhuận và đảm bảo sự hài hòa trong mối quan hệ lợi ích giữa khách hàng và nhà cung cấp Quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt ở nông thôn cần được chú trọng để đáp ứng nhu cầu của cộng đồng.
Quản lý dịch vụ cấp nước sinh hoạt nông thôn là việc thực hiện các chính sách từ hội đồng và phối hợp hoạt động hàng ngày nhằm nâng cao điều kiện sống cho người dân Mục tiêu chính là cải thiện dịch vụ cấp nước và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường Việc này không chỉ giảm thiểu tác động tiêu cực từ điều kiện cấp nước kém đến sức khỏe cư dân nông thôn mà còn góp phần giảm ô nhiễm môi trường nông thôn.
Quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng và số lượng nước, nhằm đáp ứng nhu cầu kinh tế và xã hội của cộng đồng.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn của một số nước trên thế giới
2.2.1.1 Quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt ở Nhật Bản Ở Nhật Bản, cung cấp nước sinh hoạt nông thôn không chỉ dựa trên số lượng mà khía cạnh chất lượng là vấn đề quan trọng, đòi hỏi phải đặt ra là nước cấp phải có chất lượng phù hợp hơn, đủ áp lực và số lượng Đường ống cấp nước sinh hoạt nông thôn ở Nhật Bản đóng vai trò thiết yếu trong các công trình cấp nước và cũng là phần đắt tiền nhất Đầu tư vào công trình cấp nước thì phần hệ thống đường ống thoát nước đã chiếm khoảng 60 - 80% tổng chi phí nguồn quỹ xây dựng Do đó, việc duy tu bảo dưỡng sửa chữa đúng đắn các công trình cấp nước, các đường ống là điều cần phải làm để thỏa mãn nhu cầu Quan trọng hơn cả khi thực hiện điều đó là sử dụng nước có hiệu quả vì đó là nguồn tài nguyên có giới hạn không chỉ riêng ở Nhật Bản
Trong giai đoạn đầu tiên, mục tiêu cấp nước tập trung vào việc cung cấp nước sinh hoạt an toàn nhằm ngăn chặn dịch bệnh như dịch tả và thương hàn trong các đô thị lớn Đồng thời, việc cung cấp nước cũng phục vụ cho công tác phòng cháy chữa cháy (Trương Công Tuân, 2011).
Quản lý cấp nước sinh hoạt tại Nhật Bản đã có những bước tiến đáng kể, với nước được coi là dịch vụ thiết yếu được hỗ trợ bởi chính quyền các cấp Các cơ quan quản lý nước từ chính quyền thành phố, thị trấn đến nông thôn đều có trách nhiệm sản xuất và phân phối nước cho người dân Hệ thống cấp nước này bao gồm cả các cơ quan chính quyền độc lập và sự phối hợp giữa các cơ quan khác nhau, đảm bảo cung cấp nước an toàn và hiệu quả cho cộng đồng.
Theo nghiên cứu viên cao cấp Shimomura Masahiro, phòng kỹ thuật đường ống - Trung tâm nghiên cứu ngành nước Nhật Bản - JWRC (Toranomon Denkinsiru
2F 2-8-1, Toranomon, Minato - Tokyo 105-1001-Japan) cho biết, Nhật Bản đã dựa trên luật ngành nước, các hệ thống cấp nước được phân loại:
Cấp nước công cộng lớn: phục vụ cho dân số lớn hơn 5001 người
Cấp nước công cộng nhỏ: phục vụ cho dân số từ 101-5000 người
Cấp nước tư nhân: cấp nước sở hữu tư nhân cho các tổ hợp tư nhân như các ký túc xá, cụm dân cư có số dân hơn 100 người
Cấp nước tư nhân nhỏ: phục vụ nước bằng sổ nhận nước với dung tích 10m3 trở lên, được lắp đặt ở các tòa nhà lớn, hộ chung cư
Cấp nước cực lớn: cấp nước cho các cơ sở cấp nước lớn và nhỏ
Nhật Bản chú trọng đến việc sử dụng nước hiệu quả, coi đây là biện pháp quan trọng nhất trong ngành cung cấp nước Việc kiểm soát mức độ sử dụng nước không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn tài nguyên có hạn mà còn mang lại lợi ích kinh tế đáng kể.
Bộ Y tế và Phúc lợi Nhật Bản yêu cầu các cơ quan cấp nước lập kế hoạch hàng năm nhằm kiểm soát hiệu quả mức độ sử dụng nước Mục tiêu đặt ra là đảm bảo hơn 90% tổng lượng nước được đưa vào hệ thống phân phối được sử dụng hiệu quả.
2.2.1.2 Quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt ở Indonexia
Tại Indonesia, các nhà máy cấp nước là tổ chức duy nhất có thẩm quyền cung cấp nước sinh hoạt cho cộng đồng, đảm bảo nhu cầu sử dụng nước của người dân.
Indonesia có 290 nhà máy cấp nước với sản lượng trung bình khoảng 52.000 lít/s, nhưng chỉ 52% sản lượng này được cộng đồng sử dụng, dẫn đến thất thoát lớn Mật độ thất thoát nước tương đương 11 lít/s cho mỗi 1.000 khách hàng, khiến 24.960.000 người ở thành phố không có nước sạch Phân tích công tác quản lý cho thấy sự yếu kém trong kỹ năng của nhân viên ngành cấp nước, bao gồm cả nhân viên ghi đồng hồ nước, đã không thực hiện tốt trách nhiệm quản lý mạng phân phối Ngoài ra, nhiều trường hợp đục ống câu trộm nước vẫn chưa được phát hiện, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả kinh doanh của ngành.
Mục tiêu của các nhà máy nước ở Indonesia là cung cấp nước cho cộng đồng 24 giờ mỗi ngày với chất lượng và số lượng đáp ứng nhu cầu Tuy nhiên, mặc dù sản lượng nước sinh hoạt từ 290 nhà máy đạt khoảng 4,5 triệu m3/ngày, vấn đề phân phối nước chưa hiệu quả, không đảm bảo đưa nước từ nhà máy đến tay người tiêu dùng Các chuyên gia chỉ ra rằng mạng lưới phân phối nước còn nhiều nhược điểm, như quản lý không khoa học và thiếu cập nhật thông tin về tình trạng ống, van và thiết bị ngầm Điều này dẫn đến khó khăn trong việc duy trì cấp nước liên tục, gia tăng thất thoát nước và thường xuyên xảy ra tình trạng thiếu áp lực nước tại các khu vực dịch vụ công nghiệp Khi nhu cầu nước sạch không được đáp ứng, nhu cầu vào ban đêm có thể tăng cao hơn so với ban ngày.
2.2.1.3 Quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt ở Lào Ở Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào, để đánh giá hiệu quả hoạt động của các công trình đã xây dựng, các cơ quan cấp nước sinh hoạt và nông thôn Lào đã tiến hành điều tra 36 làng thuộc 7 tỉnh Kết quả chi thấy chỉ có 3 xã (khoảng 8%) quan tâm đến hiệu quả công trình xây dựng Các xã này tự đưa ra 4 vấn đề chính cần được quan tâm Chất lượng công trình, năng lực phục vụ, quản lý hiệu quả và đảm bảo về tài chính Khoảng 52% số làng còn đang băn khoăn về 4 vấn đề trên và chỉ tạm chấp nhận về cấp độ dịch vụ, khoảng 40% số xã không hài lòng vì thiếu sự quản lý có hiệu quả và vấn đề tài chính không đảm bảo việc tăng cường và nâng cao chất lượng dịch vụ (Trương Công Tuân, 2011)
Chương trình cung cấp nước và sức khỏe môi trường quốc gia của Lào được thiết kế theo chiến lược cấp nước nông thôn, nhằm mục tiêu cung cấp nước và vệ sinh cho các khu vực sâu, xa và nghèo Chương trình này cũng đề xuất các hệ thống thu hồi vốn và khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào lĩnh vực cấp nước tại những khu vực có khả năng chi trả cho dịch vụ này.
Chương trình nước sạch và vệ sinh nông thôn tại Lào đã đạt nhiều thành tựu quan trọng nhờ sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan và tổ chức quốc tế Mục tiêu chính của chương trình là cung cấp nước sinh hoạt và cải thiện vệ sinh nông thôn, từ đó góp phần vào việc thực hiện Chương trình xóa đói giảm nghèo của Chính phủ Lào (Trương Công Tuân, 2011).
2.2.2 Kinh nghiệm quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn ở một số địa phương
2.2.2.1 Quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn ở huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương Đến nay tất cả 19/19 xã, thị trấn ở huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương đã có nước máy Tuy vậy, vẫn còn 5 xã khu vực phía bắc huyện với trên 21.000 người dân phải sử dụng nước máy sản xuất từ nguồn nước sông Cửu An, thuộc hệ thống thuỷ nông Bắc-Hưng-Hải đang bị ô nhiễm nặng Nước sông đen đặc từ thôn Từ Ô, xã Tân Trào, huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương đúng vào dịp nước trên sông Cửu An, thuộc hệ thống thuỷ nông Bắc-Hưng-Hải, toàn bộ dòng sông đen đặc, bốc mùi hôi thối Từng đàn cá nhao nhác tấp vào bờ ngớp lấy ngớp để vì ngộp thở (Trần Tuấn, 2017) Ông Vũ Văn Viễn, một người dân thôn Từ Ô cho hay, gia đình tôi ở gần sông, mỗi năm vài lần có dòng nước đen, hôi thối tràn về Nước bẩn về cá chết trắng sông, dòng nước ô nhiễm từ các nguồn nước thải bên Hưng Yên và thượng nguồn đổ về làm người dân hết sức lo lắng Ban đầu, gia đình tôi mắc được nước máy thì phấn khởi lắm, thấy nước trong, được sát trùng bằng clo rất yên tâm Mấy năm trở lại đây thấy nước sông ngày càng ô nhiễm, nhà máy nước cứ hút nước ấy lên sản xuất nước máy cho dân chúng tôi dùng Lo lắng về sự ảnh hưởng sức khoẻ từ nguồn nước, gia đình tôi đa xây bể 20 m 3 để chứa nước mưa, phục vụ ăn uống quanh năm, nước máy chỉ để rửa ráy, sinh hoạt Năm xã khu vực phía bắc huyện Thanh Miện gồm các xã Lê Hồng, Đoàn Kết, Tân Trào, Hồng Quang và Ngô Quyền có trên 21.000 người dân sử dụng nước máy của 2 trạm sản xuất nước sạch nông thôn Hai Trạm sản xuất nước sạch xã Lê Hồng và Trạm sản xuất nước sạch xã Đoàn Kết (đều lấy nước sông Cửu An) thuộc Công ty TNHH một thành viên Nước sạch Hưng Đạo, có trụ sở công ty tại xã Hưng Đạo, huyện Tứ
Xã Tân Trào, tỉnh Hải Dương, hiện có 3.357 người dân sử dụng nước máy từ Trạm sản xuất nước sạch Từ Ô, chiếm gần 50% dân số Tuy nhiên, nguồn nước sông Cửu An gần đây bị ô nhiễm nghiêm trọng, dẫn đến tình trạng cá chết và gây lo ngại cho người dân, vì đây là nguồn nước chính để sản xuất nước máy cho xã và các khu vực lân cận Vấn đề ô nhiễm nguồn nước đã được cử tri phản ánh và kiến nghị tại các kỳ họp HĐND xã cũng như các cuộc tiếp xúc cử tri của HĐND huyện và HĐND tỉnh Trung tâm nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn hàng tháng vẫn gửi kết quả xét nghiệm mẫu nước máy cho xã.
Mặc dù 10 chỉ số hoá lý đều đạt tiêu chuẩn, nhưng tình trạng ô nhiễm nặng nề của sông Cửu An đã khiến người dân lo lắng và không dám sử dụng nước máy cho mục đích ăn uống Thay vào đó, hầu hết người dân phải sử dụng nước mưa để đảm bảo an toàn cho sức khỏe Một số hộ gia đình, dù có sử dụng nước máy để nấu ăn, vẫn phải đầu tư vào máy lọc nước RO để lọc sạch trước khi sử dụng.
Sông Cửu An đang đối mặt với tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng do hàng nghìn hộ dân xung quanh xả thải chất thải chăn nuôi trực tiếp xuống sông, ảnh hưởng đến an toàn nguồn nước sinh hoạt Trạm sản xuất nước sạch thôn Hoành Bồ chỉ cách nguồn nước ô nhiễm khoảng 60 m, khiến cho nước máy dù trong nhưng chứa nhiều chất độc hại khó kiểm soát Để bảo vệ sức khỏe người dân, UBND tỉnh Hải Dương đã quyết định không sử dụng nguồn nước từ sông thuỷ nông để sản xuất nước sạch và yêu cầu các trạm cấp nước nông thôn chuyển sang nguồn nước từ sông lớn hoặc mua nước sạch từ các cơ sở đủ điều kiện Đến nay, 14/19 xã, thị trấn của huyện Thanh Miện đã có nước sạch đạt tiêu chuẩn, tuy nhiên 5 xã vẫn chưa đạt yêu cầu Huyện đang phối hợp với Trung tâm nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn để kiểm tra nguồn nước và yêu cầu các doanh nghiệp chuyển đổi nguồn nước đầu vào nhằm đảm bảo sức khỏe cho người dân Công ty TNHH một thành viên Nước sạch Hưng Đạo cam kết sẽ hoàn tất việc chuyển đổi nguồn nước vào năm 2018.
2.2.2.2 Quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn ở huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên
Phương pháp nghiên cứu
Đặc điểm địa bàn nghiên cứu
3.1.1 Điều kiện tự nhiên của huyện Tiên Du
3.1.1.1 Vị trí địa lý và ranh giới hành chính
Tiên Du là huyện thuộc tỉnh Bắc Ninh, cách trung tâm tỉnh 5km về phía Nam và cách Hà Nội 25km về phía Bắc Huyện có tọa độ địa lý từ 20°05’30’’ đến 21°11’00’’ vĩ Bắc và từ 105°58’15’’ trở đi.
Huyện Tiên Du, tọa lạc tại tọa độ 106° 0' 06'' kinh Đông, có diện tích tự nhiên là 10.838,94 ha Huyện này bao gồm 14 đơn vị hành chính, trong đó có 01 thị trấn (thị trấn Lim) và 13 xã: Liên Bão, Đại Đồng, Phật Tích, Hiên Vân, Lạc Vệ, Nội Duệ, Tri Phương, Hoàn Sơn, Tân Chi, Minh Đạo, Cảnh Hưng, Việt Đoàn, Phú Lâm Tiên Du cũng giáp ranh với nhiều địa phương lân cận.
- Phía Bắc giáp thành phố Bắc Ninh và huyện Yên Phong
- Phía Nam giáp huyện Thuận Thành
- Phía Đông giáp huyện Quế Võ
- Phía Tây giáp thị xã Từ Sơn
Hình 3.1 Vị trí địa lý huyện Tiên Du tỉnh Bắc Ninh
Sau khi điều chỉnh theo Nghị định 60/2007/NĐ-CP, huyện Tiên Du có tổng diện tích đất tự nhiên là 9.568,65 ha, bao gồm 14 đơn vị hành chính, trong đó 2 xã Khắc Niệm và Hạp Lĩnh đã chuyển về thành phố Bắc Ninh Huyện hiện có 01 thị trấn (thị trấn Lim) và 13 xã, bao gồm các xã Liên Bão, Đại Đồng, Phật Tích, Hiên Vân, Lạc Vệ, Nội Duệ, Tri Phương, Hoàn Sơn, Tân Chi, Minh Đạo, Cảnh Hưng, Việt Đoàn, và Phú Lâm Vị trí của huyện vẫn giáp ranh với các huyện và thành phố như trước khi điều chỉnh địa giới (UBND huyện Tiên Du, 2018).
Huyện Tiên Du có lợi thế về giao thông với 3 tuyến quốc lộ 1A, 1B, 38, cùng các tỉnh lộ 276, 295 và đường sắt kết nối với thành phố Bắc Ninh, thủ đô Hà Nội và các tỉnh lân cận Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao lưu kinh tế, văn hóa và tiêu thụ sản phẩm trong khu vực.
Tiên Du là một huyện đồng bằng với đất đai màu mỡ và hệ thống thủy lợi hoàn chỉnh, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển thâm canh lúa chất lượng cao Huyện này nổi bật với truyền thống cách mạng và văn hóa lâu đời, sở hữu nhiều di tích lịch sử văn hóa như chùa Hồng Vân, chùa Bách Môn và chùa Phật Tích Ngoài ra, Tiên Du còn có các làng nghề truyền thống, bao gồm nghề xây dựng ở Nội Duệ, nghề dệt lụa tại thị trấn Lim và nghề làm giấy ở Phú Lâm.
Tiên Du sở hữu vị trí địa lý thuận lợi, giúp phát huy tiềm năng đất đai và các nguồn lực khác, từ đó thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội Khu vực này có khả năng hòa nhập vào nền kinh tế thị trường, đồng thời phát triển mạnh mẽ các lĩnh vực công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và thương mại - dịch vụ (UBND huyện Tiên Du, 2018).
3.1.1.2 Địa hình, địa chất Địa hình
Tiên Du nằm trong vùng đồng bằng sông Hồng với địa hình chủ yếu bằng phẳng, độ dốc hầu hết dưới 30 độ Khu vực này có một số đồi núi thấp như đồi Lim, núi Vân Khám, núi Chè, núi Phật Tích, núi Bát Vạn và núi Đông Sơn, có độ cao từ 20-120m nhưng chiếm diện tích nhỏ Địa hình đồng bằng có xu hướng nghiêng ra biển theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, với độ cao trung bình từ 2,5 đến 6,0m so với mặt nước biển.
Địa hình huyện Tiên Du thuận lợi cho phát triển giao thông, thủy lợi và hạ tầng, hỗ trợ mở rộng khu dân cư, khu công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp, đồng thời tạo ra các vùng chuyên canh lúa chất lượng cao, rau màu và cây công nghiệp ngắn ngày (UBND huyện Tiên Du, 2018) Đặc điểm địa chất huyện Tiên Du khá đồng nhất, nằm trong vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng với cấu trúc địa chất sụt trũng, đồng thời chịu ảnh hưởng của miền kiến tạo Đông Bắc Bề dày trầm tích đệ tứ cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa các vùng, với cấu trúc mỏng ở phía Bắc và dày hơn ở phía Nam.
3.1.1.3 Về khí hậu, thủy văn
Huyện Tiên Du nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, với mùa đông kéo dài từ tháng 11 đến tháng 4 và mùa hè từ tháng 5 đến tháng 10 Thời tiết nơi đây đặc trưng bởi sự nóng ẩm và lượng mưa lớn.
Huyện Tiên Du có nhiệt độ trung bình năm dao động từ 23 đến 27 độ C, với tháng có nhiệt độ cao nhất thường là tháng 6 và tháng 7, đạt từ 28 đến 33 độ C Ngược lại, tháng 1 là tháng lạnh nhất, với nhiệt độ trung bình chỉ từ 16 đến 20 độ C.
Trạm Bắc Ninh ghi nhận nhiệt độ cao nhất lên đến 39,7°C vào ngày 20 tháng 7 năm 2001 Biến động nhiệt độ trong huyện rất lớn, với chênh lệch giữa nhiệt độ cao nhất và thấp nhất thường vượt quá 35°C, thậm chí có thể lên tới 40°C Nhiệt độ thấp nhất được quan trắc tại trạm này là 2,8°C vào ngày 30 tháng 12 năm 1975.
Bảng 3.1 Nhiệt độ không khí trung bình các tháng trong năm 2017 Đơn vị tính: 0 C
Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Nguồn: Trung tâm Khí tượng Thủy văn Quốc Gia (2017)
Tiên Du có khí hậu nhiệt đới gió mùa với hai mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô Mùa mưa có lượng mưa và số ngày mưa cao hơn, trong khi mùa khô lại ít mưa hơn Tổng lượng mưa trung bình hàng năm ở Tiên Du khoảng 1.408 mm, với biến động lượng mưa trong tỉnh Bắc Ninh chỉ khoảng 81 mm Quế Võ là khu vực có lượng mưa trung bình thấp nhất với khoảng 1.372 mm, trong khi Thuận Thành có lượng mưa trung bình cao nhất đạt 1.453 mm.
Nguồn: Phòng Tài nguyên và môi trường huyện Tiên Du (2017)
Hình 3.2 Sơ đồ đẳng trị mưa trung bình nhiều năm 2017 huyện Tiên Du
Tiên Du sở hữu nguồn nước mặt phong phú với các con sông và kênh như sông Đuống, ngòi Tào Khê, kênh Nam và kênh Trịnh Xá Sông Đuống, chảy qua phía Nam huyện Tiên Du, cung cấp nước chủ yếu với chiều dài khoảng 10km và có tổng trữ lượng nước lên đến 36,1 tỉ m³, gấp ba lần tổng lượng nước của các sông Cầu, Thương và Lục Nam Hệ thống sông ngòi và kênh mương, cùng với nhiều ao hồ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc cung cấp nước ngọt quanh năm phục vụ sản xuất, sinh hoạt và cải tạo đất.
Nguồn: Phòng Tài nguyên và môi trường huyện Tiên Du (2017)
Hình 3.3 Bản đồ tài nguyên nước mặt huyện Tiên Du năm 2017
Chất lượng nước mặt sông Đuống tại các vị trí khảo sát được đánh giá là tương đối tốt, với hầu hết các chỉ tiêu ô nhiễm nằm trong tiêu chuẩn QCVN 08 B1 Tuy nhiên, một số vị trí vẫn có chỉ tiêu vượt quá tiêu chuẩn cho phép, như chỉ tiêu DO tại xã Tân Chi và Minh Đạo, cũng như chỉ tiêu NO2- tại xã Minh Đạo Về chỉ tiêu vi sinh, hầu hết đều đạt tiêu chuẩn, ngoại trừ điểm khảo sát tại thôn Rền với hàm lượng Coliform lên tới 10.000 MPN/100ml.
Chất lượng nước tại các kênh, ngòi trong huyện đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, chủ yếu do nước thải sinh hoạt từ các khu dân cư và một phần từ các khu công nghiệp không qua xử lý Phân tích cho thấy các chỉ tiêu amoni (NH4 +) và Nitrit (NO2 -) vượt mức cho phép từ vài lần đến hàng chục lần.
Trong tương lai nếu như không có các biện pháp thu gom, xử lý nước thải thì sẽ tại ra nguy cơ ô nhiễm môi trường trên diện rộng
Chất lượng nước tại các hồ chứa
Phương pháp nghên cứu
Tiếp cận có sự tham gia của người dân tại huyện là phương pháp hiệu quả, trong đó các bên liên quan cùng hợp tác để quản lý và cung cấp dịch vụ nước sinh hoạt nông thôn.
Cách tiếp cận này nhấn mạnh sự tham gia của nhóm hưởng lợi chính Trong
Quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn tại huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, đóng vai trò quan trọng trong việc phục vụ lợi ích của người dân và các đơn vị, cán bộ trực tiếp quản lý nhà máy.
Các bên liên quan trong quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn bao gồm Bộ Nông nghiệp & PTNT, Trung tâm Nước sạch & VSMTNT Quốc Gia, Bộ Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu Tư, Sở Xây Dựng, Sở Nông Nghiệp & PTNT tỉnh Bắc Ninh, Trung tâm Nước sạch & VSMTNT Bắc Ninh, cùng với UBND huyện Tiên Du và UBND tỉnh Bắc Ninh Những cơ quan này có trách nhiệm thực hiện và tổ chức các kế hoạch hành động quản lý các công trình cấp nước sinh hoạt tập trung tại nông thôn, đồng thời khuyến khích sự tham gia tích cực của người dân trong quá trình này.
Các Bộ, ngành liên quan cần tích cực đóng góp ý kiến để huy động nguồn lực, xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện và quản lý hiệu quả các công trình, dịch vụ cấp nước.
Các đơn vị, cán bộ quản lý và người dân cần tham gia đóng góp ý kiến để xây dựng hệ thống và quy trình quản lý, vì điều này liên quan trực tiếp đến lợi ích của họ Qua việc xem xét tình hình thực tế, họ có thể đề xuất các mục tiêu, chỉ tiêu và phương pháp thực hiện nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra.
3.2.2 Phương pháp chọn điểm nghiên cứu Đề tài tiến hành nghiên cứu hệ thống các công trình nước sinh hoạt và công tác quản lý dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt nông thôn trên địa bàn huyện Tiên
Huyện Du, với dân số hơn 140 nghìn người, đặt tiêu chí nước sinh hoạt đạt chuẩn vệ sinh môi trường là một trong 19 tiêu chí nông thôn mới Do đó, việc quản lý các công trình cấp nước trên địa bàn huyện đóng vai trò rất quan trọng.
Hiện nay, huyện có nhiều công trình cấp nước được quản lý bởi Trung tâm nước sạch và VSMTNT tỉnh cùng các doanh nghiệp địa phương Các công trình nước sinh hoạt nông thôn sử dụng nguồn nước ngầm và nước mặt, bao gồm hệ thống bơm dẫn và hệ thống tự chảy.
Nghiên cứu này sẽ tập trung vào 4 xã trên địa bàn huyện Tiên Du, trong đó:
Trung tâm Nước sạch và VSMTNT tỉnh quản lý gồm:
Công trình cấp nước xã Tân Chi được xây dựng theo thiết kế và nguồn vốn của Chương trình nước sinh hoạt nông thôn, do Trung tâm Nước sạch và vệ sinh môi trường thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bắc Ninh quản lý Kể từ khi đi vào hoạt động vào năm 2010, công trình đã cung cấp nguồn nước phục vụ sản xuất cho địa phương.
Xã Liên Bão đã đầu tư xây dựng công trình cấp nước với nguồn vốn vay từ Ngân hàng Thế giới (World Bank) Công trình này bắt đầu hoạt động thử nghiệm vào năm 2017 và được thiết kế với hệ thống tự chảy, sử dụng nước đã qua xử lý từ nhà máy nước sạch xã Tri Phương.
Doanh nghiệp quản lý gồm:
Hiện nay, huyện có hai doanh nghiệp đang cung cấp nước, trong khi một số doanh nghiệp khác đang hoàn thiện các công trình để bắt đầu cung cấp nước trong năm tới.
Xã Nội Duệ đã triển khai công trình cấp nước sinh hoạt nông thôn với sự đầu tư và thiết kế từ Chương trình nước sạch, do Công ty cổ phần Nước sạch Bắc Ninh quản lý và vận hành Công trình này chính thức hoạt động từ năm 2008 và hiện đang sử dụng nguồn nước ngầm để cung cấp nước cho người dân.
Công trình cấp nước xã Đại Đồng, do công ty đầu tư xây dựng Tiêu Tương thực hiện, đã chính thức đi vào hoạt động vào năm [năm cụ thể].
2017, công trình được thiết kế hệ thống tự chảy sử dụng nước xử lý từ nhà máy Nước sạch xã Tri Phương
3.2.3 Phương pháp thu thập số liệu
3.2.3.1 Thu thập số liệu thứ cấp
Số liệu thứ cấp được hiểu là những thông tin đã được công bố và thu thập từ nhiều nguồn khác nhau Các nguồn thông tin này bao gồm phương tiện truyền thông, báo cáo đánh giá tình hình cung cấp nước sạch tại huyện Tiên Du, tài liệu từ Trung tâm Nước sạch và VSMTNT Bắc Ninh, cũng như các doanh nghiệp địa phương Ngoài ra, các nghị quyết, chỉ thị và báo cáo hàng năm của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Bắc Ninh, cùng với sách, báo, tạp chí và tài liệu trên internet cũng đóng góp vào việc thu thập dữ liệu cho nghiên cứu này.
3.2.3.2 Thu thập số liệu sơ cấp
Số liệu sơ cấp được thu thập từ cán bộ công nhân ngành nước và người dân sử dụng nước tại huyện, phản ánh sự tham gia tích cực của cộng đồng trong chương trình cung cấp nước sinh hoạt nông thôn Chương trình này không chỉ mang tính xã hội cao mà còn yêu cầu sự đóng góp của người dân từ giai đoạn điều tra, khảo sát đến lập dự án, triển khai, thi công, giám sát và quản lý Vai trò của người dân là rất quan trọng trong các hoạt động kinh tế, văn hóa – xã hội và môi trường, do đó, nghiên cứu không thể bỏ qua sự tham gia của họ.
-Điều tra các đơn vị cung cấp nước sinh hoạt
-Hộ sử dụng nước sinh hoạt: Chọn mẫu khảo sát theo phương pháp phân tầng theo tiêu chí sử dụng nhiều, trung bình và ít
+ Hộ sử dụng nhiều: sử dụng ≥ 20m 3 / tháng
+ Hộ sử dụng trung bình: sử dụng 5 m 3 /tháng ≤ sử dụng < 20 m 3 /tháng + Hộ sử dụng ít: sử dụng < 5m 3 / tháng là ít
Bảng 3.3 Số lượng mẫu điều tra Đối tượng điều tra Đơn vị tính
Trung tâm Nước sạch và VSNTNT tỉnh
- Hộ sử dụng trung bình
Xã Tân Chi Xã Liên
Số mẫu điều tra cán bộ công nhân của các đơn vị cung cấp là 24 phiếu
Số mẫu điều tra của hộ sử dụng nước là 120 phiếu
Tổng số mẫu điều tra là 144 phiếu
Xây dựng biểu mẫu điều tra
